Chất chống oxi hóa: Quan điểm trong điều trị vô sinh nam

Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 22 * Số 2 * 2018<br /> <br /> <br /> CHẤT CHỐNG OXI HÓA: QUAN ĐIỂM<br /> TRONG ĐIỀU TRỊ VÔ SINH NAM<br /> Mai Bá Tiến Dũng*<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ: trùng, di chuyển và bất thường về hình<br /> dạng(2,31,3). Khoảng 25% trường hợp vô sinh nam<br /> Theo định nghĩa của tổ chức y tế thế giới có tăng ROS và giảm đáng kể chất chống oxi hóa.<br /> (WHO), một cặp vợ chồng sau khi lập gia đình<br /> Ngoài việc thực hiện phẫu thuật nối thông<br /> một năm, không áp dụng bất kỳ biện pháp kế đường dẫn tinh, cột tĩnh mạch tinh vi phẫu,<br /> hoạch hoá gia đình mà không có con được xếp phẫu thuật tạo hình đường sinh dục … thì vấn<br /> vào nhóm vô sinh. đề sử dụng các chất chống oxi hóa cũng cần phải<br /> Theo thống kê của Tổ chức Y tế thế giới đề cập trong điều trị vô sinh nam(28,20,25).<br /> (WHO), cứ 100 cặp vợ chồng vô sinh thì nguyên<br /> VAI TRÒ CỦA ROS TRONG PHÁT<br /> nhân do vợ là 40%, do chồng là 30%, do cả hai<br /> TRIỂN CỦA TINH TRÙNG<br /> người đều có bệnh là 20% và 10% không rõ<br /> nguyên nhân. Một trong những nguồn sản sinh ROS là tế<br /> Hiện tại chúng ta có thể tìm ra các nguyên bào tinh trùng. Từ trong những giai đoạn sớm<br /> nhân về vô sinh như: vô sinh do tắc đường dẫn của quá trình biệt hóa tế bào mầm nguyên thủy<br /> tinh, vô sinh do giãn tĩnh mạch tinh, vô sinh do thành tinh trùng đã có sản sinh một lượng nhỏ<br /> bất thường cơ quan sinh dục, vô sinh do bất ROS và đóng vai trò đóng gói nhiễm sắc thể của<br /> thường về nhiễm sắc thể… nhưng hầu hết tất cả tinh trùng, điều chỉnh số lượng tế bào sinh tinh,<br /> các trường hợp do bất thường về chất lượng tinh điều chỉnh quá trình thoái triển của tế bào(10).<br /> trùng(14). Vô sinh nam cũng bị ảnh hưởng bởi các Trong giai đoạn biệt hóa của tinh trùng, ROS<br /> yếu tố mô trường như: hóa chất, tia xạ, kim loại đóng vai trò quan trọng việc hoạt hóa cực đầu,<br /> nặng, nhiệt độ, thói quen như thuốc lá, bia rượu, phản ứng của acrosome, ổn định ty thể và di<br /> các chất gây nghiện cũng như nhiễm trùng tiết động của tinh trùng(4). Đồng thời ROS thể hiện<br /> niệu(19,29,27,9). vai trò của tín hiệu sinh học, điều này chứng<br /> minh qua tác động trên những vị trí hoạt hóa<br /> Đặc biệt vai trò của phản ứng oxy hóa của cơ<br /> enzyme trên màng tế bào và trên ty thể.<br /> thể trước các tác nhân gây hại đến tinh trùng đã<br /> được đề cập trong các nghiên cứu trong 25 năm Tuy nhiên việc gia tăng ROS có thể dẫn đến<br /> qua. Màng tế bào của tinh trùng đặc biệt dễ tổn mất cân bằng oxi hóa (oxidative stress - OS), tác<br /> thương trước tác nhân oxy hóa vì cấu trúc đặc động xấu lên tinh trùng và gây vô sinh nam. Mất<br /> trưng chứa các chất béo không bão hòa và nhân cân bằng oxi hóa có thể gây vô sinh nam theo các<br /> tế bào chứa một lượng nhỏ enzyme có khả năng cơ chế: (1) gây tổn thương màng tinh trùng, do<br /> trung hòa các tác nhân gây oxy hóa tế bào. Điều đó làm giảm khả năng di động và khả năng thụ<br /> này dẫn đến tay đổi tính thấm của màng tế bào, tinh của tinh trùng; (2) gây tổn thương ADN của<br /> bất hoạt enzyme màng tế bào, cấu trúc DNA