Chương 19: Thực tiễn quản lý chất thải rắn y tế ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen The Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

548
lượt xem 273
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo về thực tiễn quản lý chất thải rắn y tế ở Việt Nam

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 19: Thực tiễn quản lý chất thải rắn y tế ở Việt Nam

19 Thùc tiÔn qu¶n lý chÊt th¶i r¾n y tÕ ë viÖt nam Cï Huy §Êu 19.1. S¬ l−îc vÒ sù ph¸t triÓn m¹ng l−íi kh¸m ch÷a bÖnh ë ViÖt Nam HiÖn nay, ViÖt Nam cã mét hÖ thèng réng lín gåm 1027 bÖnh viÖn vµ c¸c c¬ së y tÕ t−¬ng ®−¬ng. Trong tæng sè 1027 bÖnh viÖn trªn ®Þa bµn c¶ n−íc cã: 30 bÖnh viÖn trong ®ã cã 10 bÖnh viÖn ®a khoa vµ 20 bÖnh viÖn chuyªn khoa do Bé Y tÕ trùc tiÕp qu¶n lý; 925 bÖnh viÖn, trong ®ã cã 115 bÖnh viÖn ®a khoa tØnh, 224 bÖnh viÖn chuyªn khoa vµ 586 bÖnh viÖn huyÖn/thÞ x· do ®Þa ph−¬ng qu¶n lý (tØnh, thµnh phè, huyÖn); - 72 bÖnh viÖn do c¸c bé, ngµnh kh¸c qu¶n lý. Bé Y tÕ còng ®· ra QuyÕt ®Þnh sè 1047/Q§-BYT ngµy 28/3/2002 vÒ viÖc Quy ho¹ch m¹ng l−íi kh¸m ch÷a bÖnh ViÖt Nam ®Õn 2010 nh− ë b¶ng 19.1. Qua b¶ng 20.1 ta thÊy: Quy ho¹ch m¹ng l−íi c¸c bÖnh viÖn ViÖt Nam ®Õn 2010 nh»m t¨ng c−êng sù tiÕp cËn c¸c dÞch vô y tÕ tíi ng−êi d©n qua sù t¨ng tr−ëng c¶ vÒ sè l−îng c¬ së y tÕ vµ sè gi−êng bÖnh. • C¸c bÖnh viÖn ®a khoa vµ chuyªn khoa tuyÕn trung −¬ng, kÓ c¶ c¸c bÖnh viÖn do c¸c ngµnh qu¶n lý, tuy sè l−îng bÖnh viÖn cã gi¶m, nh−ng tæng sè gi−êng bÖnh l¹i t¨ng. Mét sè bÖnh viÖn lín ë c¸c ®« thÞ lín ®−îc ®Çu t− x©y dùng vµ ®Çu t− trang thiÕt bÞ y tÕ hiÖn ®¹i ®Ó ph¸t triÓn thµnh c¸c trung t©m y tÕ chuyªn s©u, cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕp cËn vµ trao ®æi th«ng tin víi ngµnh y häc cña c¸c n−íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi, vÝ dô nh− bÖnh viÖn B¹ch Mai. • C¸c bÖnh viÖn ®a khoa vµ chuyªn khoa tuyÕn tØnh vµ huyÖn ®Òu t¨ng vÒ sè l−îng vµ chÊt l−îng, kh«ng nh÷ng vÒ sè l−îng c¸c bÖnh viÖn mµ cßn sè l−îng gi−êng bÖnh. 445
B¶ng 19.1. Quy ho¹ch m¹ng l−íi c¸c bÖnh viÖn VN ®Õn 2010 [3] C¬ së y tÕ Sè bÖnh viÖn Sè gi−êng bÖnh 2001 2005 2010 2001 2005 2010 D©n sè (triÖu ng−êi) 79tr 82tr 86,7tr 79tr 82tr 86,7tr BV§K trung −¬ng 11 10 10 6.430 6.150 6.700 BVCK trung −¬ng 20 20 17 5.510 6.850 7.200 BV§K tØnh 107 115 122 35.639 41.657 47.200 BVCK tØnh 188 224 262 23.463 28.135 38.925 BÖnh viÖn huyÖn 569 586 575 41.805 46.980 56.030 BÖnh viÖn ngµnh 75 72 63 4.715 4.935 5.200 Tæng céng: 970 1027 1049 117.562 134.707 161.255 Trong ®ã: BV t− nh©n 14 25 33 928 2.607 4.790 TØ lÖ t¨ng tr−ëng: 6% +2,3% +15% +20% Sègi−êng.bÖnh/ 14,8 16,4 18,7 10.000 d©n Nguån: Quy ho¹ch m¹ng l−íi bÖnh viÖn VN giai ®o¹n 2001- 2010 (BYT) • Sù t¨ng tr−ëng quan träng ®ã lµ t¨ng sè gi−êng bÖnh thÓ hiÖn qua tû lÖ sè gi−êng bÖnh /10.000d©n. N¨m 2001 tû lÖ sè gi−êng bÖnh chØ lµ 14,8/10.000d©n; n¨m 2005, tû lÖ nµy ®· ®¹t 16,4/10.000d©n; dù kiÕn ®Õn n¨m 2010 tû lÖ trªn sÏ lµ 18,7/10.000d©n. 19.2. ChÊt th¶i r¾n y tÕ - khèi l−îng ph¸t sinh, ®Æc ®iÓm thµnh phÇn vµ tÝnh chÊt cña CTRYT 19.2.1. ChÊt th¶i r¾n bÖnh viÖn vμ ph©n lo¹i chÊt th¶i r¾n bÖnh viÖn ChÊt th¶i r¾n bÖnh viÖn: ph¸t sinh tõ c¸c ho¹t ®éng kh¸c nhau, bao gåm chÊt th¶i r¾n y tÕ, chÊt th¶i x©y dùng, bïn bÓ phèt, chÊt th¶i ph¸t sinh tõ khu vùc nhµ tang lÔ (chÊt th¶i ®Æc biÖt). ë ®©y chØ ®Ò cËp ®Õn chÊt th¶i r¾n y tÕ, tøc lµ chÊt th¶i ph¸t sinh tõ c¸c ho¹t ®éng chuyªn m«n rÊt ®a d¹ng trong ngµnh y tÕ ®Ó phôc vô cho viÖc kh¸m ch÷a bÖnh, ®iÒu trÞ bÖnh, ch¨m sãc bÖnh nh©n, nghiªn cøu, ®µo t¹o v.v. 446
Theo møc ®é ®éc h¹i, chÊt th¶i r¾n y tÕ ®−îc chia lµm 2 lo¹i: + ChÊt th¶i r¾n y tÕ nguy h¹i (CTRYTNH); + ChÊt th¶i sinh ho¹t bÖnh viÖn, lo¹i kh«ng nguy h¹i ; HiÖn nay ë mét sè n−íc khu vùc §«ng Nam ¸ (trong ®ã cã ViÖt Nam), chÊt th¶i r¾n y tÕ ®−îc chia thµnh 5 lo¹i nh− sau: chÊt th¶i l©m sµng; chÊt th¶i phãng x¹; chÊt th¶i ho¸ häc; c¸c b×nh chøa khÝ cã ¸p suÊt; chÊt th¶i sinh ho¹t. Trong ®ã, chÊt th¶i l©m sµng lµ lo¹i chÊt th¶i nhiÔm khuÈn, cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao vµ l¹i ®−îc chia thµnh 5 nhãm: nhãm A, nhãm B, nhãm C, nhãm D vµ nhãm E. - Nhãm A: Lµ c¸c lo¹i chÊt th¶i nhiÔm khuÈn, bao gåm vËt liÖu bÞ thÊm m¸u, dÞch vµ c¸c chÊt bµi tiÕt cña ng−êi bÖnh: b«ng b¨ng, g¹c, g¨ng tay, bét bã, ®å v¶i, èng truyÒn m¸u, c¸c èng th«ng, d©y vµ tói ®ùng dÞch dÉn l−u… - Nhãm B: bao gåm c¸c vËt s¾c nhän: