Chuyển hoá lipid và lipoprotein trên bệnh nhân tăng huyết áp và người bình thường

Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> CHUYEÅN HOAÙ LIPID VAØ LIPOPROTEIN<br /> TREÂN BEÄNH NHAÂN TAÊNG HUYEÁT AÙP VAØ NGÖÔØI BÌNH THÖÔØNG<br /> Chaâu Ngoïc Hoa*<br /> <br /> TOÙM TAÉT<br /> Muïc tieâu nghieân cöùu: Roái loaïn lipid maùu thöôøng gaëp treân beänh nhaân taêng huyeát aùp (THA) vaø söï<br /> hieän dieän cuûa chuùng döï baùo nguy cô beänh tim maïch. Muïc tieâu nghieân cöùu laø khaûo saùt bilan lipid treân<br /> beänh nhaân THA vaø ôû daân soá khoûe maïnh (khoâng bò THA).<br /> Ñoái töôïng vaø phöông phaùp nghieân cöùu: Nghieân cöùu caét ngang ñöôïc thöïc hieän taïi beänh vieän Nhaân<br /> Daân Gia Ñònh vaø beänh vieän Ñaïi hoïc Y Döôïc treân ñoái töôïng > 40 tuoåi. Coù 5950 beänh nhaân (2816 ngöôøi<br /> THA vaø 2634 ngöôøi khoûe maïnh). Cholesterol toaøn phaàn, HDL cholesterol vaø triglyceride ñöôïc ño baèng kyõ<br /> thuaät enzyme maøu; LDL cholesterol ñöôïc tính theo coâng thöùc Fried Wald.<br /> Keát quaû: Noàng ñoä trung bình cholesterol, triglyceride vaø LDL cholesterol ôû beänh nhaân THA cao hôn<br /> ñaùng keå ngöôøi bình thöôøng ôû caû hai giôùi (p < 0,01). Noàng ñoä HDL cholesterol trung bình ôû beänh nhaân<br /> THA thaáp hôn ôû nguôøi bình thöôøng (p < 0,01) ôû caû hai giôùi nhoùm tuoåi 50-59. Triglyceride ôû nam cao hôn<br /> nöõ treân beänh nhaân THA ôû nhoùm tuoåi 40-49, khoâng ghi nhaän ñieàu naøy treân daân soá bình thöôøng. Tyû leä töøng<br /> loaïi baát thöôøng veà lipid ñeàu cao hôn ôû beänh nhaân THA so vôùi ngöôøi bình thöôøng, trong ñoù cao nhaát laø<br /> triglyceride (82% so vôùi 37%), tieáp ñeán laø cholesterol (44% so vôùi 29%), HDL cholesterol (42% so vôùi 32%)<br /> vaø LDL cholesterol (19% so vôùi 18%).<br /> <br /> SUMMARY<br /> LIPID PROFILES IN PATIENTS WITH HYPERTENSION AND HEALTHY SUBJECTS<br /> Chau Ngoc Hoa * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 9 * Supplement of No 1 * 2005: 43 - 48<br /> <br /> Objectives: Lipidaemia is common in hypertensive patients and their presentation increases<br /> cardiovascular risk. The aim of study is to observe lipid profile in hypertensive patients and healthy<br /> subjects (without hypertension).<br /> Methods: This cross sectional study was performed in the Nhan Dan gia Dinh hospital and Medical<br /> University Center on participants above 40 years. There are 5950 patients (2816 hypertensive patients<br /> and 2634 healthy subjects). Lipid profile including total cholesterol, HDL cholesterol and triglycerides<br /> were measured by enzymatic method, LDL cholesterol was calculated according to Fried Wald formula.