Chương IV: Ngành ruột khoang

Chia sẻ: Nguyễn Đăng Khoa | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:11

Thêm vào BST

Báo xấu

96
lượt xem 17
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Có khoảng 9000 loài bao gồm các động vật đa bào có tổ chức cơ thể thấp, phần lớn sống ở biển và một số ít sống ở nước ngọt.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Chương IV: Ngành ruột khoang

Chæång VI NGAÌNH RUÄÜT KHOANG (COELENTERATA) Coï khoaíng 9000 loaìi bao gäöm caïc âäüng váût âa baìo coï täø chæïc cå thãø tháúp, pháön låïn säúng åí biãøn vaì mäüt säú êt säúng åí næåïc ngoüt. Âàûc âiãøm chung cuía caïc âaûi diãûn trong ngaình laì: • Cå thãø coï cáúu taûo âäúi xæïng toía troìn • Cå thãø cáúu taûo theo kiãøu phäi vë, coï hai låïp tãú baìo tæång æïng våïi laï phäi ngoaìi vaì laï phäi trong. • Cáúu taûo cå thãø âån giaín nhæng âa daûng , coï hai cáúu taûo laì: Sæïa vaì Thuíy tæïc. Sæïa thêch nghi våïi âåìi säúng di âäüng, thuíy tæïc thêch nghi våïi âåìi säúng âënh cæ, mäüt säú säúng theo táûp âoaìn • Coï thêch ty baìo (Cnidocyst) våïi vai troì laì tæû vãû vaì táún cäng Ngaình naìy coï ba låïp vaì 19 bäü: Låïp thuíy tæïc Hydrozoa, Låïp Sæïa chênh thæïc Scyphozoa, vaì Låïp san hä Anthozoa Hçnh 6.1: Hçnh daûng vaì cáúu taûo cuía I. Låïp Thuíy Tæïc (Hydrozoa) mäüt daûng thuíy tæïc âàûc træng. 1. Âàûc âiãøm chung Phán bäú chuí yãúu åí biãøn, chè coï mäüt vaìi loaìi säúng åí næåïc ngoüt
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 Theo táûp tênh säúng thç Thuíy tæïc coï nhiãöu biãún daûng, nhæ daûng säúng cäú âënh (thuíy tæïc) vaì säúng tæû do (sæïa) Laï phäi phaït triãøn âãún táûn vaình miãûng . Khoang vë coìn nguyãn veûn chæa phán thaình tæìng ngàn. Bäü xæång thuíy tæïc táûp âoaìn (nãúu coï) Hçnh 6.2: So saïnh cáúu truïc cuía thuíy tæïc daûng sæïa vaì thuíy tæïc. do laï ngoaìi tiãút ra åí daûng voí vaì bao láúy cå thãø, âäi khi tháúm thãm carbonat cacium Saín pháøm sinh duûc hçnh thaình åí laï ngoaìi Sinh saín theo hai kiãøu sinh saín vä tênh vaì sinh saín hæîu tênh, Hçnh 6.3: cáúu truïc vaì hoaût âäüng cuía cnidocyst ngoaìi ra cuîng coï hiãûn tæåüng xen keí thãú hãû. a. Sinh saín vä tênh: Chè coï åí låïp phuû thuíy tæïc (Hydroidea), hçnh thæïc sinh vä tênh åí âáy laì daûng moüc chäöi, vuìng moüc chäöi åí giæîa cå thãø meû, khi chäöi con coï âuí caïc bäü pháûn thç chuïng seî taïch råìi khoíi cå thãø meû . b. Sinh saín hæîu tênh: Tãú baìo sinh hoüc hçnh thaình vaì phaït triãøn tæì tãú baìo trung gian cuía laï ngoaìi, chuïng biãún âäøi thaình noîan cháu hay phán chia thaình âaïm tinh truìng (noaîn cháu gáön chán cuía thuíy tæïc coìn tinh truìng nàòm gáön cæûc miãûng). Noaîn cháu âæåüc thuû tinh trong cå thãø meû (Thuíy 88