kim tiªm, b¬m tiªm, l−ìi vµ c¸n dao mæ, ®inh mæ, ca, c¸c èng tiªm, m¶nh thñy tinh vì vµ mäi vËt cã thÓ g©y ra c¸c vÕt c¾t hoÆc chäc thñng, cho dï chóng cã thÓ bÞ nhiÔm khuÈn hay kh«ng. - Nhãm C: Lµ chÊt th¶i cã nguy c¬ l©y nhiÔm cao ph¸t sinh tõ c¸c phßng xÐt nghiÖm, bao gåm: g¨ng tay, lam kÝnh, èng nghiÖm, bÖnh phÈm sau khi sinh thiÕt, xÐt nghiÖm, nu«i cÊy, tói ®ùng bÖnh phÈm v.v… - Nhãm D: Lµ chÊt th¶i d−îc phÈm bao gåm: C¸c lo¹i d−îc phÈm qu¸ h¹n, d−îc phÈm bÞ nhiÔm khuÈn, d−îc phÈm bÞ vÊy ®æ, d−îc phÈm kh«ng cßn nhu cÇu sö dông. Thuèc g©y ®éc tÕ bµo. - Nhãm E: Lµ chÊt th¶i l©m sµng bao gåm: c¸c m« c¬ quan ng−êi, ®éng vËt, c¸c bé phËn c¾t bá cña c¬ thÓ (dï nhiÔm khuÈn hay kh«ng nhiÔm khuÈn) nh−: ch©n tay, rau thai, bµo thai, x¸c xóc vËt v.v… 19.2.2. L−îng chÊt th¶i r¾n y tÕ ph¸t sinh a/. Tæng l−îng chÊt th¶i r¾n y tÕ nguy h¹i ph¸t sinh tõ c¸c c¬ së y tÕ ë ViÖt nam L−îng chÊt th¶i r¾n y tÕ nguy h¹i ph¸t sinh chiÕm tû lÖ rÊt nhá (0,14%) so víi tæng l−îng chÊt th¶i r¾n ph¸t sinh trªn ®Þa bµn toµn quèc. Tuy nhiªn, nÕu chóng kh«ng ®−îc qu¶n lý tèt sÏ g©y « nhiÔm m«i tr−êng vµ ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ céng ®ång (b¶ng 19.2). 447
B¶ng 19.2. Tæng l−îng CTR nguy h¹i vµ kh«ng nguy h¹i ë ViÖt Nam n¨m 2004 TT ChÊt th¶i r¾n nguy h¹i vµ Tæng l−îng CTR Tû lÖ (%) kh«ng nguy h¹i (T/n¨m) 1 ChÊt th¶i r¾n sinh ho¹t 12.800.000 82,8 2 CTR c«ng nghiÖp kh«ng nguy h¹i 2.510.000 16,2 3 CTR c«ng nghiÖp nguy h¹i 128.400 0,9 4 ChÊt th¶i r¾n y tÕ nguy h¹i 21.000 0,14 Tæng céng 15.459.400 100 Nguån: B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam – 2004, Ng©n hμng ThÕ giíi (WB) L−îng CTRYT ph¸t sinh lµ c¬ së quan träng ®Ó x¸c ®Þnh nhu cÇu thu gom, vËn chuyÓn, quy m« thiÕt bÞ xö lý, c«ng suÊt lß ®èt,... Tuy nhiªn, kÕt qu¶ nghiªn cøu cña mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu trong n−íc vÒ tæng l−îng CTRYT ph¸t sinh trªn ®Þa bµn c¶ n−íc lµ cã sù sai lÖch: kÕt qu¶ nghiªn cøu cña NguyÔn §øc KhiÓn... 50-70 tÊn/ngµy; kÕt qu¶ cña NguyÔn Huy Nga (BYT) lµ 16,5 tÊn/ngµy; kÕt qu¶ nghiªn cøu cña Lª Do·n Diªn 37,5 tÊn/ngµy hay 13.717 tÊn/n¨m vµo n¨m 2010; theo b¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt nam 2004 (WB) lµ 57,5 tÊn/ngµy; theo b¸o c¸o cña vô h¹ tÇng (BXD) 34 tÊn/n¨m [1]. Së dÜ cã sù chªnh lÖch trªn lµ do mét sè ®Ò tµi khi nghiªn cøu vÒ l−îng CTRYT ph¸t sinh cã xÐt ®Õn c¶ chÊt th¶i x©y dùng, bïn bÓ phèt hay chÊt th¶i y tÕ ph¸t sinh tõ khu vùc nhµ tang lÔ (chÊt th¶i ®Æc biÖt)....Mét sè ®Ò tµi nghiªn cøu kh¸c chØ xÐt ®Õn l−îng CTRYT ph¸t sinh cÇn thiªu ®èt. Theo kÕt qu¶ nghiªn cøu liªn tôc trong c¸c n¨m tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2004 cña c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu trong n−íc cho thÊy l−îng CTRYTNH ph¸t sinh tõ c¸c c¬ së y tÕ phô thuéc vµo tuyÕn cña bÖnh viÖn, quy m«, ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt cña bÖnh viÖn. C¸c bÖnh viÖn tuyÕn Trung −¬ng cã l−îng CTRYT ph¸t sinh lín h¬n l−îng CTRYT ph¸t sinh tõ c¸c bÖnh viÖn tuyÕn tØnh. §ång thêi, l−îng CTRYT ph¸t sinh tõ c¸c BV tuyÕn tØnh l¹i cã l−îng CTRYT ph¸t sinh lín h¬n l−îng CTRYT ph¸t sinh tõ c¸c bÖnh viÖn tuiyÕn huyÖn. §èi víi bÖnh viÖn ®a khoa (BV§K) vµ bÖnh viÖn chuyªn khoa (BVCK) th× BV§K sÏ cã l−îng CTRYT ph¸t sinh lín h¬n nhiÒu so víi BVCK (b¶ng 19.3). 448
B¶ng 19.3. Tæng hîp kÕt qu¶ nghiªn cøu l−îng CTRYT ph¸t sinh CTRYTNH C¸c c¬ së y tÕ N¨m T¸c gi¶ TuyÕn bÖnh viÖn kg/giõ¬ng. ®∙ kh¶o s¸t bÖnh/ngµy 7 bÖnh viÖn lín ë Hµ Néi 1998 N.K. Th¸i TW & Thµnh phè 0,21 80 bÖnh viÖn trªn 1998 Vô ®iÒu trÞ - Trung −¬ng 0,16 toµn quèc Bé Y tÕ -TØnh, T. phè 0,15 - HuyÖn, thÞ 0,12 BV§K VÜnh Long 1998 Trung TØnh,T.phè 0,13 Tp. Hå ChÝ Minh 1999 Së Y tÕ C¸c tuyÕn 0,30 TP. Hµ Néi 1999 CEETIA C¸c tuyÕn 0,30 BÖnh viÖn Chî RÉy 2000 Thu §a khoa TW 0,24 BÖnh viÖn phô s¶n Hµ Néi 2000 N.H. B¹o Chuyªn khoa TP. 0,67 BV phô s¶n Tõ Dò-HCM 2000 BV Tõ Dò Chuyªn Khoa TP. 1,03 9 tØnh MiÒn Nam 2000 Trung C¸c tuyÕn 0,40 BV ViÖt Nam – Thôy §iÓn 2001 BV BV §a khoa TW 0,30 BV Th¸i Nguyªn 2001 VCC - §a khoa TW 0,14 - §a khoa tØnh 0,14 -BVCK tØnh 0,11 - BV huyÖn 0,14 - BV ngµnh 0,15 TP. Hå ChÝ Minh 2001 Th¾ng C¸c tuyÕn 0,27 Së Y tÕ 294 bÖnh viÖn 2003 C«ng ty - BV§K TW 0,30 BURGEA - BVCK TW 0,20-0,25 P - BV§K tØnh 0,20-0,25 (Ph¸p) - BVCK tØnh 0,15-0,25 -BV huyÖn, ngµnh 0,15-0,20 2004 Ph. Ch©u Trung b×nh 0,44 BYT* c¸c BV BV B¹ch Mai 2004 C. H. §Êu* Trung b×nh 0,13 Nguån: C«ng ty BURGEAP – Ph¸p (8/2003), Quy ho¹ch tæng thÓ xö lý chÊt th¶i r¾n y tÕ t¹i ViÖt Nam, Bé Y tÕ; * sè liÖu cËp nhËt cña t¸c gi¶ 449
