Chương 6: Tác động của ô nhiễm môi trường do chất thải rắn

Chương 6:<br /> <br /> Tác động của ô nhiễm môi trường<br /> do chất thải rắn<br /> <br /> Chương 6:<br /> <br /> TÁC ĐỘNG CỦA Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG<br /> DO CHẤT THẢI RẮN<br /> <br /> Việc quản lý CTR không hợp lý, xử lý CTR<br /> không hợp kỹ thuật vệ sinh là những nguyên<br /> nhân hàng đầu dẫn đến ô nhiễm môi trường<br /> và ảnh hưởng tới sức khỏe cộng đồng. Trong<br /> chương này sẽ đề cập đến các tác động của<br /> chất thải rắn đến môi trường đất, nước, không<br /> khí, sức khỏe con người và sự phát triển kinh<br /> tế, xã hội.<br /> <br /> 6.1. TÁC ĐỘNG CỦA CHẤT THẢI RẮN<br /> ĐỐI VỚI MÔI TRƯỜNG<br /> <br /> Khung 6.1. Tác động tiềm tàng của các<br /> chất khí phát sinh từ bãi rác<br /> - Gây cháy nổ do sự tích tụ của các chất<br /> khí trong khu vực kín.<br /> - Gây thiệt hại mùa màng và ảnh hưởng<br /> đến hệ thực vật do tác động đến lượng oxy<br /> trong đất. Một số loại khí (như NH3, CO,<br /> và các axit hữu cơ bay hơi) tuy phát sinh ít<br /> nhưng rất độc hại đối với thực vật và có khả<br /> năng hạn chế sự phát triển của thực vật.<br /> - Gây khó chịu do mùi hôi thối từ các bãi<br /> rác sản sinh ra các khí NH3, H2S, CH3.<br /> - Gây tiếng ồn do vận hành các máy ép<br /> của hệ thống thu khí, các xe vận chuyển và<br /> nhà máy xử lý rác.<br /> - Gây hiệu ứng nhà kính do sự phát sinh<br /> của CH4 và CO2.<br /> <br /> Tại Việt Nam, hoạt động phân loại CTR<br /> tại nguồn chưa được phát triển rộng rãi, điều<br /> kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị kỹ thuật<br /> còn hạn chế, phần lớn phương tiện thu gom<br /> CTR không đạt quy chuẩn kỹ thuật và không<br /> đảm bảo vệ sinh môi trường. Các điểm tập<br /> kết CTR (điểm hẹn, trạm trung chuyển) chưa<br /> được đầu tư xây dựng đúng mức, gây mất vệ<br /> sinh. Tại nhiều khu vực, hệ thống vận chuyển<br /> chưa đáp ứng nhu cầu vận chuyển CTR hàng<br /> ngày, gây tình trạng tồn đọng CTR trong khu<br /> dân cư. Nhìn chung, tất cả các giai đoạn<br /> quản lý CTR từ khâu thu gom, vận chuyển<br /> đến khâu xử lý (chôn lấp, đốt) đều gây ô<br /> nhiễm môi trường.<br /> <br /> 6.1.1. Ô nhiễm môi trường không khí do<br /> chất thải rắn<br /> CTR, đặc biệt là CTR sinh hoạt, có thành<br /> phần hữu cơ chiếm chủ yếu. Dưới tác động<br /> của nhiệt độ, độ ẩm và các vi sinh vật, CTR<br /> hữu cơ bị phân hủy và sản sinh ra các chất<br /> khí (CH4 - 63.8%, CO2 - 33.6%, và một số khí<br /> khác). Trong đó, CH4 và CO2 chủ yếu phát<br /> sinh từ các bãi rác tập trung (chiếm 3 - 19%),<br /> đặc biệt tại các bãi rác lộ thiên và các khu<br /> chôn lấp.<br /> Khối lượng khí phát sinh từ các bãi rác<br /> chịu ảnh hưởng đáng kể của nhiệt độ không<br /> khí và thay đổi theo mùa. Lượng khí phát thải<br /> <br /> 99<br /> <br /> Báo cáo môi trường quốc gia 2011:<br /> <br /> Chất thải rắn<br /> <br /> tăng khi nhiệt độ tăng, lượng khí phát thải<br /> trong mùa hè cao hơn mùa đông. Đối với các<br /> bãi chôn lấp, ước tính 30% các chất khí phát<br /> sinh trong quá trình phân hủy rác có thể thoát<br /> lên trên mặt đất mà không cần một sự tác<br /> động nào.