Chính sách cấm đạo của nhà Nguyễn và ảnh hưởng của nó tới xứ, họ đạo Công giáo

Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 40<br /> <br /> CHÝNH S¸CH CÊM §¹O CñA NHµ NGUYÔN<br /> Vµ ¶NH H¦ëNG CñA Nã TíI Xø, Hä §¹O C¤NG GI¸O<br /> (PhÇn ®Çu)<br /> Ng« Quèc §«ng (*)<br /> 1. Tæng quan v¨n b¶n liªn quan ®Õn<br /> <br /> chÝnh s¸ch cÊm ®¹o cña nhµ NguyÔn<br /> <br /> C¸c v¨n b¶n chóng t«i chän bao gåm:<br /> <br /> c¸c s¾c chØ, dô, ®iÒu lÖ vµ c¸c v¨n b¶n<br /> <br /> tiªu biÓu cña triÒu ®×nh nhµ NguyÔn cã<br /> liªn quan ®Õn viÖc cÊm ®¹o C«ng gi¸o (1)<br /> chñ yÕu ghi trong chÝnh sö triÒu NguyÔn<br /> <br /> lµ bé §¹i Nam Thùc Lôc tõ thêi Gia Long<br /> ®Õn thêi Tù §øc (1862)(2) , cô thÓ nh­ sau:<br /> <br /> 1. D­íi thêi Gia Long:<br /> <br /> - §iÒu lÖ vÒ phong tôc tËp qu¸n (®iÒu<br /> <br /> lÖ h­¬ng ®¶ng cho c¸c x· d©n ë B¾c Hµ).<br /> Mïa xu©n 1804, Gia Long n¨m thø 3(3).<br /> <br /> 2. D­íi thêi Minh M¹ng:<br /> <br /> - ChØ thÞ tËp trung c¸c thõa sai vÒ HuÕ<br /> <br /> “gióp triÒu ®×nh dÞch thuËt” n¨m 1825.<br /> Minh M¹ng n¨m thø 6(4).<br /> <br /> - Dô cho bé H×nh vÒ vÊn ®Ò ®¹o Gia T«<br /> <br /> vÒ viÖc gi¶i quyÕt ®¹o Gia T«. Mïa ®«ng,<br /> th¸ng 11, Nh©m Th×n (d­¬ng lÞch lµ 1833),<br /> Minh M¹ng n¨m thø 13 .<br /> (5)<br /> <br /> - Dô cho c¸c t­íng qu©n cã liªn quan ®Õn<br /> <br /> vÊn ®Ò gi¸o d©n theo Lª V¨n Kh«i. Mïa<br /> thu, th¸ng 8, Minh M¹ng n¨m thø 14(6).<br /> <br /> - Dô cho néi c¸c vÒ C«ng gi¸o. Th¸ng<br /> <br /> 12, Minh M¹ng n¨m thø 14(7) .<br /> <br /> - Dô cho c¸c tæng ®èc, tuÇn phñ, bè<br /> <br /> chÝnh, ¸n s¸t 6 tØnh: Gia §Þnh, Biªn Hßa,<br /> VÜnh Long, §Þnh T­êng, An Giang vµ Hµ<br /> <br /> Tiªn cã liªn quan ®Õn vÊn ®Ò C«ng gi¸o.<br /> Th¸ng 12, Minh M¹ng n¨m thø 14(8).<br /> <br /> - §iÒu lÖ r¨n d¹y gi¸o hãa cã nh¾c ®Õn<br /> <br /> C«ng gi¸o. Th¸ng 6, Minh M¹ng n¨m thø 15(9).<br /> <br /> - §iÒu lÖ cÊm tµ gi¸o T©y D­¬ng (vua<br /> <br /> chuÈn y §iÒu lÖ do T¶ phã ®« ngù sö viÖn<br /> <br /> §« s¸t Phan B¸ §¹t d©ng). Mïa ®«ng,<br /> th¸ng 12, Minh M¹ng n¨m thø 16(10).<br /> <br /> - Dô vÒ b¾t ®¹o tr­ëng. Mïa thu, Minh<br /> <br /> M¹ng n¨m thø 19(11).<br /> <br /> - Dô Bé H×nh vÒ vÊn ®Ò ng­êi Gia T«<br /> <br /> ®· bá ®¹o xin tiÕp tôc theo ®¹o. Th¸ng 5,<br /> Minh M¹ng n¨m thø 20(12).<br /> <br /> - Dô (mËt) cho c¸c quan tõ Hµ TÜnh trë<br /> <br /> ra B¾c. Mïa h¹, Minh M¹ng n¨m thø 20(13).