Đa dạng hệ thực vật ở thị xã Duyên Hải tỉnh Trà Vinh

44<br /> <br /> Đặng Văn Sơn và cộng sự. Tạp chí Khoa học Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, 62(5), 44-62<br /> <br /> ĐA DẠNG HỆ THỰC VẬT Ở THỊ XÃ DUYÊN HẢI TỈNH TRÀ VINH<br /> ĐẶNG VĂN SƠN1,*, HOÀNG NGHĨA SƠN1<br /> TRẦN VĂN TIẾN1, NGUYỄN VĂN TÚ1<br /> 1<br /> <br /> Viện Sinh học nhiệt đới, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam<br /> *<br /> Email: dvsonitb@gmail.com<br /> <br /> (Ngày nhận: 17/07/2018; Ngày nhận lại: 06/08/2018; Ngày duyệt đăng: 15/10/2018)<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Từ kết quả nghiên cứu đã xác định được ở thị xã Duyên Hải tỉnh Trà Vinh có 273 loài, 209<br /> chi, 78 họ của 2 ngành thực vật bậc cao có mạch là ngành Dương xỉ (Polypodiophyta) và ngành<br /> Ngọc lan (Magnoliophyta). Giá trị sử dụng của thực vật cũng được thống kê và chia làm 5 nhóm<br /> gồm: làm thuốc có 186 loài, làm cảnh có 26 loài, cho gỗ có 15 loài, thực phẩm có 15 loài, và gia<br /> dụng có 6 loài. Dạng thân của thực vật được chia làm 6 nhóm chính là cây thân thảo có 141 loài,<br /> cây bụi có 46 loài, dây leo có 36 loài, gỗ nhỏ có 25 loài, gỗ lớn có 22 loài và bán ký sinh có 3<br /> loài. Đồng thời, ghi nhận được 3 kiểu sinh cảnh thực vật hiện diện ở khu vực nghiên cứu là Sinh<br /> cảnh thực vật tự nhiên (với 7 kiểu quần hợp), Sinh cảnh thực vật trên đất canh tác và Sinh cảnh<br /> thực vật trên đất thổ cư.<br /> Từ khóa: Đa dạng thực vật; Duyên Hải; Sinh cảnh thực vật; Trà Vinh.<br /> Flora diversity in Duyen Hai town of Tra Vinh province<br /> ABSTRACT<br /> The study investigated the floral diversity in Duyen Hai town of Tra Vinh province and<br /> recorded 273 species, 209 genera and 78 families belonging to the two high-rank phyla of<br /> vascular plants including Lycopodiophyta and Magnoliophyta. The plant resources were also<br /> divided into five groups as follows: (1) medicinal plants with 186 species, (2) ornamental plants<br /> with 26 species, (3) wood plants with 15 species, (4) foodstuff with 15 species and (5) household<br /> plants with 6 species. Life forms of plants were divided into six groups including herbs with 141<br /> species, shrubs with 46 species, lianas with 36 species, small trees with 25 species, big trees with<br /> 22 species and hemiparasites with 3 species. Moreover, 3 habitats including habitat with natural<br /> flora (with 7 plant communities), habitat with the flora of farming land and habitat with the flora<br /> of land tenure were identified.<br /> Keywords: Duyen Hai; Floral diversity; Floral habitat; Tra Vinh.<br /> 1. Mở đầu<br /> Thị xã Duyên Hải được thành lập ngày<br /> 15/5/2015 theo Nghị quyết số 934/NQUBTVQH13 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội<br /> trên cơ sở điều chỉnh địa giới hành chính<br /> <br /> huyện Trà Cú và Duyên Hải của tỉnh Trà<br /> Vinh. Thị xã Duyên Hải nằm ở phía Nam của<br /> tỉnh, có 7 đơn vị hành chính gồm: 2 phường là<br /> Phường 1, 2 và 5 xã là Long Toàn, Long Hữu,<br /> Hiệp Thạnh, Trường Long Hòa và Dân<br /> <br /> Đặng Văn Sơn và cộng sự. Tạp