Chương 8: Kinh tế và quản lý chất thải ở Việt Nam

Chia sẻ: Nguyen The Anh | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:20

Thêm vào BST

Báo xấu

183
lượt xem 108
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tài liệu tham khảo về kinh tế và quản lý chất thải ở Việt Nam

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương 8: Kinh tế và quản lý chất thải ở Việt Nam

PhÇn II THùC TIÔN 183
8 Kinh tÕ vμ qu¶n lý chÊt th¶i ë ViÖt Nam NguyÔn Danh S¬n 8.1. Lêi nãi ®Çu ChÊt th¶i lµ bé phËn tÊt yÕu cña mäi nÒn kinh tÕ. ë ViÖt Nam vÊn ®Ò chÊt th¶i ngµy cµng trë nªn to lín, thu hót sù quan t©m ngµy cµng nhiÒu cña tÊt c¶ mäi céng ®ång trong x· héi, tõ céng ®ång d©n c− cho tíi c¸c nhµ qu¶n lý vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. Cã ba lý do chñ yÕu cña sù gia t¨ng cña vÊn ®Ò nµy: mét lµ, ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ vµ ®« thÞ ho¸ nhanh. Tèc ®é t¨ng tr−ëng cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th−êng ë møc 12 - 15% n¨m liªn tôc trong hai thËp kû qua, nhiÒu khu c«ng nghiÖp, khu th−¬ng m¹i míi xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn, kÐo theo sù ra ®êi cña c¸c ®« thÞ míi (thÞ trÊn, thÞ tø). Hai lµ, c«ng nghÖ s¶n xuÊt ë hÇu hÕt c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cßn l¹c hËu, dÉn ®Õn viÖc s¶n xuÊt ra cïng mét ®¬n vÞ s¶n phÈm tiªu tèn nhiªn liÖu vËt liÖu gÊp 2 - 3 lÇn so víi nhiÒu n−íc kh¸c. Ba lµ, ý thøc b¶o vÖ m«i tr−êng trong céng ®ång d©n c− vµ s¶n xuÊt kinh doanh cßn h¹n chÕ, g©y khã kh¨n, c¶n trë kh«ng chØ cho viÖc gi¶m thiÓu chÊt th¶i mµ cßn c¶ cho viÖc thu gom vµ xö lý chÊt th¶i. ë ViÖt Nam vÊn ®Ò chÊt th¶i b¾t ®Çu ®−îc quan t©m chó ý ngµy cµng nhiÒu, kÓ c¶ tõ khÝa c¹nh kinh tÕ. D−íi ®©y ®Ò cËp tíi thùc tÕ tiÕp cËn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chÊt th¶i ë ViÖt Nam nh×n tõ gi¸c ®é cña kinh tÕ chÊt th¶i. KÕt cÊu tr×nh bµy ®−îc chia lµm bèn phÇn t−¬ng øng víi c¸c kh©u cña chu tr×nh chÊt th¶i (Waste Circle). PhÇn thø nhÊt tr×nh bµy sù ph¸t th¶i vµ thµnh phÇn chÊt th¶i ë ViÖt Nam. PhÇn thø hai ®Ò cËp tíi sù thu gom chÊt th¶i. PhÇn thø ba tËp trung vµo viÖc xö lý chÊt th¶i vµ phÇn thø t− ®Ò cËp tíi viÖc t¸i chÕ vµ t¸i sö dông chÊt th¶i. 8.2. Ph¸t th¶i vµ thµnh phÇn chÊt th¶i Còng nh− ë c¸c n−íc trªn thÕ giíi, ë ViÖt Nam phÇn lín (80%) chÊt th¶i ph¸t sinh tõ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh vµ sinh ho¹t, chñ yÕu tõ c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i (chî) vµ tõ d©n c− ®« thÞ. ë n«ng th«n chÊt th¶i 185
sinh ho¹t ph¸t sinh hiÖn t¹i víi thµnh phÇn h÷u c¬ lµ chñ yÕu (tíi gÇn 80% tæng l−îng r¸c) nªn ®−îc t¸i sö dông hoÆc ph©n huû t¹i chç 1 . Theo −íc tÝnh cña chuyªn gia vµ c¸c nhµ qu¶n lý m«i tr−êng ViÖt Nam 2 th× trung b×nh ë ViÖt Nam l−îng chÊt th¶i r¾n tÝnh trªn ®Çu ng−êi th¶i ra mçi ngµy kho¶ng 1 kg, trong ®ã l−îng chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ë ®« thÞ (Municipal Waste) chiÕm h¬n 80% (n¨m 2002 con sè nµy lµ 0,82 kg/ng−êi/ngµy), chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp chiÕm kho¶ng 17%, cßn l¹i(1%) lµ chÊt th¶i r¾n nguy h¹i (gåm chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp nguy h¹i, chÊt th¶i r¾n y tÕ vµ c¸c lo¹i thuèc trõ s©u)3 . T×nh h×nh ph¸t th¶i chÊt th¶i láng (n−íc th¶i) vµ khÝ th¶i còng t−¬ng tù. HiÖn t¹i ë ViÖt Nam ch−a cã sè liÖu thèng kª cô thÓ vµ chÝnh thøc, nh−ng theo nhËn ®Þnh cña chuyªn gia vµ c¸c nhµ qu¶n lý m«i tr−êng th× n−íc th¶i vµ khÝ th¶i còng chñ yÕu ph¸t sinh tõ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh vµ sinh ho¹t, tËp trung nhiÒu ë c¸c khu, côm c«ng nghiÖp vµ ®« thÞ. ë ®Þa bµn n«ng th«n, vÊn ®Ò m«i tr−êng do chÊt th¶i (r¾n, láng, khÝ) g©y ra chñ yÕu ph¸t sinh tõ c¸c c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh t¹i c¸c lµng nghÒ. Sù ph¸t th¶i vµ tÝch tô chÊt th¶i t¹i c¸c lµng nghÒ ë ViÖt Nam ®ang trë thµnh nçi bøc xóc, lo l¾ng cña c¶ d©n c− vµ cña c¶ c¸c nhµ qu¶n lý ë ®Þa ph−¬ng. Sù ph¸t th¶i ë ViÖt Nam còng theo quy luËt chung lµ ë c¸c ®« thÞ lín h¬n ph¸t triÓn h¬n vµ c¸c khu vùc c«ng nghiÖp tËp trung h¬n cã l−îng ph¸t th¶i cao h¬n. B¶ng 7.1 cho thÊy sù kh¸c nhau trong ph¸t th¶i chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ë mét sè ®« thÞ (thµnh phè, tØnh lþ) ë ViÖt Nam, trong ®ã Thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ Hµ Néi lµ hai ®« thÞ lín nhÊt vµ cã møc sèng cao h¬n so víi møc trung b×nh cña c¶ n−íc cã møc ph¸t th¶i lín nhÊt, v−ît ®¸ng kÓ møc ph¸t th¶i b×nh qu©n ë ViÖt Nam. 1 Theo B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam 2004 (Viet Nam Environmental Monitor - VEM 2004) do Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng ViÖt Nam hîp t¸c víi Ng©n hµng ThÕ giíi vµ C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ cña Canada so¹n th¶o vµ xuÊt b¶n. 2 Theo VEM 2004. 3 HiÖn t¹i ë ViÖt Nam ch−a cã sè liÖu thèng kª cô thÓ vÒ n−íc th¶i vµ khÝ th¶i. Do vËy c¸c sè liÖu chñ yÕu liªn quan tíi chÊt th¶i r¾n. 186
