zunia.vn

Tuyển sinh 2024 dành cho Gen-Z

zunia.vn

» Kinh Doanh Marketing

» Quản trị kinh doanh

Chiêc Luxus và cây Ô liu

Chia sẻ: Nguyen Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:169

Báo xấu

106
lượt xem 31
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

ðây là ân bn bìa mêm cuôn Chiêc Lexus và cây Ô liu. ðoc gi c.a ân bn gôc bìa c/ng se thây mot sô thay ñoi so v3i ân bn m3i này. Nhưng luan thuyêt ch. yêu c.a cuôn sách không thay ñoi: Toàn câu hóa không ch: ñơn gin là mot trào lưu th#i thư

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chiêc Luxus và cây Ô liu

wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Chi c Luxus và cây Ô liu Tác gi : Thomas L. Friedman D ch gi : Lê Minh ðóng eBook và Share t i b n b i thư vi n sách ñi n t online: wWw.VietLion.Com Ngu n: VNthuquan.Net Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 1
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 L im ñ u ðây là n b n bìa m m cu n Chi c Lexus và cây Ô liu. ð c gi c a n b n g c bìa c ng s th y m t s thay ñ i so v i n b n m i này. Nhưng lu n thuy t ch y u c a cu n sách không thay ñ i: Toàn c u hóa không ch ñơn gi n là m t trào lưu th i thư ng à ñúng ra là m t h th ng qu c t . H th ng này bây gi ñã thay th h th ng Chi n tranh L nh và cũng như h th ng Chi n tranh L nh, toàn c u hóa có quy t c và logic riêng hi n ñang tr c ti p hay gián ti p nh hư ng ñ n chính tr , môi trư ng, ñ a chính tr và kinh t c a h u như m i nư c trên th gi i. Th nhưng thay ñ i g m nh ng gì? Tôi ñã s p x p l i các chương ñ u ñ ñ c gi nh n ñ nh và tiêu hóa lu n thuy t ch y u c a tôi d dàng hơn. Tôi cũng s d ng th i gian t lúc cu n sách ñư c xu t b n l n ñ u tiên vào tháng tư năm 1999 ñ thu th p thêm ch ng c và ñ c p nh t, m r ng cu n sách v i m i ti n b khoa h c và th trư ng ñã nâng cao toàn c u hóa thêm m t bư c n a. Tôi cũng ñã xem xét l i m t s ti u lu n ñ gây tranh cãi trong cu n sách này. M t trong s ñó là Lý thuy t vòng cung vàng- cho r ng chưa có hai nư c nào có ti m ăn McDonald t ng giao chi n v i nhau t khi có m t McDonald. Tôi th y lô gic ñ ng sau lý thuy t này ñư c cũng c hơn bao gi h t vào tôi ñã tr l i cho nh ng ai nghi ng i lý thuy t này sau khi x y ra chi n tranh Kosovo. M t thay ñ i khác là chương trư c ñây ñ t tên "Mua ðài Loan, gi l i Ý, bán Pháp" nay ñư c tách thành hai chương. Chương m i mang tên "T o l p, thích nghi và nh ng cách tư duy m i khác v quy n l c", d a trên m t câu h i tôi nêu lên trong n b n ñ u tiên: N u quy n l c kinh t trong h th ng toàn c u hóa ñ u tiên d a vào s máy tinh cá nhân trong h gia ñình m t nư c, sau ñó là băng thông Internet trên ñ u ngư i trong m t nư c, còn sau ñó là gì? Chương này c g ng tr l i câu h i ñó b ng cách xem xét các cách m i khai sinh ñ ño lư ng quy n l c kinh t trong k nguyên toàn c u hóa. Cu i cùng, tôi ñã c g ng tr l i m t s câu h i thư ng ñư c ñ c gi n b n ñ u tiên nêu lên: "Ông miêu t h th ng m i này như th ñó, tôi ph i làm gì ñ chu n b cho con cái thích ng v i nó?"; "Có Thư ng ñ trong không gian ñi u khi n h c chăng?" - ñ y là câu h i hàm ý "Giá tr ñ o ñ c n m ñâu?". Tr t t th gi i m i phát tri n quá nhanh ñôi lúc tôi ư c gì ñây là m t cu n sách ñi n t mà tôi có th c p nh t hàng ngày. Hy v ng mang tính th c t hơn r ng s có ngày trong nhi u năm t i cu n sách này s không còn n m trên k "V n ñ th i s " trong hi u sách n a. Nó s chuy n sang k sách "L ch s " - ñư c nh ñ n như m t trong nh ng cu n sách phát hi n và l n ñ u tiên giúp ñ nh nghĩa h th ng toàn c u hóa m i m ñang chi ph i chúng ta. Thomas L. Friedman Bethesda, Md. Tháng giêng 2000 Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 2
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Màn d o ñ u: Th gi i này tròn mư i tu i Th t t h i - chúng tôi ñâu có liên quan gì ñ n Nga hay châu Á. Chúng tôi ch là m t doanh nghi p nh trong nư c ñang c phát tri n nhưng chúng tôi ñang b ngáng ñư ng vì cách th c chính ph các nư c y ñi u hành ñ t nư c h . - Douglas Hanson, T ng giám ñ c công ty Rocky Moutain Internet tr l i ph ng v n t Wall Street Journal sau sú s p ñ c a th trư ng năm 1998 ñã bu c ông ta ñình hoãn vi c phát hành 175 tri u ñô-la trái phi u giá r . Vào sáng ngày 8-12-1997, chính ph Thái Lan tuyên b ñóng c a 56 trong s 58 t ch c tín d ng c a nư c này. Trong m t th i gian ng n, các t ch c tư nhân này ñã b phá s n do ñ ng ti n c a Thái , ñ ng baht b suy s p. Các t ch c tín d ng ñã vay th t nhi u b ng ti n ñô-la M r i cho doanh nghi p Thái vay ti n xây khách s n, cao c văn phòng, căn h cao c p và nhà xư ng. M i t ch c tín d ng ñ u nghĩ h an toàn vì chính ph Thái có cam k t gi giá tr ñ ng baht theo m t t l c ñ nh v i ñ ng ñô-la. Nhưng khi chính ph không làm ñư c ñi u h a h n ñó sau m t ñ t dân ñ u cơ toàn c u t n công ñ ng baht - cũng do nh n th y r ng n n kinh t Thái Lan không m nh như ngư i ta t ng tư ng- ñ ng ti n Thái Lan s t giá 30%. ði u này có nghĩa doanh nghi p nào t ng vay ñô-la gi ph i ki m thêm m t ph n ba n a ti n baht m i mong tr ñư c n . Nhi u doanh nghi p không tr n i kho n vay cho các t ch c tín d ng, nhi u t ch c tín d ng không th tr n cho ch n nư c ngoài và c h th ng d n c c l i, ch t ñ ng, làm 20.000 nhân viên m t vi c làm. Ngày hôm sau, tình c tôi ñi xe ñ n m t cu c h n t i Bangkok dư i ñư ng Asoke-khu v c tương ñương ph Wall bên M -nơi ñ t tr s c a nhi u t ch c tín d ng b phá s n. Khi t t lái qua các ngân hàng ñã s p ñ , ngư i tài x taxi ch m t, ñi m tên t ng cái, mi ng tuyên án: Ch t!... ch t!...ch t!...ch t!...ch t!" Lúc ñó tôi không bi t-mà nào ai bi t ñư c-các t ch c tín d ng Thái Lan này ch là nh ng quân c ñô mi nô ñ u tiên trong cu c kh ng ho ng tài chính toàn c u ñ u tiên trong k nguyên toàn c u hóa-k nguyên ti p n i th i kỳ Chi n tranh L nh. Cu c kh ng ho ng Thái Lan ñã châm ngòi cho hàng lo t v rút v n ào t ra kh i h u h t m i th trư ng m i n i ðông Nam Á, làm giá tr ñ ng n i t c a Hàn Qu c, Nakaysia và Indonesia suy s p. C nhà ñ u tư toàn c u và ñ a phương b t ñ u xem xét các n n kinh t này c n th n hơn, th y chúng chưa hoàn h o nên chuy n v n ñ n nơi an toàn hay ñòi lãi su t cao hơn ñ bù ñ p ñ r i ro cao hơn. Ch ng bao lâu sau, m t trong nh ng chi c áo ñư c ưa chu ng Bangkok mang dòng ch "T ng R t Giàu". Trong m t vài tháng, suy thoái ðông Nam Á b t ñ u có tác d ng lên hàng hóa toàn th gi i. Châu Á t ng là m t ñ u máy quan tr ng trong phát tri n kinh t toàn c u-m t ñ u máy tiêu th nhi u nguyên li u thô. Khi ñ u máy này kh c kh c, giá vàng, ñ ng, nhôm và quan tr ng hơn, giá d u thô b t ñ u gi m. Vi c gi m giá hàng hoá toàn c u này hóa ra là cơ ch lan truy n kh ng ho ng ðông Nam Á sang Nga. Lúc ngày Nga ñang lo chuy n c a mình, v i s giúp s c c a IMF ñang c g ng thoát ra bãi l y kinh t t t o ñ ñ t tăng trư ng n ñ nh. Tuy nhiên, v n ñ c a Nga là nhi u nhà máy không th s n xu t ra th gì có giá tr c . H u h t nh ng th chúng t o ra ñư c xem là "có giá tr âm". Có nghĩa, m t máy cày do nhà máy c a Nga làm ra t h i ñ n n i giá tr c a lư ng s t thép hay ngay c qu ng thép thô ñ làm ra nó còn cao hơn giá chi c mày cày hoàn ch nh. Hơn th n a, nhà máy Nga nào làm ra s n ph m có th xu t kh u ñư c l i n p r t ít thu hay không n p ñ ng nào cho chính ph nên ñi n Kremlin luôn luôn thi u ti n m t. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 3
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Không có m t n n kinh t có th d a vào trông ch ngu n thu, chính ph Nga ñã tr nên l thu c vào thu xu t kh u d u thô và các lo i s n ph m khác nh m có kinh phí ho t ñ ng. H cũng l thu c vào các ngu n cho vay nư c ngoài mà Nga thu hút nh ñưa ra m c lãi su t c c kỳ cao cho nhi u lo i trái phi u chính ph . Khi n n kinh t Nga ti p t c suy thoái vào ñ u năm 1998, Nga ph i nâng lãi su t ñ ng rúp t 20 lên 50 lên 70 ph n trăm ñ ti p t c gi chân nhà ñ u tư nư c ngoài. Các qu ñ u cơ và ngân hàng nư c ngoài ti p t c mua trái phi u, v i tính toán ngay c n u chính ph Nga không tr n ñư c thì IMF s nh y vào c u Nga và h s thu h i ñư c ti n. Có qu ñ u cơ và ngân hàng nư c ngoài không ch ñ ti n vào Nga, h còn vay thêm ti n, lãi su t 5% r i l y ti n ñó mua trái phi u Nga lãi su t 20- 30%. Ngon ăn quá ch gì. Nhưng ông bà ta thư ng nói:"ði u gì t t ñ p quá không th tin ñư c thì th c t là không t n t i!" ðúng th . Giá d u s t gi m do kh ng ho ng châu Á gây ra làm chính ph Nga ngày càng khó tr v n và lãi trái phi u kho b c. IMF thì ch u áp l c ph i cho vay gi i c u Thái Lan, Hàn Qu c và Indonesia nên ch ng l i m i ñ ngh ñ thêm ti n vào Nga - tr phi Nga th c hi n l i h a c i t n n kinh t , b t ñ u b ng vi c bu c các doanh nghi p l n và các ngân hàng n p thu . Vào ngày 17-8- 1998, n n kinh t Nga s p ñ làm th trư ng th gi i chao ñ o t hai phía: Nga v a phá giá ñ ng ti n v a ñơn phương tuyên b không tr n trái phi u chính ph mà không báo trư c cho ch n hay dàn x p b t kỳ th a thu n nào.Các qu ñ u cơ, ngân hàng và ngân hàng ñ u tư ñã rót ti n vào Nga b t ñ u thua l n ng n và nh ng ai vay ti n ñ cá cư c vào sòng bài Kremlin b ñe d a phá s n. Nhìn t bên ngoài, s s p ñ n n kinh t Nga l ra không có tác ñ ng gì vào h th ng toàn c u. N n kinh t Nga nh hơn n n kinh t Hà Lan. Nhưng h th ng mang tính toàn c u hơn bao gi h t và trong khi giá d u thô là cơ ch lan truy n t ðông Nam Á sang Nga, qu ñ u cơ - nơi t p h p ngu n v n tư kh ng l không ch u s ki m soát - là cơ ch lan truy n t Nga sang m i th trư ng m i n i khác trên th gi , ñ c bi t là Brazil. Qu ñ u cơ và các hãng giao d ch khác, sau khi thua l n ng n Nga, có qu m c l tăng ñ n 50 ch c l n vì dùng ti n ñi vay, b ng ph i ki m ti n tr ngân hàng.H ph i bán b t kỳ tài s n gì có tính thanh kho n. Vì th h b t ñ u bán tài s n trên nh ng th trư ng tài chính ñang lành m nh ñ bù ñ p vào các kho n l t i th trư ng suy s p. Ví d Brazil ñang