Chính sách tỷ giá với vai trò giám sát an toàn vĩ mô tại Việt Nam

VẤN ĐỀ - SỰ KIỆN <br /> <br /> Chính sách tỷ giá với vai trò giám sát<br /> 1<br /> an toàn vĩ mô tại Việt Nam<br /> Phạm Thị Hoàng Anh<br /> Ngày nhận: 22/01/2018 <br /> <br /> Ngày nhận bản sửa: 29/01/2018 <br /> <br /> Ngày duyệt đăng: 06/02/2018<br /> <br /> Nghiên cứu này tập trung làm rõ vai trò của chính sách tỷ giá đối<br /> với mục tiêu giám sát an toàn vĩ mô. Nghiên cứu được kết cấu thành<br /> 4 phần chính. Phần 1 tập trung phân tích hoạt động điều hành tỷ giá<br /> của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) trong năm 2017. Trong<br /> phần 2 tác giả tổng hợp các biện pháp điều hành tỷ giá mà NHNN<br /> đã thực thi với mục tiêu ổn định thị trường ngoại hối, qua đó góp<br /> phần ổn định hệ thống tài chính. Phần 3, tác giả tập trung sử dụng<br /> mô hình kinh tế lượng đơn giản để phân tích hiệu lực của chính sách<br /> giám sát an toàn vĩ mô (GSATVM) qua kênh các công cụ liên quan<br /> đến ngoại hối. Cuối cùng là phần đánh giá chung và một số khuyến<br /> nghị chính sách.<br /> Từ khóa: Chính sách giám sát an toàn vĩ mô, chính sách tỷ giá, Việt<br /> Nam.<br /> <br /> 1. Điều hành tỷ giá của Ngân hàng Nhà nước<br /> Việt Nam năm 2017<br /> <br /> động khá lớn khi tỷ giá trên thị trường tăng<br /> mạnh vượt trần biên độ quy định của NHNN<br /> (từ 24/11/2016-31/12/2016)1, chính thức vượt<br /> mốc 23.000 VND/1USD vào ngày 3/12/2016<br /> (Hình 1). Tuy nhiên, trong suốt năm 2017,<br /> tỷ giá trên thị trường tự do đã giảm mạnh và<br /> xuống dưới mốc 23.000 VND/1USD và ổn định<br /> bám sát quanh tỷ giá các ngân hàng thương mại<br /> (NHTM), thấp hơn so với mốc trần quy định<br /> của NHNN. Tính đến cuối năm 2017, trong khi<br /> <br /> ăm 2016 được coi là một năm<br /> bước ngoặt trong điều hành tỷ<br /> giá khi NHNN theo đuổi một<br /> cơ chế điều hành tỷ giá mới<br /> theo hướng linh hoạt và thị<br /> trường hơn, giúp thị trường ngoại hối Việt Nam<br /> có thể ứng phó khá tốt trước các cú sốc trong<br /> và ngoài nước. Mặc dù vậy, cuối năm 2016,<br /> thị trường ngoại hối chứng kiến một sự biến<br /> <br /> Trần tỷ giá theo quy định của NHNN là 22.820-22.830,<br /> nhưng tỷ giá trên thị trường tự do lên tới 23.400.<br /> 1<br /> <br /> Nghiên cứu này được tài trợ bởi Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ Quốc gia (NAFOSTED) trong Đề tài mã<br /> số 502.99 - 2016.01, chủ nhiệm đề tài: PGS.TS. Phạm Thị Hoàng Anh, 2017-2019.<br /> 1<br /> <br /> © Học viện Ngân hàng<br /> ISSN 1859 - 011X<br /> <br /> 1<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br /> Số 188+189- Tháng 1&2. 2018<br /> <br /> CHÚC MỪNG NĂM MỚI <br /> <br /> Hình 1. Diễn biến tỷ giá USD/VND theo ngày trên các thị trường<br /> giai đoạn 2015-2017<br /> <br /> giúp cán cân thương mại<br /> của Việt Nam năm 2017<br /> thặng dư khoảng 2,67 tỷ<br /> USD, qua đó góp phần ổn<br /> định nguồn cung ngoại tệ<br /> và thị trường ngoại hối<br /> (Hình 2).