Trong cïng mét bÖnh viÖn, c¸c khoa kh¸c nhau sÏ cã l−îng CTRYT ph¸t sinh kh¸c nhau. Trong bÖnh viÖn ®a khoa (BV§K), khoa håi søc cÊp cøu (HSCC), khoa ngo¹i, khoa s¶n cã l−îng CTRYT ph¸t sinh lín nhÊt (xem b¶ng 19.4). B¶ng 19.4. L−îng CTRYT ph¸t sinh tõ c¸c khoa phô thuéc vµo cÊp cña bÖnh viÖn Tæng l−îng chÊt th¶i r¾n ph¸t sinh ChÊt th¶i y tÕ nguy h¹i (kg/gi−êng bÖnh/ngµy) (kg/gi−êng bÖnh/ngµy) B.V B. V BV Trung BV BV BV Trung TW TØnh HuyÖn b×nh TW TØnh HuyÖn b×nh TÝnh chung 0,97 0,88 0,73 0,86 0,16 0,14 0,11 0,14 toµn B.ViÖn Khoa HSCC 1,08 1,27 1,00 0,30 0,31 0,18 Khoa Ngo¹i 1,01 0,87 0,73 0,26 0,21 0,22 Kho¹i Néi 0,64 0,47 0,45 0,04 0,03 0,02 Khoa Nhi 0,50 0,41 0,45 0,04 0,05 0,02 Khoa phô s¶n 0,82 0,95 0,74 0,21 0,22 0,17 Khoa 0,66 0,68 0,34 0,12 0,10 0,08 M¾t/TMH Khoa cËn 0,11 0,10 0,08 0,03 0,03 0,03 l©m sµng B¶ng 19.5. L−îng CTRYT ph¸t sinh t¹i BÖnh viÖn B¹ch Mai (TP. Hµ Néi) trong 3 th¸ng tõ 12/2003- 02/2004 L−îng CTRYT ph¸t sinh (kg) L−îng CTRYT ph¸t sinh (kg) Ngµy Ngµy 12/2003 01/2004 02/2004 12/2003 01/2004 02/2004 01 456 101 16 216 286 471 02 273 222 387 17 222 236 03 221 203 18 199 142 04 240 143 19 238 349 277 05 229 578 224 20 150 165 06 141 182 21 450
07 326 22 429 08 463 177 23 202 494 09 204 206 470 24 230 206 10 265 148 25 182 218 11 219 243 26 185 440 232 12 220 439 442 27 100 232 13 250 273 28 202 14 265 29 579 185 15 450 214 30 193 233 31 290 Tæng céng 6405 4872 5188 Nguån: Cï Huy §Êu vμ céng sù – KÕt qu¶ kh¶o s¸t t¹i khu xö lý CTRYT bÖnh viÖn B¹ch Mai 2003-2004. - C¸c « cßn trèng lμ ngμy thø b¶y, chñ nhËt hay ngμy lÔ KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c ®Ò tµi trong n−íc cho thÊy, l−îng CTR ph¸t sinh trung b×nh tÝnh theo gi−êng bÖnh tõ c¸c bÖnh viÖn lµ 1,02 kg/gi−êng bÖnh/ng.®, trong ®ã l−îng CTRYTNH chiÕm 20%, t−¬ng øng 0, 21 kg/gi−êng bÖnh/ng.®. B¶ng 19.6. Dù b¸o l−îng CTRYTNH ph¸t sinh tõ c¸c bÖnh viÖn VN ®Õn 2020 [TG] Tû lÖ ph¸t sinh Tæng l−îng N¨m Sè bÖnh viÖn Gi−êng bÖnh CTRYTNH CTRYTNH (Kg/g. bÖnh/ngµy) (kg/ ngµy) 1996 914 109.923 0,18 19.786 1997 953 114.146 0,18 20.546 1998 932 121.962 0,18 21.953 1999 909 119.781 0,20 23.956 2000 941 124.549 0,20 24.909 2001 970 117.562 0,21 24.688 2005 1027 134.707 0,21 28.288 2010 1049 161.255 0,22 35.476 2020 1070 183.333 0,22 40.333 Nguån: tÝnh to¸n cña t¸c gi¶ theo sè gi−êng bÖnh 451
C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu trªn cho phÐp chóng ta −íc tÝnh ban ®Çu vÒ l−îng CTRYT ph¸t sinh trªn ®Þa bµn c¶ n−íc theo sè gi−êng bÖnh (b¶ng 19.6). Nh− vËy, kh«ng kÓ c¸c tr¹m y tÕ x·, l−îng CTRYTNH ph¸t sinh tõ c¸c bÖnh viÖn trªn ph¹m vi toµn quèc tÝnh cho n¨m 2004 cÇn ph¶i thiªu ®èt lµ 28tÊn/ngµy (10.220 tÊn/n¨m), t−¬ng øng víi tû lÖ 20%. Tæng l−îng CTRYTNH (kg/ngµy) 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 1996 2000 2005 2010 2020 Thêi gian (n¨m) Sè BV: 914 941 1027 1049 1070 Sè gi−êng bÖnh: 109923 124549 134707 161255 183333 CTRYT (kg/ng.) 19.786 24.909 28.288 35.476 40.333 H×nh 19.1. L−îng CTRYTNH ph¸t sinh t¹i c¸c bÖnh viÖn VN ®Õn 2020. 19.2.3. §Æc ®iÓm thμnh phÇn vμ tÝnh chÊt cña CTRYT Trong mét bÖnh viÖn c¸c khu chøc n¨ng kh¸c nhau sÏ cã l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh, ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt chÊt th¶i kh¸c nhau. Khu vùc ph¸t sinh chÊt th¶i ®a d¹ng vµ nguy hiÓm nhÊt lµ khèi kü thuËt nghiÖp vô nh−: khoa phÉu thuËt, phÉu thuËt tö thi, khoa håi søc cÊp cøu, c¸c phßng ®iÒu trÞ bÖnh, c¸c 452
phßng xÐt nghiÖm m¸u, xÐt nghiÖm sinh ho¸, xÐt nghiÖm vi trïng, khoa X- quang v.v... Nh−ng còng cã khu ph¸t sinh ra l−îng chÊt th¶i sinh ho¹t kh«ng ®éc h¹i nh− khèi nhµ hµnh chÝnh qu¶n trÞ, hËu cÇn. - Trong mét bÖnh viÖn chÊt th¶i ph¸t sinh tõ khoa l©y vµ khu bÖnh nh©n l©y lµ nguy hiÓm h¬n c¶. - Trong cïng mét khoa th× kh«ng ph¶i phßng nµo còng ph¸t sinh ra chÊt th¶i nguy h¹i vÝ dô nh− c¸c phßng phô trî: phßng ®îi vµ lÊy thÎ kh¸m, phßng lµm viÖc, phßng thay cña quÇn ¸o y b¸c sÜ v.v... §Æc ®iÓm CTRYT khu phÉu thuËt (khu mæ): Khi nghiªn cøu d©y chuyÒn ho¹t ®éng cña khu mæ ta thÊy chÊt th¶i r¾n ph¸t sinh tõ khu mæ chñ yÕu lµ chÊt th¶i l©m sµng nhãm E, B, D bao gåm c¸c m« vµ c¸c c¬ quan cña ng−êi vµ ®éng vËt nh−: c¸c c¬ quan, bé phËn c¾t bá cña ng−êi, rau