<br /> <br /> - Dô vÒ khuyªn d¹y gi¸o d©n. Mïa thu,<br /> <br /> Minh M¹ng n¨m thø 20(14).<br /> <br /> - Dô c¸c quan tr«ng coi an ninh cã<br /> <br /> liªn quan ®Õn vÊn ®Ò vÒ C«ng gi¸o.<br /> Th¸ng 3, Minh M¹ng n¨m thø 21(15).<br /> <br /> 3. D­íi thêi ThiÖu TrÞ:<br /> - Dô cho §« thèng H÷u qu©n Mai C«ng<br /> <br /> Ng«n vµ Tham tri Bé Hé §µo TrÝ Phóc<br /> trong viÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Õn thuyÒn T©y<br /> D­¬ng vµo bê biÓn §µ N½ng cã liªn quan<br /> <br /> ®Õn ng­êi theo C«ng gi¸o. Mïa xu©n,<br /> ThiÖu TrÞ n¨m thø 7(16).<br /> <br /> *. ThS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.<br /> <br /> Ng« Quèc §«ng. ChÝnh s¸ch cÊm ®¹o...<br /> - Dô: vÒ ®¹o Gia T« vµ ph­¬ng ph¸p<br /> <br /> hiÓu dô d©n theo ®¹o cña c¸c quan. Mïa<br /> xu©n, ThiÖu TrÞ n¨m thø 7<br /> <br /> .<br /> <br /> (17)<br /> <br /> 4. D­íi thêi Tù §øc:<br /> <br /> - §iÒu lÖ (theo b¶n t©u bµy 13 ®iÓm cña<br /> <br /> 41<br /> - Hßa ­íc Nh©m TuÊt 12 kho¶n. Mïa<br /> <br /> xu©n, Tù §øc n¨m thø 15(31).<br /> <br /> 2. C¸c quan ®iÓm nhËn ®Þnh vÒ chÝnh<br /> <br /> s¸ch cÊm ®¹o cña nhµ NguyÔn<br /> <br /> Cho ®Õn nay ch­a cã mét sù nhÊt qu¸n<br /> <br /> T«n ThÊt BËt trong ®ã cã mét ®iÒu vÒ<br /> <br /> trong ®¸nh gi¸ vÒ chÝnh s¸ch cÊm ®¹o<br /> <br /> thø nhÊt(18).<br /> <br /> c¸c nhµ sö häc. VÒ c¬ b¶n cã nh÷ng quan<br /> <br /> cÊm C«ng gi¸o. Mïa xu©n, Tù §øc n¨m<br /> - Dô cÊm ®¹o th¸ng 3/1851. Tù §øc<br /> <br /> n¨m thø 4(19) .<br /> <br /> - §iÒu cÊm theo ®¹o Gia T«. Th¸ng 7<br /> <br /> nhuËn, Tù §øc n¨m thø 7 (1854)<br /> <br /> (20)<br /> <br /> .<br /> <br /> - Dô vÒ th¸i ®é cña quan l¹i ®èi víi gi¸o<br /> <br /> d©n. Mïa xu©n, Tù §øc n¨m thø 11(21).<br /> <br /> - Dô ®èi phã víi gi¸o d©n ë Gia §Þnh.<br /> <br /> Th¸ng 4/1859, Tù §øc n¨m thø 12(22).<br /> <br /> - §iÒu cÊm quan l¹i theo ®¹o Gia T«.<br /> <br /> Mïa thu, th¸ng 12 n¨m Kû Mïi (th¸ng<br /> 01/1860 d­¬ng lÞch), Tù §øc n¨m thø 12(23).<br /> <br /> - Hßa ­íc 11 ®iÒu kho¶n, trong ®ã cã<br /> <br /> ®iÒu kho¶n vÒ C«ng gi¸o. Mïa xu©n, Tù<br /> §øc n¨m thø 13<br /> <br /> (24)<br /> <br /> .<br /> <br /> - ChØ dô riªng cho cho c¸c tØnh VÜnh<br /> <br /> Long, §Þnh T­êng, Ch©u §èc, Biªn Hßa<br /> <br /> ng¨n chÆn nh÷ng gi¸o d©n theo giÆc,<br /> th¸ng 01/1860, Tù §øc n¨m thø 13(25).<br /> <br /> - Th­ göi: T©y D­¬ng cã nãi ®Õn vÊn<br /> <br /> ®Ò C«ng gi¸o. Mïa xu©n, (th¸ng 2/1860),<br /> Tù §øc n¨m thø 13(26).