<br /> Thứ hai, dòng vốn từ<br /> bên ngoài bao gồm đầu<br /> tư trực tiếp nước ngoài<br /> (FDI), đầu tư gián tiếp<br /> nước ngoài (FII), và<br /> dòng kiều hối cũng đóng<br /> Nguồn: www.sbv.gov.vn; www.vietcombank.com.vnwww.vangsaigon.com<br /> góp rất lớn trong việc<br /> tăng nguồn cung trên thị<br /> trường ngoại hối<br /> Hình 2. Kim ngạch xuất khẩu, nhập khẩu và cán cân thương mại<br /> (Hình 3). Cụ thể,<br /> giai đoạn 6/2016-11/2017<br /> Đơn vị: Triệu USD<br /> tính đến thời điểm<br /> 20/12/2017, tổng<br /> vốn FDI thực hiện<br /> năm 2017 ước tính<br /> đạt 17,5 tỷ USD,<br /> tăng 10,8% so với<br /> năm 2016. Không<br /> những thế, việc<br /> thoái vốn tại một số<br /> tổng công ty lớn như<br /> Vinamilk, Sabeco<br /> cuối năm 2017 cho<br /> các nhà đầu tư nước<br /> ngoài đã tạo ra một<br /> dòng ngoại tệ vào<br /> khá lớn cho nền<br /> Nguồn: www.gso.gov.vn và tính toán của tác giả<br /> kinh tế. Nhờ vậy,<br /> dự trữ ngoại hối của<br /> tỷ giá trung tâm tăng 1,24% thì tỷ giá tại các<br /> Việt Nam đã liên tục tăng, và đạt con số kỉ lục<br /> lên tới 52 tỷ USD (cuối tháng 12/2017, Hình<br /> NHTM và trên thị trường tự do giảm tương ứng<br /> 4)2. Tuy nhiên, nếu xét theo tuần nhập khẩu thì<br /> 0,2% và 1,72% so với thời điểm cuối năm 2016<br /> dự trữ ngoại hối hiện nay tương đương với 12,8<br /> (Hình 1). Sự ổn định của thị trường ngoại hối<br /> tuần nhập khẩu3, tức là mức vừa đủ chứ không<br /> và tỷ giá là một trong những điểm nổi bật trong<br /> bức tranh kinh tế Việt Nam năm 2017. Kết quả<br /> phải là quá nhiều.<br /> này được bắt nguồn từ một số nguyên nhân chủ<br /> Những yếu tố tích cực từ thị trường cộng với<br /> yếu sau đây:<br /> một số biện pháp điều hành thực thi từ những<br /> Thứ nhất, kim ngạch xuất khẩu đạt mức tăng<br /> năm trước như: Hạn chế đối tượng vay ngoại<br /> trưởng cao nhất trong nhiều năm qua với con<br /> 2<br /> Theo báo cáo của NHNN, trong những ngày đầu<br /> số 21,1%, đạt mức 213,77 tỷ USD. Trong khi<br /> năm 2018, NHNN tiếp tục mua thêm khoảng 2,5 tỷ<br /> USD, đã đưa dự trữ ngoại hối lên 54,5 tỷ USD.<br /> đó, kim ngạch nhập khẩu tăng 20,8% so với<br /> 3<br /> năm 2016 lên mức 211,1 tỷ USD. Diễn biến này<br /> Con số này được tính toán dựa theo kim ngạch nhập<br /> khẩu của Việt Nam năm 2017.<br /> <br /> 2<br /> <br /> Số 188+189- Tháng 1&2. 2018<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br /> <br /> XUÂN MẬU TUẤT<br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3. Diễn biến dòng vốn FDI, dòng kiều hối và ODA, giai đoạn 1996-2017<br /> <br /> Đơn vị: Nghìn USD<br /> <br /> Nguồn: www.gso.gov.vn<br /> <br /> Hình 4. Dự trữ ngoại hối của Việt Nam (triệu USD)<br /> <br /> Nguồn: Thống kê tài chính quốc tế của IMF<br /> <br /> tệ, áp trần lãi suất tiền gửi ngoại tệ,… đã góp<br /> phần ổn định tỷ giá và thị trường ngoại hối năm<br /> 2017. Bên cạnh đó, một