th c hi n nh ng ñi u ñúng ñ n trong con m t c a th trư ng toàn c u và IMF, b ng th y các nhà ñ u tư ho ng lo n bán t ng các lo i c phi u trái phi u c a nư c mình. Brazil ph i nâng lãi su t lên ñ n 40% ñ c g ng duy trì ñ ng v n l i. Các k ch b n tương t x y ra kh p các th trư ng m i n i khi nhà ñ u tư b ñi tìm nơi an toàn. H bán h t m i c phi u, trái phi u Brazil, Hàn Qu c, Ai C p, Israel và Mexico, ñem ti n v c t hay quay sang mua trái phi u M an toàn nh t. Vì th vi c suy gi m các th trư ng m i n i và Brazil l i tr thành cơ ch lan truy n gây nên m t ñ t tranh nhau mua trái phi u chính ph Hoa Kỳ. ð n lư t mình, ñi u này nâng giá trái phi u chính ph M lên cao, làm gi m lãi su t trái phi u và gia tăng m c cách bi t gi a trái phi u chính ph Hoa Kỳ và các lo i trái phi u th trư ng m i n i hay trái phi u doanh nghi p khác. Vi c s t gi m m nh l i su t t trái phi u chính ph Hoa Kỳ như th ñã tr thành cơ ch lan truy n gây s p ñ cho nhi u qu ñ u cơ và ngân hàng ñ u tư khác. L y ví d Qu Long-Term Capital Managenment (LTCM) có tr s t i Greenwich, bang Connecticut. LTCM là qu ñ u cơ hàng ñ u. Vì có quá nhi u qu ñ u cơ trên th trư ng vào cu i th p niên 1980, lãnh v c này tr nên c nh tranh gay g t. Ai cũng tranh nhau giành cùng cơ h i. ð ki m ti n trong m t th gi i c nh tranh d d i như th , các qu ñ u cơ ph i tìm nh ng canh b c ñen ñ hơn v i ti n cư c ngày càng l n. ð d n ñư ng cho các v ñ t cư c ñúng ch , LTCM d a vào công trình c a hai nhà kinh t ño t gi i Nobel. Nghiên c u c a h cho r ng tính không n ñ nh c a trái phi u và c phi u có th tính toán ñư c nh quan sát bi n ñ ng giá trong quá kh . S d ng các mô hình máy tính và m nh tay vay t Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 4
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 nhi u ngân hàng khác, LTCM ñưa ra 120 t ñô-la cư c r ng m t s trái phi u s thay ñ i giá theo chi u h ph ng ñoán vào mùa hè năm 1998. H ñoán giá tr trái phi u chính ph Hoa Kỳ s gi m và giá trái phi u lo i r ti n và trái phi u c a các th trư ng m i n i s tăng. Tuy nhiên, mô hình máy tính c a LTCM có bao gi d ñoán ñư c v kh ng ho ng lan truy n kh p th gi i, kh i ngu n t cú s p ñ n n kinh t Nga vào tháng 8. Th là d báo c a h sai hoàn toàn. Khi toàn gi i ñ u tư ho ng lo n cùng lúc và quy t ñ nh ñ ti n mua trái phi u chính ph M , giá tr c a chúng tăng v t thay vì gi m sút và giá tr trái phi u giá r và trái phi u các th trư ng m i n i s p ñ thay vì tăng v t. LTCM gi ng như chi c xương ñòn b kéo c hai ñ u. Các ngân hàng sau cùng ph i c u nó ñ tránh vi c bán ñ m i trái phi u c phi u c a LTCM mà có th gây ra s p ñ th trư ng toàn c u. Bây gi chúng ta quay v th gi ñư ng ph . Vào ñ u tháng 8-1998, tình c tôi ñ u tư vào ngân hàng Internet mà b n tôi v a m i thành l p. Giá c phi u ban ñ u là 14,5 ñô-la r i tăng v t lên 27 ñô-la. Tôi th y mình như m t thiên tài. Nhưng r i Nga xù n và làm hàng lo t quân c ñô mi nô s p ñ . Giá c phi u c a b n tôi ch còn 8 ñô-la. Vì sao? B i vì ngân hàng c a b n tôi nh n th ch p nhi u lo i nhà và do lãi su t M xu ng th p, gây nên cơn tranh giành mua trái phi u chính ph , th trư ng s r ng nhi u ngư i s tr ti n nhà s m hơn d ñ nh. N u nhi u ngư i cùng tr n ñ l y l i th ch p, ngân hàng b n tôi s không còn ngu n thu ñ u ñ n mà ngân hàng ñã l p d toán ñ tr lãi cho ngư i g i ti n. Th trư ng th t ra ñoán sai v ngân hàng b n tôi và giá c phi u c a nó ph c h i m t cách tuy t v i. Th t th , ñ n ñ u năm 1999, tôi l i th y mình ch ng khác thiên tài là m y khi cơn say các lo i công ty Internet như Amazon.com ñã ñ y giá c phi u ngân hàng Internet c a b n tôi và c phi u các công ty công ngh khác lên t n mây xanh. Nhưng m t l n n a, ch ng lâu sau, th trư ng th gi i l i s m ch m d t cơn say này. Ch có ñi u l n này thay vì Nga s p ñ , ñ n lư t Brazil gây xáo tr n th trư ng M và d p t t (t m th i) cú bùng n c phi u Internet. Khi quan sát m i di n bi n này, t t c nh ng gì tôi có th nghĩ ñ n là vi c c n ñ n chính tháng ñ các s ki n trên ñư ng Asoke tác ñ ng lên ph c a tôi, sau ñ y ch c n m t tu n ñ các s ki n t Brazil tác ñ ng lên Amazon.com. T USA Today ñã tóm t t th trư ng toàn c u m t cách chính xác vào cu i năm 1998:"Khó khăn tràn t l c ñ a này sang l c ñ a khác như m t con vi rút" - t báo ghi nh n - "Th trư ng M ph n ng ngay t c thì... M i ngư i trong ti m h t tóc bàn ñ n c chuy n ñ ng baht Thái Lan." Tuy nhiên, ch ng m t bao lâu sau Amazon.com l i ph c h i, kéo theo các lo i c phi u khác, ñ n lư t mình kéo theo th trư ng ch ng khoán Hoa Kỳ, r i b n thân nó giúp t o ra hi u ng giàu có t i M , nh ñó khuy n khích dân M tiêu ti n nhi u hơn m c dành d m. Dân M ch u chi ti n nên Brazil, Thái Lan và các th trư ng m i n i khác có th xu t kh u hàng, l i có ti n gi i quy t khó khăn nh bán hàng cho dân M . Amazon.com, Amazon.toàn c u - t t c chúng ta ñang t m cùng dòng sông. Dù sao, chu kỳ t ñư ng Asoke ñ n ph c a tôi, t Amazon.toàn c u ñ n Amazon.com r i quay v Amzon.toàn c u là bài h c giúp chúng ta hi u hơn v tình c nh th gi i ngày nay. H th ng ch m ch p, c ñ nh và chia c t trong Chi n tranh L nh chi m ng quan h qu c t t năm 1954 ñã ñư c hoàn toàn thay th b i m t h th ng m i r t trơn tru và g n k t ch t ch g i là toàn c u hóa. N u chúng ta không hi u ñư c ñi u ñó vào năm 1989 khi b c tư ng Berlin s p ñ thì chúng ta ñã hi u rõ vào m t th p k sau ñó. Th t th , vào ngày 11-10-1989, vào ñ nh cao c a cu c kh ng ho ng kinh t toàn c u, Merrill Lynch cho ch y qu ng cáo nguyên trang trên nhi u t báo l n kh p nư c M ñ nh n m nh ñi m này. Qu ng cáo vi t: Th gi i tròn 10 tu i Th gi i sinh ra khi B c tư ng s p ñ vào năm 1989. Không ng c nhiên gì khi n n kinh t non tr Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 5
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 nh t c a th gi i - n n kinh t toàn c u - v n ñang tìm cách ñ nh hư ng. Cơ ch ki m tra, ñi u ch nh tinh vi ñ n ñ nh các n n kinh t ch có th hoàn ch nh theo th i gian. Nhi u th trư ng th gi i ch m i ñư c t do hóa g n ñây, l n ñ u tiên b chi ph i b i tâm lý con ngư i thay vì n m ñ m c a nhà nư c. T ch chúng ta ñang ñ ng, không có ñi u gì có th làm suy gi m h a h n ñư c ñưa ra m t th p k trư c khi th gi i b chia c t ñã b tiêu di t... S phát tri n c a th trư ng t do và dân ch kh p th gi i ñang cho phép nhi u ngư i kh p nơi chuy n hoài bão thành thành t u. Công ngh ñư c làm ch ñúng cách và phân ph i t do s có s c m nh xoá b không ch biên gi i ñ a lý mà còn biên gi i dân t c. Chúng tôi c m th y m t th gi i ch v a tròn 10 tu i v n ti p t c có nh ng h a h n to l n. Xin nh cho trư ng thành bao gi cũng là m t quá trình ñ y khó khăn. Th t ta, qu ng cáo c a Merrill Lynch s chính xác hơn n u nói k nguyên toàn c u hóa này ñã tròn 10 tu i. B i vì t gi a nh ng năm 1800 ñ n cu i th p niên 1920, th gi i cũng ñã tr i qua m t k nguyên toàn c u hóa tương t . N u so sánh kh i lư ng thương m i và dòng ch y ñ ng v n qua biên gi i, tương quan v i GNP và dòng ch y l c lư ng lao ñ ng qua biên gi i, tương quan v i dân s thì giai ño n toàn c u hóa trư c Th chi n th nh t r t gi ng giai ño n chúng ta ñang s ng ngày nay. Anh qu c lúc y là m t cư ng qu c toàn c u, là nhà ñ u tư l n vào các th trư ng m i n i và nh ng tay tài phi t giàu s Anh, châu Âu và M thư ng b khánh ki t vì các v kh ng ho ng tài chính b i m t s c nào ñó tác ñ ng lên trái phi u ñư ng s t Argentina, trái phi u chính ph Latvia hay trái phi u chính ph ð c. Không có ki m soát ti n t cho nên ngay sau khi dây cáp xuyên ñ i dương ñư c k t n i vào năm 1866 thì kh ng ho ng ngân hàng và tài chính New York nhanh chóng lan truy n sang London hay Paris. Có l n tôi ñư c x p cùng nhóm th o lu n v i John Monks, ngư i ñ ng ñ u ð i h i Liên ñoàn Lao ñ ng Anh. Ông ta nh n xét chương trình ngh s c a ð i h i ñ u tiên t i Manchester, Anh vào năm 1968 có li t kê trong s nh ng v n ñ c n th o lu n: "Nhu c u c n gi i quy t s c nh tranh t các thu c ñ a châu Á" và "Nhu c u c n ñ t chu n m c giáo d c và ñào t o c a Hoa Kỳ và ð c". Vào th i ñó, ngư i ta di dân nhi u hơn c và tr lúc có chi n tranh, các nư c không ñòi h i h chi u khi ñi du l ch trư c năm 1914. M i di dân ñ n M ñ u không có th th c. Khi k t h p các y u t này v i nhau, cùng v i phát minh tàu ch y b ng hơi nư c, ñi n tín, ñư ng s t và sau cùng là ñi n tho i, có th nói k nguyên toàn c u hóa l n ñ u trư c Th chi n th nh t ñã thu nh th gi i t c "l n" thành c "trung". K nguyên toàn c u hóa ñ u tiên này và ch nghĩa tư b n tài chính toàn c u b tan v do các cú ñ m c a Th chi n th nh t, Các m ng Nga và ð i suy thoái, k t h p l i ñã làm th gi i thương t n n ng n v th ch t và tinh th n. Th gi i b chia c t sau Th chi n th hai l i b ñông c ng vì Chi n tranh L nh. Chi n tranh L nh cũng là m t h th ng qu c t . Nó kéo dài t kho ng năm 1945 ñ n 1989 khi cùng v i s s p ñ c a b c tư ng Berlin, nó ñư c thay th b ng m t h th ng khác: k nguyên toàn c u hóa m i mà chúng ta ñang s ng. G i nó là "Toàn c u hóa hi p II", hóa ra giai ño n ch ng 75 năm t lúc b t ñ u Th chi n th nh t ñ n lúc ch m d t Chi n tranh L nh ch là m t cách ngh gi a hi p kéo dài t k nguyên toàn c u hóa này sang k nguyên khác. Trong khi có r t nhi u ñi m tương ñ ng gi a k nguyên toàn c u hóa trư c ñây và k nguyên chúng ta ñang s ng, ñi m m i ngày nay là m c ñ th gi i ñang g n k t v i nhau thành m t th trư ng toàn c u hóa và m t ngôi làng chung. M t ñi m m i khác là s lư ng ngư i dân và qu c gia có th tham gia vào n n kinh t toàn c u hóa và m ng thông tin cũng như b chúng chi ph i. K nguyên trư c năm 1914 có th r t mãnh li t nhưng nhi u nư c ñang phát tri n trong k nguyên này b rơi ngoài rìa. K nguyên trư c năm 1914 có th l n v quy mô xét trong m i tương quan v i th i ñ i y tính theo con s tuy t ñ i thì th t nh bé khi so v i ngày nay. Giao d ch ngo i h i hàng ngày vào năm 1900 ch tính b ng tri u ñô-la. Năm 1992, con s này là 20 t m i ngày theo C c D tr Liên bang t i New York và ñ n tháng Tư năm 1998, con s này lên ñ n 1.500 t ñô-la m i ngày và v n ñang còn tăng lên. Vào kho ng năm 1900, dòng ch y ñ ng v n tư nhân t nư c phát tri n sang Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 6
