Chương 2: Đặc điểm chất thải rắn

Chia sẻ: Nguyen The Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:12

Thêm vào BST

Báo xấu

435
lượt xem 168
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo về đặc điểm chất thải rắn

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 2: Đặc điểm chất thải rắn

2 §Æc ®iÓm chÊt th¶i r¾n Virgina Maclaren 2.1. Giíi thiÖu Nghiªn cøu ®Æc ®iÓm cña chÊt th¶i ®−îc tiÕn hµnh nh»m x¸c ®Þnh khèi l−îng vµ chñng lo¹i ph¸t sinh tõ mét sè nguån ®−îc lùa chän vµ mét sè ®Æc ®iÓm kh¸c cña chÊt th¶i vÝ dô nh− ®é Èm, n¨ng l−îng vµ thµnh phÇn hãa häc. TÊt c¶ c¸c ®Æc ®iÓm trªn ®ãng vai trß rÊt quan träng ®èi víi nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nhau trong qu¶n lý chÊt th¶i. BiÕt ®−îc khèi l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh lµ bao nhiªu, vÝ dô ë mét ®« thÞ, sÏ gióp chóng ta x¸c ®Þnh ®−îc sè l−îng vµ kÝch cì c¸c lo¹i ph−¬ng tiÖn cÇn thiÕt ®Ó thu gom chÊt th¶i vµ tuèi thä cña c¸c b·i ch«n lÊp. BiÕt ®−îc thµnh phÇn cÊu t¹o cña chÊt th¶i cã thÓ gióp chóng ta x¸c ®Þnh hoÆc lo¹i bá c¸c ph−¬ng thøc xö lý chÊt th¶i phï hîp vµ kh«ng phï hîp. VÝ dô, nÕu chÊt th¶i cã hµm l−îng h÷u c¬ cao th× chÕ biÕn ph©n compost sÏ lµ ph−¬ng ph¸p thÝch hîp ®Ó xö lý. §ång thêi, nÕu hµm l−îng h÷u c¬ cao th× viÖc thiªu ®èt sÏ kh«ng hîp lý v× ph−¬ng ph¸p nµy ®ßi hái nhiÒu nhiªn liÖu. Trong ch−¬ng nµy chóng ta nghiªn cøu sù biÕn ®æi cña qu¸ tr×nh ph¸t sinh chÊt th¶i vµ thµnh phÇn cÊu t¹o cña chÊt th¶i theo kh«ng gian vµ thêi gian, ®ång thêi th¶o luËn vÒ c¸ch ®Þnh l−îng vµ dù ®o¸n khèi l−îng vµ thµnh phÇn cña chÊt th¶i. 2.2. §Þnh nghÜa chÊt th¶i ChÊt th¶i lµ g×? ChÊt th¶i lµ mét ®å vËt kh«ng cßn gi¸ trÞ, c¶ vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ vµ "gi¸ trÞ sö dông". Mét ®å vËt cã thÓ kh«ng cã gi¸ trÞ vÒ mÆt kinh tÕ v× kh«ng cã thÞ tr−êng tiªu thô s¶n phÈm ®ã vµ s¶n phÈm hay ®å vËt ®ã kh«ng b¸n ®−îc, nh−ng nã vÉn cã thÓ cã gi¸ trÞ sö dông bëi v× nã cã gi¸ trÞ tinh thÇn ®èi víi mét ng−êi nµo ®ã hoÆc v× hä kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó mua mét ®å vËt kh¸c cã chÊt l−îng tèt h¬n ®Ó thay thÕ c¸i mµ hä ®ang cã. 25
Mét ®å vËt ®−îc coi lµ ®å bá ®i ®èi víi mét ng−êi nµo ®ã vÉn cã thÓ lµ cã gi¸ trÞ ®èi víi ng−êi kh¸c. Ch¼ng h¹n, tói ni l«ng ®· qua sö dông mµ mét hé gia ®×nh th¶i ra cã thÓ lµ nguån thu nhËp ®èi víi nh÷ng ng−êi thu gom chÊt th¶i. 2.3. ChÊt th¶i r¾n ®« thÞ ChÊt th¶i r¾n ®« thÞ bao gåm chÊt th¶i tõ c¸c khu d©n c−, khu vùc bu«n b¸n th−¬ng m¹i vµ khu vùc c«ng nghiÖp. Nã cã thÓ hoÆc kh«ng bao gåm chÊt th¶i x©y dùng vµ chÊt th¶i tõ viÖc ®Ëp ph¸ c¸c c«ng tr×nh x©y dùng cò. Trong nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt, chÊt th¶i r¾n cßn bao gåm chÊt th¶i c«ng nghiÖp kh«ng nguy h¹i. Th«ng th−êng, c¸c c«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ chÞu tr¸ch nhiÖm thu gom chÊt th¶i ®« thÞ nh−ng ®«i khi viÖc thu gom vÉn do c¸c c«ng ty t− nh©n theo hîp ®ång hoÆc tù chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng ®¶m nhiÖm (®−îc gäi lµ thu gom chÊt th¶i trªn c¬ së céng ®ång). 