bị tinh trùng dẫn đến giảm khả năng thụ tinh và<br /> tổn thương và quá trình chết của tế bào(2). ảnh hưởng đến sự phát triển của phôi sau khi<br /> thụ tinh; (3) tăng quá trình thoái triển của tinh<br /> Hậu quả của mất quân bình giữa hệ thống<br /> trùng. Qua đó, tăng ROS có thể làm giảm khả<br /> bảo vệ chống oxi hóa của cơ thể (andioxidant<br /> năng sinh sản của nam giới, ảnh hưởng xấu đến<br /> system) và tác nhân gây oxi hóa tế bào (ROS:<br /> sự phát triển của phôi và thai nhi sau này. Nhiều<br /> reactive oxygen species) là giảm số lượng tinh<br /> <br /> * Khoa Nam Học - Bệnh viện Bình Dân TP. Hồ Chí Minh.<br /> Tác giả liên lạc: ThS. BS. Mai Bá Tiến Dũng. ĐT: 0913. 809.110. Email: maibatiendung@gmail.com<br /> 36 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Bình Dân năm 2018<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 22 * Số 2 * 2018 Tổng Quan<br /> <br /> chứng cứ khoa học cho thấy mất cân bằng oxy Hệ thống men (<br /> hóa (oxidative stress) là nguyên nhân phổ biến Superoxide dismutase (SOD) – xúc tác kim<br /> nhất gây nên sự phân mảnh ADN tinh trùng(12,5). loại chuyển hóa bao gồm đồng và kẽm.<br /> Các nguyên nhân gây mất cân bằng oxi hóa Catalase – tác động hoạt hóa cực đầu của<br /> có tác động đến tinh trùng và gây vô sinh tinh trùng và chuyển hóa các gốc oxi hóa thành<br /> nam(3,4,9,29). oxy và nước.<br /> Lối sống Glutathione: hệ thống trên ty thể, nhân tế<br /> Hút thuốc lá. bảo, bảo vệ nhiễm sắc thể của tinh trùng tránh bị<br /> oxi hóa, bảo vệ quá trình phân hủy màng tế bào<br /> Dinh dưỡng không hợp lý.<br /> bởi chặn quá trì phân hủy lipid(23,26).<br /> Căng thẳng tâm lý.<br /> Hệ thống chống oxi hóa không thuộc hệ<br /> Béo phì.<br /> thống men<br /> Nghiện rượu.<br /> Vitamin A: là một chất chống oxi hóa tự<br /> Tuổi nhiên, đóng vai trò ổn định màng tế bào, sự<br /> Môi trường thiếu hụt vitamin A gây ra tình trạng giảm di<br /> Ô nhiễm. động của tinh trùng(13).<br /> Kim loại nặng. Vitamin E: tan trong chất béo và chủ yếu trên<br /> Nhiệt độ. màng tế bào. Vai trò của vitamin E xem như chất<br /> ngăn cản quá trình tác động của ROS trong thay<br /> Các hóa chất công nghiệp nhựa.<br /> đổi oxi hóa lipid của màng tế bào, bảo vệ màng<br /> Hóa chất. tế bào và giảm sản xuất ROS. Sử dụng vitamin E<br /> Nhiễm trùng. trong nghiên cứu cải thiện số lượng và tăng tính<br /> Nhiễm trủng toàn thân. di động của tinh trùng(18).<br /> Nhiễm trùng tiết niệu. Selenium: vi chất đóng vai trò quan trọng<br /> phát triển tinh hoàn, sinh tổng hợp tinh trùng, di<br /> Miễn dịch<br /> chuyển của tinh trùng và chức năng của tinh<br /> Viêm tiền liệt tuyến.<br /> trùng. Thiếu hụt selenium gây ra teo tinh hoàn,<br /> Triệt sản. xơ hóa ống sinh tinh, rối loạn sinh tổng hợp tinh<br /> Xoắn tinh hoàn. trùng và đặc biệt trưởng thành tinh trùng tại<br /> Tại tinh hoàn mào tinh. Khi kết hợp với selenium với vitamin<br /> E sẽ cải thiện đáng kể độ di động của tinh trùng<br /> Bệnh mãn tính.<br /> và giảm tổn thương DNA của tinh trùng(17).<br /> Không rõ nguyên nhân.<br /> Vitamin C: với đặc điểm mật độ trong tinh<br /> Tác động ngoại ý dịch tăng gấp 10 lần nồng độ trong huyết thanh.