B¶ng 8.1. Ph¸t th¶i chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ë mét sè ®« thÞ ë ViÖt Nam (n¨m 2002). §¬n vÞ: kg/ng−êi/ngµy L−îng ph¸t th¶i theo ®Çu % so víi tæng % Thµnh phÇn ng−êi (kg/ng−êi/ngµy) l−îng th¶i h÷u c¬ §« thÞ (toµn quèc) 0,71 50 55 TP. Hå ChÝ Minh 1,3 9 Hµ Néi 1,0 6 §µ N½ng 0,9 2 N«ng th«n (toµn quèc) 0,3 50 60-65 Nguån: Côc BVMT vμ §HNN I, 2003 ë c¸c ®« thÞ lín (Hµ Néi, TP Hå ChÝ Minh, §µ N½ng, H¶i Phßng) trong nh÷ng n¨m qua cã tèc ®é gia t¨ng ph¸t th¶i ®¸ng kÓ, tíi 8 - 10%/n¨m do nh÷ng biÕn ®éng vÒ di d©n (t¨ng c¬ häc), vÒ tèc ®é ®« thÞ ho¸, c«ng nghiÖp ho¸ nhanh (më réng quy m« ®« thÞ) vµ vÒ møc sèng, møc tiªu thô t¨ng ®¸ng kÓ. NÕu chó ý r»ng trong nhiÒu n¨m tíi (®Õn 2020) ViÖt Nam ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n−íc, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®−îc dù tÝnh duy tr× møc t¨ng tr−ëng b×nh qu©n hµng n¨m kho¶ng 12 - 15% vµ ®i liÒn tÊt yÕu víi nã lµ quy m« vµ tèc ®é ®« thÞ ho¸ cao t−¬ng øng th× mÆc dï cã nh÷ng cè g¾ng vÒ c¶i thiÖn t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ c«ng nghÖ, dï cã nh÷ng cè g¾ng vÒ c¶i thiÖn vÒ c¸ch thøc tiªu thô, cã thÓ −íc ®o¸n r»ng møc ph¸t th¶i tÝnh trªn ®Çu ng−êi ë ViÖt Nam vÉn gia t¨ng trªn 10%/n¨m. §· cã dù b¸o r»ng, nÕu kh«ng cã gi¶i ph¸p h÷u hiÖu gi¶m thiÓu chÊt th¶i trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, ®« thÞ ho¸ ë ViÖt Nam, møc gia t¨ng chÊt th¶i r¾n ë ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 cã thÓ t¨ng thªm 50- 60% 4 . Sù ph¸t th¶i gia t¨ng chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t sÏ lµ ®¸ng kÓ mét phÇn bëi møc ph¸t th¶i trung b×nh mçi ngµy tÝnh trªn ®Çu ng−êi ë ViÖt Nam (0,8 kg) hiÖn cßn thÊp so víi nhiÒu n−íc kh¸c trong khu vùc, nh− B¨ng Cèc (Th¸i Lan) lµ 1,6 kg/ng−êi/ngµy, Singapore - 2kg/ng−êi/ngµy, Hång C«ng - 2,3kg/ng−êi/ngµy; phÇn kh¸c lµ bëi c¸ch thøc tiªu dïng cña ng−êi d©n còng sÏ thay ®æi dÉn theo h−íng tiªu dïng hµng ho¸ ®ãng gãi bao b×, chÕ biÕn s½n. 4 Nguån: VEM 2004. 187
S¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m qua vµ nhiÒu n¨m tíi sÏ ®−îc duy tr× ph¸t triÓn víi tèc ®é cao (12-15%/n¨m). Do vËy l−îng ph¸t th¶i chÊt th¶i c«ng nghiÖp sÏ ngµy cµng lín. HiÖn t¹i ch−a cã sè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ ph¸t th¶i c«ng nghiÖp, nh−ng theo −íc tÝnh cña chuyªn gia Bé C«ng nghiÖp th× hµng n¨m trªn c¶ n−íc ph¸t sinh kho¶ng 6 - 8 triÖu tÊn chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp (n¨m 2003 lµ 7,7 triÖu tÊn) 5 . Sù ph¸t th¶i gia t¨ng chÊt th¶i c«ng nghiÖp còng sÏ gia t¨ng bëi mét phÇn khã cã thÓ c¶i thiÖn trong t−¬ng lai gÇn t×nh tr¹ng l¹c hËu vÒ c«ng nghÖ cña hµng triÖu c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh võa, nhá vµ rÊt nhá trong nÒn kinh tÕ, phÇn kh¸c lµ bëi c¬ cÊu s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m n÷a vÉn chñ yÕu dùa vµo c«ng nghiÖp khai kho¸ng (than ®¸, dÇu má, quÆng kim lo¹i, ®¸,...) vÒ chÕ biÕn thùc phÈm lµ nh÷ng ngµnh cã møc ph¸t th¶i lín h¬n nhiÒu so víi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kh¸c, nh− ®iÖn, ®iÖn tö, nhùa,... C¸c lµng nghÒ ®ang rÊt ph¸t triÓn ë khu vùc n«ng th«n ViÖt Nam, nhÊt lµ c¸c ngµnh nghÒ t¸i chÕ chÊt th¶i vµ chÕ biÕn thùc phÈm, ®ang lµ nguån ph¸t th¶i ®¸ng kÓ ë ViÖt Nam. HiÖn t¹i cã kho¶ng gÇn 1500 lµng nghÒ ph©n bè t¹i c¸c vïng n«ng th«n cña 56 tØnh, thµnh phè cña c¶ n−íc, ph¸t th¶i mçi n¨m kho¶ng gÇn 800.000 tÊn chÊt th¶i r¾n 6 . Sù ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ n»m trong chñ tr−¬ng, ý ®å chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n−íc. Tuy vËy, sù ph¸t triÓn lµng nghÒ t¸i chÕ chÊt th¶i, mÆc dï cã lîi Ých vÒ kinh tÕ vµ x· héi (t¹o viÖc lµm, thu nhËp), nh−ng « nhiÔm m«i tr−êng bëi n−íc th¶i lµ hÖ qu¶ vÒ m«i tr−êng song hµnh bëi hÖ thèng xö lý n−íc th¶i vµ cÊp, tho¸t n−íc ë n«ng th«n cßn rÊt yÕu kÐm. Trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng dù b¸o r»ng l−îng chÊt th¶i vµ møc ph¸t th¶i tÝnh trªn 1 hecta ®Êt còng sÏ t¨ng lªn bëi sù t¨ng c−êng th©m canh (intensification) cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. ChÊt th¶i tõ sù t¨ng c−êng th©m canh nµy lµ bao b× sau sö dông còng nh− d− l−îng ho¸ chÊt dïng trong n«ng nghiÖp nh− thuèc trõ s©u, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, ph©n bãn ho¸ häc vµ d−îc phÈm dïng cho ch¨n nu«i vµ thó y. Sù qu¶n lý cßn yÕu kÐm vµ viÖc sö dông c¸c ho¸ chÊt lµm gi¶, kÐm phÈm chÊt, qu¸ thêi h¹n sö dông trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ®ang lµm trÇm träng thªm t×nh h×nh ph¸t th¶i chÊt th¶i ë n«ng th«n. 5 Nguån: Bé C«ng nghiÖp, §¸nh gi¸ chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp, 2004 6 Sè liÖu cña VEM 2004 lµ 774.000 tÊn/n¨m. 188