2.4. ChÊt th¶i nguy h¹i ChÊt th¶i nguy h¹i cã thÓ ph¸t sinh tõ nhiÒu nguån kh¸c nhau nh−ng hÇu hÕt chóng cã nguån gèc tõ khu vùc c«ng nghiÖp. Nh÷ng nguån ph¸t sinh chÊt th¶i phi c«ng nghiÖp bao gåm hé gia ®×nh, c¸c c¬ quan vµ c¸c khu bu«n b¸n, th−¬ng m¹i. C¸c chÊt th¶i nguy h¹i lµ nh÷ng chÊt cã thÓ g©y nguy hiÓm cho con ng−êi hoÆc c¸c tæ chøc sèng kh¸c v× c¸c chÊt th¶i nµy cã tÝnh chÊt ®éc h¹i, ¨n mßn, dÔ ch¸y næ, dÔ g©y ph¶n øng hoÆc cã tÝnh chÊt bÖnh lý. ChÊt th¶i ®éc h¹i cã thÓ g©y tö vong hoÆc th−¬ng tÝch nghiªm träng khi hÝt thë, ¨n vµ hÊp thô. TÝnh chÊt hãa häc cña c¸c chÊt th¶i cã tÝnh chÊt ¨n mßn cã thÓ ph¸ hñy vËt liÖu vµ c¸c m« trong c¬ thÓ ng−êi ë ®iÓm tiÕp xóc. Cßn c¸c chÊt th¶i bÖnh lý rÊt nguy h¹i v× chóng cã kh¶ n¨ng l©y lan bÖnh tËt. Theo ®Þnh nghÜa, chÊt th¶i phãng x¹ còng lµ c¸c chÊt th¶i nguy h¹i nh−ng chóng th−êng ®−îc ph©n thµnh mét lo¹i riªng v× chóng cã c¸c ®Æc tÝnh hãa häc riªng biÖt vµ tèc ®é ph©n hñy chËm (Maclaren 2004). Do nguy c¬ g©y t¸c h¹i ®èi víi con ng−êi vµ m«i tr−êng nªn c¸c chÊt th¶i nguy h¹i cÇn ®−îc ®Ó t¸ch riªng khái c¸c lo¹i chÊt th¶i kh¸c cµng triÕt ®Ó cµng tèt vµ cÇn ®−îc chuyÓn ®Õn c¸c c¬ së xö lý chÊt th¶i nguy h¹i chuyªn biÖt. 26
2.5. C¸c luång chÊt th¶i tr¸i ng−îc ChÊt th¶i ph¸t sinh tõ mét nguån nhÊt ®Þnh ®−îc gäi lµ mét luång chÊt th¶i. Cã Ýt nhÊt 4 ®iÓm kh¸c biÖt c¬ b¶n gi÷a c¸c luång chÊt th¶i cã ¶nh h−ëng ®Õn viÖc lùa chän chÝnh s¸ch qu¶n lý chÊt th¶i. Thø nhÊt lµ kh¸c biÖt vÒ chÊt th¶i ph¸t sinh ë thµnh thÞ so víi chÊt th¶i ph¸t sinh ë n«ng th«n. ChÊt th¶i ®« thÞ th−êng cã Ýt chÊt h÷u c¬ h¬n vµ nhiÒu lo¹i bao gãi vµ chÊt th¶i v¨n phßng h¬n khu vùc n«ng th«n. VÝ dô, n¨m 2003 ë ViÖt Nam, 24% d©n sè cña c¶ n−íc sèng ë khu vùc thµnh thÞ, tuy nhiªn bé phËn d©n sè nµy th¶i ra h¬n 50% (kho¶ng h¬n 6 triÖu tÊn) tæng l−îng chÊt th¶i ®« thÞ cña c¶ n−íc. §iÒu nµy lµ do ®êi sèng cµng cao th× c¸c ho¹t ®éng th−¬ng m¹i, bu«n b¸n cµng nhiÒu vµ tèc ®é c«ng nghiÖp hãa ë c¸c khu vùc ®« thÞ còng m¹nh mÏ h¬n. C¸c ho¹t ®éng nh− vËy còng lµm t¨ng tû lÖ chÊt th¶i nguy h¹i (vÝ dô nh− pin, ¾c quy vµ dung m«i do c¸c hé gia ®×nh th¶i ra) vµ c¸c chÊt th¶i kh«ng ph©n hñy ®−îc (vÝ dô nh− nhùa, kim lo¹i vµ thñy tinh). Tr¸i l¹i, ng−êi d©n ë khu vùc n«ng th«n th¶i ra ch× ë møc gÇn b»ng mét nöa tû lÖ cña c¸c hé gia ®×nh khu vùc thµnh thÞ (0,3 kg/ng−êi/ngµy so víi 0,7 kg/ng−êi/ngµy, vµ hÇu hÕt chÊt th¶i n«ng th«n (99% chÊt th¶i canh t¸c vµ 65% chÊt th¶i gia ®×nh so víi 50% chÊt th¶i gia ®×nh tõ c¸c ®« thÞ) lµ chÊt h÷u c¬ (B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam 2004). Mét t−¬ng ph¶n quan träng kh¸c gi÷a c¸c luång chÊt th¶i ®ã lµ sù kh¸c biÖt gi÷a chÊt th¶i sinh ho¹t vµ chÊt th¶i tõ khèi c«ng nghiÖp - th−¬ng m¹i - v¨n phßng (ICI). C¸c luång chÊt th¶i sinh ho¹t cã tÝnh chÊt ®ång nhÊt h¬n vÒ thµnh phÇn cÊu t¹o so víi chÊt th¶i ICI. ë khu vùc d©n c−, chØ cã mét lo¹i nguån ph¸t sinh chÊt th¶i duy nhÊt lµ c¸c hé gia ®×nh, trong khi ®ã ë khu vùc th−¬ng m¹i chÊt th¶i ph¸t sinh tõ 3 lo¹i nguån chñ yÕu: v¨n phßng, c¸c cöa hµng b¸n lÎ vµ c¸c nhµ hµng. Mçi tiÓu khu vùc cã mét lo¹i chÊt th¶i chiÕm ®a sè: giÊy lén trong c¸c v¨n phßng, thøc ¨n thõa trong c¸c nhµ hµng vµ bao gãi trong c¸c cöa hµng b¸n lÎ. Mét kh¸c biÖt n÷a gi÷a khu vùc d©n c− vµ khu vùc th−¬ng m¹i ®ã lµ viÖc x¸c ®Þnh khèi l−îng tiªu chuÈn trªn ®Çu ng−êi trong ph¸t sinh chÊt th¶i ë khu vùc d©n c− ®−îc hiÓu lµ chÊt th¶i ph¸t sinh trªn 1 hé d©n, cßn ë khu vùc ICI th× con sè nµy th−êng ®−îc tÝnh b»ng khèi l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh trªn 1 nh©n c«ng. C¸c møc ph¸t sinh chÊt th¶i trªn mét nh©n c«ng sÏ biÕn ®æi tïy theo lo¹i h×nh ho¹t ®éng th−¬ng m¹i vµ sè nh©n c«ng. Khu vùc th−¬ng m¹i, khèi c¬ quan, v¨n phßng cã kh¸ nhiÒu lo¹i h×nh ho¹t ®éng, vÝ dô nh− c¸c c¬ quan v¨n phßng Nhµ n−íc, th− viÖn, tr−êng häc vµ c¸c thiÕt chÕ v¨n hãa. ChÊt th¶i cña khu vùc nµy cßn bao gåm chÊt th¶i kh«ng nguy 27
h¹i tõ c¸c bÖnh viÖn. GiÊy lµ thµnh phÇn chñ yÕu cña luång chÊt th¶i trong 3 nguån ®Çu tiªn, tuy nhiªn nguån cßn l¹i cã rÊt nhiÒu luång chÊt th¶i kh¸c nhau. Luång chÊt th¶i c«ng nghiÖp thËm chÝ cßn phøc t¹p vµ kh«ng ®ång nhÊt h¬n so víi c¸c luång chÊt th¶i khèi v¨n phßng vµ th−¬ng m¹i. B¶ng 2.1 d−íi ®©y minh häa sù biÕn ®æi ®¸ng kÓ trong thµnh phÇn cÊu t¹o chÊt th¶i cña ë 3 ngµnh c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam. KÕt qu¶ cho thÊy, s¶n xuÊt n¨ng l−îng tõ than th¶i ra phÇn lín khèi l−îng chÊt th¶i, trong khi ®ã, kim lo¹i l¹i cã hµm l−îng cao nhÊt trong ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt thÐp, cßn c¸c chÊt h÷u c¬ th× cã tû träng cao nhÊt trong khèi l−îng chÊt th¶i cña ngµnh c«ng nghiÖp giÊy vµ bét giÊy, cßn chÊt th¶i v¶i cã tû träng cao nhÊt trong ngµnh c«ng nghiÖp dÖt may. B¶ng 2.1. Thµnh phÇn cÊu t¹o chÊt th¶i r¾n cña mét sè ngµnh c«ng nghiÖp ViÖt Nam Thµnh phÇn GiÊy vµ bét giÊy DÖt may ThÐp cÊu t¹o chÊt th¶i (n=16) (n=29) (n=7) H÷u c¬ 21,1 5,5% 0% Muéi than, ®Êt vµ ®¸ 74,8% 67,7% 79,0% Kim lo¹i 0,7% 0,5% 20,0% V¶i sîi, giÊy, thñy tinh 1,4% 22,2% 0% C¸c vËt liÖu kh¸c 2,1% 4,1% 0,1% Nguån: MOI et al 2003. 2.6. Kh¸c biÖt vÒ mÆt ®Þa lý trong ph¸t sinh chÊt th¶i vµ thµnh phÇn cÊu t¹o chÊt th¶i Khèi l−îng ph¸t sinh ph¸t sinh chÊt th¶i ë c¸c n−íc cã thu nhËp thÊt th−êng cã xu h−íng thÊp h¬n so víi tû lÖ ë c¸c n−íc cã thu nhËp cao h¬n. §iÒu nµy lµ do ë c¸c n−íc cã thu nhËp cao, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhiÒu h¬n (vµ do vËy nhiÒu chÊt th¶i c«ng nghiÖp ph¸t sinh h¬n), vµ ngµnh th−¬ng m¹i vµ dÞch vô cµng lín th× møc ®é tiªu thô vµ bao gãi s¶n phÈm cµng cao. BiÓu ®å h×nh 2.1 so s¸nh tû lÖ ph¸t sinh chÊt th¶i trªn ®Çu ng−êi trong 1 ngµy cña 3 thµnh phè §«ng Nam ¸ so víi thµnh phè New York. C¸c sè liÖu chi tiÕt vÒ thµnh phÇn cÊu t¹o 28