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 nư c ñang phát tri n ño b ng s trăm tri u ñô-la và r t có ít nư c liên quan. ð n năm 2000, dòng ch y này ño b ng s trăm t ñô-la v i hàng ch c nư c tham gia. K nguyên toàn c u hóa m i, so v i k nguyên trư c Th chi n th nh t có t c ñ siêu t c. Nhưng k nguyên toàn c u hóa ngày nay không ch khác v m t m c ñ ; trên m t s phương di n quan tr ng nó còn khác v tính ch t, c k thu t l n chính tr . Xét v m t k thu t, khác bi t là ch k nguyên toàn c u hóa trư c ñây xây d ng trên giá v n chuy n ngày càng gi m. Nh phát minh ñư ng s t, tàu ch y b ng hơi nư c và ô tô, con ngư có th ñ n ñư c nhi u nơi nhanh hơn và r hơn; h cũng có th giao thương v i nhi u nơi m t cách nhanh hơn và chi phí r hơn. Nhưng, như t The Economist nh n xét, k nguyên toàn c u hóa ngày nay ñư c xây d ng nh vào giá vi n thông ngày càng gi m - nh b vi x lý, v tinh, cáp quang và Internet. Công ngh thông tin m i này ñã k t n i th gi i càng ch t ch hơn. Các k thu t này có nghĩa các nư c ñang phát tri n không ch bán nguyên li u thô cho phương Tây và nh n v s n ph m hoàn ch nh; chúng có nghĩa các nư c ñang phát tri n cũng có th tr thành nhà s n xu t l n. Các k thu t này cũng cho phép nhi u công ty ñ t ñ a ñi m s n xu t, nghiên c u va marketing khác nhau các nư c khác nhau nhưng v n k t n i chúng qua máy tính và h i ngh t xa như th chúng ñang cùng m t nơi. Tương t , nh s k t h p máy tính và vi n thông giá r , con ngư i ngày nay có th cung ng và trao ñ i d ch v trên toàn c u - t tư v n s c kh e ñ n vi t ph n m m hay x lý thông tin - nh ng d ch v trư c ñây chưa bao gi ñư c trao ñ i. Và t i sao không nh ? M t cu c g i ba phút (tính b ng ñô-la giá năm 1996) gi a New York và London m t 300 ñô-la vào năm 1930. Ngày nay h u như không t n phí n u g i qua Internet. Các k thu t này không nh ng t o ñi u ki n cho các qu c gia và doanh nghi p vươn ra kh p th gi i xa hơn, nhanh hơn, r hơn và sâu hơn trư c ñây nhi u mà các cá nhân cũng làm ñư c ñi u ñó. Vào mùa hè năm 1998, tôi càng th y ñi u này rõ hơn khi m tôi Margaret Friedman, lúc ñó ñã 79 tu i s ng Minneapolis g i ñi n cho tôi gi ng r t b i r i. "Chuy n gì v y m ?" Tôi h i. Bà ñáp: " , m chơi bài trên Internet v i ba ngư i Pháp mà h c nói chuy n b ng ti ng Pháp v i nhau, m không hi u gì c ". Khi tôi b t cư i khi tư ng tư ng c nh bà chơi bài v i ba ngư i Pháp trên m ng, bà t ái: "ð ng có mà cư i. Hôm kia m còn chơi bài v i m t ngư i t n Siberia." V i nh ng ai nói k nguyên toàn c u hóa này không khác gì so v i trư c, tôi ch c n h i: Th c c c a b n có chơi bài v i ngư i Pháp qua m ng Internet vào năm 1900 không? Tôi nghĩ là không. Nhưng, như tôi ñã nói, k nguyên toàn c u hóa này cũng khác v m t chính tr so v i nh ng năm 1900. K nguyên ñó do siêu cư ng Anh, ñ ng b ng Anh và H i quân Anh th ng tr . K nguyên ngày nay do siêu cư ng M , văn hóa M , ñô-la M và H i quân M th ng tr . Quy n l c c a M sau Th chi n th hai ñã c ý m ra m t h th ng thương m i qu c t m ñ t o công ăn vi c làm và ñ i tr ng v i ch nghĩa c ng s n Xô Vi t. Chính M ñã thúc ñ y s hình thành Qu Ti n t Qu c t , Hi p ư c chung v thu quan và thương m i (GATT) và hàng lo i ñ nh ch khác nh m m c a th trư ng và thúc ñ y thương m i kh p th gi i. Chính các h m ñ i c a M ñã gi ñư ng bi n thông thương nh m giúp k t n i các th trư ng m i m này. Cho nên khi Cách m ng Thông tin n ra vào cu i nh ng năm 1980 - cho phép nhi u ngư i ho t ñ ng toàn c u, liên l c toàn c u, du l ch toàn c u và bán buôn toàn c u - nó ñã thăng hoa thành m t c u trúc quy n l c ñã khuy n khích và nâng cao nh ng xu hư ng này, làm cho nư c nào mu n l ng tránh ph i tr giá ñ t. Nói tóm l i, có m t s ñi u v k nguyên toàn c u hóa m i này mà chúng ta ñã t ng ch ng ki n (nhưng m c ñ bây gi cao hơn nhi u), có m t s ñi u trư c ñây chúng ta chưa bao gi th y và cũng có ñi u quá m i ñ n n i chúng ta chưa hi u h t chúng. Vì nh ng lý do ñó, tôi mu n tóm t t s khác bi t gi a hai k nguyên toàn c u hóa theo cách này: N u k nguyên ñ u tiên thu nh th gi i t c "l n" thành c "trung" thì k nguyên toàn c u hóa l n này ñang thu nh th gi i t c "trung" thành c "nh ". Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 7
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Cu n sách này là m t n l c nh m gi i thích b ng cách nào k nguyên toàn c u hóa m i m này tr thành h th ng qu c t vư t tr i vào cu i th k 20 - thay th h th ng Chi n tranh L nh - và xem xét cách nó ñang ñ nh hình h u như toàn b quan h chính tr , thương m i, môi trư ng trong nư c và quan h qu c t . Theo nghĩa ñó, sách nh m ñóng góp vào lo t sách c g ng ñ nh nghĩa th gi i h u Chi n tranh L nh. Trong s nh ng cu n ñư c ñ c nhi u nh t trong th lo i này có b n cu n: S hưng suy c a các cư ng qu c:Thay ñ i kinh t và xung ñ t quân s t năm 1500 ñ n 2000 (Paul M. Kennedy), K t c c c a l ch s và con ngư i cu i cùng (Francis Fukuyama), các bài ti u lu n và nh ng cu n sách c a Robert D. Kaplan và cu n Xung ñ t các n n văn minh và s tái t o tr t t th gi i (Samuel P. Huntington). Trong khi các tác ph m này ch a ñ ng nhi u chân lý, tôi nghĩ không có cu n nào ghi nh n th gi i th i h u Chi n tranh L nh m t cách t ng th . Cách vi t c a Kaplan r t sinh ñ ng và trung th c nhưng ông l i dùng các ngóc ngách ñen t i nh t c a th gi i này r i khái quát m t cách quá tay ñ liên h s ph n c a chúng cho ph n còn l i c a th gi i. Huntington ch ng ki n các cu c xung ñ t văn hóa kh p th gi i và m r ng không cân nh c r ng ñ y là cu c xung ñ t c a các n n văn minh dai d ng, gay g t, th m chí còn tuyên b cu c th chi n k ti p, n u có, "s là chi n tranh gi a các n n văn minh". Tôi tin c Kaplan và Huntington ñánh giá quá th p kh năng mà quy n l c nhà nư c, s c hút th trư ng toàn c u, s lan truy n công ngh , s tr i d y c a m ng lư i truy n thông và s lan to các chu n m c toàn c u có th l t ngư c các d phóng tr ng ñen phân minh (h u h t là ñen t i) c a h . C Kennedy và Huntington c g ng d phóng tương lai mà d a quá nhi u vào quá kh , ch m t mình quá kh . Kennedy ghi nh n (r t tài tình) s s p ñ c a các ñ ch Tây Ban Nha, Pháp và Anh nhưng ông k t lu n b ng cách suy ñoán r ng ñ ch M cũng s s p ñ vì s bá quy n quá ñáng c a nó. Thông ñi p n ý c a ông cho r ng k t thúc Chi n tranh L nh không ch có nghĩa k t thúc Liên Xô mà còn ñem l i s suy vong c a Hoa Kỳ. Tôi tin Kennedy chưa hi u h t r ng s suy y u tương ñ i c a M trong th p niên 1980 khi ông vi t sách là m t ph n c a s chu n b khi M t ñi u ch nh theo h th ng toàn c u hóa m i - m t quá trình mà h u h t ph n còn l i c a th gi i hi n ñang tr i qua. Kennedy không nghĩ ñ n chuy n dư i áp l c toàn c uhóa, M c t gi m ngân sách qu c phòng, tinh gi n b máy chính ph va chuy n ngày càng nhi u quy n l c cho th trư ng t do và nh th càng kéo dài v th m t siêu cư ng ch không gi m. Quan ñi m c a Huntington r ng khi Chi n tranh L nh ch m d t, không còn ph i ñ i phó v i Liên Xô thì M ñương nhiên quay sang ñ i phó v i ngư i theo ñ o Hindu hay ñ o H i và h s ñ i phó v i ngư i M . Ông y hoàn toàn lo i b s tr i d y c a m t h th ng qu c t m i có th ñ nh hình bi n c theo m t cách hoàn toàn khác. V i Huntington, ch có ch nghĩa b t c ti p n i Chi n tranh L nh ch không ph i xu hư ng gì khác. Cu n sách r t n tư ng c a Fukuyama ch a ñ ng nh ng hi u bi t sâu s c chính xác v nh ng ñi m m i - s vư t th ng c a ch nghĩa t do và ch nghĩa tư b n kinh t th trư ng là cách hi u qu nh t ñ t ch c xã h i - nhưng nhan ñ sách (K t c c c a l ch s ...) hàm ý s vư t th ng này r i s k t thúc, hàm ý này còn m nh hơn n i dung sách và khác v i nh ng gì tôi ñư c ch ng ki n trên th gi i ngày nay. Theo m t cách nào ñó, các cu n sách này tr nên n i b t vì chúng ñ u c g ng n m b t lu ng tư duy v "ði u vĩ ñ i duy nh t" - ph n ch ch t, ñ ng cơ thi t y u s thúc ñ y các v n ñ qu c t trong th gi h u Chi n tranh L nh - dù ñó là s xung ñ t các n n văn minh, h n lo n, s suy vong c a các ñ ch hay s vư t th ng c a ch nghĩa t do. L p lu n c a tôi khác h n. Tôi tin r ng n u mu n hi u th gi i h u Chi n tranh L nh, chúng ta b t ñ u b ng cách hi u r ng m t h th ng qu c t m i ñã k t c nó - toàn c u hóa. ð y là "ði u vĩ ñ i duy nh t" mà m i ngư i ph i t p trung. Toàn c u hóa không ch là tác ñ ng ñ n các bi n c trên th Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 8