chí Khoa học Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, 62(5), 44-62<br /> <br /> Thành; có tọa độ địa lý từ 9034ꞌ27ꞌꞌ đến<br /> 9047ꞌ17ꞌꞌ vĩ độ Bắc và từ 106030ꞌ45ꞌꞌ đến<br /> 106033ꞌ21ꞌꞌ kinh độ Đông; phía đông giáp với<br /> Biển Đông, phía tây và nam giáp với huyện<br /> Duyên Hải, phía Bắc giáp huyện Cầu Ngang,<br /> với tổng diện tích tự nhiên 17.709,64 ha. Đây<br /> là thị xã mới thành lập nên chưa có một<br /> nghiên cứu nào đề cập đến tính đa dạng của<br /> nguồn tài nguyên thực vật, do đó việc điều tra<br /> xác định tính đa dạng của loài cũng như các<br /> sinh cảnh thực vật cho thị xã Duyên Hải nhằm<br /> phục vụ công tác quy hoạch, bảo tồn và phát<br /> triển bền vững nguồn tài nguyên đa dạng thực<br /> vật là điều rất cần thiết ở hiện tại và trong<br /> tương lai.<br /> 2. Vật liệu và phương pháp nghiên cứu<br /> 2.1. Vật liệu<br /> Toàn bộ thành phần loài và sinh cảnh<br /> thực vật ở thị xã Duyên Hải tỉnh Trà Vinh.<br /> 2.2. Phương pháp nghiên cứu<br /> Tiến hành điều tra theo tuyến thông qua<br /> các sinh cảnh đại diện để thu mẫu thực vật<br /> phục vụ nghiên cứu, thời gian điều tra được<br /> thực hiện trong 3 đợt, mỗi đợt từ 5-7 ngày<br /> (tháng 12/2016, tháng 3 và 8/2017); mẫu vật<br /> sau khi thu ngoài thực địa được xử lý sơ bộ,<br /> chụp ảnh và ghi chép lý lịch mẫu.<br /> Sử dụng phương pháp Braun-Blanquet<br /> (1964) để xác định các quần hợp thực vật ở<br /> khu vực nghiên cứu. Để đơn giản trong việc<br /> thực hiện ngoài thực địa chúng tôi chọn ô mẫu<br /> với kích thước tương đối cho các kiểu sinh<br /> cảnh khác nhau: ô mẫu có kích thước 20m x<br /> 20m đối với quần hợp cây gỗ và cây bụi; 1m x<br /> 1m đối với quần hợp đồng cỏ. Tiến hành thu<br /> <br /> 45<br /> <br /> mẫu vật trong mỗi ô để xác định thành phần<br /> loài, mô tả đặc điểm sinh cảnh và ước lượng<br /> loài ưu thế.<br /> Giám định tên khoa học của thực vật theo<br /> phương pháp hình thái so sánh dựa theo các<br /> tài liệu chuyên ngành như: Cây cỏ Việt Nam<br /> (Phạm Hoàng Hộ, 1999-2000), Cẩm nang tra<br /> cứu và nhận biết các họ thực vật hạt kín ở<br /> Việt Nam (Nguyễn Tiến Bân, 1997), Thực vật<br /> chí Việt Nam (tập 1-11),... đồng thời so mẫu<br /> với bộ mẫu chuẩn được lưu giữ ở Bảo tàng<br /> thực vật thuộc Viện Sinh học nhiệt đới, Viện<br /> Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam.<br /> Xác định dạng thân của thực vật theo tài liệu<br /> của Phạm Hoàng Hộ (1999-2000) và Nguyễn<br /> Nghĩa Thìn (1997, 2007). Xác định giá trị sử<br /> dụng và giá trị bảo tồn theo tài liệu của Võ<br /> Văn Chi (2012), Đỗ Tất Lợi (2009), Đỗ Huy<br /> Bích và cộng sự (2006) và Sách đỏ Việt Nam<br /> – Phần Thực vật (2007).<br /> 3. Kết quả và thảo luận<br /> 3.1. Thành phần loài<br /> Từ kết quả phân tích ngoài thực địa và<br /> trong phòng thí nghiệm đã xác định được thành<br /> phần loài thực vật ở thị xã Duyên Hải tỉnh Trà<br /> Vinh có 273 loài, 209 chi, 78 họ của 2 ngành<br /> thực vật có mạch là Dương xỉ (Polypodiophyta)<br /> và Ngọc lan (Magnoliophyta). Trong đó, ngành<br /> Dương xỉ có 7 loài (chiếm 2,6% tổng số loài), 5<br /> chi (chiếm 2,4% tổng số chi), 4 họ (chiếm 5,1%<br /> tổng số họ); ngành Ngọc lan có 266 loài (chiếm<br /> 97,4%), 204 chi (chiếm 97,6%), 74 họ (chiếm<br /> 94,9%). Như vậy, từ số liệu cho thấy ngành<br /> Ngọc lan chiếm ưu thế trong hệ thực vật ở khu<br /> vực nghiên cứu (Bảng 1).