vµ ph¸t sinh chÊt th¶i ë mét sè n−íc §«ng Nam ¸ ®−îc tr×nh bµy trong c¸c b¸o c¸o cña Ng©n hµng ThÕ giíi vÒ ViÖt Nam (Ng©n hµng ThÕ giíi cïng mét sè t¸c gi¶ kh¸c, 2004), Philippin (Ng©n hµng ThÕ giíi 2001) vµ Th¸i Lan (Ng©n hµng ThÕ giíi 2003). 3 2.5 per capita 2 kgkg / ng−êi 1.5 1 0.5 0 Tp. Ho Chi Bangkok Hong New Minh Kong York City City H×nh 2.1. Ph¸t sinh chÊt th¶i ®« thÞ trªn ®Çu ng−êi trong mét ngμy ë mét sè thμnh phè. Nguån: Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c (2004), Ng©n hµng ThÕ giíi (2003), Së B¶o vÖ M«i tr−êng Hång K«ng (2003)m, Së VÖ sinh Thµnh phè New York (2003). Thµnh phÇn chÊt th¶i cña c¸c n−íc cã thu nhËp thÊp vµ c¸c n−íc cã thu nhËp cao còng cã nhiÒu kh¸c biÖt. ë nh÷ng n−íc cã thu nhËp cao, tû lÖ chÊt th¶i thÊp h¬n ë c¸c n−íc cã thu nhËp thÊp v× trong chÊt th¶i cña c¸c n−íc cã thu nhËp cao cã nhiÒu bao gãi vµ giÊy lén h¬n. VÝ dô nh− ë Cana®a, l−îng chÊt th¶i ®« thÞ trung b×nh tõ c¸c khu vùc thµnh thÞ bao gåm 40% chÊt th¶i h÷u c¬ (Niªn gi¸m Thèng kª Cana®a 2005). ë ViÖt Nam, khèi l−îng chÊt th¶i h÷u c¬ trung b×nh trªn toµn quèc ë khu vùc thµnh thÞ lµ 55% vµ ë khu vùc n«ng th«n lµ 60 - 75% (Ng©n hµng ThÕ giíi vµ c¸c t¸c gi¶ kh¸c, 2004). Mét nguyªn nh©n kh¸c dÉn ®Õn sù thay ®æi trong thµnh phÇn chÊt th¶i cña khu vùc thµnh thÞ chÝnh lµ nguån ph¸t th¶i. VÝ dô, trong biÓu ®å h×nh 2.2, chÊt th¶i cá c©y vµ gç cã tû lÖ cao h¬n trong luång chÊt th¶i ®« thÞ so víi luång th¶i 29
sinh ho¹t (theo nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn chÊt th¶i cña thñ ®« Manila). T−¬ng tù nh− vËy, tû lÖ nhùa thu gom ®−îc tõ mÉu chÊt th¶i sinh ho¹t cao h¬n tû lÖ nhùa trong luång chÊt th¶i ®« thÞ ë Manila (Nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn chÊt th¶i ®−îc tiÕn hµnh trªn c¸c mÉu chÊt th¶i lÊy tõ 60 hé gia ®×nh, 10 cöa hµng b¸n lÎ, 5 v¨n phßng hoÆc c¬ quan, 2 khu chî vµ chÊt th¶i thu gom ®−îc trªn 2 tuyÕn phè). Leatherda vµ rubber Thuéc and cao su DÖt may Textiles GiÊy Paper ChÊt th¶i Plastic Nhùa ®« thÞ Municipal ChÊt th¶i Thñy tinh Glass Residential sinh ho¹t Food phÈm Thùc waste Grass and vµ gç C©y cá wood C¸c lo¹i chÊt th¶iOther kh¸c 0% 10% 20% 30% 40% 50% H×nh 2.2. Kh¸c biÖt vÒ thμnh phÇn chÊt th¶i gi÷a chÊt th¶i ®« thÞ vμ chÊt th¶i sinh ho¹t ë thñ ®« Manila, Philippin. 