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 gi i ngày nay, b n thân nó là m t h th ng như trên tr i có sao B c ð u v y. ði m m i chính là h th ng này; ñi m cũ là chính tr quy n l c, là h n lo n, xung ñ t văn minh và t do ch nghĩa. Và k ch tính c a th gi i h u Chi n tranh L nh là s tương tác gi a h th ng m i này và t t c nh ng c m xúc và khát v ng cũ. ðó là m t màn k ch ph c t p mà h i chót v n chưa ñư c vi t xong. ðó là lý do t i sao trong h th ng toàn c u hóa, chúng ta s th y c xung ñ t văn minh và ñ ng nh t văn minh, c th m h a môi trư ng và các v c u môi trư ng th t ñáng kinh ng c, c s vư t th ng c a ch nghĩa tư b n kinh t th trư ng và làn sóng ch ng ñ i nó, c s b n v ng c a khái ni m qu c gia và s tr i d y c a nh ng con ngư i có quy n l c to l n không thu c qu c gia nào. ði u tôi mu n vi t là m t cu n sách hư ng d n cách theo dõi màn k ch ñó và suy nghĩ cách qu n lý nó. Thêm m t ñi u sau chót trư c khi chúng ta b t ñ u. Ngư i xu t b n và biên t p cu n sách này, Jonathan Galassi, m t hôm g i cho tôi và nói: "Tôi ñang k cho m y ngư i b n nghe là anh ñang vi t m t cu n sách v toàn c u hóa, h b o: A, Friedman h , anh này khoái toàn c u hóa l m. Anh nghĩ sao?" Tôi tr l i cho Jonathan r ng tôi c m nh n v toàn c u hóa cũng như c m nh n bình minh. Nói chung, tôi nghĩ sáng nào m t tr i ñ u m c là ñi u t t. T t nhi u hơn x u, ñ c bi t n u b n có mang kính râm. Nhưng ngay c n u tôi không thèm quan tâm gì ñ n bình minh, tôi cũng ch ng làm gì ñư c nó. Tôi không gây ra toàn c u hóa. Tôi không ngăn nó ñư c - tr phi ph i tr m t giá r t ñ t cho s phát tri n c a nhân lo i - và tôi không phí s c th ngăn nó làm gì. Tôi là m t nhà báo, không ph i là ngư i rao gi ng v toàn c u hóa. Như quý v s th y t cu n sách này, tôi hoàn toàn hi u rõ nh ng m t trái c a toàn c u hóa. Câu h i trong tôi là ph i làm gì v i các m t trái này. Tôi tin r ng cách t t nh t ñ chúng ta gi i quy t tính tàn b o c a toàn c u hóa là ñ u tiên ph i hi u lô-gic c a h th ng, các b ph n ho t ñ ng c a nó, r i suy tính xem làm sao ñ h th ng này có l i cho nhi u ngư i nh t trong khi gây ra ít ñau ñ n nh t. ð y là tinh th n thúc gi c tôi vi t cu n sách này. Ph n ñ u sách gi i thích cách nhìn vào h th ng toàn c u hóa ngày nay và cách h th ng ho t ñ ng. Ph n hai gi thích các các qu c gia, c ng ñ ng, cá nhân và môi trư ng tương tác v i h th ng. Ph n ba gi i thích s ch ng ñ i toàn c u hóa. Và ph n b n gi i thích vai trò ñ c ñáo c a M , cũng như nhu c u c n ph i ñóng vai trò này ñ n ñ nh h th ng m i. PH N I HI U H TH NG Chương 1 H th ng m i M c a nhân v t Forrest Gump thư ng thích nói gì nh ? Cu c ñ i như h p k o sôcôla: trong h p k o có lo i k o gì ai mà bi t trư c ñư c. V i tôi, m t k l hành lâu năm, m t phóng viên qu c t , ñ i như d ch v phòng khách s n - không bao gi bi t khi m c a phòng ra ta s th y gì. Ch ng h n vào t i ngày 31 tháng 12 năm 1994, khi b t ñ u ph trách m c bình lu n qu c t cho t New York Times, tôi kh i ñ u chuyên m c b ng nh ng bài vi t t Tokyo. ð n khách s n Okura sau m t chuy n bay dài xuyên Thái Bình Dương, tôi g i ñi n xu ng d ch v bu ng v i m t yêu c u ñơn gi n: "Vui lòng cho mang lên phòng tôi b n qu cam". Tôi nghi n ăn cam và lúc ñó ñang lên cơn thèm. Khi g i ñi n tôi nghĩ ñây là m t yêu c u ñơn gi n và hình như ngư i ñ u dây ñ ng kia cũng hi u tôi. Kho ng 20 phút sau, có ti ng gõ c a phòng. M t ngư i ph c v xu t hi n, ñ ng ph c th ng t p, ñ y m t xe có khăn bàn tr ng toát. Trên xe là b n ly cam v t tươi ngon, m i ly n m trong m t khay ñá sang tr ng. "Không, không ph i", tôi nói v i ngư i ph c v . "Tôi mu n cam qu - không mu n cam v t." Tôi há mi ng gi v c n, ra d u qu cam. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 9
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 "A a", ngư i ph c v g t g t ñ u. "Cam... cam." Tôi tr l i phòng, ti p t c làm vi c. Hai mươi phút sau, có ti ng gõ c a. Cũng v n ngư i ph c v ñó, v n chi c xe ph khăn tr ng toát. Nhưng l n này, trên xe có b n ñĩa, trên m i ñĩa là m t qu cam ñã ñư c bóc và c t thành nh ng mi ng nh , x p theo l i ngư i Nh t bày món sushi. "Không, không ph i", tôi l i l c ñ u. "Tôi mu n cam ñ nguyên." Tôi khum tay ra hi u. "Tôi mu n gi chúng trong phòng ñ ăn d n. Tôi không th ăn h t m t lúc b n qu c t ra như v t ñư c. Tôi không th b chúng vào trong t l nh ñư c. Tôi mu n cam ñ nguyên." M t l n n a, tôi l i c ra hi u, b t chư c m t ngư i ñang ăn c qu cam. "A a", ngư i ph c v g t g t ñ u. "Cam... cam. Ông mu n c qu cam." L i thêm hai mươi phút n a trôi qua. R i có ti ng gõ c a. V n ngư i ph c v ñó. V n chi n xe ñó. Nhưng l n này trên xe là b n qu cam th t ñ p bày trên b n chi c ñĩa l n, cùng dao, dĩa và khăn ăn. L n này có ti n b . "ðư c r i", tôi v a nói v a ký phi u thanh toán. "Chính là th tôi mu n." Khi anh ta quay gót ñi, tôi nhìn xu ng phi u thanh toán. B n qu cam h t 22 ñô-la. Làm sao tôi gi i trình ñư c ñi u này cho tòa so n ñây? Nhưng cu c phiêu lưu cam quýt c a tôi chưa k t thúc ñó. Hai tu n sau, tôi sang Hà N i, ăn t i m t mình trong khách s n Metropole. Vi t Nam lúc này ñang vào mùa quýt, m i góc ñư ng ngư i ta bán t ng thúng quýt cao ng t vàng bóng, ngon m t. Sáng nào tôi cũng thư ng ăn vài qu quýt. B a t i hôm ñó, khi ngư i h u bàn h i tôi có dùng tráng mi ng, tôi b o ch c n m t qu quýt. Anh ta ñi m t lúc r i quay l i. "Xin l i ông, h t quýt r i", anh nói. "Sao th ", tôi hơi b c. "Sáng nào cũng th y c bàn ñ y quýt d n ăn sáng! Ch c ch n th nào trong b p cũng còn quýt mà". "Xin l i", anh ta l c ñ u. "Hay ông dùng t m dưa h u?" "Cũng ñư c, cho tôi ít dưa h u", tôi nói. Năm phút sau, ngư i ph c v quay l i, mang theo m t ñĩa có ba qu quýt. "Tôi tìm ra quýt. Nhưng không có dưa h u", anh ta nói. N u lúc y tôi hi u ñư c như bây gi , thì tôi ñã coi ñó ñi m báo trư c. Vì t ngày ñó, khi ñi công tác kh p nơi trên th gi i cho t Times, tôi th y nh ng gì ñón ñ i tôi ngoài c a và trên bàn ăn thư ng không ph i là nh ng gì tôi ñ nh trư c. Làm cây bút bình lu n qu c t cho The New York Times th c ra là công vi c lý thú nh t th gi i. Ý tôi mu n nói th nào cũng ph i có m t lo i công vi c t t nh t th gi i, ñúng không? N u th , công vi c y ñang trong tay tôi. ðây là lo i công vi c tuy t v i vì tôi ñư c làm du khách có ch ki n. Tôi có th ñi b t c ñâu, b t c lúc nào và có ý ki n v b t c ñi u gì tôi th y ho c nghe ñư c. Nhưng câu h i dành cho tôi khi b t ñ u cu c chu du trong cương v m i này là: ch ki n gì? Lăng kính nào, cách nhìn như th nào và thông qua h th ng t ch c nào ñ tôi có th quan sát th gi i, hi u ñư c s ki n, ưu tiên cho ñi u gì, bày t chính ki n và nói v chúng như th nào ñ ñ c gi hi u ñư c? V nhi u phương di n thì nh ng ngư i ñi trư c trong t báo Times có l i th hơn tôi. Ngư i nào cũng có m t câu chuy n xuyên su t và m t h th ng qu c t ñư c ñ nh hình s n, h c vi c ng i vi t. Tôi là ký gi bình lu n qu c t th năm trong l ch s t The New York Times. M c "Qu c t " là chuyên m c lâu năm nh t c a t báo. M c này ra ñ i năm 1937, do bà Anne O'Hare McCormick, m t ph n ñ y tài năng ch p bút, và lúc ñó có tên là "Tình hình châu Âu"; vì lúc ñó ñ i v i h u h t ngư i M "châu Âu" là chuy n qu c t , và ñương nhiên, bình lu n viên qu c t duy nh t c a t báo ph i ñóng t i châu Âu. Theo cáo phó năm 1954 ñăng trên t The New York Times, bà McCormick kh i ñ u là phóng viên qu c t "trong tư cách là v c a ông McCormick, m t k sư vùng Dayton. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 10
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Bà thư ng ñi cùng ch ng sang châu Âu mua hàng." (Cáo phó trên T The New York Times t ngày ñó ñã tr nên ñúng khuôn sáo hơn). H th ng qu c t mà bà McCormick t ng vi t là s r n v cán cân quy n l c châu Âu theo h th ng Versailles và ph n d o ñ u c a cu c Chi n tranh Th gi i th hai. Khi M tr i lên t sau Chi n tranh Th gi i th hai, cư i trên lưng th gi i như m t siêu cư ng vô ñ ch, có tr ng trách toàn c u và tham gia tranh giành quy n l c v i Liên Xô, thì m c "Tình hình châu Âu" năm 1954 ñ i tên thành "Qu c t ". B ng nhiên, c th gi i tr thành sân chơi c a Hoa Kỳ, và c th gi i ch nào cũng quan tr ng, vì m i ngõ ngách trên th gi i ñ u có s tranh giành v i Liên Xô. H th ng Chi n tranh L nh, v i s tanh giành nh hư ng và tính vư t tr i gi a tư b n phương Tây và c ng s n phương ðông, gi a Washington, Moskva và B c Kinh, tr thành câu chuy n xuyên su t cho ba bình lu n viên sau ñó c a m c "Qu c t ", t The New York Times, suy nghĩ và vi t lách. Vào lúc tôi b t ñ u ñ m nh n m c này, h i ñ u năm 1995, Chi n tranh L nh ñã k t thúc, b c tư ng Berlin ñã s p ñ và Liên Xô là chuy n l ch s . Tôi may m n ñư c ch ng ki n t i ñi n Kremlin nh ng hơi th cu i trong cơn h p h i c a Liên Xô. ðó là ngày 16-12-1991. Ngo i trư ng Hoa Kỳ James A.Baker lúc ñó ñang thăm Moskva, cùng lúc Boris Yeltsin ñang nh nhàng tháo g quy n l c kh i tay Mikhail Gorbachev. Trư c ñó, m i khi Baker thăm Gorbachev thì h thư ng g p trong cung ñi n dát vàng mang tên St. Catherine; và lúc nào cũng có nh d o ñ u th t ngo n m c cho gi i báo chí. Ông Baker cùng tùy tùng bao gi cũng ch trong m t phòng ñ u hành lang, c a ñóng, trong khi ông Gorbachev cùng các ph tá thì ch sau c a m t phòng ñ u ñ i di n c a ñi n Kremlin. R i sau m t tín hi u nào ñó, c a hai căn phòng cùng m , hai v cùng bư c ra và ti n ñ n gi a nh, b t tay nhau trư c ng kính c a báo gi i. Th nhưng l n này, khi ông Baker sang, ñ n gi h n, c a m và ngư i bư c ra là Boris Yeltsin, thay vì Mikhail Gorbachev. Ai là ch b a ti c t i nay? "Hoan nghênh quí v trên ñ t Nga và trong toà nhà này c a nư c Nga," Yeltsin nói v i Baker. Sau ñó, Baker qu có g p Gorbachev trong cùng ngày, nhưng rõ ràng quy n l c ñã ñư c chuy n giao. Chúng tôi, nh ng phóng viên c a B ngo i giao ñi tư ng thu t s kiên, hôm ñó ph i c ngày trong ñi n Kremlin. Lúc chúng tôi trong ñi n thì bên ngoài tuy t rơi nhi u l m. ð n lúc s p t i, r i kh i Kremlin, bư c ra ngoài thì tuy t ñã ñóng thành m t t m chăn th t dày. Chúng tôi l i tuy t sang c ng Spassky c a ñi n Kremlin, ñ l i nh ng v t gi y lún sâu trong tuy t. Tôi ñ ý th y c ñ búa li m c a Liên Xô v n còn treo trên tháp, ñư c ñèn chi u sáng, như nó v n ñó kho ng 70 năm r i. Tôi t nh , "có l ñây là l n cu i cùng mình ñư c th y lá c tung bay trên ñó." Qu th c ch vài tu n sau, lá c ñó bi n m t, ra ñi cùng v i nó là c h th ng Chi n tranh L nh và m t câu chuy n xuyên su t. Sau ñó vài năm, khi tôi vào ph trách m c bình lu n tin qu c t c a The New York Times, có ñi u tôi còn chưa rõ: cái gì ñã thay th h th ng Chi n tranh L nh ñ ñóng vai trò như m t c u trúc ch ñ o cho quan h qu c t . Vì th tôi b t ñ u vi t c t báo trong tư cách m t du khách không mang ñ nh ki n - m t du khách có ñ u óc m . Trong nhi u năm, cũng như nhi u tay vi t khác, tôi ch nh c ñ n th i kỳ H u Chi n tranh L nh. Chúng tôi bi t ñã có m t h th ng khác ñang hình thành và tr thành khuôn m u chung cho các m i quan h qu c t , nhưng không bi t g i ñó là h th ng gì. V y chúng tôi ñành mô t nó theo hư ng khác - t c là ch ng minh: nó không ph i là Chi n tranh L nh. Nên chúng tôi g i là H u Chi n tranh L nh. Càng ñi nhi u tôi càng nh n th y chúng ta ngày nay không ph i ñang t n t i trong m t th gi i h n mang, thi u nh t quán và khó ñ nh nghĩa c a th i H u Chi n tranh L nh. Ngư c l i, chúng ta ñang tong m t h th ng qu c t m i. H th ng này có lôgic, có quy lu t, có áp l c và có ñ ng l c riêng c a nó - nó ñáng ñư c g i b ng cái tên riêng - "toàn c u hóa". Toàn c u hóa không ch là m t th m t kinh t , không ph i là m t khuynh hư ng nh t th i. Nó là m t h th ng qu c t - m t h th ng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 11
