Chính Thảo Vận Hướng
(Các khoản chuyển vận quân lương ra mặt trận)
Đời Hiến-Tông Hoàng-đế, năm Canh-Thân (1260), Thế-Tổ lên ngôi, bàn
luận việc đánh giặc Vân-Nam, để Thái-Soái là Ngột-Lương-Hiệp-Giải đi
kinh lược. Mùa đông năm Đinh-Tỵ (1257) khiến Thái-Soái xuất quân từ
đường Vân-Nam qua đến biên-giới An-nam, muốn ra châu Ung và châu
Quế, họp đại binh tại châu Ngạc để đánh nhà Tống. Tháng 12, đại quân đóng
tại Nổ-Nguyên, vua Trần sai quân lính cởi voi ra nghênh-chiến. Lúc ấy có
người con Thái-Soái tên là A-Truật, mới 18 tuổi, suất lính bắn giỏi ra bắn
voi, voi kinh hoảng bỏ chạy, quay lại chà đạp quân lính, khiến cho quân nhà
Trần tan rã. Đến sáng ngày mai, vua Trần cắt đứt cầu Phù-Lỗ, rồi thiết trận
tại một bên bờ sông. Quân Nguyên muốn lội qua sông, nhưng không biết sâu
cạn, mới đi dọc theo bờ sông mà bắn tên lên trời, tên rơi cắm xuống nước
mà không nổi lên, biết là chỗ ấy cạn, bèn sai kỵ-binh qua sông, ngựa nhảy
lên đất, đánh tan rã cánh quân An-nam, tiếp đó, đại quân giết hàng muôn
người, chém tôn-tử An-nam là Phú-Lương-Hầu, vua Trần bèn chịu hàng, rồi
quan-quân lui về.
Mùa xuân năm sau, vua Trần dâng tờ biểu xin làm tôi và cống hiến lễ-vật.
Năm Trung-Thống thứ 3 (1262), Thế-Tổ ra lời Chế phong cho Trần-Nhật-
Cảnh làm An-nam quốc vương. Trong niên hiệu Chí-nguyên (1264-1294),
mấy lần Thế-Tổ cho mời vua Trần vào chầu mà vua Trần cứ thác bệnh
không đi, đến năm Đinh-Sửu (1277), thì mất.
Thế-Tử Trần-Nhật-Huyến kế lập, Thế-Tổ sai sứ qua mời, lại thác cớ bị đau.
Đến năm Nhâm-Ngọ hiệu Chí-Nguyên (1282), quan Hữu-Thừa là Toa-Đô,
quan Tả-Thừa là Lưu-Thâm, quan Tham-Chính là A Lý, dụng binh tại
Chiêm-Thành, triều đình sai sứ qua dụ nước An-nam cho mượn đường và
giúp quân lương, vua Trần không chịu. Qua mùa đông năm Giáp-Thân, hiệu
Chí-Nguyên (1284), lại sai Trấn-Nam-Vương Thoát-Hoan và Bình-Chương
A-Lý-Hải-Nha, đem binh giúp trận ở Chiêm-Thành. Ngày 21 tháng 12, ngày
Giáp-Tý, quân lính đình trú tại biên-giới An-nam, chia đường đi: Vạn-Hộ
Lý-La-Hiệp-Đáp-Nhi, Chiêu-Thảo A-Thâm phía Tây do huyện Khâu-Ôn mà
tiến; Khiếp-tiết-Sát-Lược-Nhi, Vạn-Hộ Lý-Bang-Hiến phía đông do Cấp-
Lãnh mà tiến; rồi đại binh của Trấn-Nam-Vương kế tiếp tới sau. Quân
đường đông thì phá ải Khả-Lợi và ải Anh-Nhi, bắt được gián điệp là bọn
Đỗ-Vỹ đem chém. Còn tôn-trưởng nhà Trần là Hưng-Đạo-Vương Trần-Tuấn
thì giữ ải Nội-Bàng. Ngày 27, ngày Canh-Ngọ, đại quân tới đánh phá,
HưngĐạo- Vương rút lui giữ châu Lượng-Giang, thua chạy, quân Nguyên
bắt được thuyền bè vài mươi chiếc. Quân đường tây phá ải Chi-Lăng, tức
Lão-Thử-Quan.
Năm Ất-Dậu, Chí-Nguyên (1285), mồng chín tháng giêng ngày nhâm-ngọ,
Thế-Tử (vua Trần), tự làm tướng đem mười vạn quân đánh một trận lớn nơi
sông Bài-Than, nguyên-soái Ô-Mã-Nhi, Chiêu-ThảoNạp-Hải, Trấn-Vũ
Tống-Lâm-Đức, dùng những thuyền đã bắt được để đánh phá quân nhà
Trần. Ngày 13 Bính-Tuất, Thế-Tử giữ sông Lư-Giang lại tan rã bỏ chạy.