<br /> <br /> - S¾c chØ cÊm ®¹o th¸ng 3/1860, Tù §øc<br /> <br /> n¨m 13<br /> <br /> .<br /> <br /> (27)<br /> <br /> - Søc nh¾c vÒ viÖc chia ghÐp d©n ®¹o.<br /> <br /> Mïa xu©n, Tù §øc n¨m thø 14(28).<br /> <br /> - §iÒu lÖ vÒ xö trÝ d©n theo ®¹o Gia T«.<br /> <br /> Mïa thu, Tù §øc n¨m thø 14(29).<br /> <br /> - §iÒu lÖ cho nép cña chuéc téi cã liªn<br /> <br /> quan ®Õn nh÷ng ng­êi theo ®¹o Gia T«.<br /> Mïa thu, Tù §øc n¨m thø 14(30).<br /> <br /> cña nhµ NguyÔn giai ®o¹n 1802 - 1862 cña<br /> ®iÓm chÝnh sau(32):<br /> <br /> 2.1. Nh×n nhËn chÝnh s¸ch cÊm ®¹o cña<br /> <br /> nhµ NguyÔn lµ mét “sai lÇm” thuéc vÒ<br /> phÝa nhµ n­íc phong kiÕn NguyÔn ®¸ng<br /> <br /> lªn ¸n. Quan ®iÓm nµy tËp trung chñ yÕu<br /> <br /> ë c¸c nhµ sö häc lµ ng­êi C«ng gi¸o<br /> th­êng cã “t­ t­ëng hé gi¸o”, b¶o vÖ<br /> nh÷ng truyÒn thèng cè h÷u cña Gi¸o héi<br /> C«ng gi¸o. Mét sè nhµ sö häc vÝ nh÷ng<br /> <br /> vÞ th¸nh tö ®¹o nh­ nh÷ng anh hïng x¶<br /> <br /> th©n cÇn ®­îc ca tông vµ quy hÕt tr¸ch<br /> nhiÖm cho c¸c vua NguyÔn. C¸c quan<br /> <br /> ®iÓm nµy ñng hé c¸c gi¸o sÜ trong c«ng<br /> cuéc truyÒn gi¸o vµo ViÖt Nam, thËm chÝ<br /> <br /> coi vua Minh M¹ng nh­ mét NÐro, B¹o<br /> <br /> chóa cña ViÖt Nam. Nh÷ng nhµ sö häc<br /> nh­ trªn cã thÓ kÓ ®Õn nh­ TrÞnh ViÖt<br /> <br /> HiÒn, Phan Ph¸t Huån, v.v… Khi ®äc<br /> nh÷ng t¸c phÈm cña nh÷ng nhµ sö häc<br /> nµy, ng­êi ta cßn thÊy c¶ th¸i ®é ®èi<br /> <br /> träng víi Céng s¶n mét c¸ch gay g¾t.<br /> <br /> Th­êng c¸c t¸c phÈm nµy xuÊt b¶n tr­íc<br /> C«ng ®ång Vatican II, thêi k× Gi¸o héi<br /> <br /> C«ng gi¸o cßn ®Þnh kiÕn nÆng nÒ víi Chñ<br /> nghÜa Céng s¶n.<br /> <br /> Nãi vËy kh«ng cã nghÜa ®¸nh ®ång<br /> <br /> tÊt c¶. Ng­êi ta vÉn thÊy cã nh÷ng ý<br /> <br /> kiÕn cña giíi sö häc C«ng gi¸o ®¸ng ghi<br /> <br /> nhËn, ch¼ng h¹n khi nhËn xÐt vÒ Minh<br /> <br /> M¹ng cã ý kiÕn: “Nh­ng nÕu cø b×nh tÜnh<br /> mµ xÐt” th× chóng ta cã thÓ thÊy r»ng,<br /> §èi víi C«ng gi¸o, vua Minh M¹ng còng<br /> <br /> nh­ c¸c vua chóa vµ quan l¹i triÒu<br /> <br /> 41<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 42<br /> NguyÔn, chØ v× nghi ng¹i vµ thiÕu hiÓu<br /> <br /> gi¸o (®iÒu mµ c¸c nhµ sö häc C«ng gi¸o<br /> <br /> kh«ng phï hîp. Ngoµi ra, vua Minh<br /> <br /> r»ng, “Cã thÓ thÊy chÝnh s¸ch cña vua<br /> <br /> biÕt mµ cã thµnh kiÕn, råi cã ®èi s¸ch<br /> M¹ng cßn cã thªm nh÷ng lÝ do riªng vµ<br /> <br /> hoµn c¶nh riªng, nªn cµng ngµy cµng<br /> gay g¾t vµ quyÕt liÖt víi C«ng gi¸o.