thai, bµo thai, x¸c xóc vËt cho dï nhiÔm khuÈn hay kh«ng. Nguån ph¸t sinh chÊt th¶i nguy h¹i chñ yÕu tõ phßng mæ vµ c¸c phßng phô trî kh¸c nh−: bé phËn g©y mª, phßng håi søc, phßng thuèc vµ dông cô v.v... Tuy nhiªn, chÊt th¶i tõ c¸c phßng phô trî kh¸c: phßng chuÈn bÞ thay quÇn ¸o, phßng vÖ sinh cña y b¸c sÜ v.v...chØ lµ chÊt th¶i sinh ho¹t. §Æc ®iÓm CTRYT Khu håi søc cÊp cøu: Kh¸c h¼n víi khu mæ, chÊt th¶i ph¸t sinh tõ khu håi søc cÊp cøu ra rÊt ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn vµ thÓ lo¹i, møc ®é nguy h¹i còng rÊt cao. HÇu hÕt c¸c lo¹i chÊt th¶i r¾n nguy h¹i cña bÖnh viÖn ®Òu ph¸t sinh tõ khu nµy. VÝ dô chÊt th¶i phÉu thuËt nhãm E ph¸t sinh tõ phßng mæ, c¸c vËt s¾c nhän - chÊt th¶i nhãm B ph¸t sinh tõ khu vùc phßng mæ, phßng tiªm, cÊp trÞ; C¸c lo¹i chÊt th¶i nhiÔm khuÈn nhãm A nh−: c¸c vËt liÖu bÞ thÊm m¸u, thÊm dÞch, c¸c chÊt bµi tiÕt cña ng−êi bÖnh, b«ng b¨ng, g¹c, bét bã, ®å v¶i, d©y dÉn truyÒn m¸u, c¸c èng th«ng, d©y vµ tói ®ùng dung dÞch dÉn l−u ®Òu ph¸t sinh ra tõ khu vùc cÊp trÞ, cÊp chÈn, phßng mæ v.v...C¸c lo¹i chÊt th¶i ®éc h¹i nhãm C ph¸t sinh ra tõ khu vùc xÐt nghiÖm m¸u, xÐt nghiÖm sinh ho¸, xÐt nghiÖm vi trïng; chÊt th¶i ho¸ häc, chÊt th¶i phãng x¹ ph¸t sinh tõ phßng X-quang, cÊp chÈn, cÊp trÞ v.v...Do vËy trong c«ng t¸c thu gom, ph©n lo¹i, vËn chuyÓn tËp trung chÊt th¶i r¾n tõ khu vùc håi søc cÊp cøu tíi khu vùc tËp trung chÊt th¶I, chóng ta ph¶i ®Æc biÖt chó ý tíi c¸c ®Æc ®iÓm trªn, ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c ph©n lo¹i ngay t¹i nguån. 453
Còng nh− khu mæ, khu håi søc cÊp cøu ®ßi hái vÖ sinh rÊt cao (khu vùc v« trïng), nªn sau khi cÊp cøu cho bÖnh nh©n, chÊt th¶i ph¸t sinh tõ khu nµy ph¶i ®−îc chuyÓn ngay tíi khu tËp trung CTR bÖnh viÖn vµ chuyÓn ®i xö lý trong thêi gian sím nhÊt (tèt nhÊt lµ trong ngµy). KÕt qu¶ ph©n tÝch thµnh phÇn vµ c¸c ®Æc tr−ng vËt lý cña CTRYT cña c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu trong n−íc lµ gièng nhau, ®−îc miªu t¶ trong (b¶ng 19.7). B¶ng 19.7. Thµnh phÇn vµ c¸c ®Æc tr−ng vËt lý cña CTRYT No. Thµnh phÇn vµ c¸c ®Æc tr−ng vËt lý cña CTRYT Tû lÖ (%) Thµnh phÇn chÊt th¶i r¾n y tÕ: A GiÊy, b×a 2,9 B Thïng hép kim lo¹i 0,7 C Lä thuèc tiªm vµ ®å chøa thñy tinh 2,3 D V¶i, b«ng b¨ng, bét bã 8,8 E Lä, tói PE, PP, PVC (tói m¸u, èng dÉn l−u v.v...) 10,1 F B¬m kim tiªm nhùa 0,9 G BÖnh phÈm, m«, Us¬, bé phËn c¾t bá 0,6 H ChÊt th¶i h÷u c¬ 52,7 I ChÊt th¶i x©y dùng 21 Tæng sè 100 C¸c ®Æc tr−ng vËt lý cña CTR bÖnh viÖn: Tû lÖ chÊt th¶i nguy h¹i 20÷25% Tû träng CTRYTNH; (T/m3) 0,13 T/m3 §é Èm CTRYT nguy h¹i; (%) 50% Tû lÖ tro cña CTRYT nguy h¹i 10,3% NhiÖt trÞ, Kcal/kg 2537 Nguån: Trung t©m m«i tr−êng ®« thÞ vμ khu c«ng nghiÖp (CEETIA), 1998 Qua b¶ng 19.7 ta thÊy, trong thµnh phÇn CTRYT chÊt th¶i h÷u c¬ chiÕm tû lÖ rÊt cao (52,7%), chÊt th¶i r¾n y tÕ nguy h¹i chØ chiÕm tû lÖ 20-25%. 454
19.3. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng tíi m«i tr−êng c¸c bÖnh viÖn vµ thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý CTRYT ë ViÖt Nam 19.3.1. C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng Qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ vµ sù gia t¨ng d©n sè: + C«ng t¸c quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ ë ViÖt Nam ch−a theo kÞp qu¸ tr×nh §TH: C¸c ¸p lùc t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng bÖnh viÖn, chñ yÕu lµ do qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ vµ sù gia t¨ng d©n sè. HiÖn nay, c¸c ®« thÞ lo¹i ®Æc biÖt, c¸c ®« thÞ lo¹i I, II cña ViÖt Nam cã tèc ®é ®« thÞ ho¸ rÊt cao, ®iÓn h×nh lµ TP. Hµ Néi vµ TP. Hå ChÝ Minh. Trong khi ®ã, c«ng t¸c quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ ë ViÖt Nam ch−a theo kÞp qu¸ tr×nh §TH vµ sù gia t¨ng d©n sè. §iÒu ®ã ®· t¹o nªn ¸p lùc m¹nh mÏ tíi m«i tr−êng kh¸m ch÷a bÖnh cña c¸c bÖnh viÖn tuyÕn trung −¬ng vµ tuyÕn tØnh, thµnh phè. C¸c ¸p lùc ®ã lµ: - Sè bÖnh nh©n vµ sè gi−êng bÖnh gia t¨ng. ThËm chÝ sù gia t¨ng sè gi−êng bÖnh kh«ng theo kÞp sù gia t¨ng cña sè bÖnh nh©n ; - Kh«ng gian lµm viÖc chÆt hÑp, thiÕu thèn, kh«ng ®¸p øng nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh; - HÖ thèng kü thuËt h¹ tÇng nh−: cÊp tho¸t n−íc, cÊp ®iÖn...bÞ qu¸ t¶i; - L−îng chÊt th¶I ngµy cµng t¨ng vµ ®a d¹ng h¬n, v.v... §Õn nay, ë ViÖt Nam ®· cã §Þnh h−íng quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn ®« thÞ ®Õn n¨m 2020, Bé