nguyên nhân không thể<br /> không đề cập đến, đó chính là sự thay đổi trong<br /> cơ chế điều hành tỷ giá theo hướng thị trường<br /> hơn, linh hoạt hơn kể từ 4/1/2016 dường như đã<br /> phát huy được hiệu lực của mình. Với cơ chế<br /> này, tỷ giá trung tâm được NHNN công bố thay<br /> cho tỷ giá bình quân liên ngân hàng, và được<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br /> <br /> xác định dựa trên 3 yếu tố chính: (i) Tỷ giá bình<br /> quân gia quyền trên thị trường ngoại tệ liên<br /> ngân hàng của ngày liền trước; (ii) Diễn biến tỷ<br /> giá trên thị trường quốc tế được tính toán tương<br /> quan với rổ 8 đồng tiền của các đối tác thương<br /> mại, đầu tư, vay nợ có ảnh hưởng nhất đối với<br /> Việt Nam gồm USD, EUR, CNY, THB, JPY,<br /> SGD, KRW và TWD; và (iii) Cân đối kinh tế<br /> vĩ mô, tiền tệ phù hợp với mục tiêu chính sách<br /> <br /> Số 188+189- Tháng 1&2. 2018<br /> <br /> 3<br /> <br /> CHÚC MỪNG NĂM MỚI <br /> <br /> tiền tệ (CSTT). Nói cách khác, thay vì neo quá<br /> chặt với USD như những năm trước đây, tỷ giá<br /> do NHNN công bố đã linh hoạt hơn theo sự<br /> biến động của các tiền tệ chủ chốt trong rổ.<br /> 2. Chính sách tỷ giá với vai trò giám sát an<br /> toàn vĩ mô<br /> Giống như các quốc gia khác trên thế giới,<br /> chính sách GSATVM cùng với các công cụ<br /> của nó chỉ được NHNN quan tâm kể từ khi xảy<br /> <br /> ra cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu. Tuy<br /> nhiên, tại thời điểm đó, các thuật ngữ liên quan<br /> đến chính sách GSATVM tại Việt Nam mới chỉ<br /> dừng lại ở các khái niệm khá sơ khai. Tên các<br /> công cụ chính sách GSATVM mới chỉ dừng<br /> lại ở các báo cáo nghiên cứu tổng thể về vấn<br /> đề này ở mặt lý thuyết. Mặc dù vậy, giai đoạn<br /> 2011- 2016 có thể coi là một giai đoạn đặc biệt<br /> quan trọng đối với hệ thống tài chính nói chung<br /> và hệ thống NHTM Việt Nam nói riêng khi phải<br /> đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Chính<br /> <br /> Bảng 1. Thực trạng sử dụng các công cụ giám sát an toàn vĩ mô liên quan đến ngoại hối tại<br /> Việt Nam<br /> STT Công<br /> cụ<br /> 1 Quy<br /> định<br /> trạng<br /> thái<br /> ngoại<br /> tệ<br /> <br /> 2<br /> <br /> 3<br /> <br /> 4<br /> <br /> Bối cảnh kích hoạt<br /> <br /> Tác động /Mục<br /> đích<br /> - Mất cân đối về cung cầu ngoại<br /> - Áp dụng từ năm 2002 theo Quyết - Giảm hiện<br /> tệ→gây áp lực tới tỷ giá→biến<br /> định số 1081/2002/QĐ-NHNN ngày tượng đầu cơ<br /> động mạnh trên thị trường ngoại<br /> 07/10/2002 của Thống đốc NHNN ngoại tệ →giảm<br /> hối<br /> ban hành Quy định về trạng thái<br /> nguy cơ rủi ro<br /> - Có hiện tượng đầu cơ ngoại tệ tại ngoại tệ đối với các TCTD được<br /> tỷ giá tại các<br /> các NHTM<br /> phép hoạt động ngoại hối;<br /> NHTM→giảm<br /> - Quyết định số 1168/2003/QĐnguy cơ gây<br /> NHNN ngày 2/10/2003 của Thống bất ổn hệ thống<br /> đốc NHNN về việc sửa đổi Điều 1<br /> ngân hàng cũng<br /> Quyết định 1081/2002/QĐ-NHNN<br /> như trên các thị<br /> ngày 07/10/2002.