<br /> Khi vận chuyển và lưu giữ CTR sẽ phát<br /> sinh mùi do quá trình phân hủy các chất hữu<br /> cơ gây ô nhiễm môi trường không khí. Các<br /> khí phát sinh từ quá trình phân hủy chất hữu<br /> cơ trong CTR: Amoni có mùi khai, phân có<br /> mùi hôi, Hydrosunfur mùi trứng thối, Sunfur<br /> hữu cơ mùi bắp cải thối rữa, Mecaptan hôi<br /> nồng, Amin mùi cá ươn, Diamin mùi thịt<br /> thối, Cl2 hôi nồng, Phenol mùi ốc đặc trưng.<br /> Bên cạnh hoạt động chôn lấp CTR, việc<br /> xử lý CTR bằng biện pháp tiêu hủy cũng góp<br /> phần đáng kể gây ô nhiễm môi trường không<br /> khí. Việc đốt rác sẽ làm phát sinh khói, tro<br /> bụi và các mùi khó chịu. CTR có thể bao gồm<br /> các hợp chất chứa Clo, Flo, lưu huỳnh và nitơ,<br /> khi đốt lên làm phát thải một lượng không<br /> nhỏ các chất khí độc hại hoặc có tác dụng<br /> ăn mòn. Mặt khác, nếu nhiệt độ tại lò đốt<br /> rác không đủ cao và hệ thống thu hồi quản lý<br /> khí thải phát sinh không đảm bảo, khiến cho<br /> CTR không được tiêu hủy hoàn toàn làm phát<br /> sinh các khí CO, oxit nitơ, dioxin và furan<br /> bay hơi là các chất rất độc hại đối với sức<br /> khỏe con người. Một số kim loại nặng và hợp<br /> chất chứa kim loại (như thủy ngân, chì) cũng<br /> có thể bay hơi, theo tro bụi phát tán vào môi<br /> trường. Mặc dù, ô nhiễm tro bụi thường là<br /> lý do khiếu nại của cộng đồng vì dễ nhận<br /> biết bằng mắt thường, nhưng tác nhân gây<br /> ô nhiễm nguy hiểm hơn nhiều chính là các<br /> hợp chất (như kim loại nặng, dioxin và furan)<br /> bám trên bề mặt hạt bụi phát tán vào không<br /> khí.<br /> <br /> 100<br /> <br /> Khung 6.2. Ô nhiễm không khí do mùi hôi<br /> tại KCN thuỷ sản Thọ Quang<br /> Tại KCN thuỷ sản Thọ Quang, hiện mới<br /> chỉ có 10 doanh nghiệp đầu tư, hoạt động,<br /> nhưng đã có đến 7 doanh nghiệp gây ô<br /> nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ngoài cả<br /> ngàn mét khối nước thải ô nhiễm đổ trực tiếp<br /> từ các nhà máy chế biến ra sông Hàn, gây<br /> mùi hôi thối nồng nặc cả vùng trời, việc phơi<br /> phóng thuỷ - hải sản, xác tôm cá... khi xay<br /> chế biến thức ăn gia súc cũng góp phần gây<br /> ô nhiễm nghiêm trọng bầu không khí. Hàng<br /> trăm hộ dân gần KCN thuỷ sản Thọ Quang<br /> cũng đã phản ứng dữ dội khi nhà máy chế<br /> biến thức ăn A Zet thải khói trắng cùng mùi<br /> hôi thối quá mức ra môi trường, ảnh hưởng<br /> đến 400 hộ dân khu vực xung quanh.<br /> Nguồn: Cổng thông tin Bộ NN&PTNT, 2011<br /> <br /> Chương 6:<br /> <br /> Tác động của ô nhiễm môi trường<br /> do chất thải rắn<br /> <br /> Khung 6.3. CTR gây ô nhiễm thuỷ vực tại<br /> Bình Định<br /> <br /> CTR không được thu gom đã góp phần<br /> gây ô nhiễm ở khu vực hạ lưu các con sông<br /> và đầm phá trên địa bàn tỉnh Bình Định<br /> là nguy cơ ảnh hưởng đến nguồn cấp nước<br /> sinh hoạt đô thị. Trong đó, đối với các thuỷ<br /> vực sông, nồng độ chỉ tiêu hữu cơ BOD<br /> vượt tiêu chuẩn từ 1,4 - 3,4 lần; đối với các<br /> đầm, hồ ngoài chỉ tiêu hữu cơ vượt từ 2- 4<br /> lần còn có các chỉ tiêu kim loại cũng vượt<br /> chuẩn cho phép.