ChÊt th¶i nguy h¹i tõ ho¹t ®éng c«ng nghiÖp vµ y tÕ còng ®−îc dù b¸o lµ gia t¨ng tõ sù gia t¨ng sö dông c¸c ho¸ chÊt trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp còng nh− sù gia t¨ng gi−êng bÖnh trong c¸c c¬ së y tÕ. HiÖn t¹i ch−a cã sè liÖu thèng kª ®Çy ®ñ vÒ chÊt th¶i nguy h¹i ë ViÖt Nam. Côc B¶o vÖ m«i tr−êng ViÖt Nam −íc tÝnh hµng n¨m c¶ n−íc ph¸t sinh kho¶ng 152 ngh×n tÊn chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp nguy h¹i 7 . ChÊt th¶i nguy h¹i y tÕ ®−îc −íc tÝnh kho¶ng 0,5kg/ng−êi/gi−êng bÖnh/ngµy, chiÕm kho¶ng 20% tæng l−îng ph¸t th¶i chÊt th¶i y tÕ mçi ngµy theo gi−êng bÖnh (kho¶ng 2,5kg/gi−êng bÖnh/ngµy) 8 . Theo Dù b¸o cña Bé Y tÕ, chÊt th¶i y tÕ nguy h¹i sÏ t¨ng kho¶ng 5% mçi 5 n¨m trong giai ®o¹n 2003-2024. Thµnh phÇn chÊt th¶i r¾n ë ViÖt Nam ph¶n ¸nh thùc tÕ chung cña mét n−íc ®ang ph¸t triÓn víi møc sèng vµ tr×nh ®é s¶n xuÊt cßn thÊp. ChÊt th¶i r¾n sinh ho¹t cã thµnh phÇn h÷u c¬ lµ chñ yÕu, trong ®ã ë ®« thÞ thµnh phÇn h÷u c¬ trong chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t chiÕm tíi 45-75%, ë n«ng th«n tíi gÇn 99%. B¶ng 8.2 cho thÊy thµnh phÇn chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ë mét sè thµnh phè cña ViÖt Nam n¨m 2002. B¶ng 8.2. Thµnh phÇn chÊt th¶i sinh ho¹t ë mét sè thµnh phè cña ViÖt Nam n¨m 2001. §¬n vÞ: % theo träng l−îng Thµnh phÇn Hµ Néi ViÖt Tr× H¹ Long T©y Ninh H÷u c¬ 53,0 55,0 49,2 63,00 Cao su, nhùa 9,66 4,52 3,23 7,7-11,6 GiÊy, giÎ vôn 1,09 7,52 4,6 4,7-6,0 Kimlo¹i 5,15 0,22 0,40 1,0-3,4 Thuû tinh,sø 3,27 0,63 3,70 1,7-2,7 §Êt, ®¸, g¹ch vôn 27,9 32,13 38,87 21,9-13,3 Nguån: CEETIA vμ B¸o c¸o HiÖn tr¹ng m«i tr−êng cña c¸c tØnh 2001 7 Nguån: B¸o Khoa häc vµ Ph¸t triÓn, 17-23/6/2004 8 Nguån: Bé Y tÕ vµ VEM 2004. 189
Thµnh phÇn chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp th−êng rÊt kh¸c nhau tuú thuéc vµo lo¹i h×nh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. B¶ng 8.3 cho thÊy sù kh¸c nhau nµy trong mét sè ngµnh c«ng nghiÖp cña ViÖt Nam. B¶ng 8.3. Thµnh phÇn chÊt th¶i r¾n cña mét sè ngµnh c«ng nghiÖp ViÖt Nam. §¬n vÞ % GiÊy &Bét ChÕ biÕn Thµnh phÇn DÖt, May Ho¸ chÊt giÊy thùc phÈm H÷u c¬ 21,1 5,5 84,5 0,7 Tro, xØ, g¹ch, ®Êt, ®¸ 74,8 67,7 15,0 55,3 Kim lo¹i 0,7 0,5 0,0 39,2 V¶i, GiÊy, thuû tinh 1,4 22,2 0,2 1,8 Cao su, nhùa dÎo 0,7 2,4 0,0 0,4 Kh¸c 1,4 1,7 0,1 2,1 Nguån: Kh¶o s¸t cña Bé C«ng nghiÖp, n¨m 2002 - 2003. 8.3. Thu gom chÊt th¶i ViÖc thu gom chÊt th¶i ë ViÖt Nam hiÖn nay chñ yÕu ®−îc thùc hiÖn ®èi víi chÊt th¶i r¾n, cßn ®èi víi n−íc th¶i vµ khÝ th¶i th× hiÖn cßn Ýt ®−îc thu gom vµ xö lý tr−íc khi th¶i vµo m«i tr−êng tù nhiªn. Mét sè l−îng kh«ng nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã thiÕt bÞ xö lý n−íc th¶i vµ khÝ th¶i tr−íc khi th¶i ra ngoµi. ViÖt Nam b¾t ®Çu ¸p dông phÝ b¶o vÖ m«i tr−êng ®èi víi n−íc th¶i nªn hy väng sè l−îng c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh thu gom vµ xö lý n−íc th¶i tr−íc khi x¶ th¶i ra ngoµi sÏ t¨ng lªn. Thu gom chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t ë c¸c ®« thÞ ViÖt Nam ®−îc tæ chøc cã hÖ thèng, hiÖn t¹i chñ yÕu do c¸c c«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ do Nhµ n−íc thµnh lËp ®¶m nhiÖm. TÊt c¶ c¸c ®« thÞ ®Òu cã tõ mét ®Õn mét vµi c«ng ty nh− vËy, tuú thuéc vµo quy m« vµ d©n sè ®« thÞ. ë mét sè thµnh phè vµ ®« thÞ ®· b¾t ®Çu cã c¸c c«ng ty t− nh©n tham gia vµ xu h−íng nµy ®ang lan réng tíi nhiÒu ®« thÞ kh¸c cïng víi chñ tr−¬ng cña Nhµ n−íc thu hót réng r·i sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thu gom vµ xö lý chÊt th¶i ®« thÞ. ë ®Þa bµn n«ng th«n (huyÖn, x·, th«n) mét sè n¬i còng cã tæ chøc thu gom vµ vËn chuyÓn chÊt th¶i r¾n ph¸t sinh trªn ®Þa bµn, ho¹t ®éng d−íi h×nh thøc m«i tr−êng x· hoÆc tæ, ®éi vÖ sinh m«i tr−êng. 190
Kinh phÝ cho ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc thu gom vµ vËn chuyÓn chÊt th¶i ë ®« thÞ vµ n«ng th«n dùa vµo tµi trî cña ng©n s¸ch cña chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng vµ ®ãng gãp cña c¸c hé d©n (Møc ®ãng gãp do chÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng quyÕt ®Þnh, th−êng vµo kho¶ng 2.500 - 3.000 VND/ ng−êi/th¸ng (≈ 0,2 USD) ë ®« thÞ lín (Hµ Néi, Thµnh phè Hå ChÝ Minh,...) vµ kho¶ng 800 - 1500 VND/ng−êi/th¸ng (≈ 0,1 USD) ë ®« thÞ nhá vµ ®Þa bµn n«ng th«n. S¬ ®å h×nh 8.1 d−íi ®©y cho thÊy m« h×nh thu gom vµ xö lý chÊt th¶i r¾n ë c¸c ®« thÞ ViÖt Nam, trong ®ã c¸c tæ chøc m«i tr−êng ®« thÞ chñ yÕu lµm c«ng viÖc thu gom vµ vËn chuyÓn ®Õn n¬i ch«n lÊp (Landfills). thu gom vËn chuyÓn vËn chuyÓn Ph¸t th¶i Tæ chøc thu gom TËp kÕt Xö lý xe ®Èy tay xe ®Èy tay xe t¶i Hé gia ®×nh C«ng ty MT ®« thÞ C¸c ®iÓm B·i C¬ quan/ HTX vÖ sinh m«i tËp kÕt r¸c ch«n lÊp tr−êng häc/ tr−êng thu gom bÖnh viÖn trong ngµy Tæ / ®éi vÖ sinh MT Chî §−êng x¸ H×nh 8.1. M« h×nh thu gom vμ xö lý r¸c th¶i sinh ho¹t ®« thÞ ë ViÖt Nam. ViÖc thu gom chÊt th¶i r¾n ë ViÖt Nam hiÖn cßn ch−a thùc hiÖn ph©n lo¹i t¹i nguån mét c¸ch réng r·i. Sù ph©n lo¹i chÊt th¶i t¹i nguån ®ang ®−îc tiÕn thµnh thö nghiÖm ë mét sè ®« thÞ lín vµ sÏ ®−îc më réng trong mét t−¬ng lai gÇn ®Ó gi¶m ¸p lùc cho viÖc xö lý chÊt th¶i (ch«n lÊp, t¸i sö dông, t¸i chÕ, lµm ph©n h÷u c¬,...). HiÖn t¹i theo ®¸nh gi¸ trong c¸c B¸o c¸o hiÖn tr¹ng m«i tr−êng quèc gia hµng n¨m th× n¨ng lùc thu gom CTR ë c¸c ®« thÞ nhá vµ võa chØ vµo kho¶ng 20-30%, ë ®« thÞ lín kho¶ng 60-80% tæng l−îng th¶i ph¸t sinh. Tû lÖ thu gom chÊt th¶i r¾n ®« thÞ cßn khiªm tèn nãi trªn lµ bëi mét phÇn n¨ng lùc ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc m«i tr−êng cßn yÕu vµ thiÕu, ph−¬ng tiÖn thu gom vµ vËn chuyÓn cßn th« s¬ còng nh− nguån tµi chÝnh huy ®éng ®−îc cho c«ng viÖc nµy cßn rÊt h¹n chÕ, phÇn kh¸c c«ng t¸c nµy ch−a më réng ra ®−îc ®Ó thu hót sù tham gia cña khu vùc t− nh©n. 191