2.7. C¸c nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh chÊt th¶i Môc ®Ých cña nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh chÊt th¶i lµ ®Ó x¸c ®Þnh l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh trong mét bé phËn d©n c− nhÊt ®Þnh vµ thµnh phÇn chÊt th¶i, vµ th−êng x¸c ®Þnh theo träng l−îng chø kh«ng ph¶i khèi l−îng. Nghiªn cøu vÒ ®Æc tÝnh chÊt th¶i cßn cã thÓ cung cÊp cho chóng ta c¸c −íc tÝnh vÒ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét luång chÊt th¶i, vÝ dô nh− ®é Èm, n¨ng l−îng vµ thµnh phÇn hãa häc. Ph−¬ng ph¸p khoa häc kh¶ thi nhÊt ®Ó tiÕn hµnh ph©n tÝch thµnh phÇn chÊt th¶i lµ "lÊy mÉu vµ ph©n lo¹i" hoÆc ph©n tÝch trùc tiÕp chÊt th¶i. Víi ph−¬ng ph¸p nµy, ng−êi nghiªn cøu ph¶i lÊy mÉu ®¹i diÖn cña chÊt th¶i tõ mét bé phËn d©n c− nhÊt ®Þnh, ph©n lo¹i chóng thµnh c¸c chñng lo¹i kh¸c nhau, x¸c ®Þnh träng l−îng cña chÊt th¶i mçi lo¹i vµ sau ®ã tÝnh to¸n tû lÖ phÇn tr¨m trong 30
tæng sè chÊt th¶i cña mçi mÉu ®¹i diÖn cho mçi lo¹i. C¸c nhµ nghiªn cøu ®ang tranh c·i kh¸ gay g¾t vÒ khèi l−îng chÊt th¶i bao nhiªu lµ ®ñ ®Ó cã thÓ lµm mÉu ®¹i diÖn. C¶ 2 t¸c gi¶ Tchobanoglous (1993) vµ Martin (1995) cïng ®ång sù ®Ò xuÊt khèi l−îng tiªu chuÈn ®Ó lµm mÉu lµ 90 kg cho mçi mÉu. V× tû lÖ phÇn tr¨m cña mçi thµnh phÇn trong luång chÊt th¶i lµ kh¸c nhau, do ®ã ®Ó cã 1% sai sè cì mÉu víi 95% kho¶ng tin cËy, sè mÉu träng l−îng 90 kg cÇn cã ®Ó x¸c ®Þnh mçi thµnh phÇn sau ®©y cña mét luång chÊt th¶i ®èi víi giÊy, 35 ®èi víi kim lo¹i, 19 ®èi víi thñy tinh vµ 13 ®èi víi nhùa. ViÖc gi¶m cì mÉu hoÆc cì cña mçi mÉu sÏ lµm gia t¨ng sai sè cì mÉu. Nh÷ng khuyÕn nghÞ trªn sÏ phï hîp nhÊt cho viÖc lËp mÉu chÊt th¶i hçn hîp t¹i c¸c b·i r¸c hoÆc c¸c ®iÓm trung chuyÓn. ViÖc lËp mÉu chÊt th¶i t¹i c¸c hé gia ®×nh cÇn mét h−íng dÉn kh¸c, bëi v× khèi l−îng chÊt th¶i do mçi hé gia ®×nh s¶n sinh ra thÊp h¬n nhiÒu so víi mÉu 90 kg. VÝ dô tõ h×nh 2.1, l−îng chÊt th¶i b×nh qu©n ®Çu ng−êi t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh lµ 1,24 kg mét ngµy. V× thÕ sè l−îng mÉu chÊt th¶i lÊy t¹i c¸c hé gia ®×nh cÇn nhiÒu h¬n ®Ó ®¹t ®−îc sù chÝnh x¸c. Mét sè nhµ nghiªn cøu (nh− Abu Qdais vµ ®ång sù, 1997, Bolaane vµ Ali 2004) ®· sö dông c«ng thøc chuÈn sau ®Ó tÝnh cì cña mÉu: N = (Z x S/E)2 Trong ®ã N lµ cì cña mÉu, Z lµ chØ sè Z cho ph©n phèi chuÈn, th«ng th−êng liªn quan ®Õn møc x¸c suÊt ®Þnh tr−íc (vÝ dô Z = 1,96 ®èi víi møc x¸c suÊt 95%), S lµ ®é lÖch tiªu chuÈn cña mÉu vµ E lµ lçi sai sè chän mÉu. ViÖc lËp mÉu ph¶i ®−îc thùc hiÖn trong vßng Ýt nhÊt 7 ngµy liÒn ®Ó lÊy ®−îc sù biÕn ®æi theo tuÇn, vµ Ýt nhÊt mét n¨m 2 lÇn ®Ó thÊy ®−îc sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c mïa. Khèi l−îng chÊt th¶i ®−îc tÝnh khi cßn −ít, tøc lµ ®−îc c©n tr−íc khi ®−îc lµm kh«, tù nhiªn hoÆc nh©n t¹o. Trong nghiªn cøu vÒ thµnh phÇn chÊt th¶i cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i. C¸ch phæ biÕn nhÊt ®−îc sö dông trong c¸c nghiªn cøu thµnh phÇn chÊt th¶i lµ nghiªn cøu tæng qu¸t. C¸ch ph©n lo¹i ®iÓn h×nh cña h×nh thøc nghiªn cøu tæng qu¸t lµ ph©n lo¹i theo nguyªn liÖu, ®−îc thÓ hiÖn trong cét ®Çu tiªn cña b¶ng 2.2. ChÊt th¶i còng cã thÓ ®−îc ph©n lo¹i theo lo¹i s¶n phÈm, nh− trong h×nh 2.2. Chó ý tiªu chÝ "chÊt th¶i h÷u c¬" lµ chØ lo¹i chÊt th¶i nh− thøc ¨n thõa hay l¸, hoa hÐo, cá sau khi lµm v−ên. MÆc dï giÊy còng lµ mét nguyªn liÖu h÷u c¬, nã vÉn ®−îc liÖt kª trong mét lo¹i riªng. 31