<br /> Nguồn: Sở TN&MT Bình Định, 2011<br /> <br /> 6.1.2. Ô nhiễm môi trường nước do chất<br /> thải rắn<br /> CTR không được thu gom, thải vào kênh<br /> rạch, sông, hồ, ao gây ô nhiễm môi trường<br /> nước, làm tắc nghẽn đường nước lưu thông,<br /> giảm diện tích tiếp xúc của nước với không<br /> khí dẫn tới giảm DO trong nước. Chất thải<br /> rắn hữu cơ phân hủy trong nước gây mùi hôi<br /> thối, gây phú dưỡng nguồn nước làm cho<br /> thủy sinh vật trong nguồn nước mặt bị suy<br /> thoái. CTR phân huỷ và các chất ô nhiễm<br /> khác biến đổi màu của nước thành màu đen,<br /> có mùi khó chịu.<br /> Thông thường các bãi chôn lấp chất thải<br /> đúng kỹ thuật có hệ thống đường ống, kênh<br /> rạch thu gom nước thải và các bể chứa nước<br /> rác để xử lý trước khi thải ra môi trường. Tuy<br /> nhiên, phần lớn các bãi chôn lấp hiện nay<br /> đều không được xây dựng đúng kỹ thuật vệ<br /> sinh và đang trong tình trạng quá tải, nước<br /> rò rỉ từ bãi rác được thải trực tiếp ra ao, hồ<br /> gây ô nhiễm môi trường nước nghiêm trọng.<br /> Sự xuất hiện của các bãi rác lộ thiên tự phát<br /> cũng là một nguồn gây ô nhiễm nguồn nước<br /> đáng kể.<br /> Tại các bãi chôn lấp chất thải rắn, nước<br /> rỉ rác có chứa hàm lượng chất ô nhiễm cao<br /> (chất hữu cơ: do trong rác có phân súc vật,<br /> các thức ăn thừa...; chất thải độc hại: từ bao<br /> bì đựng phân bón, thuốc trừ sâu, thuốc diệt<br /> cỏ, mỹ phẩm). Nếu không được thu gom xử<br /> lý sẽ thâm nhập vào nguồn nước dưới đất gây<br /> ô nhiễm môi trường nước nghiêm trọng. Dưới<br /> đây là một số dẫn chứng minh hoạ của các<br /> địa phương:<br /> - Tỉnh Hà Nam: Ô nhiễm môi trường do<br /> chất thải chăn nuôi đang là một trong những<br /> vấn đề bức xúc của người dân, ở thôn Bạch<br /> Xá (xã Hoàng Đông), thôn Nhì (xã Bạch<br /> Thượng) của huyện Duy Tiên. Thôn Bạch Xá:<br /> <br /> 101<br /> <br /> Báo cáo môi trường quốc gia 2011:<br /> <br /> Chất thải rắn<br /> <br /> Hiện nay chất thải rắn sinh hoạt, chăn nuôi<br /> và chất thải nguy hại (gia súc, gia cầm chết<br /> do dịch,...) chưa có giải pháp xử lý hợp vệ<br /> sinh. Nước thải chăn nuôi mang theo chất<br /> thải rắn chảy ra các ao hồ của thôn; Tổng<br /> diện tích đất ở của thôn là 115.859 m2, tổng<br /> diện tích ao hồ là 29.977 m2, 100% diện tích<br /> ao hồ bị ô nhiễm không sử dụng được cho<br /> mục đích sinh hoạt của người dân như trước<br /> đây (gồm tắm, giặt,...); tổng diện tích ao hồ<br /> đang bị phú dưỡng là 8.250 m2.<br /> - Tỉnh Nghệ An: Dòng nước bẩn thải ra<br /> từ bãi rác và nhà máy xử lý rác chảy đến hồ<br /> Bảy Mẫu (xóm Đông Vinh, xã Hưng Đông,<br /> thành phố Vinh). Trước đây, hồ là nơi giặt<br /> giũ, lấy nước tưới cho hoa màu nhưng khi bãi<br /> rác và nhà máy xử lý rác xuất hiện thì nguồn<br /> nước bị ô nhiễm; Chuyển sang nuôi cá, cá<br /> chết trắng bụng. 120 hộ dân trong xóm dùng<br /> giếng khoan, giếng nóng để lấy nước sinh<br /> hoạt, nay cũng bị nước bẩn ngấm vào.<br /> - Tỉnh Quảng Trị: Bãi rác ngày càng cao<br /> lên, tràn ra cả đường đi, bốc lên mùi hôi rất<br /> khó chịu đối với các gia đình sống trên địa<br /> bàn khu phố 1 và 2A, phường 1, thị xã Quảng<br /> Trị. Những ngày mưa, nước từ bãi rác không<br /> thấm được xuống đất đã tràn về các khu dân<br /> cư, chảy xuống hồ Tích Tường, nơi có nguồn<br /> nước cung cấp phục vụ đời sống, sinh hoạt<br /> của người dân thị xã.