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 ch ñ o, thay th Chi n tranh L nh sau khi b c tư ng Berlin s p ñ . Chúng ta c n hi u toàn c u hóa theo nghĩa như v y. N u trong hình s có khái ni m th i hi u, thì ch c cũng ph i có m t th i hi u nh t ñ nh ñ i v i nh ng khái ni m hoa m trong chính sách ñ i ngo i. V i suy nghĩ ñó, khái ni m "th gi i th i kỳ H u Chi n tranh L nh" ph i ñư c ch m d t. Bây gi chúng ta ñang trong h th ng toàn c u hóa. Khi nói toàn c u hóa ñã thay th Chi n tranh L nh như m t h th ng ñ nh hình th gi i, chính xác là tôi ñang nói ñi u gì? Tôi mu n nói r ng trong vai trò là m t h th ng qu c t , Chi n tranh L nh có c u trúc quy n l c riêng: cán cân l c lư ng gi a Hoa Kỳ và Liên Bang c ng hòa Xã h i ch nghĩa Xô Vi t. Chi n tranh L nh có nh ng lu t l riêng: trong quan h ñ i ngo i, không m t siêu cư ng nào mu n xâm nh p vào vùng nh hư ng c a m t siêu cư ng khác; trong kinh t , nh ng nư c kém phát tri n chú tâm vào vi c phát tri n nh ng ngành công nghi p qu c gia c a riêng h , các nư c ñang phát tri n chú tâm tăng trư ng trên cơ s xu t kh u, các nư c xã h i ch nghĩa t p trung th t lưng bu c b ng và phương Tây thì chăm chăm vào vi c buôn bán có ñi u ti t. Chi n tranh L nh có h tư tư ng riêng c a nó: cu c ch m trán gi a ch nghĩa xã h i và ch nghĩa tư b n, giai ño n hòa hoãn, không liên k t hay c i t (perestroika). Chi n tranh L nh có khuynh hư ng v dân s riêng: di cư t ðông sang Tây b b c màn s t ngăn tr , nhưng di cư t mi n Nam lên phía B c thì ñ u ñ n hơn. Chi n tranh L nh có cái nhìn toàn c u riêng: th gi i ñư c chia thành phe xã h i ch nghĩa, phe tư b n ch nghĩa và phe trung l p; nư c nào cũng thu c v m t trong nh ng phe này. Chi n tranh L nh sinh ra nh ng công ngh ñ nh hình riêng: ch ñ o là vũ khí h t nhân và cu c cách m ng công ngh l n th hai, nhưng ñ i v i dân chúng các nư c ñang phát tri n thì búa li m v n là nh ng công c g n gũi. Chi n tranh L nh có thư c ño riêng: s lư ng tên l a h t nhân c a m i bên. Và sau cùng, Chi n tranh L nh t o ra m i lo riêng: s h y di t h t nhân. T ng h p nh ng y u t trên ñây ta th y Chi n tranh L nh nh hư ng t i chính sách ñ i n i, m u d ch và quan h ñ i ngo i c a h u h t m i nư c trên th gi i. Chi n tranh L nh không t o l p t t c nhưng l i ñ nh hình r t nhi u th . K nguyên toàn c u hóa ngày nay là m t h th ng qu c t tương t , có nh ng ñ c tính ñ c ñáo tương ph n v i nh ng ñ c tính th i Chi n tranh L nh. Trư c h t, nói v Chi n tranh L nh là nói ñ n s chia c t. Th gi i b chia c t ngang d c thành nhi u cánh ñ ng v n v t manh mún. Nh ng m i ñe d a cùng nh ng cơ h i kh i phát t chuy n b n b chia c t như th nào. Qu th c h th ng Chi n tranh L nh ñư c tư ng trưng b ng m t t : b c tư ng - b c tư ng Berlin. M t trong nh ng miêu ta v Chi n tranh L nh mà tôi thích nh t là c a di n viên Jack Nicholson trong phim A Few Good Men [V n còn ngư i t t]. Nicholson trong vai m t ñ i tá th y quân l c chi n Hoa Kỳ ñóng t i căn c Guantanamo, Cuba. Vào phút cao trào trong phim, Nicholson b Tom Cruise ch t v n vì sao Santiago, m t ngư i lính y u ñu i dư i quy n c a Nicholson b ñ ng ñ i ñánh ch t. " Anh mu n có câu tr l i ư?" Nicholson hét lên. Cruise ñ p l i, "Tôi mu n s th t." "Anh không th ch u n i s th t ñâu", Nicholson nói. "Anh b n , chúng ta ñang s ng trong m t th gi i có nh ng b c tư ng, và nh ng b c tư ng ñó l i ph i ñư c nh ng ngư i có súng canh gác. Ai là ngư i s làm ñi u ñó? Anh ư? Anh ư, trung úy Weinberg? Tôi ph i ch u trách nhi m n ng n hơn là anh tư ng. Anh khóc cho Santiago và anh nguy n r a l c lư ng th y quân l c chi n. Anh có quy n làm ñi u phù phi m như v y. B i anh may m n không bi t nh ng ñi u tôi bi t - ñó là cái ch t c a Santiago, d u có là b k ch, có th ñã c u ñư c nhi u m ng s ng khác. Và s hi n di n c a tôi, d u có ghê t m và khó hi u v i anh, cũng c u ñư c m ng s ng ngư i khác. Anh không mu n th y s th t, vì t n ñáy lòng, t i nh ng nơi ít ñư c nói t i trong nh ng b a ti c, anh v n mu n tôi ñ ng canh gác trên nh ng b c tư ng ñó. Anh c n có tôi ñ ng canh gác bên nh ng b c tư ng ñó." H th ng toàn c u hóa hơi khac chút ít. Nó cũng ch a ñ ng m t ñ c ñi m l n - s h i nh p. Th gi i nay ñã tr nên m t nơi có nh ng quan h ngày càng ch ng chéo ñan xen. Dù b n là m t công Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 12
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 ty hay là m t ñ t nư c thì nh ng m i ñe d a cũng như nh ng cơ h i s ñ n v i b n chính t nh ng ñ i tác mà b n có quan h . H th ng này cũng ñư c miêu t tư ng trưng b ng m t t : web [m ng Internet]. Vì th , theo m t nghĩa r ng thì chúng ta ñang ti n t m t h th ng xây d ng trên s chia c t, nhi u b c tư ng ngăn cách, ñ n m t h th ng ñư c xây nên b ng s h i nh p và m ng Internet. Trong th i Chi n tranh L nh, chúng ta bám vào "ðư ng dây Nóng" - bi u tư ng cho th y m c dù chúng ta b chia c t, nhưng ít ra có hai ngư i, Liên Xô và Hoa Kỳ, ñ ng ch u trách nhi m. Và trong h th ng toàn c u hóa, chúng ta bám vào Internet, m t bi u tư ng cho th y chúng ta ngày càng ch t ch hơn và không có ai ñ ng ch ñ o c . ði u này d n ñ n nhi u khác bi t n a gi a hai h th ng Chi n tranh L nh và toàn c u hóa. Khác v i Chi n tranh L nh, toàn c u hóa không ph i là m t c c di n ñông c ng, mà là m t quá trình phát tri n năng ñ ng. Chính vì th , tôi ñ nh nghĩa toàn c u hóa như sau: nó là m t s h i nh p không th ñ o ngư c gi a nh ng th trư ng qu c gia và công ngh , t i m c chưa t ng có - theo phương cách t o ñi u ki n cho các cá nhân, t p ñoàn công ty và nhà nư c vươn quan h ñ n nhi u nơi trên th gi i xa hơn, sâu hơn v i chi phí th p hơn bao gi h t và cũng theo phương cách giúp th gi i ti p c n các cá nhân, t p ñoàn công ty và nhà nư c xa hơn, sâu hơn v i chi phí th p hơn bao gi h t. Quá trình toàn c u hóa cũng khi n nãy sinh ch ng ñ i d d i t nh ng ai b thi t h i hay b h th ng m i b rơi. Ý tư ng làm ñ ng l c cho toàn c u hóa là ch nghĩa tư b n d a trên kinh t th trư ng - n u b n ñ cho th trư ng t ñi u ti t, n u b n m c a n n kinh t cho phép thông thương và c nh tranh t do, thì n n kinh t c a b n s càng h u hi u và tăng trư ng nhanh hơn. Toàn c u hóa có nghĩa là ch nghĩa tư b n kinh t th trư ng lan vào h u h t m i qu c gia trên th gi i. Do ñó, toàn c u hóa hình thành cho riêng nó m t h th ng lu t l kinh t - lu t l xoay quanh vi c m c a, th n i và tư nhân hóa n n kinh t c a b n, ñ nó có tính c nh tranh cao hơn và thu hút ñư c nhi u hơn ñ u tư nư c ngoài. Theo th ng kê c a Ngân hàng Th gi i, trong năm 1975, vào ñ nh ñi m c a Chi n tranh L nh, ch có 8% qu c gia có ch ñ kinh t th trư ng t do, và lúc ñó v n tư nư c ngoài trên kh p th gi i là 23 t ñô-la. T i năm 1997, con s các nư c có ch ñ kinh t th trư ng chi m 28% và t ng v n ñ u tư nư c ngoài là 644 t ñô-la. Không như Chi n tranh L nh, h th ng toàn c u hóa mang m t s c thái văn hóa riêng, bao trùm và có xu hư ng ñ ng hóa các qu c gia và cá nhân t i m t m c ñ nh t ñ nh. Trư c ñây s ñ ng hóa như v y ch di n ra quy mô khu v c - ví d s ñ ng hóa văn hóa La Mã ñ i v i mi n Tây châu Âu và vùng ð a Trung H i, s ñ ng hóa c a giá tr ñ o H i vùng Trung Á, Bác Phi, m t ph n châu Âu và Trung ðông, do ngư i R p và sau ñó là ñ qu c Ottoman ti n hành, hay s Nga hóa vùng ðông và Trung Âu và nhi u ph n vùng giáp gi i châu Âu và châu Á dư i th i Xô Vi t. ð ng v m t văn hóa, toàn c u hóa hi n nay bao g m m t quá trình M hóa (dù t t hay x u) - t hi n tư ng Mc Donald's ñ n Macs r i ñ n chu t Mickey. Toàn c u hóa có công ngh ñ nh hình riêng: vi tính hóa, thu nh kich c các lo i thi t b , s hóa, vi n thông v tinh, cáp quang và Internet, giúp cho vi c vun ñ p vi n c nh h i nh p. Khi m t nư c nh y vào dòng ch y toàn c u hóa, gi i tinh hoa c a ñ t nư c ñó b t ñ u chuy n t i vi n c nh h i nh p và bên trong và c tìm cho h m t ch ñ ng trong b i c nh toàn c u. Mùa hè năm 1998, tôi sang Amman, Jordan, ng i u ng cà phê v i ngư i b n tên là Rami Khouri, m t nhà bình lu n chính tr hàng ñ u c a nư c này trong khách s n Inter-Continental. Tôi h i anh có tin gì m i không. ði u ñ u tiên anh nói v i tôi là "Jordan v a ñư c ñài CNN ñưa vào màn hình d báo th i ti t toàn c u c a h ." Rami mu n nói r ng ñ t nư c này ph i hi u ra m t ñi u quan tr ng: ñó là nh ng ñ nh ch toàn c u gi ñây mu n cho m i ngư i th y c n ph i bi t th i ti t Jordan. ði u này khi n ngư i Jordan t c m th y sang tr ng hơn, và hy v ng s có thêm du khách và nhi u nhà ñ u tư ñ n ñ t nư c c a h . M t ngày sau khi g p Rami, tôi sang Israel và g p Jacob Frenkel, Th ng ñ c Ngân Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 13