B¶ng 2.2. C¸c vÝ dô vÒ viÖc ph©n lo¹i chÊt th¶i Theo lo¹i Theo s¶n phÈm Theo lo¹i Theo lo¹i s¶n Theo kh¶ n¨ng nguyªn vµ lo¹i nguyªn nguyªn liÖu phÈm t¸i chÕ liÖu liÖu ®ãng gãi 1 2 3 4 5 GiÊy vµ b×a C¸c s¶n phÈm C¸c s¶n phÈm Thñy tinh Nguyªn liÖu t¸i c¸c t«ng bÒn kh«ng bÒn chÕ thñy tinh Kim lo¹i B¸o Vá ®å uèng B¸o Kim lo¹i ThÐp S¸ch vµ T¹p chÝ Vá thïng chøa B×a c¸c t«ng ThÐp Nh«m GiÊy v¨n phßng ThÐp T¹p chÝ Nh«m Kim lo¹i GiÊy ¨n Vá ®å hép GiÊy v¨n phßng C¸c kim Thñy tinh Cèc vµ ®Üa giÊy C¸c ®å ®ãng C¸c lo¹i giÊy kh¸c lo¹i phi s¾t gãi b»ng thÐp kh¸c kh¸c Nhùa* Nhùa Cèc vµ ®Üa giÊy Nh«m PET, HDPE, vµ c¸c chÊt dÎo t¸i chÕ kh¸c PET Cao su vµ da Tói ®ùng r¸c lµm Vá ®å hép ThiÕc b»ng chÊt dÎo HDPE B«ng sîi tù QuÇn ¸o vµ tÊt L¸ kim lo¹i Thñy tinh mµu vµ nhiªn Thñy tinh trong suèt LDPE V¶i Kh¨n t¾m, kh¨n GiÊy vμ b×a Nh«m tr¶i gi−êng vµ vá c¸c t«ng gèi PS C¸c lo¹i kh¸c C¸c s¶n phÈm B×a c¸c t«ng C¸c kim lo¹i kh¸c bÒn nh·n PP C¸c s¶n phÈm C¸c dông cô C¸c hép vµ kh«ng t¸i chÕ kh«ng bÒn chÝnh hép c¸c t«ng ®−îc PVC GiÊy vµ b×a c¸c C¸c dông cô Tói ®ùng vµ tói GiÊy s¸p t«ng phô x¸ch 32
1 2 3 4 5 C¸c lo¹i Nhùa §å ®¹c, ®å gia GiÊy gãi GiÊy nhùa nhùa kh¸c dông Cao su vµ Cao su vµ da Th¶m Nhùa E Tói nhùa da V¶i dÖt V¶i dÖt Lèp xe Vá chai PS vµ c¸c chÊt dÎo kh«ng thÓ t¸i chÕ ®−îc Gç C¸c lo¹i kh¸c Pin Tói ®ùng vµ tói x¸ch Tro bôi §å ®ãng gãi vμ C¸c thiÕt bÞ ®iÖn GiÊy gãi chÊt dùng tö dÎo §å ¨n thõa Kim lo¹i Gç L¸, cá, hoa ThÐp Hép gç tÊt c¶ c¸c Nh«m TÊm gç lo¹i chÊt Thñy tinh th¶i kh¸c GiÊy, b×a cøng Nhùa, Gç C¸c lo¹i kh¸c Nguån: Theo US EPS (2005) * PET = polyethylene terephthalate, HDPE = chÊt dÎo polyethelylene mËt ®é cao, LDPE = chÊt dÎo polyethylene mËt ®é thÊp, PS = polypropylene, PVC = polyvinyl chloride. ViÖc chän h×nh thøc ph©n lo¹i chÊt th¶i thÓ hiÖn c¸ch thøc qu¶n lý chÊt th¶i ®Æc thï. VÝ dô, nÕu môc ®Ých cña viÖc nghiªn cøu ph©n lo¹i thµnh phÇn chÊt th¶i lµ ®Ó quyÕt ®Þnh tÝnh phï hîp cña mét nguån th¶i cho viÖc lµm ph©n compost th× cã thÓ ph©n lo¹i theo ba tiªu chÝ sau: chÊt th¶i h÷u c¬ dÔ chuyÓn thµnh ph©n compost, c¸c chÊt th¶i h÷u c¬ kh¸c (nh− gç), vµ c¸c chÊt th¶i v« c¬. Lo¹i chÊt th¶i h÷u c¬ dÔ chuyÓn thµnh ph©n compost cã thÓ tiÕp tôc ®−îc chia nhá thµnh c¸c chÊt h÷u c¬ cã hµm l−îng cacbon cao vµ c¸c chÊt h÷u c¬ cã hµm l−îng nit¬ cao. ViÖc ph©n lo¹i nhá nh− vËy rÊt cã Ých cho môc ®Ých lµm ph©n compost bëi v× ho¹t ®éng compost nµy phô thuéc vµo tû lÖ cacbon/nit¬ (C/N), 33