<br /> Nh­ng sù gay g¾t vµ quyÕt liÖt chØ thùc<br /> <br /> sù cã hiÖu qu¶ tõ ®Çu n¨m 1833 vµ nhÊt<br /> lµ tõ gi÷a n¨m 1838”<br /> <br /> .<br /> <br /> (33)<br /> <br /> Cã lÏ kh«ng nªn chØ nh×n thÊy tÝnh<br /> <br /> quyÕt liÖt, gay g¾t trong th¸i ®é cña c¸c<br /> <br /> vua NguyÔn. Thùc tÕ vua Minh M¹ng ®· tö<br /> h×nh nhiÒu ®¹o tr­ëng Ph­¬ng T©y v× lÝ do<br /> ng­êi ngo¹i quèc lÐn vµo trong n­íc do<br /> <br /> th¸m t×nh h×nh quèc gia. Nh­ng bªn c¹nh<br /> <br /> rÊt Ýt khi nãi tíi). Ch¼ng h¹n cã ý kiÕn<br /> <br /> Minh M¹ng ®èi víi C«ng gi¸o vÒ ®¹i thÓ<br /> lµ cã lÝ cã t×nh vµ khã cã thÓ chª tr¸ch<br /> <br /> nÕu ®Æt nã vµo bèi c¶nh n­íc ta lóc ®ã,<br /> khi häa x©m l¨ng ®ang tíi gÇn [...] mÆc<br /> <br /> dï biÖn ph¸p c­ìng chÕ bá ®¹o cña Minh<br /> <br /> M¹ng lµ ®¸ng phª ph¸n, song gäi Minh<br /> M¹ng lµ “tªn b¹o chóa”, lµ “kÎ kh¸t m¸u”,<br /> lµ “NÐro cña ViÖt Nam” lµ mét sù xuyªn<br /> <br /> t¹c sù thËt lÞch sö cÇn ph¶i ®­îc ®Ýnh<br /> chÝnh”(37).<br /> <br /> Nh­ vËy, dï ë quan ®iÓm nµo trong<br /> <br /> hai quan ®iÓm trªn ®Òu cã nh÷ng mÆt<br /> <br /> gi¸o d©n b¶n quèc. Ph­¬ng ch©m cña «ng<br /> <br /> ®óng vµ nh÷ng h¹n chÕ khi qu¸ thiªn vÒ<br /> mét nguyªn nh©n. LÞch sö dÉu lµ mét dÊu<br /> <br /> b¶o khiÕn hä biÕt ®­êng ®æi míi ®Ó tá c¸i<br /> <br /> gi¸ trÞ, Ýt nhÊt lµ bµi häc kinh nghiÖm.<br /> <br /> ®ã, «ng rÊt chó ý ®Õn biÖn ph¸p ®èi víi<br /> ®èi víi hä lµ “ph¶i nªu mét phen khuyªn<br /> <br /> ý tr­íc h·y gi¸o dôc, sau míi dïng ®Õn<br /> <br /> h×nh ph¹t”(34). §èi víi gi¸o d©n, Minh<br /> M¹ng khuyÕn khÝch sù tù nguyÖn bá ®¹o<br /> qua viÖc «ng cè g¾ng thÓ hiÖn lßng bao<br /> <br /> dung trong c¸c s¾c dô. HÇu nh­ trong<br /> cuèi mçi ®¹o dô cã liªn quan ®Õn ng­êi<br /> <br /> C«ng gi¸o kh«ng theo giÆc, «ng th­êng<br /> dô r»ng: “Nghiªm cÊm c¸c vâ biÒn, l¹i<br /> <br /> dÞch vµ c¸c tæng lÝ kh«ng ®­îc tù sù mµ<br /> <br /> né n¹t, hèng h¸ch, b¾t cµn nhiÒu d©n”(35) ,<br /> hay ®èi víi nh÷ng ng­êi ®· bá ®¹o: “C¸c<br /> ng­êi hµng xãm së t¹i ®Òu kh«ng ®­îc<br /> <br /> ch©m chäc chª bai vµ t¹o sù däa n¹t. NÕu<br /> ai tr¸i phÐp sÏ bÞ trÞ téi”(36).