Hép 8.1. Thö nghiÖm ph©n lo¹i chÊt th¶i t¹i nguån ë ViÖt Nam Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ hç trî cho mét ch−¬ng tr×nh thö nghiÖm vÒ thùc hiÖn ph©n lo¹i r¸c th¶i t¹i nguån ®èi víi r¸c th¶i tõ c¸c hé gia ®×nh ë Gia L©m, mét huyÖn ngo¹i thµnh Hµ Néi do XÝ nghiÖp M«i tr−êng ®« thÞ Gia L©m thùc hiÖn. Kho¶ng trªn h¬n 13.000 hé d©n thuéc 3 x· Sµi §ång, §øc Giang vµ Yªn Viªn ®· tham gia trong dù ¸n thö nghiÖm nµy tõ n¨m 2001. ChÊt th¶i ®−îc ph©n t¸ch thµnh 2 lo¹i chÝnh lµ h÷u c¬ vµ v« c¬ (®«i khi cßn ®−îc gäi lµ ‘Èm’ vµ ‘kh«’). ChÊt th¶i Èm sÏ ®−îc vËn chuyÓn tíi c¸c b·i r¸c Kiªu Kþ cña Hµ Néi ®Ó ®em chÕ biÕn thµnh ph©n bãn hçn hîp. Ch−¬ng tr×nh nµy kh¸ lµ thµnh c«ng do chØ cã 5% l−îng chÊt th¶i ®−îc chuyÓn ®Õn c¬ së chÕ biÕn ph©n lµ c¸c thµnh phÇn v« c¬. Mét s¸ng kiÕn t−¬ng tù còng ®· ®−îc triÓn khai ë x· Tr©u Quú, huyÖn Gia L©m, Hµ Néi cho thÊy lµ 90-95% s½n sµng thùc hiÖn ph©n lo¹i chÊt th¶i ngay t¹i hé gia ®×nh vµ kho¶ng 75-85% l−îng chÊt th¶i ®−îc ph©n lo¹i ®óng. ViÖc thu gom chÊt th¶i c«ng nghiÖp cho ®Õn nay vÉn ch−a ®−îc tæ chøc mét c¸ch cã hÖ thèng, nhÊt lµ ®èi víi chÊt th¶i c«ng nghiÖp nguy h¹i. C¸c c¬ së c«ng nghiÖp th−êng l−u gi÷ chÊt th¶i r¾n ë c¬ së m×nh vµ hîp ®ång víi c¸c c«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ vËn chuyÓn khái c¬ së cña hä ®Ó xö lý cïng víi chÊt th¶i ®« thÞ ®Õn b·i ch«n lÊp nÕu nh− kh«ng cã mét c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh nµo kh¸c cã nhu cÇu mua l¹i ®Ó t¸i chÕ/t¸i sö dông. §èi víi viÖc thu gom chÊt th¶i y tÕ, do ®Æc thï cña lo¹i chÊt th¶i nµy Bé Y tÕ cã quy ®Þnh lµ c¸c bÖnh viÖn ph¶i ph©n lo¹i thµnh chÊt th¶i y tÕ nguy h¹i vµ kh«ng nguy h¹i. ChÊt th¶i y tÕ th«ng th−êng ®−îc thu gom sau ®ã sÏ ®−îc c¸c tæ chøc m«i tr−êng ®« thÞ vËn chuyÓn ®i ch«n lÊp. ChÊt th¶i y tÕ nguy h¹i ®−îc yªu cÇu ph¶i ®−îc xö lý b»ng c¸c thiÕt bÞ chuyªn dông (thiªu ®èt). 8.4. Xö lý chÊt th¶i ë ViÖt Nam thu håi vµ t¸i chÕ, t¸i sö dông chÊt th¶i cßn h¹n chÕ, viÖc xö lý chÊt th¶i chñ yÕu lµ ch«n lÊp. T¸i chÕ vµ sö dông sÏ ®−îc ®Ò cËp ë môc 8.5 d−íi ®©y. HiÖn t¹i ch−a cã c¸c lß ®èt r¸c th¶i ®« thÞ v× lý do: mét lµ chi phÝ ®Çu t− vµ chi phÝ vËn hµnh c¸c lß ®èt r¸c kh¸ cao so víi chi phÝ ch«n lÊp. ThÝ dô, chØ tÝnh riªng chi phÝ ®èt chÊt th¶i y tÕ nguy h¹i hiÖn nay lµ kho¶ng 5.000 ®/kg, trong khi ®ã chi phÝ cho c¶ thu gom vµ xö lý chÊt th¶i y tÕ th«ng th−êng chØ vµo kho¶ng 170 ®/kg. Hai lµ, tû lÖ chÊt th¶i h÷u c¬ trong thµnh phÇn chÊt th¶i sinh ho¹t ®« thÞ kh¸ cao (1/2), do vËy sÏ tèn nhiÒu n¨ng l−îng h¬n cho viÖc ®èt chÊt th¶i. 192
C¸c b·i ch«n lÊp chÊt th¶i ë c¸c ®Þa ph−¬ng, kÓ c¶ ë c¸c ®« thÞ lín, ®−îc x©y dùng ch−a hîp vÖ sinh vµ ch−a ®−îc quy ho¹ch phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn nhanh vµ réng cña s¶n xuÊt, kinh doanh còng nh− cña ®« thÞ ho¸. HiÖn t¹i (2004) míi cã kho¶ng 10 trong sè 64 tØnh thµnh phè ë ViÖt Nam cã b·i ch«n lÊp hîp vÖ sinh vµ ®óng tiªu chuÈn kü thuËt. ë thêi ®iÓm gi÷a n¨m 2004 míi chØ cã kho¶ng mét nöa sè tØnh, thµnh phè trong c¶ n−íc (32/64) cã dù ¸n ®Çu t− x©y dùng b·i ch«n lÊp hîp vÖ sinh, trong ®ã 13 ®« thÞ ®· khëi c«ng x©y dùng 9 . Sù tån t¹i c¸c b·i ch«n lÊp chÊt th¶i ë c¸c ®Þa ph−¬ng ®ang t¹o nªn nh÷ng nçi bøc xóc vÒ m«i tr−êng kh«ng chØ cho céng ®ång d©n c− gÇn b·i ch«n lÊp mµ cßn c¶ c− d©n ë c¸c ®Þa bµn thu gom chÊt th¶i. Trong mét sè n¨m gÇn ®©y ë c¸c thµnh phè Hµ Néi vµ H¶i Phßng ®· tõng x¶y ra t×nh tr¹ng ng−êi d©n n¬i cã b·i ch«n lÊp chÊt th¶i cña thµnh phè ®· ng¨n c¶n kh«ng cho xe chë chÊt th¶i sinh ho¹t ®Õn ®æ ë b·i r¸c, lµm ngõng trÖ ho¹t ®éng thu gom chÊt th¶i ë nhiÒu quËn trong thµnh phè nhiÒu ngµy liÒn, g©y tèn kÐm vÒ kinh tÕ vµ c«ng søc cho c¸c gi¶i ph¸p xö lý t×nh thÕ (Hép 8.2). Hép 8.2. Thµnh phè H¶i Phßng: nçi bøc xóc n¬i ch«n lÊp chÊt th¶i. 16 giê ngµy 6 th¸ng 8 n¨m 2004, d©n ph−êng Trµng C¸t ra ®øng gi÷a ®−êng chÆn xe chë r¸c cña C«ng ty m«i tr−êng ®« thÞ H¶i Phßng xuèng b·i r¸c Trµng C¸t. Mçi ngµy thµnh phè th¶i ra 1.100m3 r¸c r−ëi. Mét ngµy r¸c n»m l¹i trªn ®−êng phè H¶i Phßng ®ñ lµm ®au ®Çu c¸c nhµ l·nh ®¹o. Trong 3 ngµy Thµnh phè H¶i Phßng ø hµng ngµn mÐt khèi r¸c. ¤ng TrÇn Huy T¶n, Gi¸m ®èc C«ng ty M«i tr−êng ®« thÞ H¶i Phßng, ®· cho ®i mua ba v¹n chiÕc bao t¶i ë Nhµ m¸y ®ay Th¸i B×nh ®ùng r¸c. TÊt c¶ chØ lµ gi¶i ph¸p t×nh thÕ, khi xe chë r¸c vÉn bÞ ng−êi d©n Trµng C¸t “cÊm ®−êng”. Nguån: B¸o Lao ®éng, sè 222, ngµy 9/8/2004. ViÖc xö lý chÊt th¶i th«ng th−êng gÆp nhiÒu khã kh¨n nh− vËy, ®èi víi chÊt th¶i nguy h¹i (c«ng nghiÖp, y tÕ) th× l¹i cßn nhiÒu khã kh¨n h¬n vµ bøc xóc h¬n. Nh− ®· nãi ë phÇn ph¸t th¶i, sù thiÕu v¾ng sè liÖu thèng kª chÝnh thøc vÒ ph¸t th¶i chÊt th¶i (r¾n, láng, khÝ) nguy h¹i còng cã nghÜa lµ lo¹i chÊt th¶i nµy cßn ch−a ®−îc qu¶n lý vµ xö lý tèt. §ã lµ ch−a kÓ, sau nhiÒu n¨m chiÕn tranh, 9 Con sè nµy tiÕp tôc t¨ng lªn bëi sù thóc Ðp cña nhu cÇu vµ yªu cÇu b¶o vÖ m«i tr−êng, còng nh− ¸p lùc cña céng ®ång d©n c− n¬i c¬ b·i ch«n lÊp r¸c th¶i. 193