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 hàng Trung ương c a nư c này, ñ ng th i là m t kinh t gia t t nghi p ð i h c Chicago. Frenkel cũng th a nh n chính b n thân ông ñang tr i qua m t th i kỳ thay ñ i nh n th c: "Trư c ñây, khi nói v kinh t vĩ mô, chúng tôi b t ñ u t nh ng th trư ng ñ a phương, h th ng tài chính khu v c và nh ng quan h tương h gi a chúng v i nhau, r i sau ñó, như ch t nh ra, chúng tôi bàn ñ n n n kinh t qu c t . H i ñó có m t c m giác chung là nh ng gì chúng tôi làm là vi c riêng c a chúng tôi, r i sau ñó thông qua m t s kênh, chúng tôi bán hàng ra nư c ngoài. Gi ñây, chúng tôi ñ o ngư c quá trình ñó. Không có chuy n quy t ñ nh s n xu t trư c r i m i tìm th trư ng xu t kh u; mà trư c h t hãy nghiên c u khung c nh toàn c u, r i quy t ñ nh s n xu t hàng gì. Quan ñi m này thay ñ i toàn cách nghĩ c a m i chúng ta." Trong khi thư c ño c a th i Chi n tranh L nh là tr ng lư ng, ñ c bi t là tr ng lư ng các lo i tên l a. Nay ñ ño ñ m toàn c u hóa, ngư i ta dùng ñơn v t c ñ - t c ñ trong buôn bán, ñi l i, liên l c và sáng t o. Chi n tranh L nh là nói ñ n phương trình năng lư ng và kh i lư ng c a Einstein: e=mc2. Toàn c u hóa xoay quanh ñ nh lu t Moore r ng công su t tính toán c a các con chíp silicon s tăng g p ñôi trong vòng 18 ñ n 24 tháng, trong khi giá gi m còn m t n a. Trong th i Chi n tranh L nh, câu h i thư ng là "quý v ñ ng v phe nào?" Trong toàn c u hóa ngư i ta hay h i, "b n k t n i v i ngư i khác m c ñ nào?" Trong Chi n tranh L nh, ngư i ta hay h i, "tên l a c a b n l n ñ n ñâu?" Trong toàn c u hóa ngư i ta mu n bi t, "modem c a b n nhanh ñ n m c nào?" Văn ki n ch ñ o c a Chi n tranh L nh là "Hi p Ư c." Trong toàn c u hóa, văn ki n t i h u là "Giao Kèo." H th ng Chi n tranh L nh th m chí có th i trang riêng c a mình. Năm 1961, theo t p chí Foreign Policy (Chính sách ð i ngo i), Ch t ch Cu ba là Fidel Castro, trong b quân ph c kaki màu xanh ôliu ñưa ra tuyên b n i ti ng - "Tôi nguy n là ngư i Marxist-Leninist ñ n cu i ñ i." Vào tháng Giêng năm 1999, ông Castro m c m t b complet thương gia ñ n d m t h i ngh toàn c u hóa t i Th ñô La Habana, nơi có nhà tài phi t George Soros và nhà kinh t ch trương th trư ng t do, Milton Friedman, cùng ñư c m i tham d . N u như kinh t gia ch ñ o c a Chi n tranh L nh là John Maynard Keynes, mu n thu n hóa ch nghĩa tư b n, thì trong toàn c u hóa có kinh t gia Joseph Schumpeter và Andy Grove, Ch t ch t p ñoàn Intel, c hai ñ u mu n th l ng con thú tư b n ch nghĩa. Schumpeter, c u B trư ng Tài chính c a nư c Áo và c u Giáo sư Trư ng Kinh doanh, ð i h c Harvard, ñã bày t quan ñi m trong tác ph m n i ti ng Ch Nghĩa Tư B n, Ch Nghĩa Xã H i và Dân Ch , cho r ng ñi u c t lõi c a ch nghĩa tư b n là quá trình "h y di t sáng t o" - m t chu kỳ không ng ng ñào th i nh ng s n ph m và d ch v l i th i và thay th chúng b ng nh ng s n ph m và d ch v m i, h u hi u hơn. Andy Grove ñã l y l i suy nghĩ c a Schumpeter r ng "ch có nh ng k hoang tư ng m i t n t i", làm ñ u ñ cu n sách c a ông, k v cu c s ng trong Thung lũng Silicon, và bi n nó thành khuôn m u cho nhi u doanh nghi p trong th i tư b n toàn c u hóa. Grove là ngư i giúp qu ng bá cho quan ñi m r ng sáng ki n c i ti n táo b o, thay ñ i công ngh hi n ñang di n ra nhanh chóng hàng ngày, hàng gi . Do nh ng ñ t phá k thu t, nh ng phát minh c a b n có th nhanh chóng b l i th i ho c nhanh chóng tr thành hàng hóa - c hai kh năng có th di n ra ch trong thoáng ch c. Do ñó, ch nh ng k hoang tư ng, c lo, chăm chăm nhìn ñ ng sau xem có ai ñó sáng ch ñư c ñi u gì m i hơn s n ph m c a h , và c g ng ñi trư c m t bư c, thì m i s ng sót. Nh ng qu c gia s n sàng ñ cho ch nghĩa tư b n nhanh chóng th i ñi nh ng công ty làm ăn thua l c a mình, r i t p trung ti n ñ u tư cho nh ng doanh nghi p làm ăn t t hơn, s th c s ti n bư c trong th i ñ i toàn c u hóa. Nh ng qu c gia nào l i vào chính ph b o tr cho nh ng doanh nghi p làm ăn y u kém, tránh né s ñào th i sáng t o nói trên r i s t t h u trong th i toàn c u hóa. James Surowiecki, bình lu n viên kinh doanh c a t p chí Slate ñã ñi m cu n sách c a Grove và tóm t t r t khúc chi t nh ng ñi m tương ñ ng gi a Grove và Schumpeter, là c t lõi c a kinh t toàn c u. ðó là lý thuy t: "Sáng t o s thay th truy n th ng. Hi n t i và có l tương lai s thay th quá kh . Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 14
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Không có gì quan tr ng b ng nh ng ñi u s p x y ra, và li u nh ng ñi u ñó có x y ra hay không l i tùy thu c vào kh năng có th ñ o ngư c ñư c nh ng gì hi n có. B i c nh ñó thu n l i cho sáng t o nhưng gây nhi u khó khăn cho cu c s ng bình thư ng, vì con ngư i ta v n dĩ ch mong hư ng ñ n m t tương lai n ñ nh, hơn là m t cu c ñ i trong ñó h u như ch ng có gì ch c ch n... Chúng ta không b bu c ph i tái t o thư ng xuyên các m i quan h v i nh ng ngư i thân. Nhưng, ñó l i chính ñi u mà Schumpeter, và sau ñó là Grove ñ xu t, c n thư ng xuyên tái t o ñ ñư c th nh vư ng [trong ngày nay]." Qu th t, n u ví Chi n tranh L nh là m t môn th thao thì nó s là m t v t Sumo, qua ñánh giá c a Giáo sư Michael Mandelbaum, môn quan h ñ i ngo i, ð i h c Hopkins. "S có hai anh béo ñ ng trên ñài, múa máy l bái ñ ñư ng, gi m chân huỳnh hu ch, nhưng r t ít khi ch m vào nhau... cho t i cu i tr n thì có chút ít xô ñ y và có m t tay b thua do b ñ y kh i ñài, nhưng r t cu c ch ng có anh nào ch t c ." Ngư c l i, n u toàn c u hóa là m t môn th thao thì ñó s là môn ch y nư c rút 100 mét, liên ti p, không ng ng ngh . Dù b n th ng trong ngày hôm nay thì b n s ph i ñua ti p vào ngày mai. Và n u b n ch thua trong m t ph n trăm giây thì cũng t i t như b n b ch m m t c m t gi v y. (C h i các công ty xuyên qu c gia c a Pháp thì bi t. Năm 1999, lu t lao ñ ng c a Pháp ñư c s a ñ i, yêu c u gi i ch ph i gi m s gi làm vi c c a nhân viên t 39 ti ng xu ng còn 35 ti ng m t tu n, không gi m lương. Nhi u doanh nghi p Pháp ñã ch ng ñ i vì h u qu vi c s a ñ i lu t s nh hư ng t i năng su t c a h trên th trư ng toàn c u. Henri Thierry, Giám ñ c nhân s hãng Thomson-CSF Communications, m t công hãng công ngh cao ñóng ngo i thành Paris, nói v i t The Washington Post: " Chúng tôi ñang trong m t cu c c nh tranh toàn c u. N u chúng tôi m t m t ñơn v năng su t, chúng tôi s m t ñi nhi u ñơn ñ t hàng. N u chúng tôi ch p hành lu t làm vi c trong 35 gi m i tu n thì không khác gì chuy n b t v n ñ ng viên ngư i Pháp ph i ñi dép lê ñ ch y thi 100 mét. H s không có nhi u cơ may ño t huy chương ñâu.") Nói theo cách c a lý thuy t gia chí tr ngư i ð c Carl Schmitt, Chi n tranh L nh là m t th gi i c a "b n" và "thù". Trong toàn c u hóa, thì ngư c l i, b n cũng như thù ñ u bi n thành "nh ng ñ i th c nh tranh." N u n i lo âu trong th i Chi n tranh L nh là kh năng b k thù h y di t, k thù v i danh tính rõ ràng, và trong m t th gi i b phân chia rành m ch, thì n i ám nh c a th i toàn c u hóa chính là s s thay ñ i c a m t th k thù mà b n không nhìn th y, c m nh n hay s th y ñư c - m t tâm lý lo l ng r ng công vi c, c ng ñ ng hay môi trư ng làm vi c c a quý v có th b nh ng th l c kinh t và công ngh không n ñ nh khi n cho thay ñ i. H th ng phòng ng ch y u trong Chi n tranh L nh là radar - dùng ñ phát hi n nh ng ñe d a t bên kia b c tư ng. H th ng phòng th ñ c trưng c a toàn c u hóa là chi c máy X quang - dùng ñ tìm nh ng hi m h a ngay t bên trong. Toàn c u hóa cũng s n sinh m t khuynh hư ng dân s riêng - s d ch chuy n nhanh chóng c a dân chúng t nh ng vùng nông thôn v i ñ i s ng nông nghi p ra thành th . Và l i s ng thành th ñang ngày càng g n li n v i xu hư ng toàn c u hóa trên phương di n th c ph m, lương th c, th i trang, th trư ng và gi i trí. Sau cùng và quan tr ng nh t, toàn c u hóa mang ñ c trưng c u trúc quy n l c riêng, ph c t p hơn so v i c u trúc quy n l c th i Chi n tranh L nh. H th ng Chi n tranh L nh ñư c xây d ng ch y u trên n n t ng các qu c gia. B n ho t ñ ng ñ i ngo i thông qua nhà nư c c a b n. Trong k ch b n Chi n tranh L nh ta th y các qu c gia ñ i ñ u, ñ i tr ng và liên k t v i nhau. Và trong h th ng này, Chi n tranh L nh ñư c cân b ng b i hai siêu cư ng: Hoa Kỳ và Liên Xô. Ngư c l i, toàn c u hóa ñư c xây d ng quanh ba cán cân quy n l c ch ng chéo và quan h tương h . Trư c h t là s ñ i tr ng truy n th ng gi a các qu c gia. Trong toàn c u hóa, Hoa Kỳ là siêu cư ng duy nh t, và t t c các nư c khác ñ u ít nhi u ph thu c vào Hoa Kỳ. Tuy nhiên, ñ i tr ng Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 15
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 quy n l c gi a Hoa Kỳ và các nư c khác v n ñóng vai trò duy trì n ñ nh cho toàn h th ng. ði u này gi i thích cho nhi u m u tin b n ñ c ñư c trên trang nh t các t báo, ch ng h n vi c cô l p Iraq Trung ðông hay s m r ng kh i NATO ñ ki m ch nh hư ng c a Nga Trung Âu. Cán cân quy n l c th hai là gi a các qu c gia và các th trư ng toàn c u. Các th trư ng toàn c u ñư c xây d ng b i hàng tri u nhà ñ u tư, di chuy n v n qua nhi u nơi trên th gi i b ng cách nh p chu t máy tính. Tôi g i chúng là "B y thú ñi n t ". Nh ng con thú này t p trung nh ng trung tâm tài chính toàn c u như ph Wall, Hongkong, London và Frankfurt, nh ng nơi tôi g i là "nh ng Siêu Th ." Hành vi c a B y thú ñi n t và ho t ñ ng c a các Siêu Th ngày nay có th có tác ñ ng r t l n ñ i v i các qu c gia, th m chí có th gây s p ñ cho các chính ph . Ai là ngư i ñã h b T ng th ng Suharto t i Indonesia năm 1998? Không ph i là m t qu c gia khác, mà chính là các Siêu Th , thông qua vi c rút l i s ng h và ni m tin và kinh t Indonesia. B n không th hi u n i n i dung nh ng m u tin trên báo ngày nay n u không xét ñ n y u t các Siêu Th trong phân tích c a b n. Vì Hoa Kỳ có th xóa s b n b ng cách ném bom, nhưng các Siêu Th có th khi n b n bi n m t b ng cách ñánh s t h ng trái phi u b n phát hành. Nói cách khác, Hoa Kỳ ñóng vai trò n i tr i trên bàn c toàn c u hóa, nhưng b n thân Hoa Kỳ không tác ñ ng ñư c gì vào nh ng nư c ñi trên bàn c ñó. Bàn c toàn c u ngày nay r t gi ng bàn Quija - th nh tho ng có bàn tay c a các siêu cư ng hi n h u d ch chuy n nh ng quân c , nhưng th nh tho ng các quân c l i ñư c nh ng bàn tay vô hình c a các Siêu Th ñi u khi n. ð i tr ng v quy n l c th ba trong h th ng toàn c u hóa là gi a các cá nhân và các nhà nư c - ñi u này m i m hơn c . Do toàn c u hóa ñã phá ñi