<br /> <br /> 2.2. Ng­îc l¹i víi quan ®iÓm trªn, mét<br /> <br /> sè t¸c gi¶ d­êng nh­ ë mét th¸i cùc nh×n<br /> <br /> nhËn kh¸c lµ: hËu qu¶ cña t×nh tr¹ng<br /> “C«ng gi¸o bÞ s¸t h¹i” lµ do nguyªn<br /> <br /> nh©n tõ c¸c gi¸o sÜ Ph­¬ng T©y - nh÷ng<br /> <br /> nh©n vËt cã can dù vµo néi chÝnh ViÖt<br /> Nam. Víi quan ®iÓm nµy, c¸c nhµ sö häc<br /> <br /> th­êng qu¸ nhÊn m¹nh mèi liªn hÖ gi÷a<br /> <br /> chñ nghÜa thùc d©n vµ c¸c nhµ truyÒn<br /> <br /> lÆng buån th× còng ®em cho ta nh÷ng<br /> Vµ ®Ó “thÊu t×nh ®¹t lÝ” trong c¸ch lÝ gi¶i<br /> <br /> vÒ chÝnh s¸ch cÊm ®¹o cña triÒu NguyÔn,<br /> <br /> mét sè nhµ sö häc ®· nh×n nhËn vÊn ®Ò<br /> <br /> mét c¸ch ®Çy ®ñ, d­íi nhiÒu gãc ®é nh­<br /> lÞch sö, chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi,v.v... Cã<br /> <br /> lÏ ®©y lµ c¸ch ®¸nh gi¸ nhËn ®­îc nhiÒu<br /> ®ång thuËn nhÊt cho ®Õn hiÖn nay:<br /> <br /> C¸ch ®¸nh gi¸ nªu trªn ®­îc thÓ hiÖn<br /> <br /> tõ nh÷ng chiÒu kÝch c¨n b¶n sau:<br /> <br /> + VÒ mÆt chÝnh trÞ: §ã lµ sù cñng cè<br /> <br /> chÕ ®é phong kiÕn trung ­¬ng tËp quyÒn<br /> <br /> võa míi thµnh lËp. Sù cñng cè nµy trong<br /> <br /> qu¸ tr×nh thùc hiÖn ph¶i ®èi diÖn víi sù<br /> “liªn minh” cña c¸c gi¸o sÜ truyÒn gi¸o<br /> <br /> víi chñ nghÜa thùc d©n trong qu¸ tr×nh<br /> th¨m dß x©m l­îc thuéc ®Þa mµ n­íc<br /> <br /> “§¹i Nam” lóc ®ã lµ mét môc tiªu thùc<br /> <br /> d©n h­íng tíi. Râ rµng chÝnh s¸ch cÊm<br /> ®¹o cña nhµ NguyÔn cã liªn quan chÆt<br /> chÏ víi cuéc chiÕn tranh x©m l­îc cña<br /> <br /> Ph¸p. Vµ nh­ vËy, xÐt trong bèi c¶nh<br /> chung, chÝnh s¸ch cÊm ®¹o cña nhµ<br /> <br /> NguyÔn kh«ng hoµn toµn khã hiÓu, môc<br /> <br /> 42<br /> <br /> Ng« Quèc §«ng. ChÝnh s¸ch cÊm ®¹o...<br /> <br /> 43<br /> <br /> ®Ých nh»m b¶o vÖ v¨n hãa truyÒn thèng<br /> <br /> dÉn ®Õn sù suy gi¶m viÖc thê cóng tæ<br /> <br /> + VÒ mÆt x· héi: Nhµ NguyÔn tõ lóc<br /> <br /> cña mét bé phËn d©n chóng. Sù truyÒn b¸<br /> <br /> vµ ®éc lËp, chñ quyÒn d©n téc.<br /> <br /> x¸c lËp v­¬ng triÒu cña vua Gia Long ®·<br /> <br /> ph¶i ®ãn nhËn sù dån tô lÞch sö cña tÊt<br /> <br /> c¶ nh÷ng x¸o trén ®êi sèng x· héi do<br /> <br /> chiÕn tranh lo¹n l¹c tõ thÕ kØ XVIII ®Ó<br /> l¹i. Nhµ NguyÔn lªn n¾m v­¬ng triÒu víi<br /> <br /> tiªn vµ ®øc Khæng Tö, c¸c lÔ PhËt, v.v...<br /> C«ng gi¸o ®· kh«ng ®­îc triÒu NguyÔn<br /> <br /> nhËn thøc nh­ mét c¬ héi giao l­u v¨n<br /> <br /> hãa t­ t­ëng, mµ coi ®ã nh­ mét mèi ®e<br /> däa víi v¨n hãa truyÒn thèng.<br /> <br /> Sù cÊm ®¹o, xÐt vÒ nguån gèc, ®ã cßn<br /> <br /> mét c¬ së x· héi ®Çy biÕn ®éng. Nh÷ng<br /> <br /> lµ biÓu hiÖn cña sù ph¶n øng cña v¨n<br /> <br /> ¸p lùc rÊt m¹nh víi nh÷ng ng­êi ®øng<br /> <br /> trong qu¸ tr×nh cä s¸t, tiÕp xóc, th©u hãa<br /> <br /> “lêi gi¶i” cho viÖc æn ®Þnh x· héi ®· t¹o<br /> <br /> ®Çu v­¬ng triÒu. Hä ph¶i nhanh chãng<br /> æn ®Þnh x· héi, cñng cè v­¬ng quyÒn.