y tÕ còng cã quy ho¹ch m¹ng l−íi kh¸m ch÷a bÖnh ë ViÖt Nam ®Õn 2010. Tuy nhiªn ch−a cã ®Þnh h−íng quy ho¹ch tæng thÓ m¹ng l−íi c¸c bÖnh viÖn ViÖt Nam ®Õn n¨m 2020. Trong thêi gian qua, hÇu hÕt c¸c ®« thÞ ViÖt nam ®Òu ®· lËp ®å ¸n quy ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, trong ®ã cã quy ho¹ch x©y dùng ®« thÞ, trong khi chóng ta ch−a cã quy ho¹ch m¹ng l−íi y tÕ t¹i c¸c ®« thÞ nµy. Sù ph©n bè c¸c bÖnh viÖn ch−a hîp lý: ë Hµ Néi, c¸c bÖnh viÖn cã n¬i th× tËp trung, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c BV qu¸ gÇn nh−: côm bÖnh viÖn ViÖt §øc, BV B¶o vÖ Bµ mÑ TrÎ s¬ sinh vµ BÖnh viÖn K; côm BV H÷u nghÞ, BÖnh viÖn Qu©n y 108 v.v...Trong khi ®ã, mét sè BV n»m r¶i r¸c ph©n t¸n qu¸ xa nh− BÖnh viÖn 19-8, BÖnh viÖn 354... Do vËy, b¸n kÝnh phôc vô cña BV ch−a hîp lý, ch−a phï hîp víi yªu cÇu vµ tÝnh chÊt cña 455
bÖnh viÖn, ¶nh h−ëng tíi kÕ ho¹ch ph¸t triÓn tr−íc m¾t còng nh− l©u dµi. Theo ®Þnh h−íng quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn Thñ ®« Hµ Néi ®Õn n¨m 2020, Hµ Néi sÏ cã 12 QuËn vµ 5 huyÖn ngo¹i thµnh. Nh−ng c¸c bÖnh viÖn lín BV§K vµ BVCK do Trung −¬ng vµ thµnh phè qu¶n lý chØ tËp trung ë 4 quËn néi thµnh cò n¬i ®Êt chËt ng−êi ®«ng. §ã lµ c¸c quËn: Q. Ba §×nh, Q. Hoµn KiÕm, Q. Hai Bµ Tr−ng, Q. §èng §a; trong khi c¸c quËn míi ®−îc thµnh lËp hÇu nh− rÊt Ýt bÖnh viÖn. T×nh tr¹ng tr¾ng BV t¹i c¸c quËn huyÖn míi thµnh lËp vÉn cßn nh−: QuËn T©y Hå (DT 2394ha) còng chØ cã duy nhÊt Trung t©m y tÕ QuËn T©y Hå. ViÖc tËp trung d©n sè qu¸ ®«ng ë khu vùc trung t©m vµ c¸c quËn míi thµnh lËp ®· t¹o nªn søc Ðp nhiÒu mÆt t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng kh¸m ch÷a bÖnh ë c¸c BV khu vùc néi thµnh. Mét ®iÒu ®¸ng l−u ý lµ nhiÒu bÖnh viÖn cã tÝnh chÊt chuyªn khoa nh− ViÖn Lao vµ bÖnh phæi (tr−íc ®©y th−êng gäi lµ BV Lao), cã nguy c¬ l©y nhiÔm bÖnh cao khi x©y dùng th× n»m ë ngo¹i vi thµnh phè, qua qu¸ tr×nh ®« thÞ ho¸ nay ®· thuéc vµo khu vùc trung t©m thµnh phè. - Sè bÖnh nh©n vµ sè gi−êng bÖnh gia t¨ng: Sù gia t¨ng sè l−îng bÖnh nh©n ë c¸c bÖnh viÖn Trung −¬ng vµ thµnh phè chñ yÕu do: - Nhu cÇu tiÕp cËn c¸c dÞch vô y tÕ thuËn lîi ngµy cµng gia t¨ng; - Sù gia t¨ng d©n sè, møc sèng ®−îc n©ng lªn vµ nhu cÇu kh¸m ch÷a bÖnh còng t¨ng; - Søc hót cña c¸c bÖnh viÖn tuyÕn trung −¬ng vµ thµnh phè lín (do ®iÒu kiÖn trang thiÕt bÞ y tÕ, tr×nh ®é tay nghÒ cña y b¸c sü cao h¬n) ®· lµm gia t¨ng ®¸ng kÓ sè l−îng bÖnh nh©n tõ c¸c tØnh vÒ kh¸m ch÷a bÖnh; - Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng hiÖn nay, do ®iÒu kiÖn kinh tÕ, ®iÒu kiÖn giao th«ng ®i l¹i thuËn lîi, ®Æc ®iÓm phôc vô cña c¸c bÖnh viÖn, ®Æc biÖt c¸c bÖnh viÖn tuyÕn trung −¬ng cã ph¹m vi phôc vô kh¾p c¶ n−íc, do vËy bÖnh nh©n kh¾p n¬i tËp trung vÒ hai ®« thÞ ®Æc biÖt lµ Hµ Néi, TP. Hå ChÝ Minh vµ c¸c bÖnh viÖn tuyÕn tØnh ®Ó kh¸m ch÷a bÖnh. - Qòy ®Êt x©y dùng h¹n chÕ vµ kh«ng gian lµm viÖc chÆt hÑp, thiÕu thèn: - Mét sè bÖnh viÖn hiÖn cã ®−îc x©y dùng tõ thêi Ph¸p thuéc, thêi kú chiÕn tranh chèng Mü tr−íc nh÷ng n¨m 1970 th−êng n»m ë trung t©m c¸c ®« thÞ lín cña VN, cã diÖn tÝch ®Êt x©y dùng qu¸ chËt chéi so víi tiªu chuÈn thiÕt kÕ bÖnh viÖn ®a khoa (TCVN 4470 – 1995) vÝ dô: BÖnh viÖn K - 143 Qu¸n Sø - 456
Hµ Néi (0,6 ha), BV Xanhp«n - Hµ néi (1,8 ha), bÖnh viÖn ®a khoa §èng §a- Hµ Néi (1,2 ha), ViÖn R¨ng hµm mÆt - TP. Hå ChÝ Minh (0,37 ha)... C¸c bÖnh viÖn nµy ®Òu cã diÖn tÝch ®Êt hiÖn ®ang sö dông nhá h¬n so víi tiªu chuÈn tõ 2÷3 lÇn. Do vËy, kh«ng nh÷ng kh«ng gian lµm viÖc ë c¸c bÖnh viÖn nµy chËt chéi, c¸c tiªu chuÈn vÒ diÖn tÝch ®Êt x©y dùng (SXD), diÖn tÝch ®Êt c©y xanh (SCX), diÖn tÝch ®Êt dµnh cho giao th«ng (SGT) kh«ng ®¶m b¶o mµ cßn kh«ng cã ®Êt ®Ó x©y dùng tr¹m xö lý, khu tËp trung CTRYT bÖnh viÖn. - ChÊt th¶i y tÕ ngµy cµng t¨ng vµ ®a d¹ng h¬n: CTYT ®èi víi c«ng t¸c t¸c qu¶n lý chÊt th¶i vµ b¶o vÖ m«i tr−êng thÓ hiÖn qua hai mÆt chÝnh sau ®©y: - §Æc ®iÓm nguy h¹i cña CTYT; - CTYT ph¸t sinh trong bÖnh viÖn, trong khi ®ã nhiÒu bÖnh viÖn l¹i n»m kÒ s¸t ngay c¹nh khu d©n c− . Do ®ã nguy c¬ l©y nhiÔm do CTRYT ®èi víi khu d©n c− t¨ng lªn; T¸c ®éng cña chÊt th¶i y tÕ ®èi víi m«i tr−êng vµ søc khoÎ céng ®ång CTYT (CTR, n−íc th¶i vµ khÝ th¶i) bÖnh viÖn khi ch−a ®−îc lo¹i bá hoÆc xö lý thÝch ®¸ng sÏ rÊt nguy hiÓm, kh«ng nh÷ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng mµ cßn ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ céng ®ång, g©y