nhi u b c tư ng ngăn cách dân chúng, và n i c th gi i vào m t m i, nó mang l i cho các cá nhân kh năng chi ph i c các th trư ng l n các qu c gia trong b t c th i ñi m nào. Các cá nhân có th công di n tr c ti p trên sân kh u th gi i mà không c n ñ n s giúp ñ môi gi i c a nhà nư c. V y ngày nay, không nh ng b n có m t siêu cư ng, nhi u siêu th , và, như s ñư c ch ng minh thêm trong ph n sau c a cu n sách, b n có các cá nhân ñư c trang b quy n l c t i thư ng. M t s nh ng cá nhân ñó ñang gi n d , m t s khác th t tuy t v i, nhưng ai cũng như ai, h ñ u có th công di n trên sân kh u th gi i. Qu Long-Term Capital Managenment, - g m m t s cá nhân v i m t qu ñ u cơ tín d ng ñóng t i Greenwich, Connecticut, ñã phân b nh ng kho n ti n ñ u tư trên kh p th gi i còn nhi u hơn lư ng ngo t t d tr c a Trung Quôc - ñi u mà ngay c chính ph Hoa Kỳ cũng không ng ñ n. Osama Bin Laden, m t tri u phú ngư i R p Xêut có m ng lư i toàn c u riêng tuyên chi n v i Hoa Kỳ vào cu i nh ng năm 1990, và không quân Hoa Kỳ ñã tr ñũa băng cu c không kích vào Afghanistan, nơi ông ta cư ng , như tu ng Bin Laden là c m t qu c gia. C nghĩ v ñi u ñó mà xem. Hoa Kỳ b n 75 tên l a hành trình, m i cái gíá m t tri u ñô-la, nh m vào m t cá nhân! ðó chính là m t siêu cư ng ch ng m t cá nhân có quy n l c l n. Jody Williams ño t gi i Nobel Hoà bình năm 1997 do ñóng góp c a bà vào công ư c qu c t c m các lo i mìn trên ñ t li n. Bà ñ t ñư c ñi u này không nh ng không có s giúp ñ c a ñ t nư c c a bà, mà còn do b t ch p s ch ng ñ i c a nhi u nư c l n. Và vũ khí bí m t c a bà là gì, khi v n ñ ng ñư c 1.000 nhóm nhân quy n và ki m soát vũ khí kh p sáu châu l c? - Email. Các qu c gia và ñ c bi t siêu cư ng M ngày nay v n có vai trò quan tr ng. Nhưng quan tr ng không kém, là vai trò c a các Siêu Th và các cá nhân có quy n l c l n. B n không th hi u ñư c toàn c u hóa cũng như nh ng m u tin trên trang nh t báo chí, tr phi nhìn nh n chúng qua lăng kính t ng hòa quan h ph c t p gi a ba y u t k trên: nhà nư c va ch m v i nhà nư c, nhà nư c và ch m các Siêu Th và Siêu Th cùng nhà nư c va ch m v i nh ng cá nhân có quy n l c l n. Kh m t n i là, do nh ng lý do tôi s nêu sau này, h th ng toàn c u hóa ñ n v i chúng ta trư c khi chúng ta có kh năng nh n bi t và hi u ñư c nó. Hãy nghĩ v ñi u này: trong năm 1990, h u h t không m y ai bi t v Internet, và r t hi m ngư i th i ñó có ñ a ch Email riêng. ðó là m i hơn 10 Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 16
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 năm trư c! Gi ñây, Internet, ñi n tho i di ñ ng và Email ñã tr thành công c thi t y u c a nhi u ngư i, không ch các nư c phát tri n ñ n n i h không th tư ng tư ng cách s ng thi u chúng. Tôi ch c r ng nó cũng tương t như tình hình h i ñ u Chi n tranh L nh, khi xu t hi n các kho vũ khí h t nhân cùng các h c thuy t răn ñe. Ph i m t m t th i gian dài thì các nhà lãnh ñ o và các nhà phân tích th i ñó m i hi u ñư c b n ch t th c s và các khuynh hư ng c a h th ng Chi n tranh L nh. H s ng sót t Chi n tranh Th gi i th hai; h nghĩ r ng cu c chi n ñó ñã t o ra m t th th gi i m i, nhưng th c t di n ra hoàn toàn khác, h s m nh n ra r ng th gi i m i hoàn toàn không gi ng nh ng gì ngư i ta mong ñ i. Ph n nhi u nh ng y u t ñ nh hình th gi i và chi n lư c trong th i Chi n tranh L nh ch ng qua là nh ng ph n ng t i ch ñ i v i nh ng di n bi n cùng các hi m h a m i xu t hi n. R i d n d n các nhà ho ch ñ nh chi n lư c b t ñ u xây d ng nh ng ñ nh ch m i, các quan ni m và l i ng x m i mà sau này ñư c bi t ñ n dư i cái tên g i h th ng Chi n tranh L nh. ð i v i toàn c u hóa thì s th cũng di n ra không khác m y, ngo i tr chuy n chúng ta có th m t nhi u th i gian hơn ñ hi u v nó, vì ñ hi u h th ng không thôi cũng c n ph i ñài t o l i; v l i khác v i Chi n tranh L nh, nơi m i th ñư c ñ nh hình xung quanh các siêu cư ng, toàn c u hóa ñư c xây d ng v i s tham gia c a các Siêu Th và các cá nhân có quy n l c l n. Tôi xin nói cách chúng ta hi u v toàn c u hóa vào năm 2000 cũng gi ng như cách chúng ta hi u v Chi n tranh L nh vào năm 1946 - năm ñó Winston Churchill c nh báo "B c Màn S t" ngăn cách khu v c nh hư ng c a Liên Xô kh i Tây Âu s p ñư c d ng lên. Ba mươi năm sau ngày Churchill ñ c bài di n văn này chúng ta cũng chưa hi u ñư c h th ng Chi n tranh L nh r i s ra sao! Cũng vào lúc ñó nhà sách Routledge xu t b n m t t p ti u lu n c a các nhà nghiên c u v Liên Xô v i ch ñ N n kinh t Xô Vi t ñ n năm 2000. T p sách y bán r t ch y. Nhưng không m t tác gi nào lúc ñó có th d ñoán r ng vào năm 2000, s không còn n n kinh t Xô Vi t. ð ch ng minh cho lu n ñi m r ng r t ít ngư i hi u ñích xác v ho t ñ ng c a h th ng toàn c u hóa, xin d n ra ñây m t b ng ch ng lý thú. Hai nhà kinh t làm tư v n cho Qu Long-Term Capital Management, là Robert C. Merton và Myron S. Scholes, c hai cùng nh n m t gi i Nobel Kinh t năm 1997, kho ng m t năm trư c khi Qu này hi u sai v b n ch t c a r i ro trong th trư ng toàn c u ñan xen ngày nay, r t cu c d n ñ n s thua l l n nh t trong l ch s các lo i qu ñ u tư. Nhưng hai kinh t gia c a Qu này ñư c gi i Nobel do công lao gì? Chính là do các nghiên c u c a h v cách s d ng các lo i công c tài chính ph c t p, g i là phái sinh, ph c v các nhà ñ u tư toàn c u lo i b các r i ro v tài chính! Năm 1997, h ñư c trao gi i thư ng Nobel do có công giúp qu n lý r i ro. Năm 1998, h tr thành k ñ u têu do ñã t o ra các lo i r i ro m i. V n nh ng con ngư i ñó, v n nh ng th trư ng ñó, nhưng là m t th gi i m i. Chương 2 Trao ñ i thông tin Trong khu b o tàng khoa h c tuy t v i thành ph Barcelona, tôi th y m t hi n v t minh h a th t tuy t cho "s h n lo n". M t qu l c phi tuy n ñư c d ng lên, cho du khách c m vào và ñ y qu l c b t ñ u t m t v trí t ch n, v i v n t c t ch n. Chuy n ñ ng c a qu l c ñư c quan sát và ghi l i trên m t m nh gi y. Sau ñó du khách ñư c yêu c u làm l i l n n a, v n v trí như cũ, v n t c như cũ. Nhưng dù có c n th n ñ n ñâu thì dao ñ ng c a qu l c trong nh ng l n sau v n khác h n v i l n ñ u... Tôi h i giám ñ c b o tàng hai ngư i ñàn ông ñang ñ ng ch gì g n ñó. Ông ta nói, " ñó là hai anh chàng ngư i Hà Lan ñang ch ñ mang "s h n lo n" ñi. "Hình như hi n v t này r i s ñư c tháo ra và chuy n v Amsterdam. Nhưng tôi t nh : nhi u nơi trên toàn c u, d ch v c a hai anh này th t s có nhu c u l n - vì có r t nhi u t ch c hi n ñang r t c n có ngư i lo i b cho h nh ng s h n lo n. Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 17
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 Murray Gell-Mann, tác gi cu n The Quark and the Jaguar Cũng như nhi u ngư i ñang c g ng t ñi u ch nh ñ nhìn nh n toàn c u hóa cho rõ hơn, b n thân tôi cũng ñang h c h i thêm và tìm cho ra lăng kính m i ñ quan sát nó. ð gi i thích thêm, tôi xin b t ñ u b ng m t l i sám h i, mà lâu nay tôi nh ng mu n ñư c giãi bày? y là: có th i tôi ñã b a ñ t khi ñưa tin v th i ti t Beirut. Th c ra không ph i tôi hoàn toàn b a ñ t. Làm như th là sai. Tôi ch "ph ng ñoán" th i ti t. ðó là vào năm 1979, tôi là m t phóng viên t p s làm vi c cho hãng thông t n UPI Beirut. Tôi thư ng ph i làm ca ñêm, và m t trong nh ng nhi m v c a ngư i tr c cu i cùng trong ca ñêm là so n d báo th i ti t Beirut. D báo này s ñư c t ng h p trong d báo toàn c u c a UPI và ñư c g i cho các báo g m nhi t ñ cao nh t và th p nh t. Ng t m t n i là lúc ñó không có nhân viên d báo th i ti t Beirut, ho c là có mà tôi lúc ñó không bi t. ð t nư c này lúc ñó ñang có n i chi n và không ai m t công tìm hi u v chuy n th i ti t làm gì. Còn s ng ñư c là may m n l m r i. Th nhi t ñ mà m i ngư i quan tâm nh t Beirut lúc ñó chính là thân nhi t c a m i ngư i - 37 ñ C. V y thì tôi ph ng ñoán th i ti t b ng cách h i quanh. Làm b n tin d báo th i ti t lúc ñó có nghĩa là tôi hô lên trong phòng hay g i ra ngoài hành lang: "Ahmed ơi, hôm nay anh c m th y th i ti t ra sao?" Và Ahmed hay Sonia hay Daod hô ñáp l i, "Th y nóng ñ y." "Kho ng 32 ñ ?" tôi h i l i. "ðúng r i, ông Thomas, ông nói th nào cũng ñư c", có ngư i tr l i. Và tôi s vi t vào b n tin, "Nhi t ñ cao nh t là 32 ñ . Sau ñó tôi l i h i, "Gi ngoài kia ch c mát r i/" "ðúng th , ông Thomas," có ngư i ñáp l i. "Kho ng 22 ñ , ñư c không?" tôi h i. "ðúng r i, ông Thomas, ông nói th nào cũng ñư c", l i có ngư i tr l i. Và tôi l i vi t ti p, "Nhi t ñ th p nh t là 22 ñ ." Và ñó là tin d báo th i ti t c a tôi s n xu t t Beirut. Nhi u năm sau, khi làm vi c cho m c Thương m i hàng ngày c a The New York Times, tôi nh l i nh ng giây phút như v y. Lúc ñó th nh tho ng tôi ñư c giao vi t tin h i ñoái và th trư ng ch ng khoán. Thư ng thì m i khi các th trư ng ngưng giao d ch, tôi ph i g i ñi n ñ n các tay môi gi i ñ n m giá ñô-la lên hay xu ng trong ngày so v i các ngo i t m nh khác, hay vì sao ch s Dow Jones lên hay xu ng. Bao gi tôi cũng ng c nhiêu khi th y dù ch s ñi theo hư ng nào, giá ñô-la lên hay xu ng, thì cũng có nhà phân tích bao gi cũng cho ra ñư c m t câu phân tích cô ñ ng, gi i thích vì sao, ch ng h n s lư ng 1.200 t ñô-la giao d ch sáu châu l c, trong su t 24 múi gi ñã d n ñ n vi c giá ñô-la tăng hay gi m n a xu v i ñ ng yên Nh t. Và chúng tôi ai cũng tin vào nh ng gi i thích như v y. Nhưng trong thâm tâm, tôi có c m giác là nh ng nhà phân tích tài chính ñó chơi x tôi. Trong thâm tâm, tôi nghĩ không hi u có ph i h làm như cái l i tôi vi t b n tin th i ti t Beirut hay không. Như ki u có ngư i g i quanh văn phòng c a Merrill Lynch hay Paine Webber theo l i "Này Ahmed, t i sao ñô-la hôm nay l i xu ng?" Và m t tay môi gi i, ho c ngư i thư ký hay ngư i ph c v sàn giao d ch lúc ñó ti n ñi qua ñã ñáp l i gì ñó, thì thông tin ñó s ñư c ñăng vào trang báo ngày mai, như l i gi i thích cho cung cách làm ăn c a hàng ngàn giao d ch tài chính trên toàn c u. Năm 1994, tôi, phóng viên thương m i và tài chính cho t The New York Times, ñã tư ng thu t cu c ñàm phán thương m i Nh t-M . M t bu i chi u, khi ng i bên bàn làm vi c, theo dõi tin thông t n trên máy tính, tôi phát hi n hai m u tin c a Teuters xu t hi n k nhau: Giá ñô-la tăng do l c quan xung quanh ñàm phán thương m i. New York (Teuters) - Giá ñô-la vào lúc ñóng c a hôm th Sáu tăng cao hơn sơ v i các ngo i t hàng ñ u khác, do m i ngư i l c quan hơn r ng Hoa Kỳ và Nh t B n s s m ký hi p thương m i. C phi u gi m giá do b t n xung quanh ñàm phán thương m i. New York (Reuters) - Giá c phi u hàng ñ u gi m vào cu i hôm th Sáu khi xu t hi n nh ng b t Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 18