<br /> Results: The mean blood cholesterol, triglyceride and LDL cholesterol of patients of both gender with<br /> hypertension were significantly higher than normotensive subjects (p < 0.001). The mean blood HDL<br /> cholesterol of patients of both gender with hypertension were significantly lower than normotensive<br /> subjects (p < 0.01) at the 50-59 aged group. Men having significantly higher triglyceride than women in<br /> hypertensive patients (p < 0.001) at the 40-49 aged group, but not in healthy subjects.<br /> The prevalence for each of the lipid abnormalities in hypertensive patients compared with<br /> normaltensive subjects had the highest value of triglycerides (82% vs 37%), cholesterol (44% vs 29%), LDL<br /> cholesterol (19% vs 18%) and low HDL cholesterol (42% vs 32%).<br /> * Boä moân Noäi, Ñaïi hoïc Y döôïc TP Hoà Chí Minh<br /> <br /> 43<br /> <br /> ÑAËT VAÁN ÑEÀ<br /> THA laø vaán ñeà cuûa söùc khoeû coäng ñoàng do taàn<br /> suaát töû vong vaø beänh taät coøn khaù cao, cuõng nhö do tyû<br /> leä kieåm soaùt ñöôïc THA coøn thaáp, chæ < 30% beänh<br /> nhaân THA ñöôïc kieåm soaùt toát(11,12). Quan ñieåm ñieàu<br /> trò THA ñaõ thay ñoåi, vieäc ñieàu trò khoâng ñôn thuaàn laø<br /> con soá huyeát aùp maø coøn laø taàm soaùt caùc yeáu toá nguy<br /> cô ñoàng phoái hôïp, trong ñoù roái loaïn chuyeån hoaù<br /> lipid(1,7,13) laø moät trong nhöõng yeáu toá nguy cô haøng<br /> ñaàu vaø hay gaëp treân beänh THA. Chuùng toâi tieán haønh<br /> khaûo saùt bilan lipid treân beänh nhaân THA vaø ngöôøi<br /> khoûe maïnh > 40 tuoåi.<br /> Muïc tieâu nghieân cöùu:<br /> <br /> beänh nhaân THA vaø 2634 ngöôøi bình thöôøng.<br /> Ñaëc ñieåm daân soá ñöôïc ghi nhaän sau ñaây:<br /> Baûng 1: Phaân boá theo giôùi<br /> Giôùi<br /> <br /> 1343<br /> <br /> 1312<br /> <br /> NS<br /> <br /> 1473<br /> <br /> 1322<br /> <br /> NS<br /> <br /> Toång soá<br /> <br /> 2816<br /> <br /> 2634<br /> <br /> NS<br /> <br /> Khoâng coù söï khaùc bieät YNTK giöõa beänh nhaân<br /> THA vaø khoâng THA.<br /> Soá beänh nhaân THA ôû nöõ cao hôn nam nhöng söï<br /> khaùc bieät chöa coù YNTK.<br /> Baûng 2: Phaân boá theo tuoåi<br /> Nam<br /> <br /> Xaùc ñònh tyû leä RLCH lipid ôû ngöôøi THA vaø ngöôøi<br /> bình thöôøng.