<br /> <br /> Đặng Văn Sơn và cộng sự. Tạp chí Khoa học Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, 62(5), 44-62<br /> <br /> 46<br /> <br /> Bảng 1<br /> Danh mục thành phần loài thực vật ở thị xã Duyên Hải, tỉnh Trà Vinh<br /> STT<br /> <br /> 1<br /> <br /> TÊN KHOA HỌC<br /> <br /> TÊN VIỆT NAM<br /> <br /> I. POLYPODIOPHYTA<br /> <br /> NGÀNH DƯƠNG<br /> XỈ<br /> <br /> 1. Blechnaceae<br /> <br /> Họ Dây choại<br /> <br /> Stenochlaena palustris (Burm. f.)<br /> Bedd.<br /> 2. Pteridaceae<br /> <br /> Dây choại<br /> <br /> DẠNG<br /> THÂN<br /> <br /> CÔNG<br /> DỤNG<br /> <br /> DL<br /> <br /> T<br /> <br /> Họ Ráng chân xỉ<br /> <br /> 2<br /> <br /> Acrostichum aureum L.<br /> <br /> Ráng đại<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 3<br /> <br /> Ceratopteris thalictroides (L.)<br /> Brongn.<br /> <br /> Ráng gạt nai<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> C<br /> <br /> LC<br /> <br /> DL<br /> <br /> T<br /> <br /> 3. Salviniaceae<br /> 4<br /> <br /> Salvinia cucullata Roxb.<br /> 4. Schizeaceae<br /> <br /> Họ Bèo tai chuột<br /> Bèo tai chuột<br /> Họ Ráng a diệp<br /> <br /> 5<br /> <br /> Lygodium flexuosum (L.) Sw<br /> <br /> Bòng bòng dẻo<br /> <br /> 6<br /> <br /> Lygodium japonicum (Thunb.) Sw. Bòng bòng<br /> <br /> DL<br /> <br /> T<br /> <br /> 7<br /> <br /> Lygodium scandens (L.) Sw.<br /> <br /> DL<br /> <br /> T<br /> <br /> Bòng bòng leo<br /> <br /> II. MAGNOLIOPHYTA<br /> <br /> NGÀNH NGỌC<br /> LAN<br /> <br /> MAGNOLIOPSIDA<br /> <br /> LỚP NGỌC LAN<br /> <br /> 5. Acanthaceae<br /> <br /> Họ Ô rô<br /> <br /> 8<br /> <br /> Acanthus ebracteatus Vahl.<br /> <br /> Ô rô trắng<br /> <br /> B<br /> <br /> T<br /> <br /> 9<br /> <br /> Acanthus ilicifolius L.<br /> <br /> Ô rô<br /> <br /> B<br /> <br /> T<br /> <br /> 10<br /> <br /> Asystasia gangetica (L.) T.<br /> Anders.<br /> <br /> Biến hoa sông hằng<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 11<br /> <br /> Barleria lupulina Lindl.<br /> <br /> Gai kim vàng<br /> <br /> B<br /> <br /> LC<br /> <br /> 12<br /> <br /> Hygrophila erecta (Burm.f.)<br /> Hochr.<br /> <br /> Đình lịch đứng<br /> <br /> C<br /> <br /> 13<br /> <br /> Ruellia tuberosa L.<br /> <br /> Trái nổ<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 14<br /> <br /> Thunbergia grandiflora (Rottl.)<br /> Roxb.<br /> <br /> Cát đằng hoa to<br /> <br /> DL<br /> <br /> T<br /> <br /> 6. Aizoaceae<br /> <br /> Họ Rau đắng đất<br /> <br /> 15<br /> <br /> Glinus oppositifolius (L.) Aug.DC. Rau đắng đất<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 16<br /> <br /> Sesuvium portulacastrum (L.) L.<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> Hải châu<br /> <br /> Đặng Văn Sơn và cộng sự. Tạp chí Khoa học Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, 62(5), 44-62<br /> <br /> STT<br /> 17<br /> <br /> TÊN KHOA HỌC<br /> Trianthema portulacastrum L.