<br /> Do thuốc, trữ lạnh tinh trùng. Vitamin C đóng vai trò quan trọng bảo vệ DNA<br /> VAI TRÒ CHẤT CHỐNG OXI HÓA HÓA của tinh trùng trước tấn công của ROS. Thiếu hụt<br /> TRONG ĐIỀU TRỊ VÔ SINH NAM vitamin C được chứng minh trên những bệnh<br /> nhân dị dạng và giảm số lượng tinh trùng, đặc<br /> Hệ thống chống oxi hóa trong tinh dịch của biệt những bệnh nhân hút thuốc lá thì sự thiếu<br /> bao gồm: hụt vitamin C thể hiện rất rõ trên tinh dịch đồ(8).<br /> Kết hợp vitamin C và E đã chứng minh cải thiện<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Bình Dân năm 2018 37<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 22 * Số 2 * 2018<br /> <br /> tinh tổng hợp tinh trùng và giảm những tác Ross và cs(24) xem xét cẩn thận những nghiên<br /> động của mất cân bằng oxi hóa(6). cứu lâm sàng sử dụng các chất oxi hóa trong việc<br /> Vai trò của kẽm: kẽm tham gia trong cấu trúc điều trị vô sinh nam để cải thiện chất lượng tinh<br /> của 200 men trong cơ thể trong quá trình sinh trùng và tỷ lệ có thai tự nhiên. Tổng kết có 17<br /> tổng hợp nucleic và protein, rất quan trọng trong nghiên cứu thực hiện trên 1.665 bệnh nhân nam<br /> quá trình phân chia tế bào. Nồng độ của kẽm, điều trị vô sinh nam với chất chống oxi hóa so<br /> đồng và selenium trong tinh dịch có liên quan sánh với giả dược hoặc không điều trị. Kết quả<br /> đến chất lượng tinh trùng(7). nhận được: 14 nghiên cứu chứng minh được cải<br /> thiện chất lượng tinh trùng, mật độ tinh trùng và<br /> Glucathion: đóng vai trò bảo vệ màng tế bào<br /> hình dạng tinh trùng và có 10 nghiên cứu cho<br /> do chống lại quá trình oxi hóa lipid. Thiết hụt<br /> thấy cải thiện tỷ lệ có thai tự nhiên.<br /> glucathion dẫn đến tổn thương vùng cổ của tinh<br /> trùng và gây ra rối loạn di chuyển của tinh Gharagozloo và cs(11) thu thập 20 thử nghiệm<br /> trùng. Một tiền chất của glucathion là N – acetyl lâm sàng đánh giá hiệu quả của các thuốc chống<br /> – cysteine, cũng cải thiện tính di động của tinh oxi hóa trên chỉ số phân mảnh DNA của tinh<br /> trùng và chống lại quá trình oxi hóa. (16,22). trùng cũng như giảm chỉ số mất cân bằng oxi<br /> hóa. Tổng kết các nghiên cứu này cho thấy 95%<br /> ĐIỀU TRỊ VÔ SINH NAM VỚI CÁC HỢP<br /> các báo cáo cho thấy cải thiện tốt các chỉ số phân<br /> CHẤT CHỐNG OXI HÓA mảnh DNA tinh trùng, cải thiện cân bằng oxi<br /> Trong nghiên cứu được thực hiện trong thời hóa sau khi điều trị. Tuy nhiên các nghiên cứu<br /> gian từ 2006 – 2008 tại Trung Tâm Hiếm Muộn này có nhược điểm số lượng mẫu nhỏ, tập trung<br /> tại Viena với 120 bệnh nhân nam chẩn đoán vô ở nhóm bất thường về số lượng tinh trùng.<br /> sinh nam do bất thường tinh dịch đồ. Tất cả Zinni và cs(30) đã tổng kết 24 thử nghiệm lâm<br /> bệnh nhân này được điều trị với hợp chất (L- sàng ngẫu nhiên có đối chứng về việc sữ dụng<br /> Carnitin, L-Arginin, Coenzyme Q10, Vitamin E, các chất chống oxi hóa (vitamin C, vitamin E,<br /> Zinc, Folic acid, Glutathione, Selenium) liên tục selenium, zinc, folic acid, N–acetyl–cysteine, L–<br /> trong 3 tháng. Kết thúc nghiên cứu đã cho thấy carnitine, L–acetyl carnitine, N–acetyl–cysteine)<br /> những kết quả rất khích lệ: mật độ tinh trùng cải dạng kết hợp. Kết quả cho các nhận định sau: 18<br /> thiện + 80,54%, thể tích tinh dịch tăng + 24,05%, nghiên cứu cho thấy cải thiện tốt tinh dịch đồ,<br /> tinh trùng tiến tới +115,3%, cải thiện hình thái giảm tỷ lệ tổn thương DNA của tinh trùng và<br /> học tinh trùng +24,91% - đặc biệt có 21 trường tăng tỷ lệ có thai.