mÊt mü quan ®« thÞ, ¶nh h−ëng tíi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. CTRYT lµ lo¹i chÊt th¶i nguy h¹i. Trong thµnh phÇn CTRYT cã c¸c lo¹i chÊt th¶i nguy h¹i nh−: chÊt th¶i l©m sµng nhãm A,B,C,D,E. C¸c lo¹i chÊt th¶i nµy, ®Æc biÖt lµ chÊt th¶i nhiÔm khuÈn nhãm A, chÊt th¶i phÉu thuËt nhãm E cã chøa nhiÒu mÇm bÖnh, vi khuÈn g©y bÖnh cã thÓ th©m nhËp vµo c¬ thÓ con ng- −êi b»ng nhiÒu con ®−êng vµ nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. C¸c vËt s¾c nhän nh−: kim tiªm ... dÔ lµm chµy x−íc da, g©y nhiÔm khuÈn. §ång thêi, trong thµnh phÇn chÊt th¶i y tÕ cßn cã c¸c lo¹i ho¸ chÊt vµ d−îc phÈm cã ®éc tÝnh nguy h¹i nh−: ®éc tÝnh di truyÒn, tÝnh ¨n mßn da, g©y ph¶n øng, g©y næ. Nguy hiÓm h¬n c¸c lo¹i trªn lµ chÊt th¶i phãng x¹ ph¸t sinh tõ viÖc chÈn bÖnh b»ng h×nh ¶nh nh−: chiÕu chôp X- quang, trÞ liÖu...ViÖc qu¶n lý kh«ng tèt CTYT sÏ g©y « nhiÔm m«i tr−êng vµ ¶nh h−ëng tíi søc khoÎ céng ®ång. Nh÷ng ng−êi cã nhiÒu nguy c¬ rñi ro ®èi víi CTYT th−êng lµ c¸c y b¸c sü, c¸c nh©n viªn vÖ sinh trong bÖnh viÖn, nh÷ng ng−êi thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý CTYT, bÖnh nh©n vµ ng−êi nhµ bÖnh nh©n, nh÷ng ng−êi bíi nhÆt r¸c. 457
19.3.2. Thùc tr¹ng c«ng t¸c qu¶n lý CTRYT ë ViÖt Nam Theo ®¸nh gi¸ cña Ng©n hµng ThÕ giíi (WB) n¨m 2004, c«ng t¸c thu gom, ph©n lo¹i l−u gi÷ , vËn chuyÓn vµ xö lý CTRYT ë ViÖt Nam trong thêi gian qua ®· ®¹t ®−îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Còng nh− mét sè n−íc thuéc khu vùc §«ng Nam ¸, ViÖt nam ®· chän m« h×nh víi c«ng nghÖ thiªu ®èt ®a vïng ®Ó xö lý CTRYTNH. Tuy nhiªn, c«ng t¸c thu gom CTRYT ch−a tèt, hoÆc ch−a ®¹t tíi møc cÇn thiÕt, nªn vÉn cßn mét sè l−îng lín CTRYT tån ®äng t¹i c¸c c¬ së y tÕ trong ®« thÞ. Mét sè bÖnh viÖn tù xö lý CTRYT vµ th−êng xö lý kh«ng ®óng quy c¸ch, kh«ng ®¶m b¶o c¸c tiªu chuÈn MT. Theo sè liÖu cña C«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ Hµ Néi, n¨m 2003 míi chØ cã 35 trong tæng sè 46 bÖnh viÖn ë Hµ Néi cã ký hîp ®ång víi C«ng ty M«i tr−êng §« thÞ Hµ Néi ®Ó thu gom vËn chuyÓn vµ xö lý CTRYT. B¶ng 19.8 miªu t¶ khèi l−îng CTRYT ®· ®−îc C«ng ty M«i tr−êng §« thÞ Hµ Néi thu gom vµ xö lý n¨m 2003. B¶ng 19.8. Khèi l−îng CTRYTNH ®· ®−îc C«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ Hµ Néi thu gom vµ xö lý trong n¨m 2003 C¸c th¸ng trong n¨m 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Khèi l−îng CTRYTNH 34,8 27,5 38,8 36,9 39,8 37,9 42.1 41,2 41,4 44,1 41,8 50,6 ®· xö lý (T/th¸ng) Tû lÖ (%) 37,8 29,9 42,1 40,1 43,2 41,2 45,7 44,7 45,0 47,9 45,4 54,9 Nguån: Thèng kª cña C«ng ty M«i tr−êng §« thÞ Hµ Néi (2003) Nh− vËy, sè l−îng CTRYTNH thùc tÕ ®· ®−îc thu gom vµ xö lý n¨m 2003 t¹i Hµ Néi míi chØ ®¹t tõ 37,8% ÷54,9%. Tuy nhiªn, theo b¸o c¸o cña C«ng ty M«i tr−êng §« thi Hµ Néi t¹i héi nghÞ qu¶n lý CTR do Bé X©y dùng tæ chøc 7/1/2005 [1], tû lÖ thu gom vµ xö lý CTRYT t¹i Hµ Néi n¨m 2004 ®· ®¹t møc kû lôc 100%. KÕt qu¶ nghiªn cøu cña C«ng ty BURGEAP – Ph¸p, cho thÊy tÝnh ®Õn n¨m 2003 trªn ph¹m vi c¶ n−íc cã tÊt c¶ 61 lß ®èt chÊt th¶i y tÕ, trong ®ã cã 14 lß ®èt s¶n xuÊt trong n−íc; cã 2 lß ®èt c«ng suÊt lín (> 1000kg/ngµy) ®−îc l¾p 458
®Æt bªn ngoµi bÖnh viÖn ®Ó thiªu ®èt CTRYT tËp trung lµ xÝ nghiÖp xö lý CTRYT Hµ Néi vµ TP. Hå ChÝ Minh (do URENCO vµ CITENCO qu¶n lý), c¸c lß ®èt cßn l¹i ®−îc l¾p ®Æt ngay trong khu«n viªn bÖnh viÖn. Còng theo ®¸nh gi¸ cña C«ng ty BURGEAP – Ph¸p, trong tæng sè 61 lß ®èt CTRYT ®· ®−îc l¾p ®Æt t¹i ViÖt Nam chØ cã duy nhÊt 3 lß ®èt CTRYT cã thiÕt bÞ xö lý khÝ th¶i, trong ®ã cã 2 lß ®èt thiÕt bÞ xö lý khÝ th¶i vËn hµnh tèt (01 ë TP. Hå ChÝ Minh vµ 01 ë Hµ Giang); kho¶ng mét nöa trong sè c¸c lß ®èt sö dông d−íi 50% c«ng suÊt; Theo b¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt nam 2004 – Ng©n hµng thÕ giíi (WB), tõ n¨m 1997 ®Õn nay, ViÖt Nam ®· x©y dùng ®−îc 43 lß ®èt CTRYT hiÖn ®¹i, n©ng c«ng suÊt xö lý chÊt th¶i lªn 28.840kg/ngµy. §Çu t− trung b×nh cho mét lß ®èt ®−îc thiÕt kÕ vµ s¶n xuÊt trong n−íc kho¶ng 300 triÖu ®ång, vµ cho lß ®èt CTRYT nhËp ngo¹i kho¶ng 3 tû ®ång. Theo ®¸nh gi¸ cña Ng©n hµng thÕ giíi n¨m 2004, ®¹i ®a sè c¸c lß ®èt sö dông ch−a hÕt c«ng suÊt. Khi so s¸nh l−îng CTRYT thùc tÕ ph¸t sinh ë ViÖt nam (b¶ng 20.6) víi tæng c«ng suÊt cña c¸c lß ®èt ®· ®−îc x©y dùng l¾p ®Æt, ta thÊy c¸c lß ®èt ®· ®−îc x©y dùng l¾p ®Æt ë ViÖt nam ®· ®¸p øng ®ñ c«ng suÊt cho giai ®o¹n hiÖn