<br /> 7. Amaranthaceae<br /> <br /> TÊN VIỆT NAM<br /> Cỏ tam khôi<br /> <br /> DẠNG<br /> THÂN<br /> <br /> CÔNG<br /> DỤNG<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> Họ Rau dền<br /> <br /> 18<br /> <br /> Achyranthes aspera L.<br /> <br /> Cỏ sướt<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 19<br /> <br /> Alternanthera ficoidea (L.) P.<br /> Beauv.<br /> <br /> Diếc<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 20<br /> <br /> Alternanthera sessilis (L.) R.Br. ex<br /> Diếc bờ<br /> DC.<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 21<br /> <br /> Amaranthus lividus L.<br /> <br /> Dền tái<br /> <br /> C<br /> <br /> TP<br /> <br /> 22<br /> <br /> Amaranthus spinosus L.<br /> <br /> Dền gai<br /> <br /> C<br /> <br /> TP<br /> <br /> 23<br /> <br /> Celosia argentea L.<br /> <br /> Mào gà<br /> <br /> C<br /> <br /> LC<br /> <br /> B<br /> <br /> TP<br /> <br /> C<br /> <br /> TP<br /> <br /> DL<br /> <br /> T<br /> <br /> 8. Annonaceae<br /> 24<br /> <br /> Annona glabra L.<br /> 9. Apiaceae<br /> <br /> 25<br /> <br /> Centella asiatica (L.) Urb.<br /> 10. Apocynaceae<br /> <br /> Họ Na<br /> Bình bát<br /> Họ Ngò<br /> Rau má<br /> Họ Trúc đào<br /> <br /> 26<br /> <br /> Allamanda schottii Pohl<br /> <br /> Huỳnh anh lá hẹp<br /> <br /> 27<br /> <br /> Cascabela thevetia (L.) Lippold<br /> <br /> Thông thiên<br /> <br /> B<br /> <br /> T<br /> <br /> 28<br /> <br /> Catharanthus roseus (L.) G. Don<br /> <br /> Dừa cạn<br /> <br /> C<br /> <br /> LC<br /> <br /> 29<br /> <br /> Cerbera odollam Gaertn.<br /> <br /> Mướp xác<br /> <br /> GN<br /> <br /> T<br /> <br /> 30<br /> <br /> Gymnanthera oblonga (Burm.f.)<br /> P.S.Green<br /> <br /> Lõa hùng<br /> <br /> DL<br /> <br /> 31<br /> <br /> Strophanthus caudatus (L.) Kurz<br /> <br /> Sừng trâu<br /> <br /> B<br /> <br /> 32<br /> <br /> Tylophora flexuosa R. Br.<br /> <br /> Đầu đài mảnh<br /> <br /> DL<br /> <br /> 33<br /> <br /> Wrightia pubescens subsp. lanati<br /> (BL.) Ngan.<br /> <br /> Lòng mức lông<br /> <br /> GN<br /> <br /> G<br /> <br /> B<br /> <br /> T<br /> <br /> B<br /> <br /> LC<br /> <br /> B<br /> <br /> T<br /> TP<br /> <br /> 11. Araliaceae<br /> <br /> Họ Đinh lăng<br /> Đinh lăng<br /> <br /> 34<br /> <br /> Polyscias fruticosa (L.) Harms<br /> <br /> 35<br /> <br /> Schefflera elliptica (Blume) Harms Chân chim bầu dục<br /> 12. Asclepiadaceae<br /> <br /> T<br /> <br /> Họ Thiên lý<br /> <br /> 36<br /> <br /> Calotropis gigantea (L.) Dryand.<br /> <br /> Bòng bòng<br /> <br /> 37<br /> <br /> Finlayasonia obovata Wall.<br /> <br /> Dây mủ<br /> <br /> DL<br /> <br /> 38<br /> <br /> Gymnanthera oblonga (Burm.f.)<br /> P.S.Green<br /> <br /> Lõa hùng<br /> <br /> DL<br /> <br /> 47<br /> <br /> 48<br /> <br /> STT<br /> <br /> Đặng Văn Sơn và cộng sự. Tạp chí Khoa học Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh, 62(5), 44-62<br /> <br /> TÊN KHOA HỌC<br /> <br /> TÊN VIỆT NAM<br /> <br /> DẠNG<br /> THÂN<br /> <br /> CÔNG<br /> DỤNG<br /> <br /> 39<br /> <br /> Oxystelma esculentum (L. f.) Sm.