<br /> - T.p Hồ Chí Minh: Bãi rác Đa Phước, mặc<br /> dù sử dụng công nghệ chống thấm hiện đại<br /> nhưng vẫn là nguồn gây ô nhiễm rạch Ráng,<br /> rạch Bún Seo và rạch Ngã Cậy; Nước trong<br /> rạch chuyển sang màu xanh, đục và hôi; Mùi<br /> hôi và ruồi muỗi ảnh hưởng trên một phạm vi<br /> rộng, nhất là vào những ngày mưa; Tôm cá<br /> cũng không còn.<br /> Vấn đề ô nhiễm amoni ở tầng nông (nước<br /> dưới đất) cũng là hậu quả của nước rỉ rác và<br /> <br /> 102<br /> <br /> Khung 6.4. Nước ngầm tại Hà Nội<br /> bị ô nhiễm amoni<br /> <br /> Hàm lượng amoni trong nước của Nhà<br /> máy nước Tương Mai là 7-10mg/l. Nhà<br /> máy nước Hạ Đình 10-15mg/l, có lúc lên<br /> đến 40mg/l. Nhà máy nước Pháp Vân là<br /> 25-30mg/l, có lúc lên đến 60mg/l. Trong<br /> khi đó, tiêu chuẩn vệ sinh nước ăn uống<br /> do Bộ Y tế ban hành yêu cầu hàm lượng<br /> amoni không quá 1,5mg/l, nitrit không quá<br /> 3mg/l.<br /> Hầu hết giếng khoan (có phép hoặc<br /> không phép) ở Hà Nội đều có amoni, đặc<br /> biệt các giếng khoan do người dân tự thuê<br /> làm tại địa bàn quận Hoàng Mai, Gia<br /> Lâm, Hai Bà Trưng. Hiện đã khẳng định<br /> được nước ở 500 giếng khoan tại các trạm<br /> cấp nước cục bộ của một số cơ quan đoàn<br /> thể... có nồng độ amoni vượt tiêu chuẩn<br /> cho phép.<br /> Nguồn: Viện Khoa học và Công nghệ môi trường,<br /> Đại học Bách khoa Hà Nội, 2010<br /> <br /> Chương 6:<br /> <br /> Tác động của ô nhiễm môi trường<br /> do chất thải rắn<br /> <br /> của việc xả bừa bãi rác thải lộ thiên không có<br /> biện pháp xử lý nghiêm ngặt.<br /> <br /> 6.1.3. Ô nhiễm môi trường đất do chất thải<br /> rắn<br /> Các chất thải rắn có thể được tích lũy dưới<br /> đất trong thời gian dài gây ra nguy cơ tiềm<br /> tàng đối với môi trường. Chất thải xây dựng<br /> như gạch, ngói, thủy tinh, ống nhựa, dây cáp,<br /> bê-tông... trong đất rất khó bị phân hủy. Chất<br /> thải kim loại, đặc biệt là các kim loại nặng<br /> như chì, kẽm, đồng, Niken, Cadimi... thường<br /> có nhiều ở các khu khai thác mỏ, các khu<br /> công nghiệp. Các kim loại này tích lũy trong<br /> đất và thâm nhập vào cơ thể theo chuỗi thức<br /> ăn và nước uống, ảnh hưởng nghiêm trọng tới<br /> sức khỏe. Các chất thải có thể gây ô nhiễm<br /> đất ở mức độ lớn là các chất tẩy rửa, phân<br /> bón, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc nhuộm,<br /> màu vẽ, công nghiệp sản xuất pin, thuộc da,<br /> công nghiệp sản xuất hóa chất...<br /> Tại các bãi rác, bãi chôn lấp CTR không<br /> hợp vệ sinh, không có hệ thống xử lý nước<br /> rác đạt tiêu chuẩn, hóa chất và vi sinh vật<br /> từ CTR dễ dàng thâm nhập gây ô nhiễm đất.<br /> Nghiên cứu của Viện Y học Lao động và Vệ<br /> sinh Môi trường cho thấy các mẫu đất xét<br /> Bảng 6.1. Kết quả đo chỉ số vi sinh vật trong 5 mẫu đất tại 2 bãi rác<br /> <br /> Địa điểm<br /> <br /> Số trứng giun trong mẫu đất<br /> (trứng/100g)<br /> Giá trị thấp nhất<br /> <br /> Số Coliform trong mẫu đất<br /> (khuẩn lạc/10 g)<br /> <br /> Giá trị cao nhất Giá trị thấp nhất Giá trị cao nhất<br /> <br /> Bãi rác Lạng Sơn<br /> <br /> 5<br /> <br /> 15<br /> <br /> 40<br /> <br /> 2.000.000<br /> <br /> Bãi rác Nam Sơn<br /> <br /> 8<br /> <br /> 120<br /> <br /> 300<br /> <br /> 20.000.000<br /> <br /> Nguồn: Viện Y học Lao động và Vệ sinh Môi trường, 2006<br /> <br /> 103<br /> <br />