®Ó thµnh c«ng th× tû lÖ nµy cÇn ph¶i ë møc tõ 20:1 ®Õn 25: 1 hoÆc cao h¬n mét chót (theo Hoornweg et al, 2000). C¸c chÊt h÷u c¬ giµu cacbon bao gåm r¬m, mïn c−a vµ vá bµo. C¸c chÊt h÷u c¬ giµu nit¬ gåm c¸c lo¹i rau qu¶ vµ r¸c thùc vËt (Tchobanoglous et at, 1993). NÕu môc ®Ých cña viÖc ph©n lo¹i chÊt th¶i lµ ®Ó x¸c ®Þnh khèi l−îng chÊt th¶i cã thÓ t¸i chÕ ®−îc th× ph©n lo¹i thµnh hai nhãm sau sÏ phï hîp nhÊt: lo¹i chÊt th¶i cã thÓ t¸i chÕ vµ lo¹i kh«ng thÓ t¸i chÕ. Tuy nhiªn ®Ó quyÕt ®Þnh ®©u lµ nguyªn liÖu cã thÓ t¸i chÕ vµ ®©u lµ nguyªn liÖu kh«ng thÓ t¸i chÕ cßn phô thuéc vµo nhu cÇu cña thÞ tr−êng cho s¶n phÈm t¸i chÕ ®ã. Lo¹i chÊt th¶i ®−îc liÖt vµo danh s¸ch cã thÓ t¸i chÕ còng kh¸c nhau trong tõng thêi kú vµ tïy tõng n¬i bëi v× thÞ tr−êng t¸i chÕ vµ gi¸ trÞ cña hµng t¸i chÕ còng kh¸c nhau theo thêi gian vµ tïy tõng n¬i. VÝ dô, mÆc dï c«ng nghÖ t¸i chÕ tói nhùa cã s½n t¹i B¾c Mü song kh«ng cã thÞ tr−êng cho s¶n phÈm t¸i chÕ nµy t¹i ®©y. Trong khi ®ã t¹i §«ng Nam ¸ thÞ tr−êng cho s¶n phÈm tói nhùa t¸i chÕ kh¸ lín, v× n¬i nµy vÉn sö dông thiÕt bÞ c«ng nghÖ thÊp vµ lùc l−îng l¹o ®éng rÎ, khiÕn cho ngµnh nµy trë thµnh mét ngµnh thu ®−îc lîi nhuËn tõ gi¸ nh©n c«ng thÊp. Nh−ng râ rµng lµ chÊt l−îng cña s¶n phÈm tói nhùa t¸i chÕ lµ rÊt thÊp vµ gi¸ kh¸ rÎ v× nhu cÇu cña s¶n phÈm vÉn cßn. Nhu cÇu nµy sÏ thay ®æi theo thêi gian nÕu ng−êi tiªu dïng §«ng Nam ¸ ®ßi hái lo¹i tói nhùa cã chÊt l−îng cao h¬n. 60% 50% 40% Hé cã thu Higher income nhËp cao 30% Lower income Hé cã thu 20% nhËp thÊp 10% 0% Organic Ash and H÷u c¬ Tro vµ GiÊy Paper Plastic Thñy tinh Kim lo¹i Nhùa Glass Metal bôi dirt H×nh 2.3. Sù kh¸c biÖt trong thμnh phÇn chÊt th¶i theo møc thu nhËp cña c¸c hé gia ®×nh t¹i B¾c Kinh, Trung Quèc. 34
Khi lËp mÉu chÊt th¶i tõ hé gia ®×nh, cÇn ¸p dông biÖn ph¸p ph©n líp lÊy mÉu theo møc thu nhËp cña hé gia ®×nh bëi v× c¸c nghiªn cøu tr−íc ®©y cho thÊy viÖc th¶i r¸c vµ thËm chÝ thµnh phÇn chÊt th¶i th−êng cã xu h−íng phô thuéc vµo møc thu nhËp cña tõng gia ®×nh. H×nh 2.3 minh häa sù kh¸c biÖt nµy t¹i thµnh phè B¾c Kinh. C¸c hé gia ®×nh cã thu nhËp thÊp sö dông nhiªn liÖu chñ yÕu lµ than ®¸ v× vËy s¶n sinh ra l−îng tro xØ kh¸ lín. Trong khi ®ã c¸c hé gia ®×nh kh¸ gi¶ dïng ga lµm chÊt ®èt nªn kh«ng cã tro, nh−ng hä th¶i ra nhiÒu chÊt th¶i lµ ®å ®ãng gãi h¬n, nh− tói giÊy, nhùa, vµ thñy tinh. 2.8. KÕt luËn Ch−¬ng nµy ®· tr×nh bµy viÖc th¶i vµ thµnh phÇn chÊt th¶i thay ®æi theo nguån ph¸t th¶i, mçi n−íc, mçi thµnh phè vµ theo møc thu nhËp cña tõng hé gia ®×nh. Ch−¬ng nµy còng ®· ®Ò cËp ®Õn viÖc lµm thÕ nµo ®Ó tÝnh to¸n khèi l−îng vµ thµnh phÇn chÊt th¶i. Râ rµng lµ khi so s¸nh c¸c nghiªn cøu vÒ ph¸t th¶i vµ thµnh phÇn chÊt th¶i trªn c¶ n−íc hoÆc trong c¸c thµnh phè cÇn ph¶i nh×n nhËn xem c¸c nghiªn cøu ®ã cã h−íng vÒ mét ®èi t−îng hay kh«ng, cã dïng cïng mét ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu hay kh«ng vµ cã nguån ph¸t th¶i t−¬ng tù nhau hay kh«ng. Tμi liÖu tham kh¶o Abu Qdais, H. A., Hamoda, M. F. and