t¹i. ViÖc sö dông c¸c lß ®èt ch−a hÕt c«ng suÊt chøng tá vÉn cßn mét khèi l−îng lín CTRYT ph¸t sinh ch−a ®−îc thu gom vµ xö lý ®óng quy c¸ch. 19.4. C¸c gi¶i ph¸p quy ho¹ch vµ qu¶n lý chÊt th¶i r¾n y tÕ 19.4.1. C¬ chÕ chÝnh s¸ch qu¶n lý chÊt th¶i r¾n y tÕ HÖ thèng qu¶n lý nhµ n−íc vÒ qu¶n lý CTYT vµ b¶o vÖ m«i tr−êng + Chøc n¨ng nhiÖm vô cña Bé Y tÕ: BYT lµ c¬ quan chøc n¨ng trùc thuéc ChÝnh phñ cã c¸c chøc n¨ng, nhiÖm vô sau: - TriÓn khai vµ thùc hiÖn c¸c chñ tr−¬ng, chÝnh s¸ch mang tÝnh chÊt chiÕn l−îc cña Nhµ n−íc vµ ChÝnh phñ trong c¸c ho¹t ®éng ch¨m sãc vµ b¶o vÖ søc khoÎ céng ®ång. - BYT lµ c¬ quan gióp chÝnh phñ qu¶n lý toµn bé c¸c ho¹t ®éng cña ngµnh y tÕ; - X©y dùng vµ ban hµnh theo thÈm quyÒn hoÆc tr×nh ChÝnh phñ ban hµnh c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt, c¬ chÕ chÝnh s¸ch vÒ b¶o vÖ m«i tr−êng nh−: quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ, phßng chèng nhiÔm khuÈn, phßng chèng l©y chÐo vµ vÖ sinh m«i tr−êng t¹i c¸c c¬ së y tÕ; 459
- Phèi hîp chÆt chÏ víi c¸c bé, ngµnh kh¸c nh−: Bé Tµi nguyªn m«i tr−êng, Bé KHCN, Bé X©y dùng vµ UBND tØnh thµnh c¶ n−íc tæ chøc thùc hiÖn luËt b¶o vÖ m«i tr−êng ViÖt Nam vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy d−íi luËt. + Chøc n¨ng nhiÖm vô cña c¸c côc, vô, viÖn trùc thuéc bé: lµ c¬ quan chøc n¨ng trùc thuéc bé, gióp bé trong viÖc qu¶n lý viÖc triÓn khai c¸c ho¹t ®éng y tÕ trªn ®Þa bµn c¶ n−íc; - H−íng dÉn c¸c ®¬n vÞ, c¸c c¬ së y tÕ triÓn khai vµ thùc hiÖn c¸c quyÕt ®Þnh cña bé, quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ v.v... + Chøc n¨ng nhiÖm vô cña bÖnh viÖn, c¸c c¬ së y tÕ ®èi víi c«ng t¸c qu¶n lý CTYT vµ vÖ sinh m«i tr−êng: - TriÓn khai vµ thùc hiÖn ®óng c¸c quyÕt ®Þnh cña bé, thùc hiÖn ®óng quy chÕ qu¶n lý CTYT, c«ng t¸c phßng chèng nhiÔm khuÈn, phßng chèng l©y chÐo vµ vÖ sinh m«i tr−êng bÖnh viÖn v.v... - C¸c bÖnh viÖn, c¸c CSYT víi ph¹m vi vµ quyÒn h¹n cña m×nh ban hµnh c¸c quy ®Þnh néi bé vÒ c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i vµ vÖ sinh m«i tr−êng, ®Æc biÖt lµ c«ng t¸c ph©n lo¹i CTRYT ngay t¹i nguån ph¸t sinh, sau ®ã lµ thu gom, vËn chuyÓn ®Õn n¬i xö lý. Mçi c¬ së, bÖnh viÖn cÇn quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm, nhiÖm vô cho tõng ®èi t−îng cô thÓ nh−: tr¸ch nhiÖm, nhiÖm vô cña y b¸c sü, CBCNV bÖnh viÖn, bÖnh nh©n vµ ng−êi nhµ bÖnh nh©n; cã chÕ ®é th−ëng ph¹t nghiªm minh ®èi víi tõng ®èi t−îng cô thÓ ®Ó cã chÕ ®é ®éng viªn khuyÕn khÝch kÞp thêi. §Ó c«ng t¸c qu¶n lý CTRYT vµ b¶o vÖ m«i tr−êng cã hiÖu qu¶ cÇn ph¶i cã sù tham gia vµ phèi hîp chÆt chÏ cña nhiÒu ngµnh, mµ nßng cèt vÉn lµ Bé y tÕ, Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, Bé KHCN. Thùc tiÔn c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i vµ quy ho¹ch XD bÖnh viÖn ë ViÖt Nam cho thÊy, chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng, ®Æc biÖt lµ c¸c bÖnh viÖn, c¸c c¬ së y tÕ ®ãng vai trß hÕt søc quan träng. Bëi v× bÖnh viÖn võa lµ n¬i ch¨m sãc b¶o vÖ søc khoÎ, n»m ë gÇn hoÆc ngay trong lßng khu d©n c−, ®ång thêi bÖnh viÖn còng lµ n¬i ph¸t sinh ra c¸c lo¹i chÊt th¶i y tÕ nguy h¹i. MÆt kh¸c, bÖnh viÖn l¹i lµ ®¬n vÞ trùc tiÕp triÓn khai c¸c ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ, c¸c ho¹t ®éng phßng chèng nhiÔm khuÈn, phßng chèng l©y chÐo trong vµ ngoµi bÖnh viÖn. 460
19.4.2. Gi¶i ph¸p quy ho¹ch vμ qu¶n lý CTRYT * Gi¶i ph¸p quy ho¹ch x©y dùng nh»m kiÓm so¸t vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm: - §Ó ®¶m b¶o chÊt l−îng m«i tr−êng kh¸m ch÷a bÖnh trong bÖnh viÖn, c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i vµ kiÓm so¸t « nhiÔm ph¶i ®−îc tiÕn hµnh ngay tõ kh©u quy ho¹ch. Quy ho¹ch m¹ng l−íi kh«ng gian c¸c bÖnh viÖn, quy ho¹ch tæng mÆt b»ng mçi bÖnh viÖn sÏ lµ c¬ së nÒn t¶ng, ®¶m b¶o cho bÖnh viÖn ph¸t triÓn bÒn v÷ng. - §èi víi c¸c bÖnh viÖn x©y dùng míi, c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i vµ quy ho¹ch m«i tr−êng cÇn ®−îc tiÕn hµnh ®ång bé vµ tæng hîp c¸c gi¶i ph¸p: Quy ho¹ch – KiÕn tróc – X©y dùng, c«ng nghÖ, kü thuËt m«i tr−êng, qu¶n lý...Trong ®ã c«ng t¸c quy ho¹ch kiÕn tróc thùc sù cÇn thiÕt, v× nã kh«ng nh÷ng gãp phÇn h¹n chÕ vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm, mµ nã cßn gãp phÇn tæ chøc m«i tr−êng thÈm mü, m«i tr−êng vi khÝ hËu, m«i tr−êng kh¸m ch÷a bÖnh vµ toµn bé mäi ho¹t ®éng trong bÖnh viÖn. - Khu kü thuËt xö lý chÊt th¶i lµ khu vùc