<br /> <br /> ÑOÁI TÖÔÏNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN<br /> CÖÙU<br /> Ñoái töôïng nghieân cöùu: goàm nhöõng beänh nhaân ≥<br /> 40t khaùm taïi BV. ÑHYD vaø BV. NDGÑ, goàm 2 nhoùm:<br /> •<br /> <br /> •<br /> <br /> Nhoùm coù THA: beänh nhaân > 40t ñöôïc chaån<br /> ñoaùn vaø ñieàu trò taïi 2 beänh vieän treân. Tieâu chuaån<br /> loaïi tröø laø THA thöù phaùt, ñang ñöôïc ñieàu trò roái<br /> loaïn chuyeån hoaù lipid, coù beänh ñaùi thaùo ñöôøng,<br /> beänh thaän hay tuyeán giaùp.<br /> Nhoùm khoâng coù THA: beänh nhaân > 40t ñeán<br /> khaùm söùc khoûe taïi BV.ÑHYD vaø BV.NDGÑ.<br /> <br /> Beân caïnh caùc xeùt nghieäm ñöôïc thöïc hieän thöôøng<br /> qui. Taát caû beänh nhaân ñeàu ñöôïc thöû bilan lipid vaøo<br /> buoåi saùng (sau thôøi gian nhòn aên ≥ 12giôø).<br /> Soá lieäu ñöôïc xöû lyù baèng phaàn meàm SPSS 10.0 vaø<br /> ñöôïc trình baøy döôùi daïng trung bình coäng ± ñoä leäch<br /> chuaån.<br /> -<br /> <br /> P < 0,05 ñöôïc xem laø coù yù nghóa thoáng keâ.<br /> <br /> KEÁT QUAÛ NGHIEÂN CÖÙU<br /> Nghieân cöùu ñöôïc thöïc hieän trong 2 naêm töø<br /> 04/2002-04/2004 treân 5450 beänh nhaân, goàm 2816<br /> <br /> 44<br /> <br /> YTTK<br /> <br /> Nöõ<br /> <br /> Nhoùm tuoåi<br /> <br /> Phöông phaùp nghieân cöùu: ñieàu tra caét ngang.<br /> <br /> Khoâng THA<br /> <br /> Nam<br /> <br /> So saùnh roái loaïn chuyeån hoaù lipid ôû ngöôøi THA<br /> vaø bình thöôøng ≥ 40 tuoåi.<br /> <br /> -<br /> <br /> THA<br /> <br /> Nöõ<br /> <br /> THA<br /> <br /> Khoâng<br /> THA<br /> <br /> YNTK<br /> <br /> THA<br /> <br /> Khoâng<br /> THA<br /> <br /> YNTK<br /> <br /> 40-49<br /> <br /> 317<br /> <br /> 396<br /> <br /> NS<br /> <br /> 292<br /> <br /> 316<br /> <br /> NS<br /> <br /> 50-59<br /> <br /> 552<br /> <br /> 504<br /> <br /> NS<br /> <br /> 563<br /> <br /> 439<br /> <br /> NS<br /> <br /> 60-70<br /> <br /> 674<br /> <br /> 412<br /> <br /> NS<br /> <br /> 618<br /> <br /> 567<br /> <br /> NS<br /> <br /> Toång coäng 1434<br /> <br /> 1312<br /> <br /> NS<br /> <br /> 1473<br /> <br /> 1322<br /> <br /> NS<br /> <br /> Khoâng coù söï khaùc bieät giöõa giôùi vaø caùc nhoùm tuoåi<br /> coù THA vaø khoâng THA.<br /> <br /> ÑAËC ÑIEÅM VEÀ BILAN LIPID<br /> Baûng 3: Trò soá cholesterol trung bình ôû ngöôøi THA vaø<br /> khoâng THA theo tuoåi vaø giôùi<br /> Nhoùm tuoåi<br /> <br /> THA<br /> Nam<br /> <br /> Khoâng THA<br /> Nöõ<br /> <br /> Nam<br /> <br /> Nöõ<br /> <br /> 40 - 49<br /> <br /> 212 ± 92,4 210 ± 89,9 201 ± 41,4 204 ± 40,9<br /> <br /> 50 - 59<br /> <br /> 241 ± 90,9 243 ± 98,4 211 ± 44,3 219 ± 44,3<br /> <br /> 60 - 70<br /> <br /> 249 ± 95,1 248 ± 97,4 199 ± 41,7 200 ± 38,9<br /> <br /> Beänh nhaân THA coù cholesterol trung bình cao<br /> hôn ngöôøi khoâng THA coù YNTK, ñeàu naøy ghi nhaän ôû<br /> caû 2 giôùi.