Chæång VI: Ngaình Ruäüt khoang... tæïc næåïc ngoüt), sau âoï taûo maìng cæïng boüc laûi. Caï thãø meû chãút âi, khi coï âiãöu kiãûn thuáûn låüi thç træïng thuû tinh âoï phaït triãøn thaình caï thãø måïi. ÅÍ sæïa hay thuíy tæïc táûp âoaìn thç træïng thuû tinh ngoaìi cå thãø meû (trong mäi træåìng næåïc) træïng thuû tinh seî phaït triãøn thaình áøu tuìng Planula. Áúu truìng naìy säúng tæû do trong mäi træåìng næåïc båi läüi mäüt thåìi gian räöi chçm xuäúng âaïy phaït triãøn thaình thuíy tæïc hay táûp âoáön sæïa äúng. c. Hiãûn tæåüng xen keí thãú hãû: Thãú hãû thuíy tæïc säúng cäú âënh, sinh saín vä tênh cho ra daûng thuíy tæïc táûp âoaìn hay daûng sæïa, daûng sæïa taïch khoíi táûp âoaìn sinh saín hæîu tênh taûo laûi daûng thuíy tæïc. Daûng thuíy tæïc Sinh saín hæîu tênh Sinh saín vä tênh Daûng sæïa Sæû xen keí thãú hãû coï yï nghéa ráút låïn trong âåìi säúng cuía thuíy tæïc noïi riãng vaì sinh váût säúng baïm noïi chung, noï giuïp sinh váût phaït taïn xa hay chiãúm vuìng cæ truï måïi. Låïp naìy chia laìm Hçnh 6.4: Sæû xen keí thãú hãû trong sinh saín cuía thuíy tæïc hai låïp phuû laì låïp phuû thuíy tæïc (Hydroidea) vaì låïp phuû sæïa äúng (Siphonophora) 89
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 a. Låïp phuû thuíy tæïc (Hydroidea) Låïp naìy coï täø chæïc biãún âäøi ráút räüng, coï nhiãöu daûng hoàûc daûng sæïa, hoàûc daûng thuíy tæïc, coï thãø säúng riãng leí hay säúng táûp âoaìn. - Daûng thuíy tæïc: Cå thãø hçnh truû, hay hçnh træïng daìi, màût dæåïi cå thãø coï mäüt pháön daìi goüi laì cuäúng, nhåì cuäúng naìy maì sinh váût coï thãø baïm vaìo giaï thãø, màût trãn cå thãø coï pháön nhä lãn hçnh noïn goüi laì nuïm miãûng. Läù miãûng åí giæîa nuïm miãûng vaì xung quanh coï xuïc xãúp thaình hçnh vaình hoa. Säú læåüng xuïc tu biãún âäüng tuìy loaìi vaì hçnh daûng cuía xuïc tu (coï phán nhaïnh hay khäng) cuîng laì âàûc âiãøm phán loaûi. Xuïc tu giæî nhiãûm vuû di chuyãøn vaì bàõt mäöi. Khi di chuyãøn, Hçnh 6.5: caïch di chuyãøn cuía thuíy tæïc con váût duìng xuïc tu vaì âãú laìm cå quan baïm, chuïng coï hai kiãøu di chuyãøn laì kiãøu sáu âo vaì kiãøu nhaìo läün. - Âäúi våïi thuíy tæïc táûp âoaìn laì daûng säúng cäú âënh, táûp âoaìn coï daûng caình cáy phán thaình nhiãöu nhaïnh, coï gäúc chung vaì pháön tæång æïng våïi pháön cuäúng, mäùi nhaïnh mang mäüt caï thãø dinh dæåîng laìm nhiãûm vuû láúy thæïc àn nuäi caí táûp âoaìn nãn khoang vë cuía nhaïnh thäng våïi khoang vë cuía caï thãø meû. Trong mäüt táûp âoaìn coï nhiãöu caï thãø giæî nhiãûm vuû khaïc nhau nhæ caï thãø dinh dæåîng, caï thãø sinh saín. Caï thãø sinh saín gäöm mäüt truû sæïa âæåüc boüc trong mäüt caïi bao hçnh äúng. Chênh truû sæïa naìy hçnh thaình máöm sæïa hçnh âéa, Khi phaït triãøn âaìy âuí thç máöm sæïa taïch khoíi truû sæïa thaình caï thãø säúng tæû do goüi laì daûng sæïa. 90