<br /> hợp có thai(15).<br /> Showell và cs (Error! Reference source not found.) tổng kết<br /> Nghiên cứu của Markus Lipovac thực hiện<br /> (21)<br /> trong thư viện dữ liệu Cochrane với 34 thử<br /> trên 67 bệnh nhân nam bất thường về tinh dịch nghiệm lâm sàng với 2.876 cặp vợ chồng thụ tinh<br /> đồ trong thời gian 2007 – 2010 tại Trung Tâm ống nghiệm – người chồng được bổ sung các<br /> Hiếm Muộn tại Viena. Tất cả bệnh nhân này chất chống oxi hóa. Đánh giá kết quả với tỷ lệ trẻ<br /> được điều trị với hợp chất (L-Carnitin, L- sinh sống, tỷ lệ đậu thai, tỷ lệ xẩy thai, cải thiện<br /> Arginin, Coenzyme Q10, Vitamin E, Zinc, Folic các chỉ số về tinh trùng (chỉ số phân mảnh tinh<br /> acid, Glutathione, Selenium) liên tục trong 3 trùng, mật độ tinh trùng, hình thái, di động của<br /> tháng, kết quả nhận thấy chỉ số phân mảnh tinh trùng) đồng thời ghi nhận các tác dụng có<br /> DNA của tinh trùng cao bất thường có thể là hại của thuốc. Tác giả nhận định tỷ lệ có thai –<br /> nguyên nhân vô sinh nam. Khi điều trị vái các trẻ sinh sống cải thiện có ý nghĩa thống kê khi<br /> chất chống oxi hóa thì cải thiện được chỉ số phân thực hiện kỹ thuật thụ tinh ống nghiệm nếu<br /> mảnh DNA của tinh trùng, và cải thiện hình thái người chồng được bổ sung các chất chống oxi<br /> học của tinh trùng. hóa.<br /> <br /> <br /> 38 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Bình Dân năm 2018<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 22 * Số 2 * 2018 Tổng Quan<br /> <br /> Hiện tại có rất nhiều nghiên cứu chứng minh pathogenesis of varicocele and infertility. Urology; 73: 461–<br /> 469.<br /> tính hiệu quả của các chất chống oxi hóa trong 3. Aitken RJ, De Iuliis GN, Finnie JM, Hedges A and McLachlan<br /> điều trị vô sinh nam, tuy nhiên cần thêm nghiên RI (2010): Analysis of the relationships between oxidative<br /> stress, DNA damage and sperm vitality in a patient<br /> cứu với cỡ mẫu lớn. đa trung tâm, nghiên cứu<br /> population: development of diagnostic criteria. Hum Reprod;<br /> mù đôi, ngẫu nhiên trên nhiều đối tượng với 25: 2415–2426.<br /> những tiêu chí khác nhau về tinh dịch đồ cũng 4. Aitken RJ. (1999):The Amoroso Lecture. The human<br /> spermatozoon–a cell in crisis? J Reprod Fertil; 115: 1–7.<br /> như các chỉ số có thai, tỷ lệ sinh sống… 5. Aziz N, Saleh RA, Sharma RK, et al. (2004): Novel association<br /> KẾT LUẬN between sperm reactive oxygen species production, sperm<br /> morphological defects, and the sperm deformity index. Fertil<br /> Với cụm từ “chất chống oxi hóa điều trị vô Steril; 81: 349–354.<br /> 6. Baker HW, Brindle J, Irvine DS and Aitken RJ. (1996):<br /> sinh nam” trong thư viện PubMed chúng ta có Protective effect of antioxidants on the impairment of sperm<br /> 41.000 bài báo cáo về tính hiệu quả khi điều trị motility by activated polymorphonuclear leukocytes. Fertil<br /> vô sinh nam. Các nghiên cứu đã chứng minh Steril; 65: 411–419.