<br /> Khoâng coù söï khaùc bieät veà cholesterol trung bình<br /> giöõa nam vaø nöõ beänh THA.<br /> <br /> Y Hoïc TP. Hoà Chí Minh * Taäp 9 * Phuï baûn cuûa Soá 1 * 2005<br /> <br /> Nghieân cöùu Y hoïc<br /> <br /> NAM<br /> <br /> THA<br /> 260<br /> <br /> 243<br /> 241<br /> <br /> 240<br /> 220<br /> <br /> 212<br /> <br /> 249<br /> <br /> 248<br /> <br /> NÖÕ<br /> <br /> THA<br /> <br /> 200<br /> 180<br /> <br /> 210<br /> <br /> 157<br /> <br /> 160<br /> <br /> 200<br /> <br /> 140<br /> <br /> 180<br /> 40-49<br /> <br /> 50-59<br /> <br /> 60-70<br /> <br /> 146 148<br /> 128<br /> <br /> 156<br /> <br /> 126<br /> <br /> 120<br /> 100<br /> 40-49<br /> <br /> KHOÂNG THA<br /> <br /> 50-59<br /> <br /> 60-70<br /> <br /> 260<br /> 240<br /> 220<br /> 200<br /> <br /> KHOÂ NG THA<br /> <br /> 219<br /> 204<br /> <br /> 211<br /> <br /> 201<br /> <br /> 199<br /> <br /> 200<br /> <br /> 200<br /> 180<br /> 160<br /> <br /> 180<br /> 40-49<br /> <br /> 50-59<br /> <br /> NAM<br /> <br /> 60-70<br /> <br /> NÖÕ<br /> <br /> Bieåu ñoà 1: Trò soá cholesterol trung bình ôû ngöôøi THA<br /> vaø khoâng THA theo tuoåi vaø giôùi<br /> <br /> 140<br /> 120<br /> <br /> 134<br /> 123 124<br /> <br /> 144<br /> <br /> 148<br /> <br /> 130<br /> <br /> 100<br /> 40-49<br /> <br /> 50-59<br /> <br /> 60-70<br /> <br /> Baûng 4: Trò soá LDLc trung bình ôû ngöôøi THA vaø<br /> khoâng THA theo giôùi vaø tuoåi<br /> Nhoùm tuoåi<br /> 40 - 49<br /> 50 – 59<br /> 60 - 70<br /> <br /> THA<br /> <br /> Khoâng THA<br /> Nam<br /> Nöõ<br /> Nam<br /> Nöõ<br /> 128 ± 38,7 126 ± 34,4 123 ± 41,1 124 ±<br /> 31,7<br /> 146 ± 37,6 148 ± 36,1 134 ± 39,4 130 ±<br /> 38,6<br /> 157 ± 39,1 156 ± 33,7 144 ± 38,9 148 ±<br /> 40,1<br /> <br /> LDLc ôû beänh nhaân THA cao hôn ngöôøi khoâng<br /> THA coù YNTK chæ ôû 2 nhoùm tuoåi 50-59 vaø 60-70 ôû<br /> nhoùm tuoåi 40-49 söï khaùc bieät chöa coù YNTK.<br /> Nhoùm beänh nhaân THA, LDLc trung bình giöõa<br /> nam vaø nöõ khoâng coù söï khaùc bieät.<br /> <br /> NAM<br /> NÖÕ<br /> Bieåu ñoà 2: Trò soá LDLc trung bình ôû ngöôøi THA vaø<br /> khoâng THA theo giôùi vaø tuoåi<br /> Baûng 5: Trò soá HDLc trung bình treân beänh THA vaø<br /> khoâng THA theo tuoåi vaø giôùi.<br /> Nhoùm tuoåi<br /> 40 - 49<br /> 50 – 59<br /> 60 - 70<br /> <br /> THA<br /> Nam<br /> Nöõ<br /> 48 ± 8,7<br /> 52 ± 9,8<br /> 46 ± 8,9<br /> 50 ± 8,9<br /> 46 ± 8,4 47 ± 10,4<br /> <br /> Khoâng THA<br /> Nam<br /> Nöõ<br /> 50 ± 8,9 54 ± 10,2<br /> 50 ± 11,8 53 ± 9,7<br /> 48 ± 8,1 48 ± 11,3<br /> <br /> Trò soá HDLc trung bình ôû nhoùm THA thaáp hôn<br /> khoâng THA ôû caû 2 phaùi vaø ôû moïi nhoùm tuoåi.