Trấn-Nam-Vương qua sông mở tiệc tại cungđình An-nam, các tướng người
thì hiến tù-binh, kẻ thì dâng đầu người đã chém được. Ngày 21, Nhâm-Thìn,
quân nhà Nguyên phá ải Thiên-Hán, chém được tướng là Bảo-Nghĩa-Hầu,
Thế-Tử lui giữ ải Hải-Thị, làm cừ tại phía tây bờ sông, để chống giữ, quân
nhà Nguyên từ trên và dưới bờ sông bắn tên vào, khiến cho quân lính tan
hết. Lúc đó, đại-vương Giảo-Kỳ, Hữu-Thừa Toa-Đô, Tã-Thừa. Đường-Cổ-
Đái, Chính-Hắc-Đích, vâng lời chiếu chỉ, do Chiêm-Thành kéo quân tới, vào
phủ Bố-Chính, đánh mặt sau. Thế-Tử sai em là Chiêu-Văn-Vương Trần-
Duật-Hầu, Trịnh-Đình-Toản chống cự ở Nghệ-An, nhưng bị thua chạy. Thế-
Tử, thế đã nguy cấp, sai con người anh là Chương-Hiến-Hầu Trần-Kiện
nghênh-chiến tại Thanh-Hoá, dằng dai lâu ngày rồi sức yếu, lại không có
quân tiếp-viện, Chương-Hiến-Hầu bèn cùng bọn Lê-Tắc kéo quân đầu hàng.
Ngày Ất-Tỵ mồng 2 tháng 2, Giảo-Kỳ đem quân kỵ-binh lội qua sông Vệ-
Bố, phá quân nhà Trần, giết được hai tướng Đinh-Xa và Nguyễn-Tất-Dũng.
Ngày Đinh-Tỵ mồng 3, Trấn-Nam-Vương đánh phá quân vua Trần tại sông
Đại-Hoàng. Tôn-Tử là Văn-Nghĩa-Hầu Trần-Tú-Tuấn suất cả nhà ra đầu
hàng.
Ngày Kỷ-Dậu mồng 6, Giảo-Kỳ suất bọn Chương-Hiến-Hầu đánh phá quân
của người em Thế-Tử là Thái-Soái Trần-Khải tại bến đò Phú-Tân, chém
ngàn người, Thanh-Hoá và Nghệ-An đều đầu hàng. Vua Trần sợ, khiến
người trong họ là Trung-Hiến-Hầu Trần-Dương xin hoà. Lại sai kẻ cận-thị là
Đào-Kiên đưa bà chúa em vua cho Trấn-Nam-Vương xin hoà giải. Nhà
Nguyên khiến Ngại-Thiên-Hộ qua tuyên lời dụ nói: đã muốn xin hoà, sao
không thân-hành tới mà bàn luận. Thế-Tử không nghe.
Ngày Nhâm-Ngọ mồng 9 tháng 3, Giảo-Cơ và Đường-Cổ-Đái đem thuỷ-
quân ra biển vây Thế-Tử ở Tam-Tri, gần bắt được, nhưng nhờ bọn Nguyễn
Cường phò vua Trần thoát khỏi. Quan-quân thu được vàng bạc, tơ lụa, đàn
ông và đàn bà rất nhiều.
Ngày 15 Mậu-Tý, em Thế-Tử là Chiêu-Quốc-Vương Trần-Ích-Tắc suất cả
môn thuộc nội-phụ. Toa-Đô lại vào Thanh-Hoá để khuyến dụ người quy
thuận.
Trong tháng 4, mùa hạ, An-nam thừa cơ quân ta đề phòng chỉnh mãng, đánh
lấy lại La-Thành.
Ngày Đinh-Sửu mồng 5 tháng 5, Giảo-Kỳ cùng Vạn-Hộ phục binh đánh vào
cung điện vua Trần, đánh tan rồi, đến sông Lư-Giang hội họp với Trấn-
Nam-Vương. Ngày sau, kéo quân về. Quân An-Nam đuổi theo tới sông
Nam-Sách, quan Hữu-Thừa là Lý-Hằng đánh lui được, chém tên nghĩa-
dũng, quan hầu của Hưng-Đạo-Vương, là Trần-Thiệu. Khi ấy Toa-Đô nghe
đại-binh đã kéo về, mới từ Thanh-Hoá lui quân, dọc đường ngày đêm không
nghỉ và phải đánh cùng quân An-nam, bắt được mấy tướng là Trần Đà-Phạp
và Nguyễn-Thạnh. Đến đất Bái-Khanh, tướng của Toa-Đô là Lễ-cước-
Trương làm phản, suất quân An-nam đánh với quân Nguyên, Toa-Đô nhảy
ngựa rơi xuống nước chết đuối, quân lính bị tan rã, duy Ô-Mã-Nhi và Vạn-
Hộ Lưu-Khuê, đi thuyền nhỏ trốn thoát, chỉ Tiểu-Lý đi chiếc thuyền cô-đơn
mà đánh theo sau, bị thua rồi tự đâm họng, Thế-Tử cảm trung-nghĩa của y,
sai người cứu sống và đãi đằng tử-tế.