<br /> 7. Colagar AH, Marzony ET and Chaichi MJ. (2009) Zinc levels<br /> được cải thiện chất lượng tinh trùng, giảm tỷ lệ in seminal plasma are associated with sperm quality in fertile<br /> phân mảnh DNA tinh trủng cũng như tăng tỷ lệ and infertile men. Nutr Res; 29: 82–88.<br /> 8. Dawson EB, Harris WA, Teter MC and Powell LC. (1992):<br /> có thai tự nhiên, tăng tỷ lệ có thai khi thực hiện<br /> Effect of ascorbic acid supplementation onthe sperm quality of<br /> thụ tinh ống nghiệm, tăng tỷ lệ trẻ sinh sống. Vai smokers. Fertil Steril; 58: 1034–1039.<br /> trò các chất chống oxi hóa trong điều trị vô sinh 9. De Celis R, Pedron–Nuevo N and Feria–Velasco A. (1996):<br /> Toxicology of male reproduction in animals and humans. Arch<br /> nam được thể hiện qua: ổn định màng tế bào, Androl; 37: 201–218.<br /> giảm tổn thương DNA của tinh trùng, cải thiện 10. Fisher HM and Aitken RJ. (1997): Comparative analysis of the<br /> quá trình chết theo chương trình của tế bào. ability of precursor germ cells and epididymal spermatozoa to<br /> generate reactive oxygen metabolites. J Exp Zool; 277: 390–400.<br /> Tuy nhiên cần phải chẩn đoán chính xác các 11. Gharagozloo P and Aitken RJ. (2011): The role of sperm<br /> nguyên nhân gây vô sinh nam, loại bỏ các tác oxidative stress in male infertility andthe significance of oral<br /> antioxidant therapy. Hum Reprod; 26: 1628–1240.<br /> động của các tác nhân gây oxi hóa nội sinh cũng 12. Gomez E, Buckingham DW, Brindle J, Lanzafame F, Irvine DS<br /> như ngoại sinh. Vai trò của các chất chống oxi and Aitken RJ (1996): Development of an image analysis<br /> system to monitor the retention of residual cytoplasm by<br /> hóa không thể thay thế vai trò điều trị ngoài<br /> human spermatozoa: correlation with biochemical markers of<br /> khoa: vi phẫu thuật điều trị giãn tĩnh mạch tinh, the cytoplasmic space, oxidative stress, and sperm function. J<br /> vi phẫu nối ống dẫn tinh, phẫu thuật điều trị bế Androl; 17: 276–287.<br /> 13. Hogarth CA and Griswold MD (2010): The key role of vitamin<br /> tắc đường dẫn tinh, phẫu thuật tạo hình cơ quan A in spermatogenesis. J Clin Invest.; 120: 956–962.<br /> sinh dục nam … 14. Hull MG, Glazener CM, Kelly NJ, Conway DI, Foster PA,<br /> Hinton RA, et al. (1985): Population study of causes,<br /> Trong những năm gần đây, trên thế giới treatment, and outcome of infertility .Br Med J (Clin Res Ed).;<br /> ngày càng có nhiều nghiên cứu về ảnh hưởng 291: 1693–1697.<br /> của mất cân bằng oxi hóa và phân mảnh DAN 15. Imhof M. (2012): The use of nutraceutical profertil – a therapy<br /> of the male factor. EAU Brastilava, 7(1): 50–53.<br /> của tinh trùng lên vô sinh nam. Nhiều ứng dụng 16. Irvine DS. (1996): Glutathione as a treatment for male<br /> vào thực tiễn lâm sàng để chẩn đoán, theo dõi và infertility. Rev Reprod; 1: 6–12.<br /> 17. Keskes–Ammar L, Feki–Chakroun N, Rebai T, et al. (2003):<br /> điều trị hiếm muộn nam. Tuy nhiên, vấn đề này<br /> Sperm oxidative stress and the effect of an oral vitamin E and<br /> ít được quan tâm và nghiên cứu ở Việt Nam, do selenium supplement on semen quality in infertile men. Arch<br /> vậy cần phối hợp nghiên cứu đa trung tâm với Androl; 49: 83–94.