<br /> <br /> 45<br /> <br /> THA<br /> <br /> THA<br /> 260<br /> <br /> 100<br /> <br /> 243<br /> 240<br /> <br /> 80<br /> 60<br /> <br /> 220<br /> <br /> 48<br /> <br /> 52<br /> <br /> 50<br /> 46<br /> <br /> 46 47<br /> <br /> 216<br /> <br /> 200<br /> 180<br /> <br /> 40<br /> <br /> 204<br /> <br /> 213<br /> <br /> 206<br /> <br /> 172<br /> <br /> 160<br /> <br /> 40-49<br /> <br /> 20<br /> 40-49<br /> <br /> 50-59<br /> <br /> 50-59<br /> <br /> 60-70<br /> <br /> 60-70<br /> <br /> KHOÂ NG THA<br /> <br /> KHOÂ NG THA<br /> 100<br /> <br /> 100<br /> <br /> 50 54<br /> <br /> 50<br /> <br /> 53<br /> <br /> 48 48<br /> <br /> 20<br /> 40-49<br /> <br /> 40-49<br /> <br /> 50-59<br /> <br /> 60-70<br /> <br /> NAM<br /> NÖÕ<br /> Bieåu ñoà 3: Trò soá HDLc trung bình treân beänh THA vaø<br /> khoâng THA theo tuoåi vaø giôùi.<br /> Baûng 6: Trò soá triglyceride trung bình treân beänh nhaân<br /> THA vaø khoâng THA theo tuoåi vaø giôùi<br /> THA<br /> Nam<br /> 243 ± 116,4 172<br /> 204 ± 117,9 206<br /> 213 ± 121,3 216<br /> <br /> Khoâng THA<br /> Nöõ<br /> Nam<br /> Nöõ<br /> ± 109,4 88 ± 32,4 85 ± 34,3<br /> ± 112,7 90 ± 38 89 ± 31,4<br /> ± 119,4 93 ± 40 100 ± 39,3<br /> <br /> Trò soá TG trung bình ôû ngöôøi THA luoân cao hôn<br /> ngöôøi khoâng THA ôû 3 nhoùm tuoåi vôùi P 40t, trong ñoù<br /> taäp trung nhieàu ôû nhoùm 60-70 do ñoù giaûi thích ñöôïc<br /> söï khaùc bieät veà giôùi trong THA(10,13).<br /> Ñaëc ñieåm thaønh phaàn lipid vaø lipoprotein<br /> ÔÛ nhoùm khoâng THA: khi so saùnh vôùi trò soá trung<br /> bình cuûa Phaïm Thò Mai(3) (Khaûo saùt roái loaïn chuyeån<br /> hoaù lipid vaø lipoprotein treân 2640 ngöôøi khoûe maïnh,<br /> thöïc hieän naêm 1990) chuùng toâi nhaän thaáy caùc trò soá<br /> trung bình trong nghieân cöùu naøy ñeàu cao hôn so vôùi<br /> nghieân cöùu tröôùc ñaây cuûa Phaïm Thò Mai, chæ coù söï gia<br /> taêng TG laø coù YNTK. Söï khaùc bieät coù theå giaûi thích do<br /> söï phaùt trieån kinh teá xaõ hoäi, söï thay ñoåi loái soáng, thoùi<br /> quen aên uoáng laøm thay ñoåi leân caùc thaønh phaàn lipid,<br /> ñaëc bieät laø TG voán coù nguoàn goác ngoaïi sinh gaàn 90%.<br /> Caùc nghieân cöùu dòch teå taïi Anh, cuõng cho thaáy trò soá<br /> trung bình caùc thaønh phaàn lipid coù xu höôùng gia taêng<br /> theo phaùt trieån kinh teá vaø coù söï khaùc bieät giöõa thaønh<br /> thò, noâng thoân(10,12).