nh¹y c¶m, cã kh¶ n¨ng g©y « nhiÔm m«i tr−êng vµ søc khoÎ céng ®ång nÕu chóng ta qu¶n lý kh«ng tèt. Do vËy, khi quy ho¹ch x©y dùng bÖnh cÇn ph¶i ®−a khu kü thuËt xö lý chÊt th¶i vµo trong c¬ cÊu thµnh phÇn c¸c khèi chøc n¨ng chÝnh trong bÖnh viÖn. * §èi víi c«ng t¸c qu¶n lý chÊt th¶i r¾n y tÕ: - CTRYT cÇn ®−îc thu gom, ph©n lo¹i, ph©n luång vµ xö lý s¬ bé ngay t¹i nguån ph¸t sinh theo tõng nhãm nh− trªn ®· m« t¶. - Xö lý CTRYT: M« h×nh thiªu ®èt tËp trung, kÕt hîp víi viÖc ph¸t triÓn c¸c dÞch vô ®« thÞ trong c«ng t¸c thu gom, vËn chuyÓn vµ xö lý CTRYT. ë mét sè ®« thÞ lo¹i I,II cña ViÖt nam ch−a ®−îc trang bÞ lß ®èt CTRYT tËp trung, tr−íc m¾t chóng ta cã thÓ chÊp nhËn cho mét sè bÖnh viÖn xö lý ngay t¹i chç. Tuy nhiªn trong t−¬ng lai chóng ta sÏ chuyÓn ®æi dÇn sang m« h×nh thiªu ®èt tËp trung. §ã lµ xu h−íng tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®« thÞ ViÖt Nam thµnh ®« thÞ v¨n minh hiÖn ®¹i. * Gi¶i ph¸p qu¶n lý chÊt th¶i vµ quy ho¹ch x©y dùng ®èi víi c¸c bÖnh viÖn x©y dùng c¶i t¹o: + Quy ho¹ch x©y dùng bÖnh viÖn: Trong c«ng t¸c quy ho¹ch x©y dùng c¶i t¹o bÖnh viÖn, ®Æc biÖt lµ c¸c bÖnh viÖn ë khu vùc trung t©m thµnh phè n¬i ®Êt chËt ng−êi ®«ng, gi¶i ph¸p n©ng tÇng hay chuyÓn mét phÇn bÖnh viÖn ra khu 461
vùc ngo¹i thµnh theo ph¬ng thøc thµnh lËp c¬ së së II, sÏ lµ c¸c gi¶i ph¸p h÷u hiÖu, ®¶m b¶o tÝn thùc tiÔn , tÝnh kh¶ thi phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña cña c¸c bÖnh viÖn ë ViÖt Nam. + Qu¶n lý CTRYT: Tr−êng hîp ®« thÞ ch−a cã lß thiªu ®èt CTRYT tËp trung, bÖnh viÖn cÇn ®Çu t− trang bÞ lß ®èt. Kinh nghiÖm thùc tÕ cho thÊy, c¸c bÖnh viÖn nªn sö dông c¸c lß ®èt s¶n xuÊt trong n−íc: c¸c bé phËn chÝnh nh− ®Çu ®èt nhËp ngo¹i, bé phËn phô dïng hµng néi, nh− vËy cã thÓ h¹ ®−îc gi¸ thµnh nh−ng vÉn ®¶m b¶o chÊt l−îng. * Quy ho¹ch m«i tr−êng bÖnh viÖn (hÝnh 19.2): lµ sù lång ghÐp c¸c vÊn ®Ò, c¸c thµnh phÇn m«i tr−êng trong quy ho¹ch, lµ cÇu nèi quan träng gi÷a ba hÖ thèng: ho¹t ®éng Y tÕ – Quy ho¹ch x©y dùng – qu¶n lý chÊt th¶i vµ b¶o vÖ m«i tr−êng. §ã lµ gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nh»m gi¶m søc Ðp, gi¶m thiÓu « nhiÔm, tõng b−íc phôc håi vµ n©ng cao chÊt l−îng m«i tr−êng trong bÖnh viÖn. ViÖc tiÕn hµnh ®ång bé c¸c gi¶i ph¸p, tõ quy ho¹ch kh«ng gian m¹ng l−íi c¸c bÖnh viÖn, quy ho¹ch x©y dùng bÖnh viÖn, qu¶n lý chÊt th¶i tõ nguån ph¸t sinh ®Õn kh©u xö lý cuèi cïng, sÏ ®em l¹i hiÖu qu¶ cao vÒ Kinh tÕ- X· héi – M«i tr−êng. Quy ho¹ch ph¸t triÓn bÖnh viÖn: - Ho¹t ®éng ngµnh y tÕ, trang thiÕt bÞ y tÕ, - Tæ chøc c¸n bé v.v... Quy ho¹ch m«i tr−êng bÖnh viÖn Quy ho¹ch x©y dùng bÖnh viÖn: Qu¶n lý chÊt th¶i vµ VSMT: - Quy ho¹ch kiÕn tróc kh«ng gian. - Qu¶n lý CTRYT. - KiÕn tróc x©y dùng bÖnh viÖn. - Qu¶n lý n−íc th¶i, khÝ th¶i. - HÖ thèng h¹ tÇng kü thuËt. - C«ng t¸c VSMT bÖnh viÖn. - C©y xanh bÖnh viÖn. - Phßng chèng nhiÔm khuÈn; phßng chèng l©y chÐo v.v... H×nh 19.2. Néi dung cña quy ho¹ch m«i tr−êng bÖnh viÖn (TG). 462
Tμi liÖu tham kh¶o 1. Bé x©y dùng (1/2005), Qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ®« thÞ - B¸o c¸o tham luËn, Hµ Néi 7/1/2005 2. Bé y tÕ (1999), Quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ, NXB Y häc, Hµ Néi. 3. Bé Y tÕ, (3/2002), Quy ho¹ch m¹ng l−íi bÖnh viÖn VN giai ®o¹n 2001- 2010 4. C«ng ty BURGEAP – Ph¸p (8/2003), Quy ho¹ch tæng thÓ xö lý chÊt th¶i r¾n y tÕ t¹i ViÖt Nam, Bé Y tÕ 5. Ng©n hµng thÕ giíi (12/2004), B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam 2004. 6. Quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i nguy h¹i - Ban hµnh theo quyÕt ®Þnh sè 155/1999/Q§-TTg ngµy 16-7-1999 cña Thñ t−íng ChÝnh Phñ. 7. Quy chÕ qu¶n lý chÊt th¶i y tÕ - Ban hµnh theo quyÕt ®Þnh sè 2575/1999/Q§-BYT, ngµy 27/08/1999 cña Bé tr−ëng Bé Y tÕ. 8. WHO (1991-1993), Urban solid waste management, World health Organization – Regional office for Europe, Copenhagen. 9. WHO (1994), Medical waste management in Developing country. 463
Qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i ë Campuchia, Lμo vμ ViÖt Nam Lý luËn vμ thùc tiÔn ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n: PGS. TS. T« §¨ng H¶i Biªn tËp: Ngäc Khuª VÏ b×a: TrÇn Th¾ng Nhμ xuÊt b¶n khoa häc vμ kü thuËt 70 TrÇn h−ng ®¹o – Hμ néi In 1000 cuèn khæ 16 x 24 cm, t¹i x−ëng in NXB V¨n hãa D©n téc GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: In xong vµ nép l−u chiÓu th¸ng 12 n¨m 2005 464