<br /> Nh÷ng thËp niªn ®Çu thÕ kØ XIX, x· héi<br /> <br /> biÕn ®éng Ýt nhiÒu cã liªn quan ®Õn C«ng<br /> gi¸o. §ã lµ sù can dù cña c¸c thõa sai vµ<br /> mét bé phËn gi¸o d©n vµo c¸c cuéc khëi<br /> nghÜa cña Phan B¸ Vµnh, N«ng V¨n V©n<br /> <br /> vµ ®Æc biÖt lµ khëi nghÜa cña Lª V¨n<br /> Kh«i. §ã cßn lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c<br /> thõa sai víi Lª V¨n DuyÖt. Nh÷ng biÕn<br /> <br /> ®éng x· héi trªn céng víi sù tham gãp<br /> <br /> cña mét bé phËn gi¸o d©n trong c¸c sù<br /> <br /> kiÖn Êy hoµn toµn m©u thuÉn víi t­<br /> t­ëng thèng nhÊt quyÒn lùc, cñng cè<br /> v­¬ng triÒu cña c¸c vua NguyÔn, vµ<br /> <br /> trong t×nh thÕ nµy, cÊm ®¹o thùc khã<br /> tr¸nh khái.<br /> <br /> + VÒ mÆt v¨n hãa: Mét nghiªn cøu<br /> <br /> c«ng phu cña NguyÔn Quang H­ng xuÊt<br /> b¶n gÇn ®©y chØ ra mét luËn ®iÓm mµ t¸c<br /> <br /> gi¶ dµy c«ng chøng minh, ph©n tÝch suèt<br /> <br /> c«ng tr×nh lµ trong c¸c yÕu tè v¨n hãa,<br /> th× “vÊn ®Ò nghi lÔ” lµ mét lÝ do c¬ b¶n<br /> <br /> cña c¸c cuéc cÊm ®¹o thêi NguyÔn. Trong<br /> <br /> cuèn s¸ch nµy(38), t¸c gi¶ còng ph©n tÝch<br /> viÖc mét sè vua NguyÔn<br /> <br /> kh«ng hiÓu<br /> <br /> C«ng gi¸o ®· lµm trÇm träng thªm tÝnh<br /> <br /> chÊt cña viÖc cÊm ®¹o. Thùc tÕ, triÒu<br /> NguyÔn sö dông Nho gi¸o lµm hÖ t­<br /> <br /> t­ëng cai trÞ. Do ®ã c¶ Gia Long vµ Minh<br /> M¹ng ®Òu lo ng¹i sù truyÒn b¸ C«ng gi¸o<br /> <br /> hãa truyÒn thèng víi v¨n hãa ngo¹i<br /> <br /> vµ ®i ®Õn tiÕp nhËn. BÊt cø nÒn v¨n hãa<br /> nµo muèn hßa nhËp vµo céng ®ång d©n<br /> <br /> téc ViÖt ®Òu ph¶i chÊp nhËn nÒn v¨n hãa<br /> ViÖt nh­ mét dßng chñ ®¹o ®Ó tõ ®ã mµ<br /> uyÓn chuyÓn thÝch øng theo. Mäi sù ®èi<br /> <br /> kh¸ng ®Òu dÉn ®Õn khã tiÕp nhËn mµ cã<br /> <br /> thÓ hËu qu¶ cßn lµ sù xung ®ét gay g¾t<br /> vÒ mÆt x· héi nh­ buæi ®Çu C«ng gi¸o<br /> truyÒn vµo ViÖt Nam.<br /> <br /> Tuy nhiªn vÒ b¶n chÊt, v¨n hãa ViÖt<br /> <br /> cã tÝnh khoan dung th× viÖc cÊm ®¹o xÐt<br /> tõ gãc ®é chÝnh trÞ vÉn lµ yÕu tè quan<br /> <br /> träng nhÊt. ë ®©y ®èi víi chÝnh quyÒn<br /> <br /> NguyÔn, vÊn ®Ò C«ng gi¸o kh«ng ®¬n<br /> <br /> thuÇn lµ vÊn ®Ò v¨n hãa, mµ ®· ®­îc ®Æt<br /> <br /> thµnh vÊn ®Ò chÝnh trÞ. Chóng ta trë l¹i<br /> <br /> víi