cßn tån l−u c¸c ho¸ chÊt ®éc ë nhiÒu ®Þa bµn, vµ nhiÒu lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt kh«ng cßn gi¸ trÞ sö dông còng cßn tån ®äng kh¸ nhiÒu ®ßi hái ph¶i sím cã gi¶i ph¸p xö lý. N¨ng lùc qu¶n lý chÊt th¶i nguy h¹i nãi chung vµ xö lý chÊt th¶i nguy h¹i nãi riªng ë ViÖt Nam cßn rÊt h¹n chÕ. C¸c chÊt th¶i r¾n nguy h¹i c«ng nghiÖp ph¸t sinh vµ tËp trung chñ yÕu ë c¸c khu vùc kinh tÕ träng ®iÓm vµ phÇn lín ®ang ®−îc l−u gi÷ t¹m thêi ®Ó chê x©y dùng c¸c c¬ së xö lý. C¸c chÊt th¶i nguy h¹i c«ng nghiÖp còng ph¸t sinh tõ c¸c c¬ së s¶n xuÊt t¸i chÕ chÊt th¶i, tËp trung ë c¸c lµng nghÒ t¸i chÕ chÊt th¶i (chñ yÕu lµ trong n−íc th¶i) . Sù « nhiÔm bëi c¸c chÊt th¶i nguy h¹i ë c¸c lµng nghÒ t¸i chÕ t¨ng lªn rÊt nhiÒu bëi n−íc th¶i víi c¸c chÊt th¶i nguy h¹i (kim lo¹i nÆng, ho¸ chÊt ®éc,...) kh«ng ®−îc xö lý vµ x¶ th¼ng vµo c¸c nguån n−íc (s«ng, hå) hoÆc cèng r·nh tho¸t n−íc tù nhiªn trong lµng. ë ViÖt Nam, còng nh− ë nhiÒu n−íc ®ang ph¸t triÓn kh¸c, ph−¬ng thøc xö lý chÊt th¶i r¾n nãi chung vµ chÊt th¶i r¾n nguy h¹i c«ng nghiÖp nãi riªng, v× nhiÒu lý do (kinh tÕ, qu¶n lý,...), h−íng chñ yÕu vµo ch«n lÊp (tíi 96% l−îng chÊt th¶i thu gom). Ph−¬ng thøc xö lý chÊt th¶i r¾n nguy h¹i b»ng thiªu ®èt còng ®ang ®−îc c¸c nhµ qu¶n lý m«i tr−êng ViÖt Nam tÝnh ®Õn th«ng qua tËn dông, sö dông c«ng nghÖ s¶n xuÊt xi m¨ng ®ang rÊt ph¸t triÓn ë ViÖt Nam. Víi ph−¬ng thøc xö lý thiªu ®èt chÊt th¶i r¾n nguy h¹i, nh− ®· biÕt, trªn thÕ giíi cã 2 lo¹i chÝnh lµ thiªu ®èt b»ng lß chuyªn dông (lß chØ ®Ó ®èt chÊt th¶i) vµ thiªu ®èt b»ng lß xi m¨ng. Thiªu ®èt b»ng lß xi m¨ng ®−îc xem lµ −u viÖt h¬n v× tËn dông ®−îc nguån nguyªn liÖu vµ viÖc xö lý m«i tr−êng tèt h¬n. §èi víi chÊt th¶i y tÕ th× chÊt th¶i r¾n y tÕ hiÖn th−êng ®−îc thu gom vµ xö lý chung cïng víi chÊt th¶i r¾n ®« thÞ, lµ ®−a ®i ch«n lÊp ë b·i r¸c. Cßn ®èi víi chÊt th¶i r¾n y tÕ nguy h¹i th× ph−¬ng ph¸p ®èt ®ang ®−îc ¸p dông víi tû lÖ ®èt ngµy cµng t¨ng nhê nh÷ng cè g¾ng nç lùc ®Çu t− cña Nhµ n−íc. HiÖn t¹i trªn ph¹m vi c¶ n−íc cã 61 lß ®èt chÊt th¶i y tÕ, trong ®ã cã 14 lß ®èt do ViÖt Nam thiÕt kÕ vµ chÕ t¹o. §Çu t− trung b×nh cho 1 lß ®èt y tÕ thiÕt kÕ vµ s¶n xuÊt trong n−íc cì 300 triÖu ®ång vµ cho 1 lß ®èt nhËp ngo¹i lµ cì 3 tû ®ång. Tuy vËy, c¸c lß ®èt chÊt th¶i y tÕ nguy h¹i hiÖn cã nµy cßn ch−a ®−îc sö dông hÕt c«ng suÊt vµ viÖc xö lý chÊt th¶i y tÕ nguy h¹i kh«ng ®óng kü thuËt ®· g©y ra nh÷ng rñi ro vÒ søc khoÎ. HÇu hÕt c¸c kho¶n ®Çu t− tõ nguån trong n−íc vµ quèc tÕ cho c¸c dù ¸n lß ®èt ®Òu tËp trung vµo viÖc mua thiÕt bÞ trong khi ®ã th× c¸c bÖnh viÖn ®Òu ph¶i tù ®Çu t− tµi chÝnh ®Ó trang tr¶i cho c¸c kho¶n chi phÝ vËn hµnh lß ®èt (nh− tËp huÊn, mua nhiªn liÖu, nh©n sù) tõ nguån kinh phÝ hiÖn cã cña bÖnh viÖn. ChÝnh v× vËy c¸c bÖnh viÖn kh«ng cã ®ñ nguån lùc tµi chÝnh 194
®Ó vËn hµnh c¸c lß ®èt, c¸c chÊt th¶i y tÕ nguy h¹i th−êng kh«ng ®−îc xö lý mét c¸ch thÝch hîp vµ th−êng xuyªn bÞ lÉn víi c¸c lo¹i chÊt th¶i y tÕ th«ng th−êng kh¸c (Hép 8.3). Hép 8.3. §èt chÊt th¶i y tÕ nguy h¹i ë ViÖt Nam MÆc dï c«ng suÊt hiÖn t¹i cña tÊt c¶ c¸c lß ®èt chÊt th¶i y tÕ ë ViÖt Nam cã kh¶ n¨ng ®¸p øng cho h¬n 50% tæng l−îng chÊt th¶i y tÕ l©y nhiÔm, nh−ng phÇn lín c¸c lß ®èt nµy ch−a ho¹t ®éng hÕt c«ng suÊt do c¸c khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. NhiÒu lß ®èt chØ vËn hµnh 2 lÇn mét tuÇn hoÆc lµ tõ 4 ®Õn 6 giê mçi ngµy. VÝ dô nh− ë Hµ Néi n¬i cã sè lß ®èt cã kh¶ n¨ng ®¸p øng tíi 70% tæng l−îng chÊt th¶i y tÕ (3.600 kg/ngµy) th× l−îng chÊt th¶i thùc sù ®−îc thiªu ®èt trong n¨m 2003 còng chØ dao ®éng tõ 18% ®Õn 33% tæng l−îng chÊt th¶i ph¸t sinh.Mét sè bÖnh viÖn gi¶i quyÕt vÊn ®Ò thiÕu nguån tµi chÝnh b»ng c¸ch ¸p dông chÕ ®é thu phÝ sö dông ®Æc biÖt cì 1.000 ®ång/gi−êng/ngµy ®Ó trang tr¶i cho chi phÝ vËn hµnh lß ®èt (cô thÓ lµ BÖnh viÖn Lao Hµ Néi, BÖnh viÖn Nhi ®ång Vinh)1. C¸c bÖnh viÖn ë c¸c vïng l©n cËn nhau còng ®ang ®−îc khuyÕn khÝch x©y dùng c¸c hÖ thèng lß ®èt dïng chung ®Ó cã thÓ chia sÎ chi phÝ vËn hµnh. N−íc th¶i tõ c¸c bÖnh viÖn ®ang cßn lµ mét vÊn ®Ò kh«ng nhá ®èi víi m«i tr−êng bëi hai lý do. Mét lµ, còng gièng nh− trong s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, ®a phÇn n−íc th¶i cña bÖnh viÖn hÇu nh− kh«ng ®−îc xö lý tr−íc khi th¶i vµo hÖ thèng tho¸t n−íc chung. Hai lµ, c¬ së h¹ tÇng cña c¸c ®Þa bµn n¬i cã bÖnh viÖn, nhÊt lµ ë c¸c thÞ trÊn, huyÖn lþ vµ vïng n«ng th«n, miÒn nói, cßn yÕu kÐm, hÇu hÕt tÊt c¶ c¸c nguån n−íc th¶i (c«ng nghiÖp, sinh ho¹t, y tÕ) ®Òu ®æ chung vµo hÖ thèng tho¸t n−íc chung, ®Ó råi sau ®ã th¶i ra s«ng, g©y « nhiÔm c¸c nguån n−íc mÆt. Nh×n chung, viÖc xö lý chÊt th¶i ë ViÖt Nam hiÖn cßn ch−a tèt, t¹o nªn søc Ðp vµ th¸ch thøc ngµy cµng gia t¨ng ®èi víi b¶o vÖ m«i tr−êng vµ viÖc kh¾c phôc chóng ®ßi hái thêi gian vµ nguån tµi chÝnh kh«ng nhá. HiÖn t¹i cã tíi 96% chÊt th¶i thu gom ®−îc vËn chuyÓn tíi b·i ch«n lÊp kh«ng chØ lµm t¨ng g¸nh nÆng cho viÖc t×m kiÕm c¸c ®Þa ®iÓm lùa chän lµm n¬i ch«n lÊp chÊt th¶i r¾n, lµm t¨ng c¸c nguy c¬, hiÓm ho¹ ®èi víi m«i tr−êng vµ søc khoÎ ng−êi d©n xung quanh mµ cßn lµm l·ng phÝ mét nguån vËt liÖu vµ n¨ng l−îng cã thÓ thu håi cho t¸i chÕ vµ s¶n xuÊt (thÝ dô s¶n xuÊt ph©n bãn h÷u c¬ compost). 195