NewhaAm, J. (1997) Ph©n tÝch chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t t¹i nguån th¶i. Nghiªn cøu vµ qu¶n lý chÊt th¶i 15: 395-406 Bolaane, B. and Ali. M, (2004) LÊy mÉu chÊt th¶i sinh ho¹t t¹i nguån: bμi häc kinh nghiÖm ë xxxxxx. Nghiªn cøu vµ qu¶n lý chÊt th¶i 22: 142-148 Së vÖ sinh ®« thÞ New York (2003) thµnh phè New York, Kh¸i qu¸t m« h×nh kÕ ho¹ch qu¶n lý chÊt th¶i r¾n míi Hång K«ng, Côc b¶o vÖ m«i tr−êng (2003) Mèi tr−êng Hång K«ng 2003. Côc b¶o vÖ m«i tr−êng Hång K«ng Hoornweg, D. and Thomas, L. (1999) ChÊt th¶i phÝ ph¹m: Qu¶n lý chÊt th¶i ë Ch©u ¸, Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington, D. C. 35
Hoornweg, D. Thomas, L. & Otten, L. (2000). S¶n xuÊt ph©n Compost vμ kh¶ n¨ng øng dông ë c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Ban Ph¸t triÓn ®« thÞ, Ng©n hµng ThÕ giíi, Washington, D. C. Maclaren, V. W. (2004) Qu¶n lý chÊt th¶i: Ph−¬ng ph¸p tæng hîp. Bruce Mitchell (ed.) Qu¶n lý vµ ph¸t triÓn nguån lùc ë Canada, t¸i b¶n lÇn 3. Nhµ xuÊt b¶n tr−êng Oxford, 371-397 Martin, J. H., Collins, A. R., and Diener, R. G. (1995) C«ng thøc lÊy mÉu cho s¶n xuÊt ph©n Compost, t¸i chÕ vμ sö dông c¸c chÊt th¶i r¾n ®Þa ph−¬ng. T¹p chÝ HiÖp héi qu¶n lý kh«ng khÝ vµ chÊt th¶i 45: 864-870 Bé C«ng NghiÖp (BCN) HiÖp Héi DÖt May (2003). Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vμ kÕ ho¹ch b¶o vÖ m«i tr−êng khu vùc dÖt may tíi n¨m xxxxx. BCN, Hµ Néi Bé C«ng NghiÖp (BCN) ViÖn GiÊy vµ Cellulose (2003). Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vμ kÕ ho¹ch b¶o vÖ m«i tr−êng khu vùc ngμnh giÊy tíi n¨m 2010. BCN, Hµ Néi Bé C«ng NghiÖp (BCN). Tæng c«ng ty ThÐp ViÖt Nam (2003). Ph¸t triÓn bÒn v÷ng vμ kÕ ho¹ch b¶o vÖ m«i tr−êng ngμnh thÐp tíi n¨m 2010. BCN, Hµ Néi Shimura, S., Yokota, I., vµ Nitta, Y. (2001) Nghiªn cøu ph©n tÝch l−îng qu¶n lý chÊt th¶i r¾n ë c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn. Chu tr×nh qu¶n lý nguyªn liÖu vµ chÊt th¶i 3: 48-59 Thèng kª Canada (2005) M«i tr−êng vμ hμnh vi cña con ng−êi. Thèng kª Canada, Ottawa Tchobanoglous, G., Theisen, H. vµ Vigil, S. (1993) Qu¶n lý tæng hîp chÊt th¶i: C¸c vÊn ®Ò qu¶n lý vμ c¬ së kü thuËt. McGraw-Hill, New York Mü : C¬ quan b¶o vÖ m«i tr−êng (US EPA) (2005) ChÊt th¶i r¾n ®« thÞ, t¸i chÕ vµ xö lý ë Mü: Thùc tr¹ng n¨m 2003. US EPA, Washington. Cã thÓ truy cËp t×m hiÓu t¹i: www.epa.gov/msw/msw99.htm Ng©n Hµng ThÕ Giíi (2003) B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng Philippines: ChÊt th¶i r¾n. Ng©n Hµng ThÕ Giíi, Manila Ng©n Hµng ThÕ Giíi (2003) B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng Th¸i Lan 2003: ChÊt th¶i r¾n. Ng©n Hµng ThÕ Giíi, Bangkok Ng©n Hµng ThÕ Giíi, Bé Tµi Nguyªn M«i tr−êng. C¬ quan hîp t¸c ph¸t triÓn quèc tÕ Canada (2004) B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam: ChÊt th¶i r¾n. Ng©n Hµng ThÕ Giíi, Hµ Néi. 36