nhËn xÐt cña Tsuboi: “V× t¹i ViÖt<br /> Nam, n¬i cã tinh thÇn hßa ®ång t«n gi¸o<br /> ®· thÊm s©u vµo x· héi, kh«ng cã lÝ do<br /> g×, nhÊt lµ khi vÉn cã trËt tù x· héi, l¹i<br /> <br /> ®i b¸ch h¹i C«ng gi¸o víi tÝnh c¸ch lµ<br /> <br /> mét ®¹o gi¸o. Vµ tõ l©u, ®iÒu lµm cho<br /> <br /> ng­êi ta e ng¹i lµ sù hiÖn diÖn vµ ho¹t<br /> ®éng cña c¸c thõa sai bÞ coi nh­ nh÷ng<br /> <br /> t¸c viªn cña T©y Ph­¬ng cã nhiÖm vô<br /> ph¸ ho¹i nÒn ®¹o ®øc vµ chÝnh trÞ cña Tæ<br /> <br /> quèc”(39). §iÒu nµy còng gièng nhËn xÐt<br /> cña chÝnh quyÒn cai trÞ thùc d©n lóc bÊy<br /> <br /> giê. Toµn quyÒn §«ng D­¬ng, Jean-Marie<br /> de Lanessan (1843-1919) nhËn ®Þnh, “BÊt<br /> cø mét ng­êi Annam nµo theo C«ng gi¸o<br /> <br /> 43<br /> <br /> Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 2012<br /> <br /> 44<br /> ®Òu bÞ ng­êi ®ång h­¬ng coi nh­ mét kÎ<br /> <br /> ®­îc Lª V¨n DuyÖt can thiÖp. KÕt qu¶ lµ<br /> <br /> nh©n cÊm ®¹o kh«ng cã tÝnh c¸ch t«n<br /> <br /> kiÕn cña Minh M¹ng víi C«ng gi¸o ngµy<br /> <br /> ph¶n béi Tæ quèc”. Do ®ã, nh÷ng nguyªn<br /> gi¸o nh­ ng­êi ta vÉn lÇm t­ëng v× d©n<br /> <br /> ViÖt Nam rÊt khoan dung vÒ tÝn ng­ìng,<br /> <br /> mµ chØ cã tÝnh c¸ch ¸i quèc th«i. Linh<br /> môc<br /> <br /> Louvet<br /> <br /> trong<br /> <br /> cuèn<br /> <br /> §øc<br /> <br /> cha<br /> <br /> Puginier(40) còng ®· viÕt: “Sù b¸ch h¹i<br /> <br /> ng­êi C«ng gi¸o mang tÝnh chÊt mét<br /> <br /> c¸c thõa sai ®­îc tù do nh­ng thµnh<br /> <br /> cµng nÆng nÒ. Bëi lÏ tõ n¨m 1825 - 1830<br /> <br /> vÉn cã 6 thõa sai ®Õn Trung vµ Nam ViÖt<br /> <br /> Nam truyÒn ®¹o mét c¸ch lÐn lót(44). Cã lÏ<br /> c«ng thÇn Lª V¨n DuyÖt b¾t ®Çu lµ sù<br /> “khã chÞu” cña Minh M¹ng<br /> <br /> Th¸ng 01/1833, Minh M¹ng ra chØ dô<br /> <br /> cuéc tr¶ thï lßng yªu n­íc chèng l¹i viÖc<br /> <br /> cÊm ®¹o ®Çu tiªn. ChØ dô nµy chØ ®Ò cËp<br /> <br /> 3. Vµi nÐt vÒ ®Æc ®iÓm vµ néi dung cña<br /> <br /> cËp tíi viÖc xö ph¹t c¸c thõa sai Ch©u<br /> <br /> thiÕt lËp chÕ ®é b¶o hé”(41).<br /> chÝnh s¸ch cÊm ®¹o<br /> <br /> 3.1. NguyÔn Phóc ¸nh lªn ng«i vua<br /> <br /> n¨m 1802, v× biÕt ¬n Gi¸m môc Pigneau<br /> ®· gióp ®ì trong viÖc giµnh l¹i ngai<br /> <br /> tíi vÊn ®Ò nghi lÔ(45), ch­a trùc tiÕp ®Ò<br /> ¢u. Tuy nhiªn ®· cã ng­êi ph¶i chÕt nh­<br /> tr­êng hîp cña Gagelin truyÒn ®¹o ë<br /> ViÖt Nam tõ n¨m 1821.