<br /> <br /> Cù mai<br /> <br /> DL<br /> <br /> 40<br /> <br /> Sarcolobus globosus Wall.<br /> <br /> Dây cám<br /> <br /> DL<br /> <br /> T<br /> <br /> 41<br /> <br /> Toxucarpus villosus (Bl.) Decne<br /> <br /> Tiễn quả<br /> <br /> DL<br /> <br /> T<br /> <br /> 42<br /> <br /> Tylophora flexuosa R. Br.<br /> <br /> Đầu đài mảnh<br /> <br /> DL<br /> <br /> 43<br /> <br /> Tylophora indica (Burm. f.) Merr. Đầu đài ấn<br /> <br /> DL<br /> <br /> 44<br /> <br /> Tylophora ovata (Lindl.) Hook. ex<br /> Đầu đài<br /> Steud.<br /> <br /> DL<br /> <br /> 13. Asteraceae<br /> <br /> T<br /> <br /> Họ Cúc<br /> <br /> 45<br /> <br /> Ageratum conyzoides (L.) L.<br /> <br /> Cỏ cứt lợn<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 46<br /> <br /> Bidens pilosa L.<br /> <br /> Song nha lông<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 47<br /> <br /> Blainvillea acmella (L.) Philipson<br /> <br /> Núc vàng<br /> <br /> C<br /> <br /> 48<br /> <br /> Blumea lacera (Burm.f.) DC.<br /> <br /> Kim đầu<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 49<br /> <br /> Eclipta prostrata (L.) L.<br /> <br /> Cỏ nhọ nồi<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 50<br /> <br /> Enydra fluctuans DC.<br /> <br /> Rau ngổ<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 51<br /> <br /> Eupatorium odoratum L.<br /> <br /> Cộng sản<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 52<br /> <br /> Galinsoga parviflora Cav.<br /> <br /> Vi cúc<br /> <br /> C<br /> <br /> 53<br /> <br /> Grangea maderaspatana (L.) Poir. Cải đồng<br /> <br /> C<br /> <br /> 54<br /> <br /> Lactuca indica L.<br /> <br /> Bồ công anh<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 55<br /> <br /> Pluchea indica (L.) Less.<br /> <br /> Lức<br /> <br /> B<br /> <br /> T<br /> <br /> 56<br /> <br /> Pluchea pteropoda Hemsl. ex<br /> Hemsl.<br /> <br /> Sài hồ<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 57<br /> <br /> Sphaeranthus indicus L.<br /> <br /> Chân vịt ấn<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 58<br /> <br /> Synedrella nodiflora (L.) Gaertn.<br /> <br /> Bọ xít<br /> <br /> C<br /> <br /> 59<br /> <br /> Tridax procumbens L.<br /> <br /> Cúc mui<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 60<br /> <br /> Vernonia cinerea (L.) Less.<br /> <br /> Bạch đầu ông<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 61<br /> <br /> Wollastonia biflora (L.) DC.<br /> <br /> Hải cúc 2 hoa<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 62<br /> <br /> Xanthium inaequilaterum DC.<br /> <br /> Ké đầu ngựa<br /> <br /> C<br /> <br /> T<br /> <br /> 14. Bignoniaceae<br /> <br /> Họ Quao<br /> <br /> 63<br /> <br /> Crescentia cujete L.<br /> <br /> Đào tiên<br /> <br /> GN<br /> <br /> LC<br /> <br /> 64<br /> <br /> Dolichandrone spathacea (L.f.)<br /> Seem.<br /> <br /> Quao nước<br /> <br /> GN<br /> <br /> G<br /> <br /> 65<br /> <br /> Tecoma stans (L.)H.B.K.<br /> <br /> Huỳnh liên<br /> <br /> B<br /> <br /> LC<br /> <br />