<br /> Caùc trò soá trung bình lipid ôû nhoùm beänh nhaân<br /> THA veà cholesterol, TG vaø LDLc ñeàu cao hôn nhoùm<br /> khoâng THA moät caùch coù YNTK. Caùc nghieân cöùu veà<br /> roái loaïn lipid ôû beänh THA ñeàu cho thaáy keát quaû<br /> töông töï nhö cuûa caùc taùc giaû Ñinh Thò Thu Höông,<br /> Nguyeãn Tröôøng Sôn, Phaïm Nguyeãn Sôn, Nguyeãn<br /> Thò Kim Thuùy.<br /> Caùc nghieân cöùu taïi nöôùc ngoaøi nhö Haøn Quoác<br /> <br /> cuûa Bang Hun Lee, Nitiyanant Wannee (Thaùi<br /> Lan)(2,5,6,8,14,15,16) ñeàu coù cuøng nhaän xeùt.<br /> Beân caïnh söï taêng caùc chæ soá baát lôïi, beänh nhaân<br /> THA coøn coù noàng ñoä HDLc thaáp hôn so vôùi beänh<br /> nhaân khoâng THA ñieàu naøy giaûi thích söï gia taêng bieán<br /> coá maïch vaønh treân beänh nhaân THA, ngay caû khi<br /> kieåm soaùt ñöôïc trò soá HA.<br /> Ñoái vôùi ñoái töôïng THA, söï khaùc bieät vaø trò soá<br /> trung bình giöõa phaùi nam vaø nöõ khoâng quan saùt ñöôïc<br /> trong nghieân cöùu naøy, chuùng toâi thaáy chæ coù trò soá<br /> trung bình veà TG ôû nam cao hôn nöõ coù YNTK chæ ôû<br /> nhoùm tuoåi 40-49.<br /> Veà vaán ñeà naøy nghieân cöùu cho caùc keát quaû khaùc<br /> nhau, söï khaùc bieät laø do maåu daân soá nghieân cöùu ñöôïc<br /> choïn khoâng gioáng nhau.<br /> Tyû leä RLCH Lipid<br /> Beänh nhaân THA coù tyû leä taêng cholesterol, TG,<br /> LDLc vaø HDLc giaûm ñeàu cao hôn nhoùm khoâng THA 1<br /> caùch coù YNTK.<br /> Daïng roái loaïn lipid ôû nhoùm THA hay gaëp nhaát<br /> treân beänh nhaân THA laø taêng TG: 86% cholesterol<br /> 44%, HDLc thaáp 42% vaø LDLc laø 29%.<br /> Caùc nghieân cöùu veà tyû leä RLCH lipid treân beänh<br /> nhaân THA cuõng ñöa ra caùc keát quaû khaùc bieät, theo Voõ<br /> Thò Kim Thuùy tyû leä taêng TG laø 69,4%, giaûm HDLc laø<br /> 50,7%(8).<br /> Theo Phaïm Nguyeãn Sôn tyû leä laø 25,1% vôùi taêng<br /> TG vaø 33,6% coù HDLc.<br /> Theo Huyønh Vaên Minh thì taêng TG laï laø 58,3% vaø<br /> giaûm HDLc laø 15,9%(4).<br /> Söï khaùc bieät giöõa caùc nghieân cöùu khoâng ñôn<br /> thuaàn ñöôïc giaûi thích vì maåu nghieân cöùu coù ñoái töôïng<br /> khaùc nhau maø coøn laø tieâu chuaån tính, thí duï nghieân<br /> cöùu chuùng toâi söû duïng tieâu chuaån TG taêng laø ≥<br /> 150mg/dl vaø HDLc thaáp laø 50mg/dl<br /> ôû nöõ. Ñoái vôùi nghieân cöùu khaùc thì coù tieâu chuaån TG ≥<br /> 200mg/dl vaø HDLc laø < 35mg/dl(17).<br /> <br /> KEÁT LUAÄN<br /> Qua khaûo saùt bilan lipid treân 5456 beänh nhaân,<br /> bao goàm 2816 THA vaø 2634 khoâng THA chuùng toâi ruùt<br /> <br /> 47<br /> <br />