Chæång VI: Ngaình Ruäüt khoang... - Daûng sæïa: Cå thãø con váût hçnh déa, hçnh duì hay hçnh chuäng thæåìng thç trong suäút. Màût trãn läöi goüi laì màût læng, màût dæåïi loîm goüi laì màût buûng. Giæîa màût buûng coï mäüt cuäún miãûng läöi ra håi daìi vaì âáöu ngoìai coï läù âoï laì miãûng. - Åí meïp duì coï xuïc tu, gäúc xuïc tu hay Hçnh 6.6: Thuíy tæïc daûng sæaï khoaíng giæîa caïc xuïc tu coï cå quan caím giaïc. ÅÍ meïp trong cuía duì (pháön cuía laï ngoaìi) Phaït triãøn mäüt bäü pháûn coï hçnh vaình khàn âãø båi läüi goüi laì riãöm duì (Velum) Sæïa váûn chuyãøn âæåüc laì Hçnh 6.7: Cáúu taûo cuía thuíy tæïc daûng sæaï nhåì sæû co boïp cuía duì, khi båì duì co laûi, riãöm duì aïp saît vaìo voìi miãûng thç næåíc trong bë täúng ra gáy nãn sæïc âáøy phaín læïc âáøy con váût âi vãö phêa ngæåüc laûi. Sæïa khaïc thuíy tæïc åí chäø táöng trung giao ráút phaït triãøn nhåì váûy maì con váût coï tyí troüng nhoí nãn dãù näøi. b. Låïp phuû Sæïa äúng (Siphonophora) Âáy laì daûng Coelenterata säúng tæû do åí biãøn, chuí yãúu laì biãøn nhiãût âåïi, chuïng laì mäüt táûp gäöm thán chung hçnh äúng trãn âoï coï Hçnh 6.8: Mäüt daûng táûp âoaìn sæaï äúng nhæîng caï thãø coï chæïc nàng sinh lyï cáúu taûo khaïc nhau. 91
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 + Âènh thán: âáy laì phao näøi (Pneumatophora) Thæûc cháút noï laì tuïi khê, âaïy phao coï nhiãöu tuyãún tiãút ra khê coï thaình pháön giäúng nhæ khäng khê. Khi näøi trãn màût næåïc, gioï thäøi mang sinh váût naìy träi âi, ngoaìi ra trãn táûp âoaìn naìy coìn coï chuäng båi giuïp con váût di däüng âæåüc. + Pháön dæåïi âènh: Pháön naìy coï caï thãø tiãu hoïa (Gastrozoid) caï thãø naìy coï Hçnh 6.9: Så âäö cáúu taûo trong cuía sæaï äúng daûng thuíy tæïc vaì coï thãm dáy bàõt mäöi. Thæïc àn láúy âæåüc seî tiãu hoïa trong caï thãø naìy räöi dáùn dæåîng cháút âãún caïc pháön khaïc cuía cå thãø. Caï thãø sinh duûc (Gonozoid) coï daûng Sæïa hay daûng tuïi vaì taûo ra saín pháøm sinh duûc (âæûc hay caïi) do âoï táûp âoaìn naìy coï âån tinh hay hæîu tênh. Caï thãø tiãút (Cystozoid) giäúng nhæ caï thãø tiãu hoïa nhæng miãûng chè coìn laûi mäüt läù nhoí, chæïc nàng cuía caï thãø naìy chæa biãút roî nhæng coï leî âoï laì nåi tiãút ra cháút dëch vaì läù nhoí âoï tæång æïng läù baìi tiãút. 2. Mäüt säú giäúng loaìi thæåìng gàûp a. Låïp phuû thuíy tæïc Hydridea Bäü phuû thuíy tæïc Hydrida Gäöm mäüt daûng thuíy tæïc âån âäüc, khäng coï sæû xen keí thãú hãû trong voìng âåìi, chuïng thêch säúng nåi næåïc tènh trong giaìu giaïp xaïc nhoí (Thæïc àn cuía chuïng) chuïng säúng baïm vaìo cáy coí thuíy sinh Giäúng Hydra: Hydra lygactic 92