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 n xung quanh cu c ñàm phán thương m i M -Nh t trư c h n chót cho vi c ký k t, vào n a ñêm. "Ahmed ơi, b n nghĩ gì v cu c ñàm phán M -Nh t?" Vi c tôi so n th o tin th i ti t t Beirut cũng như vi c Teuters ñưa tin v ch ng khoán và h i ñoái có ý nghĩa gi ng như vi c l p l i tr t t , g t b nh ng h n lo n - nhưng ñã không m y thành công trong c hai trư ng h p. Khi b t ñ u ph trách c t ñ i ngo i c a t The New York Times năm 1995, tôi bi t là n u còn mu n t n t i lâu dài và giúp hi u tr t t t nh ng v h n lo n, thì không th làm cái ñi u tương t như khi d báo th i ti t t Beirut. V y ph i làm gì? Làm th nào ñ gi i thích cho ñư c h th ng toàn c u hóa ph c t p này? Câu tr l i ng n g n là ph i ñ ng th i làm hai vi c - quan sát th gi i qua nhi u lăng kính và ñ ng th i, truy n t i s ph c t p y ñ n ñ c gi , thông qua nh ng câu chuy n ñơn gi n, ch không dùng nh ng lý thuy t hào nhoáng. Tôi dùng hai phương pháp: " Trao ñ i thông tin" ñ hi u th gi i, và "k chuy n" ñ gi i thích th gi i. Trao ñ i thông tin là gì? Trao ñ i - arbitrage là m t thu t ng th trư ng. V lý thuy t, thu t ng này miêu t hi n tư ng cùng m t lúc bán và mua cùng m t lo i ch ng khoán, cùng m t m t hàng ho c cùng m t ñơn v ti n t t các th trư ng khác nhau ñ thu l i t nh ng chênh l ch v giá c , do thông tin b t ñ i x ng. Ngư i trao ñ i thành công là ngư i bi t m l n ñư c bán giá 1 ñô-la m t cân Chicago, và 1,5 ñô-la m t cân New York, v y anh ta s mua m l n t Chicago bán New York. Ngư i ta có th trao ñ i trên thương trư ng và ngư i ta cũng có th trao ñ i như v y trong văn h c. Chuy n xưa v Jose Ortega y Gasset, m t nhà văn n i ti ng ngư i Tây Ban Nha, k r ng ông ta "mua thông tin v i giá r London và bán chúng v i giá cao hơn Tây Ban Nha". Nhà văn này ñã t ng lê la các phòng khách l n London, thu th p các câu chuy n, các ki n gi i r i d ch chúng sang ti ng Tây Ban Nha cho nh ng ñ c gi Tây Ban Nha quê nhà. Nhưng dù anh là ngư i buôn m l n hay buôn ki n th c, chìa khóa thành công là ch anh ta có m t m ng lư i các tay trong th o tin, r i ch t l c thông tin theo hư ng làm ra lãi. Ngày nay, hơn bao gi h t, ranh gi i truy n th ng gi a chính tr , văn hóa, công ngh , tài chính, an ninh qu c gia và h sinh thái ñang d n m nh t ñi. B n thư ng không th gi i thích v m t m t mà không ñ c p t i nh ng m t khác, và cũng không th gi i thích ñư c toàn c c n u không nhìn ñư c t t c các m t. Cho nên, ñ tr thành m t nhà phân tích và ký gi tin ñ i ngo i, m i ngư i ñ u c n ph i trao ñ i thông tin t nhi u ngu n có cái nhìn khác nhau, ch p n i chúng l i ñ d t nên m t b c tranh toàn c nh th gi i. N u ch nhìn t m t hư ng, ngư i ta s không th v ñư c m t b c tranh toàn c nh. ðó là c t lõi c a "trao ñ i thông tin." Trong m t th gi i có nh ng liên h ch t ch tương h , thì kh năng phân tích nh ng m i quan h , ñi n vào nh ng ch tr ng, chính là giá tr gia tăng nhà báo t o ra. N u không nhìn th y nh ng m i liên h thì b n s không nhìn th y th gi i. Ư c gì tôi có th hi u ñư c ñi u này khi m i bư c vào ngh báo. Tôi tìm ra ñư c chân lý này ch do tình c , nh ng thay ñ i trong ñ i làm báo bu c tôi ph i tìm thêm cho mình nh ng lăng kính m i, v l i cũng là ñ s ng sót trong ngh . Xin k l i sau ñây câu chuy n c a tôi: Tôi b t ñ u ngh báo như m t phóng viên thi u hi u bi t nh t. Trong su t th p niên ñ u tiên trong ngh , tôi tư ng thu t "Cu c chi n l n nh t gi a nh ng s c t c" - xung ñ t Israel- R p, ñ u tiên t Beirut, r i sau ñó ñ n Jerusalem, Israel. Trong nh ng ngày ñó, báo chí ñ i v i tôi cơ b n là m t ho t ñ ng hai chi u. Báo chí là chính tr và văn hóa, vì Trung ðông, văn hóa c a b n quy t ñ nh chi u hư ng chính tr b n ñang theo ñu i. Hay nói m t cách khác, lúc ñó v i tôi, th gi i xoay quanh chuy n quan sát nh ng ngư i dân bám vào g c r c a mình nhưng l i c ñào tr c cây ô liu c a hàng xóm. Năm 1981, tôi r i Jerusalem, sau m t th p niên ñóng t i Trung ðông, quay l i Washington, nơi tôi tr thành phóng viên thư ng trú v ngo i giao. Bài tư ng thu t ñ u tiên trong cương v m i là v bu i ñi u tr n trư c thư ng vi n Hoa Kỳ c a Ngo i trư ng s p ñư c b nhi m James A Baker. R t Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 19
wWw.VietLion.Com – Thư vi n eBook Online – Free for All ! 2010 ngư ng nhưng tôi cũng ph i thú th t, là trình ñ c nhân và th c sĩ c a tôi ch y u là v r p và Trung ðông, và do c ngh báo c a tôi cho ñ n lúc ñó là tư ng thu t tình hình Trung ðông, tôi th c không bi t nhi u v nh ng vùng khác trên th gi i. Và tôi th c s không hi u gì v nh ng ñi u các thư ng ngh sĩ ch t v n ông Baker, ch ng h n Hi p ư c START, l c lư ng Contras, Angola, CFE [L c lư ng quy ư c ñóng châu Âu], ñàm phán gi i tr quân b và kh i NATO. Khi bư c ra kh i cu c ñi u tr n ñó ñ u tôi mu n v tung. Tôi không bi t ch ñ c a bài tư ng thu t s là gì. Tôi cũng không hi u ñ n phân n a nh ng c m t nói t t ñư c ñ c p trong cu c ñi u tr n. Tôi cũng không hi u Contras là "quân ta" hay "quân ñ ch," và tôi nghĩ CFE là l i ñánh máy nh m vì ñáng l là CAFE nhưng thi u m t ch A. Trên taxi quay l i tòa so n The New York Times, tôi mư ng tư ng trong ñ u m t kh năng là vào ngày hôm sau t Washington Post ch y tít ñi u ông Baker bàn ñ n mà tôi b qua. May mà có Michael Gordon phóng viên chuyên theo dõi ho t ñ ng c a L u Năm Góc, giúp tôi m i gom góp ñư c m t s ñi m ñ vi t thành m t bài báo. Nhưng t ñó, tôi hi u r ng cách nhìn hai chi u trong báo chí tôi s d ng trư c kia s không còn phù h p n a. May thay sau ñó, nh có b n năm theo dõi tình hình ngo i giao và 500.000 d m ñi cùng ñư ng v i ông Baker, tôi thêm ñư c m t chi u n a vào chính tr và văn hóa - ñó là ch ñ an ninh qu c gia và cán cân l c lư ng. Ch ñ m i bao g m m t lo t các v n ñ xoay quanh ki m soát vũ khí, c nh tranh gi a các siêu cư ng, qu n lý ñ ng minh trong Chi n tranh L nh và quy n l c ñ a chính tr . Th gi i quan hai chi u c a tôi nh ñó ñã thay ñ i. Tôi nh có l n bay cùng chuy n v i Baker sang Israel, máy bay b ñ i hư ng, khi ñ n sân bay Tel Avil, ph i lư n hình vòng cung qua B Tây sông Jordan trư c khi h cánh. Tôi nhìn qua c a s xu ng vùng B Tây, nghĩ: "Trên phương di n quy n l c thì khu v c này không còn m y quan tr ng. Thú v thì có, nhưng quan tr ng theo ki u ñ a-chính tr thì không." Sau th i gian tư ng thu t B Ngo i giao và m t th i gian ng n Nhà Tr ng (may mà ng n ng i vì không ai có ñó là làm báo c ), tôi có thêm m t lăng kính ñ phân tích. ðó là vào năm 1994, khi The New York Time yêu c u tôi b t tay vào m t m c m i bàn v quan h tương h gi a chính sách ngo i giao và n n tài chính qu c t . Lúc ñó, manh nha m t kh năng là v i s k t thúc c a Chi n tranh L nh cùng s tan rã c a Liên Xô, thì tài chính và thương m i s có vai trò l n hơn trong vi c ñ nh hình các m i quan h qu c t . Ph trách m ng quan h kinh t và ho ch ñ nh chính sách an ninh qu c gia ñã là m t th nghi m ñ i v i b n thân tôi cũng như ñ i v i t The New York Times nói chung. V lý thuy t, tôi ñư c b nhi m làm phóng viên Thương m i và Tài chính, nhưng do có kinh nghi m v i B Ngo i giao và Nhà Tr ng, tôi ñ ngh k t h p t t c các ch ñ ñó v i nhau. Chúng tôi g i lĩnh v c này b ng nhi u tên "Ngo i giao Thương m i", r i thì "ð i ngo i và Tài chính." Lúc ñó tôi nghi m th y hai ñi u. Trư c h t, do h th ng Chi n tranh L nh k t thúc, lĩnh v c này s là nơi ñ ra r t nhi u tin. ði u n a, chưa có ai ho t ñ ng trong lãnh v c này. Có r t nhi u phóng viên vi t v ñ tài thương m i, nhưng không ñ ng ñ n m ng ngo i giao. Có nhi u phóng viên tài chính, nhưng không tư ng thu t các tin an ninh qu c gia. Có nhi u phóng viên ngo i giao không ñưa tin tài chính. L i có nh ng phóng viên Nhà Tr ng ch ng quan tâm ñ n thương m i, tài chính ho c chính sách ñ i ngo i, mà ch c m ñ u vào vi t v nh ng gì t ng th ng nói và làm. Tôi nghĩ, g n thêm m ng th trư ng tài chính vào ñ tài chính tr , văn hóa và an ninh qu c gia cũng t a như ñư c ñeo thêm m t c p kính, khi n cho b n b ng nhiên nhìn ñư c c b n chi u c a th gi i. T ñó tôi th y nh ng m u tin tôi chưa t ng th y. Tôi th y nh ng m i liên k t nhân qu mà trư c ñó tôi không tài nào nhìn ra ñư c. Và t ñó tôi c m nh n ñư c nh ng bàn tay vô hình và nh ng chi c cùm có th trói và cùm tay các v nguyên th và các qu c gia, không cho h hành ñ ng theo nh ng chi u hư ng nh t ñ nh... nh ng ñi u trư c ñó tôi không th tư ng tư ng n i. Nhưng không gian b n chi u r i v n chưa ñ . Khi tôi ñư c giao nhi m v là bình lu n viên th i s qu c t , tôi d n d n nh n th c r ng cái thúc ñ y s lên xu ng c a th trư ng, ñ nh hình các m i Chi c Luxus và cây Ô liu Trang 20

CÓ THỂ BẠN MUỐN DOWNLOAD

CEO.27: Bộ Tài Liệu Dành Cho StartUp - Quản Lý Doanh Nghiệp Thời Đại 4.0

272 tài liệu

1707 lượt tải

THÔNG TIN

TRỢ GIÚP

HỖ TRỢ KHÁCH HÀNG

Theo dõi chúng tôi

Chịu trách nhiệm nội dung:

Nguyễn Công Hà - Giám đốc Công ty TNHH TÀI LIỆU TRỰC TUYẾN VI NA

LIÊN HỆ

Địa chỉ: P402, 54A Nơ Trang Long, Phường 14, Q.Bình Thạnh, TP.HCM

Hotline: 093 303 0098

Email: support@tailieu.vn

Giấy phép Mạng Xã Hội số: 670/GP-BTTTT cấp ngày 30/11/2015 Copyright © 2022-2032 TaiLieu.VN. All rights reserved.