<br /> trường tài chính.<br /> - Thông tư số 07/2012/TTNHNN ngày 20/3/2012.<br /> Kết<br /> - Mất cân đối về cung cầu ngoại<br /> - 1998-2002: Có áp dụng kết hối<br /> - Giảm hiện<br /> hối<br /> tệ→gây áp lực tới tỷ giá→biến<br /> với các tỷ lệ 80%- 50%- 40%- 30%- tượng đầu cơ<br /> ngoại động mạnh trên thị trường ngoại<br /> 0% (ngày 2/4/2003)<br /> ngoại tệ →giảm<br /> tệ<br /> hối<br /> - 2011: Áp dụng trở lại đối với 7<br /> nguy cơ gây<br /> - Có hiện tượng đầu cơ ngoại tệ tại tổng công ty nhà nước (Thông tư<br /> bất ổn hệ thống<br /> doanh nghiệp<br /> 13/2011 ngày 31/5/2011)<br /> ngân hàng cũng<br /> như trên các thị<br /> trường tài chính.<br /> Yêu<br /> - Tín dụng ngoại tệ tăng nhanh với - Áp dụng từ năm 2003 theo Quyết - Giảm tỷ lệ tiền<br /> cầu<br /> mức tăng 48,45% (năm 2010) và<br /> định số 581/2003/QĐ-NHNN ngày gửi ngoại tệ<br /> về tỷ 18,7% (năm 2011) so với con số<br /> 9/6/2003<br /> trong hệ thống<br /> lệ dự 10,2% của tín dụng nội tệ. Nguyên - Tăng tỷ lệ dự trữ bắt buộc từ<br /> NHTM → giảm<br /> trữ<br /> nhân là do chênh lệch lãi suất cho 4% lên 6% (9/4/2011); và 7%<br /> tình trạng đô la<br /> bắt<br /> vay ngoại tệ và nội tệ cộng với kì<br /> (1/6/2011)<br /> hóa tiền gửi<br /> buộc vọng tỷ giá ổn định.<br /> - Giảm áp lực<br /> đối<br /> - Tuy nhiên, diễn biến này lại là một<br /> tới biến động<br /> với<br /> trong những nguyên nhân gây áp<br /> trên thị trường<br /> tiền<br /> lực tới tỷ giá, từ đó gây biến động<br /> ngoại hối.<br /> gửi<br /> mạnh trên thị trường ngoại hối.<br /> ngoại<br /> tệ<br /> <br /> Số 188+189- Tháng 1&2. 2018<br /> <br /> Thời điểm và mức kích hoạt<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br /> <br /> XUÂN MẬU TUẤT<br /> <br /> <br /> <br /> 4<br /> <br /> Quy<br /> định<br /> về đối<br /> tượng<br /> được<br /> phép<br /> vay<br /> ngoại<br /> tệ<br /> <br /> - Tín dụng ngoại tệ tăng nhanh với<br /> mức tăng 48,45% (năm 2010) và<br /> 18,7% (năm 2011) so với con số<br /> 10,2% của tín dụng nội tệ. Nguyên<br /> nhân là do chênh lệch lãi suất cho<br /> vay ngoại tệ và nội tệ cộng với kì<br /> vọng tỷ giá ổn định. Tuy nhiên, diễn<br /> biến này lại là một trong những<br /> nguyên nhân dẫn gây áp lực tới tỷ<br /> giá, từ đó gây biến động mạnh trên<br /> thị trường ngoại hối.<br /> <br /> 5<br /> <br /> Trần<br /> lãi<br /> suất<br /> tiền<br /> gửi<br /> USD<br /> <br /> - Mất cân đối cung cầu ngoại tệ<br /> - Chênh lệch lãi suất nội tệ- ngoại<br /> tệ quá lớn →tiền gửi ngoại tệ<br /> tăng→đô la hóa tiền gửi ngoại tệ<br /> tăng<br /> - Tín dụng ngoại tệ tăng nhanh với<br /> mức tăng 48,45% (năm 2010) và<br /> 18,7% (năm 2011) so với con số<br /> 10,2% của tín dụng nội tệ. Nguyên<br /> nhân là do chênh lệch lãi suất cho<br /> vay ngoại tệ và nội tệ cộng với kì<br /> vọng tỷ giá ổn định. Tuy nhiên, diễn<br /> biến này lại là một trong những<br /> nguyên nhân dẫn gây áp lực tới tỷ<br /> giá, từ đó gây biến động mạnh trên<br /> thị trường ngoại hối.