Chæång VI: Ngaình Ruäüt khoang... Thuíy tæïc táûp âoaìn Leptoilida Coï xen keí thãú hãû åí mæïc âäü khaïc nhau, táûp âoìan daûng hçnh cáy hay buûi ráûm Giäúng Obelia. Thuíy tæïc daûng sæïa Trachylida Chè coï daûng sæïa khäng xen keí thãú hãû âa säú säúng åí biãøn Thuíy tæïc âaï Hydrocerallia Táûp âoaìn coï bäü xæång bàòng âaï väi cæïng giäúng nhæ san hä daûng sæïa khäng phaït triãøn vaì láùn sáu trong xæång Chondrophora Chè säúng åí biãøn táûp âoìan thêch nghi båi läüi. Næåïc ta thæåìng gàûp Velella b. Låïp phuû sæïa äúng Siphonophora Gàûp nhiãöu åí biãøn noïng,cå thãø trong suäút nhæng coï vaìi caï thãø coï maìu sàûc såí. Caïc loìai naìy ráút âäüc. II. Låïp Sæïa Chênh Thæïc ( Scyphozoa) 1. Âàûc âiãøm chung Säúng chuí yãúu åí biãøn Kêch thæåïc cå thãø ráøt låïn (låïn vaìi cm) Hãû thäúng äúng vë ráút phæïc taûp Hçnh 6.10: màût dæåïi cuía sæïa chênh thæïc (phaït triãøn hån thuíy tæïc) Saín pháøm sinh duûc hçnh thaình tæì laï trong Khäng coï viãön duì maì laûi coï viãön xuïc tu åí meïp duì vaì säú læåüng cuìng hçnh thaïi ráút biãún âäøi 93
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 Läø miãûng coï hçnh 4 caûnh, caïc goïc miãûng keïo daìi thaình 4 máúu läöi coï raính trong ÅÍ laï ngoaìi vaì thuìy miãûng coï nhiãöu thêch ty baìo laìm nhiãûm vuû bàõt mäöi vaì tæû vãû Sæïa phán tênh vaì thuû tinh ngoaìi, træïng thuû tinh phaït triãøn thaình áúu truìng Planula sau mäüt thåìi gian noï chçm xuäúng âaïy baïm vaìo giaï thãø thaình thuíy tæïc nhoí (Scyphistoma) tæì âay chuïng phán chia vä tênh thaình chäöng déa (Strobila) mäùi âéa taïch råìi khoíi meû thfnh âéa sæïa (Ephyra) chuïng båi läüi tæû do räöi dáön dán træåíng thaình. Nhæ váûy váùn coìn laì hiãûn tæåüng xen keí thãú hãû Sæïa chênh thæïc Sinh saín vä tênh Sinh saín hæîu tênh Scyphistoma Khaïc våïi thuíy tæïc, thãú hãû thuíy tæïc cuía sæïa coï kêch thæåïc nhoí beï, laûi xaíy ra ngàõn nguíi . 2. Phán loaüi vaì mäüt säú giäúng loaìi thæåìng gàûp a. Bäü sæïa coï raính (Coronata) Säúng åí biãøn sáu, cå thãø phaït saïng laûnh nhæng ræûc råî do cháút luciferin bë äxy hoïa do men luciferaza giaïp xaïc nhoí tháúy aïnh saïng seî táûp chung laûi vaì laìm mäöi cho sæïa. b. Bäü sæïa chuäng (Cubomedusae) Hçnh 6.11: sinh saín xen keí thãú hãû cuía sæaï Coï duì nhä cao hçnh chuäng nhæng khäng coï äúng vë phoïng xaû 94
Chæång VI: Ngaình Ruäüt khoang... c. Bäü sæïa âënh cæ (Stauromedusae) Säúng âaïy, khäng båi âæåüc, cå thãø coï daûng phãøu màût læng keïo daìi thaình cuäúng baïm vaìo giaï thãø. Meïp duì chia laìm 8 thuìy, mäùi thuìy coï xuïc tu nhoí. Maìu sàõc biãún âäøi tuìy theo maìu cuía taío nåi chuïng baïm. d. Bäü sæïa âéa (Discomedusae) Coï hçnh duì deûp vaì äúng vë phoïng xaû phán nhaïnh phæïc taûp. Thæåìng tháúy laì sæïa sen (Aurela) coï duì maìu xanh lå vaì thuìy miãûng maìu häöng nhaût, thët âäüc . e. Bäü sæïa miãûng rãù (Rhizostomida) Khäng coï xuïc tu åí meïp duì, caïc thuìy miãûng phaït triãøn maûnh näúi nhau qua goïc che kên läø miãûng chè coìn raính nhoí huït næåïc, thæïc àn theo vaìo. III. Låïp San Hä (Anthozoa) 1. Âàûc âiãøm chung Säúng hoaìn toaìn åí biãøn, âa säú säúng táûp âoaìn, chè coï mäüt säú êt loaìi säúng