8.5. T¸i chÕ vµ t¸i sö dông chÊt th¶i T¸i chÕ vµ t¸i sö dông chÊt th¶i lµ mét xu h−íng ph¸t triÓn trong qu¶n lý m«i tr−êng nãi chung vµ qu¶n lý chÊt th¶i nãi riªng. ë ViÖt Nam tõ nhiÒu thËp kû tr−íc ®· h×nh thµnh m¹ng l−íi t¸i chÕ chÊt th¶i víi nh÷ng ng−êi thu gom chÊt th¶i sinh ho¹t tõ c¸c hé gia ®×nh (®å phÕ th¶i nh− giÊy lo¹i, ®å gia dông b»ng nhùa, kim lo¹i, thuû tinh bá ®i), nh÷ng ®iÓm thu gom mua l¹i c¸c chÊt th¶i thu gom ®−îc vµ nh÷ng c¬ së t¸i chÕ, thËm chÝ t¹o nªn nh÷ng lµng nghÒ t¸i chÕ mang tÝnh chÊt truyÒn thèng, nh− lµng nghÒ t¸i chÕ s¾t, thÐp §a Héi, lµng nghÒ t¸i chÕ giÊy D−¬ng æ, lµng nghÒ ®óc ®ång §¹i B¸i (tØnh B¾c Ninh),..., t¹o c«ng ¨n, viÖc lµm vµ ®em l¹i thu nhËp cho nhiÒu gia ®×nh, nhiÒu lµng nghÒ. HiÖn nay, vµ trong t−¬ng lai, cïng víi viÖc n©ng cao møc tiªu dïng cña ng−êi d©n còng nh− cïng víi viÖc t¨ng tr−ëng ë møc cao cña s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th× c¸c nguån ph¸t th¶i, l−îng chÊt th¶i còng sÏ t¨ng lªn, kÐo theo nhiÒu c¬ héi vµ kh¶ n¨ng cho ho¹t ®éng t¸i chÕ vµ t¸i sö dông chÊt th¶i ë ViÖt Nam. ë ViÖt Nam, t¸i chÕ vµ t¸i sö dông chÊt th¶i chñ yÕu tËp trung ®èi víi chÊt th¶i r¾n sinh ho¹t. Cßn ®èi víi t¸i chÕ vµ t¸i sö dông chÊt th¶i r¾n c«ng nghiÖp cßn rÊt khiªm tèn vµ ch−a ®−îc tæ chøc mét c¸ch hÖ thèng. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®ang chñ tr−¬ng tõ nay ®Õn n¨m 2010 h×nh thµnh mét ngµnh c«ng nghiÖp míi lµ ngµnh c«ng nghiÖp t¸i chÕ chÊt th¶i. Cã thÓ h×nh dung c¸c kªnh t¸i chÕ vµ t¸i sö dông chÊt th¶i sinh ho¹t ë c¸c ®« thÞ ViÖt Nam hiÖn nay nh− sau (S¬ ®å h×nh 8.2). Trong ®iÒu kiÖn møc thu nhËp cña ®a sè c¸c hé gia ®×nh cßn thÊp th× viÖc t¸i sö dông chÊt th¶i lµ mét hµnh vi tÊt yÕu. HÇu hÕt c¸c gia ®×nh ë ViÖt Nam ®Òu cè g¾ng tËn dông tèi ®a nhiÒu lo¹i vËt dông nh− chai lä thuû tinh, c¸c vá ®å ®ùng b»ng nhùa, kim lo¹i,... , kÓ c¶ ®em cho b¹n bÌ, ng−êi th©n ®Ó t¸i sö dông. §å gia dông cã gi¸ trÞ, cßn tèt nh−ng kh«ng cÇn ®Õn n÷a v× nhiÒu nguyªn nh©n (sù tiÖn dông, thÈm mü,...) nh− qu¹t m¸y, xe ®¹p, radio, tivi, tñ l¹nh, ®iÖn tho¹i,... ®−îc ®em cho hoÆc b¸n l¹i cho ng−êi kh¸c. Mét hÖ thèng thu mua ®å gia dông cò d¹ng second - hand ®ang ph¸t triÓn ë nhiÒu ®« thÞ ViÖt Nam. Ngoµi ra, cßn cÇn kÓ tíi ®é ngò nh÷ng c¬ së söa ch÷a ®å gia dông háng (ti vi, tñ l¹nh, 196
qu¹t m¸y, ®iÖn tho¹i, ®ång hå,...) ®ang ph¸t triÓn ë hÇu hÕt c¸c ®iÓm d©n c− còng t¹o nªn mét ho¹t ®éng t¸i sö dông trong kinh tÕ chÊt th¶i ë ViÖt Nam. Tæ thu gom r¸c Ng−êi nhÆt r¸c Ng−êi nhÆt r¸c §å dïng gia vµ quÐt ®−êng trªn ®−êng phè ë b·i r¸c ®×nh bá ®i C¸c ®iÓm thu mua Thu mua phÕ th¶i phÕ th¶i C«ng nghiÖp t¸i chÕ H×nh 8.2. C¸c kªnh thu gom chÊt th¶i sinh ho¹t ë ®« thÞ. Víi thµnh phÇn chÊt th¶i ®« thÞ cã tíi 1/2 lµ chÊt th¶i h÷u c¬ (nh− ®· tr×nh bµy ë môc 8.2), tiÒm n¨ng tËn dông nguån chÊt th¶i nµy ®Ó s¶n xuÊt ph©n bãn h÷u c¬ compost ë ViÖt Nam lµ rÊt lín. ThÕ nh−ng, hiÖn t¹i míi chØ cã kho¶ng 4% l−îng chÊt th¶i thu gom ®−îc chÕ biÕn thµnh ph©n compost. HiÖn t¹i ë ViÖt Nam cã 9 nhµ m¸y chÕ biÕn ph©n h÷u c¬ tËp trung (b¶ng 8.4) ChÝnh phñ ViÖt Nam víi sù trî gióp kü thuËt vµ tµi chÝnh cña mét sè tæ chøc quèc tÕ ®ang cã kÕ ho¹ch tiÕp tôc x©y dùng mét sè nhµ m¸y chÕ biÕn ph©n h÷u c¬ gÇn c¸c b·i ch«n lÊp chÊt th¶i. 197
B¶ng 8.4. HiÖn tr¹ng cña mét sè nhà m¸y chÕ biÕn ph©n hçn hîp tËp trung ë ViÖt Nam §Þa ®iÓm cña C«ng suÊt B¾t ®Çu Nguån r¸c th¶i HiÖn tr¹ng nhµ m¸y (tÊn/ngµy) ho¹t ®éng h÷u c¬ CÇu DiÔn, Hµ 140 1992; ChÊt th¶i tõ §ang ho¹t ®éng. B¸n 3 Néi1 Më réng c¸c khu chî, lo¹i s¶n phÈm cã chÊt n¨m 2002 ®−êng phè l−îng kh¸c nhau víi gi¸ 800, 1200, vµ 2000 ®/kg. Thµnh phè 250 2003 ChÊt th¶i ®« thÞ §ang ho¹t ®éng. Cung Nam §Þnh1 ch−a ph©n t¸ch cÊp ph©n s¶n xuÊt ®−îc miÔn phÝ cho n«ng d©n Phóc Kh¸nh, 75 2001 Kh«ng râ §ang ho¹t ®éng. Th¸i B×nh1 Thµnh phè 35,3 1998 Kh«ng râ §ang ho¹t ®éng. . B¸n 3 ViÖt Tr× , tØnh lo¹i s¶n phÈm cã chÊt Phó Thä1 l−îng kh¸c nhau víi gi¸ 200, 250 vµ 900 ®/kg Hãc M«n, 240 1982; ChÊt th¶i ®« thÞ §ãng cöa do khã b¸n Thµnh phè ®ãng cöa ch−a ph©n t¸ch s¶n phÈm Hå ChÝ Minh1 n¨m 1991 Phóc Hßa – 30 Kh«ng râ Kh«ng râ §ang ho¹t ®éng. T©n Thµnh, Bµ RÞa-Vòng Tµu1 Trµng C¸t, 50 2004 Bïn, r¸c n¹o §ang ë giai ®o¹n thö thµnh phè H¶i vÐt ®−îc tõ hÖ nghiÖm Phßng thèng cèng r·nh vµ chÊt th¶i ®« thÞ ch−a ph©n t¸ch Ninh ThuËn 100 1998 ChÊt th¶i ®« thÞ §ang ho¹t ®éng. ch−a ph©n t¸ch Thôy Ph−¬ng, 159 2004 ChÊt th¶i ®« thÞ §ang ho¹t ®éng. B¸n ph©n HuÕ (víi c«ng ch−a ph©n t¸ch víi gi¸ 1100 ®/kg cho n«ng nghÖ eraphin) d©n trång cµ phª vµ cao su Nguån: (1) Ng©n hàng Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JIBIC) (2004) Nghiªn cøu thö nghiÖm cña JIBIC vμ C¶i thiÖn M«i tr−êng b»ng ph−¬ng ph¸p t¸i chÕ hiÖu qu¶ r¸c th¶i sinh ho¹t và c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam, (2) Bé X©y dùng (2002) B¸o c¸o “KÕ ho¹ch tæng thÓ vμ c¸c c¬ së tiªu hñy và xö lý r¸c th¶i r¾n ®¹t tiªu chuÈn m«i tr−êng ë 17 tØnh cña ViÖt Nam”; (3) CEETIA . 198