<br /> 18. Kessopoulou E, Powers HJ, Sharma KK, Pearson MJ, Russel<br /> cỡ mẫu lớn với nhiều đối tượng khác nhau. JM, CookeID, et al. (1995): A double–blind randomized<br /> placebo cross–over controlled trial using the antioxidant<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> vitamin E to treat reactive oxygen species associated male<br /> 1. Agarwal A and Sekhon LH (2010) The role ofantioxidant infertility. Fertil Steril; 64: 825–831.<br /> therapy in the treatment of male infertility. Hum Fertil (Camb); 19. Lahdetie J.(1995): Occupation – and exposure– related studies on<br /> 13: 217–225. human sperm. J Occup Environ Med; 37: 922–930.<br /> 2. Agarwal A, Sharma RK, Desai NR, Prabakaran S, Tavares A 20. Lewis SE, Sterling ES, Young IS and Thompson W. (1997):<br /> and Sabanegh E. (2009) Role of oxidative stress in Comparison of individual antioxidants of sperm and<br /> <br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Bình Dân năm 2018 39<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ bản Tập 22 * Số 2 * 2018<br /> <br /> seminal plasma in fertile and infertile men. Fertil Steril; 67: 27. Slowikowska–Hilczer J. (2006): Xenobiotics with estrogen or<br /> 142–147. antiandrogrn action – disruptors of the male reproductive<br /> 21. Lipovac M., Bodner F., Schütz A., Kurz H., Riedl C., Mair J., system. CEJM; 3: 205–227.<br /> Imhof M. (2014): Increased hyaluronan acid binding ability of 28. Smith R, Vantman D, Ponce J, Escobar J and Lissi E. (1996):<br /> spermatozoa indicating a better maturity, morphology, and Total antioxidant capacity of human seminal plasma. Hum<br /> higher DNA integrity after micronutrient supplementation. Reprod; 11: 1655–1660.<br /> EMJ Urol; 1:60-65. 29. Thonneau P, Bujan L, Multigner L and Mieusset R. (1998)<br /> 22. Oeda T, Henkel R, Ohmori H and Schill WB. (1997) Scavenging Occupational heat exposure and male fertility: a review. Hum<br /> effect of N–acetyl–L–cysteine against reactive oxygen species in Repro; 13: 2122–2125.<br /> human semen: a possible therapeutic modality for male factor 30. Zini A and Al–Hathal N. (2011) Antioxidant therapy in male<br /> infertility? Andrologia; 29:125–131. infertility: fact or fiction? Asian J Androl; 13: 374–381.<br /> 23. Peeker R, Abramsson L and Marklund SL. (1997) Superoxide 31. Zini A, San Gabriel M and Baazeem A. (2009) Antioxidants<br /> dismutase isoenzymes in humanseminal plasma and and sperm DNA damage: a clinical perspective. J Assist Reprod<br /> spermatozoa. Mol Hum Reprod; 3:1061–1066. Genet; 26: 427–432.<br /> 24. Ross C, Morriss A, Khairy M, Khalaf Y, Braude P,<br /> Coomarasamy A, El–Toukhy T. (2010) A systematic review of<br /> the effect of oral antioxidants on male infertility. Reprod Biomed Ngày nhận bài báo: 25/12/2017<br /> Online; 20: 711–723.<br /> Ngày bài báo được đăng: 25/03/2018<br /> 25. Sanocka D, Miesel R, Jedrzejczak P and Kurpisz MK. (1996)<br /> Oxidative stress and male infertility. J Androl; 17: 449–454.<br /> 26. Scibior D and Czeczot H. (2006): Katalaza – budowa,<br /> właściwości, funkcje (Catalase: structure, properties,<br /> functions). Postepy Hig Med Dosw; 60: 170–180.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 40 Hội Nghị Khoa Học Kỹ Thuật BV. Bình Dân năm 2018<br />