âån âäüc. Cå thãø daûng hçnh truû hay hçnh tuïi khäng phán thaình cuäúng, thán nhæ thuíy tæïc. Hçnh 6.12: Hçnh daûng cuía san hä Xuïc tu thæåìng phán bäú mäüt hay vaìi voìng liãön nhau, San hä 8 ngàn xuïc tu coìn san hä saïu ngàn coï suïc tu laì 6n ( n{1. . . .n}) Miãûng coï daûng khe raính ÅÍ mäüt säú san hä nhoí âån âäüc (nhæ haíi quç) thiãúu xæång náng âåî, pháön låïn san hä coï xæång náng âåí ráút âàûc biãût thæåìng bàòng âaï väi. ÅÍ san hä coï sæû khaïc nhau vãö cáúu taûo vaì caïch hçnh thaình bäü xæång - Xæång san hä saïu tia bàòng âaï väi do tãú baìo laï ngoaìi tiãút ra åí voìng âãú cuía cå thãø 95
DÆÅNG TRÊ DUÎNG. 2000 - Xæång san hä 8 tia do nhæîng maính âaï väi hçnh thaình tæì tãú baìo taûo xæång (Scleroblast) åí táöng trung gian ngoìai ra coìn coï mäüt säú bäü xæång bàòng sæìng Vãö sinh saín: Coï caí vä tênh láùn hæîu tênh nhæng khäng coï sæû xen keí thãú hãû a. Vä tênh sinh: Gàûp åí daûng moüc chäöi hay càõt doüc cå thãø (chè tháúy åí san hä âån âäüc) b. Hæîu tênh sinh: Tãú baìo sinh duûc âæûc hçnh thaình tæì laï trong, sau khi chên chuïng råi vaìo khoang vë vaì theo miãûng ra ngoaìi. Noaîn cháu thç åí laûi khoang vë chåì thuû tinh vaì phaït triãøn åí âoï. Træïng thuû tinh phán càõt cho ra Planula båi läüi mäüt thåìi gian räöi baïm xuäúng âaïy thaình san hä con riãng åí haíi quç thç phaït triãøn thaình haíi quç con ngay trong khoang vë con meû 2. Phán loaûi mäüt säú giäúng loaìi thæåìng gàûp a. Låïp phuû san hä 8 tia (Octocorallia) Gäöm san hä säúng táûp âoaì, mäùi caï thãø coï 8 xuïc tu mang läng thët vaì 8 vaïch ngàn trong khoang vë. + Bäü buït biãøn Pennatuliaria - Pennatula: Táûp âoaìn coï daûng läng chim, coï maìu häöng hay têm, phán bäú nhiãöu åí thaïi bçnh dæång vaì Âaûi Táy Dæång + Bäü san hä sæìng Gorgonia - Corallium: Bäü xæång giaìu iod nãn duìng laìm thuäúc - Eupleura: Duìng laìm âäö myî nghãû + Bäü san hä mãöm Alcyonaria Do xæång nàòm raíi raïc åí táöng trung gian nãn cå thãø mãöm - Manus (tay biãøn): giäúng baìn tay mãöm maûi B. Låïp phuû san hä 6 ngàn (Hexacorallia) 96
Chæång VI: Ngaình Ruäüt khoang... Bao gäöm san hä âån âäüc hay táûp âoìan. Xuïc tu khäng coï läng thët vaì säú læåüng laì 6n våïi n {1. . . n} + Bäü haíi quç (Actiniaria) Âáy laì daûng âån âäüc, thiãúu bäü xæång, kêch thæåït tæång âäúi låïn, hçnh daûng cå thãø daûng bäng hoa - Sagatia: Säúng cäüng sinh täm kyï cæ + Bäü san hä âaï taíng (Masdeporaria) Loaìi naìy phuû thuäüc nghiãm ngàût vaìo âiãöu kiãûn sinh thaïi thæåìng êt tháúy åí vuìng cæía säng . Taìi Liãûu Tham Khaío 1. Edmondson. W.T. 1959. Freshwater Biology (second edition). University of Washinton, Seattle 2. Robert W. Pennak. 1978. Fresh-water invertebrates of the United states. A wiley-interscience publication. 3. Shirota. A and T. D. An. 1966. Plankton of south Vietnam. Nhatrang Oceanography Institute. 97