<br /> <br /> Những đối tượng có nguồn thu<br /> ngoại tệ được phép vay bằng ngoại<br /> tệ<br /> + TT 07, ngày 24/3/3011, hiệu lực<br /> ngày 9/5/2011;<br /> +TT 03/2012/TT-NHNN<br /> (08/3/2012);<br /> + TT 37/2012/TT-NHNN ngày 28<br /> tháng 12 năm 2012<br /> + TT 29/2013/TT-NHNN<br /> (06/12/2013);<br /> + TT 24/2015/TT-NHNN ngày<br /> 08/12/2015 thay thế Thông tư 29<br /> và Thông tư số 07/2016/TT-NHNN<br /> ngày 27/5/2016 sửa đổi, bổ sung<br /> một số điều của Thông tư số<br /> 24/2015/TT-NHNN;<br /> + Thông tư số 31/2016/TT-NHNN<br /> ngày 15/11/2016 sửa đổi, bổ<br /> sung một số điều của Thông tư số<br /> 24/2015/TT-NHNN.<br /> - Chính thức áp trần lãi suất huy<br /> động USD là 3% (ngày 9/4/2011);<br /> 2% (2/6/2011); 1,25% (28/6/2013);<br /> 1% (18/3/2014); 0,25% cho<br /> TCTK và 0,75% cho cá nhân<br /> (29/10/2014); 0% cho TCKT và<br /> 0,25% cho cá nhân (29/9/2015);<br /> 0% cho cả hai (17/12/2015)<br /> <br /> - Giảm tăng<br /> trưởng tín dụng<br /> ngoại tệ →giảm<br /> tình trạng đô la<br /> hóa tiền vay<br /> - Giảm áp lực<br /> tới biến động<br /> trên thị trường<br /> ngoại hối.<br /> <br /> - Giảm tỷ lệ tiền<br /> gửi ngoại tệ<br /> trong hệ thống<br /> NHTM → giảm<br /> tình trạng đô la<br /> hóa tiền gửi<br /> - Giảm áp lực<br /> tới biến động<br /> trên thị trường<br /> ngoại hối.<br /> <br /> Nguồn: Tổng hợp của tác giả.<br /> <br /> vì vậy, trong giai đoạn này, NHNN đã rất chủ<br /> động và linh hoạt trong điều hành CSTT cũng<br /> như các chính sách giám sát an toàn vĩ mô khi<br /> ban hành hàng loạt các công cụ điều hành, kể<br /> cả mang tính hành chính cũng như các công cụ<br /> kinh tế. Các công cụ này phần lớn mang tính<br /> truyền thống của CSTT nhưng trong đó, một<br /> số công cụ thực chất lại chính là các công cụ<br /> của chính sách GSATVM. Nói cách khác, mặc<br /> dù các công cụ của chính sách GSATVM chưa<br /> được ban hành theo góc độ an toàn vĩ mô nhưng<br /> mục tiêu và tác động hướng tới của các công cụ<br /> này thực chất vẫn nhằm tới đảm bảo sự ổn định<br /> <br /> Tạp chí Khoa học & Đào tạo Ngân hàng<br /> <br /> cho cả hệ thống tài chính tại Việt Nam. Với<br /> cách nhìn nhận như vậy, tác giả cho rằng, các<br /> công cụ của chính sách GSATVM đã được kích<br /> hoạt và áp dụng tại Việt Nam dưới dạng phối<br /> hợp cùng với CSTT nhằm đạt được các mục<br /> tiêu như ổn định giá cả, tăng trưởng kinh tế và<br /> ổn định tài chính.<br /> Theo lý thuyết, các công cụ của chính sách<br /> GSATVM được chia thành 4 nhóm liên quan<br /> đến (i) chuẩn mực tín dụng, (ii) tiêu chuẩn vốn,<br /> (iii) ngoại hối và (iv) thanh khoản. Tuy nhiên,<br /> nghiên cứu này chỉ tập trung giới thiệu về nhóm<br /> công cụ chính sách GSATVM có liên quan đến<br /> <br /> Số 188+189- Tháng 1&2. 2018<br /> <br /> 5<br /> <br />