<br /> <br /> §ång thêi víi viÖc cÊm ®¹o, Minh<br /> <br /> vµng, nªn rÊt nh©n nh­îng víi c¸c thõa<br /> <br /> M¹ng còng thùc hiÖn kÕ ho¹ch l«i kÐo vµ<br /> <br /> nghi ngê vµ lo sî tr­íc sù cã mÆt vµ ¶nh<br /> <br /> ng­ìng vµ ®¹o lÝ truyÒn thèng. N¨m<br /> <br /> sai Ph¸p, nh­ng vÒ cuèi ®êi ®· cã nh÷ng<br /> h­ëng cña c¸c thõa sai n­íc ngoµi. Nh×n<br /> chung, C«ng gi¸o thêi Gia Long kh¸ yªn<br /> <br /> æn. Suèt thêi Gia Long, «ng chØ ra mét<br /> <br /> h¹n chÕ víi C«ng gi¸o vÒ x©y cÊt nhµ thê<br /> míi n¨m 1804<br /> <br /> (42)<br /> <br /> .<br /> <br /> gi¸o dôc d©n theo ®¹o trë vÒ víi tÝn<br /> <br /> 1834, Minh M¹ng biªn so¹n mét tµi liÖu<br /> <br /> cã tªn “ThÊt ®iÒu gi¸o huÊn”, khuyÕn dô<br /> d©n chóng lµm nh÷ng ®iÒu tèt lµnh<br /> nh»m n©ng cao phÈm chÊt, ®¹o ®øc. ë<br /> <br /> ®iÒu 7, cã tªn Sïng chÝnh häc, Minh<br /> <br /> 3.2. Tõ n¨m 1820 - 1825, vÒ c¬ b¶n,<br /> <br /> M¹ng khuyªn d©n nªn häc theo ®¹o<br /> <br /> C«ng gi¸o chø ch­a cã mét hµnh ®éng<br /> <br /> v¨n b¶n gäi ®¹o Gia T«), khuyªn ai ®·<br /> <br /> Minh M¹ng cã th¸i ®é l¹nh nh¹t víi<br /> <br /> cô thÓ nµo. Bëi lÏ Minh M¹ng cßn nÓ<br /> c«ng thÇn khai quèc Lª V¨n DuyÖt - mét<br /> <br /> Khæng, phª ph¸n C«ng gi¸o (ng«n ng÷<br /> theo nªn mau chãng bá ®i(46).<br /> <br /> Th¸ng 12/1835, Minh M¹ng ban hµnh<br /> <br /> ng­êi dµnh nhiÒu ­u ¸i cho C«ng gi¸o.<br /> <br /> chØ dô cÊm ®¹o thø hai, kh¾c nghiÖt h¬n.<br /> <br /> huÊn cña Gia Long lµ kh«ng ®­îc truy<br /> <br /> Marchand (tªn ViÖt lµ Cè Du) vµo cuéc<br /> <br /> MÆt kh¸c, Minh M¹ng “t«n träng” di<br /> bøc C«ng gi¸o(43), phÇn n÷a v× ch­a cã<br /> <br /> nguyªn cí ®Ó thÓ hiÖn th¸i ®é cøng r¾n<br /> víi C«ng gi¸o.<br /> <br /> Quan hÖ triÒu ®×nh NguyÔn vµ c¸c<br /> <br /> thõa sai ngµy cµng xÊu ®i, ®Õn n¨m 1825<br /> <br /> Minh M¹ng truyÒn cho tËp trung c¸c<br /> <br /> thõa sai vÒ HuÕ, gäi lµ gióp triÒu ®×nh<br /> dÞch thuËt nh­ng thùc tÕ lµ kiÓm so¸t c¸c<br /> <br /> thõa sai, h¹n chÕ truyÒn ®¹o. ViÖc nµy l¹i<br /> <br /> V× «ng coi sù tham dù cña Gi¸m môc<br /> khëi nghÜa cña Lª V¨n Kh«i lµ nguyªn<br /> <br /> nh©n chñ ®¹o. ChØ dô nµy quy ®Þnh c¸c<br /> quan ph¶i truy lïng, b¾t c¸c thõa sai<br /> <br /> ®ang truyÒn ®¹o trong n­íc xö chÐm(47) .<br /> <br /> §©y lµ lÇn ®Çu tiªn triÒu ®×nh ra lÖnh tö<br /> h×nh ®èi víi ng­êi truyÒn ®¹o ngo¹i<br /> quèc, ch­a thÊy nãi tíi ng­êi b¶n xø.<br /> <br /> Nh×n chung, sau sù kiÖn Lª V¨n Kh«i,<br /> <br /> Minh M¹ng ban hµnh nhiÒu s¾c dô vÒ<br /> <br /> 44<br /> <br />