ë mét sè ®Þa ph−¬ng (Thµnh phè Hå ChÝ Minh, L¹ng S¬n, §µ N½ng,...) mét sè t− nh©n ®· tham gia ®Çu t− chÕ biÕn ph©n bãn h÷u c¬ tõ nguån chÊt th¶i t¹i c¸c b·i ch«n lÊp (Hép 8.4). Hép 8.4. ChÕ biÕn ph©n bãn h÷u c¬ ë b∙i ch«n lÊp r¸c §«ng Th¹nh, Tp. Hå ChÝ Minh Mét xÝ nghiÖp t− nh©n tiÕn hµnh lÊy l¹i r¸c th¶i tõ b·i r¸c §«ng Th¹nh ë thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Ó ph©n t¸ch c¸c thµnh phÇn h÷u c¬ vµ ®em b¸n nh− lµ mét lo¹i s¶n phÈm ph©n bãn c¶i t¹o ®Êt víi gi¸ 400 ®ång/kg 10 . Nh−ng ho¹t ®éng nµy hiÖn bÞ cÊm ë ViÖt Nam do cã nguy c¬ cao g©y ra nh÷ng t¸c ®éng vÒ m«i tr−êng vµ søc khoÎ. T¹i hÇu hÕt c¸c b·i r¸c lín ë c¸c ®« thÞ ë ViÖt Nam cã nh÷ng ng−êi bíi r¸c thu gom c¸c phÕ th¶i (tói nhùa, ni l«ng, giÊy, v¶i,...) ®Ó råi sau ®ã b¸n l¹i cho c¸c ®iÓm thu mua phÕ liÖu. M¹ng l−íi thu mua phÕ liÖu nµy cã mÆt ë c¸c ®iÓm d©n c− trong vµ ngoµi ®« thÞ, thËm chÝ ë mét sè ®« thÞ lín (Hµ Néi, H¶i phßng, Thµnh phè Hå ChÝ Minh,... h×nh thµnh khu vùc d©n c− tËp trung sinh sèng b»ng nghÒ thu mua, thu gom c¸c phÕ th¶i. C¸c phÕ liÖu thu gom ®−îc sau ®ã ®−îc ph©n lo¹i (nhùa, giÊy, v¶i, kim lo¹i,...) vµ b¸n l¹i cho c¸c c¬ së t¸i chÕ chÊt th¶i lµm vËt liÖu cho viÖc s¶n xuÊt ra c¸c mÆt hµng d©n dông (giµy dÐp nhùa t¸i chÕ, x« chËu ®ùng n−íc, giÊy t¸i chÕ, s¾t cuén t¸i chÕ,...). TÊt c¶ nh÷ng ng−êi bíi r¸c ë c¸c b·i r¸c lµ nh÷ng ng−êi nghÌo, ®a sè lµ phô n÷, cã c¶ trÎ em. ViÖc thu gom phÕ liÖu ë b·i r¸c ®em l¹i kho¶n thu nhËp ®¸ng kÓ cho cuéc sèng cña hä. Tuy vËy, sù rñi ro trong c«ng viÖc cña hä (nh− nguy c¬ nhiÔm bÖnh, bÞ th−¬ng do c¸c vËt s¾c nhän ®©m ph¶i,...) lµ rÊt lín. ChÝnh quyÒn ®Þa ph−¬ng nhiÒu n¬i cã b·i r¸c ®· cã nh÷ng quy ®Þnh nh»m gi¶m thiÓu c¸c nguy c¬ nµy, nh− quy ®Þnh thêi gian cho vµo b·i r¸c tr¸nh thêi gian cã n¾ng nhiÒu vµ gay g¾t, thËm chÝ mét sè b·i r¸c lín (ë Hµ Néi, Thµnh phè Hå ChÝ Minh, §µ N½ng,...) cßn quy ®Þnh cÊm trÎ em d−íi 16 tuæi vµo bíi r¸c. Ho¹t ®éng t¸i chÕ chÊt th¶i ë ViÖt Nam ®· h×nh thµnh tõ nhiÒu thËp kû tr−íc ®©y. Nh− ®· nãi ë trªn, c¸c lµng nghÒ t¸i chÕ chÊt th¶i ®· ®−îc h×nh thµnh tõ kh¸ l©u ë ®Þa bµn n«ng th«n vµ hiÖn ®ang ®−îc ph¸t triÓn m¹nh ë nhiÒu ®Þa 10 Ng©n hµng Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JIBIC) (2004) Nghiªn cøu thö nghiÖm cña JIBIC vÒ C¶i thiÖn M«i tr−êng b»ng ph−¬ng ph¸p t¸i chÕ hiÖu qu¶ r¸c th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam, PhÇn 2, Sö dông chÊt th¶i r¾n, b¸o c¸o cuèi cïng; VIWASE (2002) ChiÕn l−îc tæng thÓ Qu¶n lý ch¸t th¶i r¾n ë thµnh phè Hå ChÝ Minh ®Õn n¨m 2020. 199
ph−¬ng cïng víi ®µ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ vµ møc tiªu dïng trong x· héi. Tû lÖ t¸i chÕ c¸c chÊt th¶i ë c¸c c¬ së s¶n xuÊt lµng nghÒ t¸i chÕ lµ kh¸ cao (B¶ng 8.5). B¶ng 8.5. Tû lÖ t¸i chÕ ë c¸c lµng nghÒ ViÖt Nam Nguyªn liÖu ®Çu vµo ®Ó S¶n phÈm VËt liÖu ®−îc t¸i chÕ % ®−îc t¸i chÕ t¸i chÕ (tÊn/n¨m) (tÊn/n¨m) Nhùa dÎo 25.200 22.900 90,9 GiÊy 51.700 45.500 80,0 Kim lo¹i 735.000 700.000 95,2 Tæng céng 811.900 768.400 94,6 Nguån: ViÖn Khoa häc vμ C«ng nghÖ M«i tr−êng, Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu KC.08.09 Ngoµi ra, ë ®« thÞ còng ®ang ph¸t triÓn s¶n xuÊt dùa trªn c¬ së vËt liÖu t¸i chÕ. NhiÒu doanh nghiÖp t− nh©n ho¹t ®éng trªn c¬ së t¸i chÕ vËt liÖu phÕ th¶i, nhiÒu nhÊt lµ vËt liÖu nhùa, giÊy vµ kim lo¹i. Nguån vËt liÖu t¸i chÕ kh«ng chØ bao gåm nguån trong n−íc mµ cßn c¶ nguån nhËp tõ n−íc ngoµi, chñ yÕu tõ mét sè n−íc l©n cËn (Trung Quèc, Campuchia, Lµo). Ho¹t ®éng t¸i chÕ chÊt th¶i ë ViÖt Nam hiÖn ®ang t¹o c«ng ¨n viÖc lµm vµ thu nhËp cho hµng v¹n ng−êi, ®ãng gãp nhiÒu triÖu USD cho nÒn kinh tÕ (Hép 8.5). Hép 8.5. §ãng gãp cña ho¹t ®éng t¸i chÕ chÊt th¶i ë 3 thµnh phè lín ë ViÖt Nam TP. Hå ChÝ Minh: N¨m 1995, tæng gi¸ trÞ cña c¸c lo¹i vËt liÖu t¸i chÕ l−u th«ng trªn thÞ tr−êng thuéc khèi t− nh©n ë thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· lªn tíi 9 triÖu USD, con sè nµy chØ thÊp h¬n 1triÖu USD so víi tæng chi phÝ mµ thµnh phè ph¶i chi cho ho¹t ®éng qu¶n lý chÊt th¶i trong cïng n¨m ®ã 11 . H¶i Phßng: gi¸ trÞ c¸c lo¹i hµng phÕ liÖu nhùa, giÊy, kim lo¹i vµ thuû tinh l−u th«ng trªn thÞ tr−êng −íc tÝnh cì 2.2 triÖu USD trong n¨m 2000 12 . PhÇn lín c¸c lo¹i vËt liÖu t¸i chÕ ®−îc lµ nhùa dÎo (trÞ gi¸ cì 11 tû ®ång), tiÕp sau ®ã lµ giÊy (10 tû ®ång) vµ kim lo¹i (8,5 tû ®ång). 11 CENTEMA 2002. 12 JICA (2001) Nghiªn cøu vÒ kÕ ho¹ch c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn vÖ sinh cho thµnh phè H¶i Phßng, CHXHCN ViÖt Nam 200
Hµ Néi: KÕt qu¶ kh¶o s¸t c¸c ho¹t ®éng cña khu vùc t− nh©n ë Hµ Néi n¨m 1996 cho thÊy lµ cì 18-22% tæng c¸c lo¹i chÊt th¶i ®· ®−îc chuyÓn sang c¸c c¬ së t¸i chÕ t− nh©n tõ c¸c b·i ch«n lÊp. Víi con sè xÊp xØ 1,4 triÖu tÊn chÊt th¶i ph¸t sinh ë Hµ Néi mçi n¨m th× ho¹t ®éng t¸i chÕ ®· tiÕt kiÖm chi phÝ ®¸ng lÏ ph¶i dµnh cho ho¹t ®éng tiªu huû chÊt th¶i víi møc hiÖn t¹i cì tõ 38 ®Õn 47 tû ®ång. Tuy vËy, ho¹t ®éng t¸i chÕ nµy còng ®em l¹i nhiÒu vÊn ®Ò vÒ « nhiÔm m«i tr−êng, thËm chÝ ë mét sè lµng nghÒ t¸i chÕ m«i tr−êng bÞ « nhiÔm trÇm träng, ¶nh h−ëng xÊu ®Õn søc khoÎ, sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë lµng vµ khu vùc xung quanh. C¸c « nhiÔm nµy chñ yÕu tËp trung vµo m«i tr−êng n−íc bëi n−íc th¶i th¶i ra tõ ho¹t ®éng t¸i chÕ. ChÝnh phñ ViÖt Nam ®ang cè g¾ng ¸p dông c¸c biÖn ph¸p (kinh tÕ, hµnh chÝnh, gi¸o dôc) nh»m gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i tr−êng, ®ång thêi kh«ng g©y c¶n trë cho ho¹t ®éng t¸i chÕ nµy tiÕp tôc ph¸t triÓn. C¸c nhµ m«i tr−êng vµ qu¶n lý Nhµ n−íc ë ViÖt Nam ®ang h−íng tíi h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp sinh th¸i víi ý t−ëng phèi kÕt hîp víi viÖc t¸i chÕ, t¸i sö dông c¸c phÕ th¶i ngay trong khu c«ng nghiÖp nh»m gi¶m thiÓu chÊt th¶i th¶i ra bªn ngoµi khu c«ng nghiÖp (Hép 8.6). Hép 8.6. Tp. Hå ChÝ Minh: Khu c«ng nghiÖp sinh th¸i vµ trung t©m trao ®æi chÊt th¶i Khu C«ng nghiÖp Biªn Hoµ I ®−îc thµnh lËp vµo n¨m 1963 lµ mét trong nh÷ng khu c«ng nghiÖp ®Çu tiªn cña ViÖt nam gåm: 83 doanh nghiÖp ho¹t ®éng trong 8 ngµnh c«ng nghiÖp. Trong sè ®ã cã 14 doanh nghiÖp ®· sö dông l¹i c¸c s¶n phÈm phô th−êng ®−îc coi lµ phÕ liÖu (nh− phoi kim lo¹i, thuû tinh, thïng chøa b»ng nhùa) trong d©y chuyÒn s¶n xuÊt vµ 5 doanh nghiÖp ®· trao ®æi chÊt th¶i víi c¸c nhµ m¸y kh¸c trong cïng khu c«ng nghiÖp. Mét sè nhµ m¸y b¸n chÊt th¶i cho c¸c c¬ së t¸i chÕ ë ngoµi khu c«ng nghiÖp. Ng−êi ta ®ang cè g¾ng thiÕt lËp c¸c trung t©m trao ®æi chÊt th¶i nh»m duy tr× c¬ së d÷ liÖu vÒ c¸c s¶n phÈm phô th−êng bÞ coi lµ phÕ liÖu r¾n trong khu c«ng nghiÖp. ViÖc trao ®æi chÊt th¶i r¾n nµy lµ mét trong c¸c ho¹t ®éng quan träng vµ ®Æc tr−ng cho c¸c nhµ m¸y trong khu kinh tÕ c«ng nghiÖp nµy. §Æc tr−ng quan träng kh¸c cña khu c«ng nghiÖp nµy lµ viÖc trao ®æi vµ t¸i sö dông n−íc th¶i, nhiÖt th¶i vµ gi¶m thiÓu vËt liÖu vµ n¨ng l−îng ®Çu vµo. Nguån: T¹p chÝ B¶o vÖ M«i tr−êng, Sè 1+2/2004 201
S¶n xuÊt s¹ch h¬n víi néi dung phèi kÕt hîp t¸i chÕ, t¸i sö dông chÊt th¶i ngay trong mçi quy tr×nh, mçi kh©u/c«ng ®o¹n s¶n xuÊt trong mét doanh nghiÖp còng ®ang lµ mét mèi quan t©m chó ý lín cña c¸c nhµ qu¶n lý ViÖt Nam. Mét kÕ ho¹ch hµnh ®éng quèc gia vÒ s¶n xuÊt s¹ch h¬n ®· ®−îc ho¹ch ®Þnh vµ ban hµnh (n¨m 2002), tËp trung tr−íc hÕt vµo s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. ChiÕn l−îc B¶o vÖ m«i tr−êng quèc gia tíi n¨m 2010 vµ ®Þnh h−íng ®Õn n¨m 2020 ®· chñ tr−¬ng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét ngµnh c«ng nghiÖp míi lµ ngµnh c«ng nghiÖp t¸i chÕ chÊt th¶i ®Ó t¸i chÕ kho¶ng 1/3 l−îng chÊt th¶i thu gom ®−îc. §iÒu nµy cã nghÜa lµ, xÐt trªn ph−¬ng diÖn kinh tÕ vµ qu¶n lý chÊt th¶i, ChÝnh phñ ViÖt Nam chñ tr−¬ng thùc thi mét chiÕn l−îc vµ chÝnh s¸ch song hµnh, h−íng vµo gi¶m thiÓu ph¸t th¶i (th«ng qua ¸p dông s¶n xuÊt s¹ch h¬n) vµ h−íng vµo tËn thu vµ t¸i chÕ c¸c chÊt th¶i th¶i ra (th«ng qua ngµnh c«ng nghiÖp t¸i chÕ chÊt th¶i). Trªn thùc tÕ, viÖc ¸p dông s¶n xuÊt s¹ch h¬n trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam trong nhiÒu n¨m qua ®· cho thÊy nh÷ng lîi Ých to lín, c¶ vÒ kinh tÕ (tiÕt kiÖm chi phÝ s¶n xuÊt, gi¶m gi¸ thµnh, t¨ng møc lîi nhuËn, t¨ng chÊt l−îng s¶n phÈm, ...), c¶ vÒ m«i tr−êng (gi¶m thiÓu chÊt th¶i) vµ c¶ vÒ x· héi (ng−êi lao ®éng yªn t©m vÒ m«i tr−êng lao ®éng s¹ch sÏ vµ trong lµnh h¬n). B¶ng d−íi ®©y cho thÊy tiÒm n¨ng thu ®−îc nh÷ng lîi Ých to lín nh− vËy tõ thö nghiÖm ¸p dông s¶n xuÊt s¹ch h¬n t¹i kho¶ng 100 c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam do Trung t©m s¶n xuÊt s¹ch ViÖt Nam (VNCPC) thùc hiÖn trong mét sè n¨m võa qua(B¶ng 8.6). B¶ng 8.6. Lîi Ých tiÒm n¨ng tõ ¸p dông s¶n xuÊt s¹ch h¬n t¹i c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam - TiÕt kiÖm tiªu dïng n−íc 40 - 70% - TiÕt kiÖm tiªu dïng n¨ng l−îng 20 - 50% - Gi¶m chÊt th¶i nguy h¹i 50 - 100% - Gi¶m tæng l−îng chÊt th¶i r¾n kh«ng hoµ tan trong n−íc th¶i (TSS) 40 - 60% - Gi¶m hµm l−îng kim lo¹i nÆng trong n−íc th¶i 20 - 50% Nguån: Héi nghÞ bμn trßn quèc gia lÇn thø hai vÒ s¶n xuÊt s¹ch h¬n, th¸ng 8-2004. Qu¶n lý chÊt th¶i ë ViÖt Nam hiÖn còng ®ang cè g¾ng h−íng tíi ¸p dông c¸ch tiÕp cËn míi, t− duy míi lµ Qu¶n lý tæng hîp bÒn v÷ng chÊt th¶i (Integrated Sustainable Waste Management) mµ thùc tÕ ¸p dông ë nhiÒu n−íc 202
®ang ph¸t triÓn trªn thÕ giíi cho thÊy tÝnh hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ m«i tr−êng râ rÖt. Cè g¾ng nµy thÓ hiÖn sù chuyÓn dÇn tõ c¸ch tiÕp cËn qu¶n lý chÊt th¶i theo kiÓu "cuèi ®−êng èng" (end-pipe approach) sang theo kiÓu "däc ®−êng èng" (production-pipe-line approach) víi sù xem xÐt mét c¸ch tæng thÓ c¸c khÝa c¹nh cÇn thiÕt nhÊt liªn quan tíi qu¶n lý chÊt th¶i lµ m«i tr−êng tù nhiªn, x· héi, kinh tÕ, thÓ chÕ cïng víi sù tham gia cña c¸c bªn liªn quan (stakeholders) trong c¸c kh©u cña chu tr×nh chÊt th¶i (waste circle), tõ phßng ngõa, thu gom, t¸i sö dông, t¸i chÕ cho tíi th¶i bá vµo m«i tr−êng (ch«n lÊp, thiªu huû). Tμi liÖu tham kh¶o 1. Dù ¸n kinh tÕ chÊt th¶i, Kinh tÕ chÊt th¶i vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nxb. ChÝnh trÞ Quèc gia, Hµ Néi, 2001. 2. B¸o c¸o diÔn biÕn m«i tr−êng ViÖt Nam 2004 (Viet Nam Environmental Monitor - VEM 2004) do Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng ViÖt Nam hîp t¸c víi Ng©n hµng ThÕ giíi vµ C¬ quan ph¸t triÓn quèc tÕ cña Canada so¹n th¶o vµ xuÊt b¶n. 3. Ng©n hµng Hîp t¸c Quèc tÕ NhËt B¶n (JIBIC) (2004) Nghiªn cøu thö nghiÖm cña JIBIC vÒ C¶i thiÖn M«i tr−êng b»ng ph−¬ng ph¸p t¸i chÕ hiÖu qu¶ r¸c th¶i sinh ho¹t vµ c«ng nghiÖp ë ViÖt Nam. 4. Bé X©y dùng (2002) B¸o c¸o “KÕ ho¹ch tæng thÓ vÒ c¸c c¬ së tiªu huû vµ xö lý r¸c th¶i r¾n ®¹t tiªu chuÈn m«i tr−êng ë 17 tØnh cña ViÖt Nam” 5. ViÖn khoa häc vµ c«ng nghiÖp m«i tr−êng, Ch−¬ng tr×nh nghiªn cøu KC.08.09 6. T¹p chÝ B¶o vÖ M«i tr−êng, Sè 1+2/2004. 203