Đa dạng thành phần loài nấm lớn ở huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị

HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> ĐA DẠNG THÀNH PHẦN LOÀI NẤM LỚN Ở HUYỆN CAM LỘ,<br /> TỈNH QUẢNG TRỊ<br /> NGÔ ANH, NGUYỄN THỊ CHI LÊ<br /> <br /> Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế<br /> Nấm có ý nghĩa rất lớn trong đời sống con ngƣời, chúng đƣợc dùng làm thực phẩm, dƣợc phẩm<br /> hoặc đóng vai tr quan trọng trong chu tr nh tuần hoàn vật chất thiên nhiên. Khu hệ nấm ở Việt<br /> Nam rất đa dạng và phong phú về thành phần loài, dạng sống và các yếu tố địa lý cấu thành.<br /> Việc điều tra nguồn tài nguyên nấm có ý nghĩa về khoa học và thực tiễn nhằm hoàn thiện danh lục<br /> khu hệ nấm của Việt Nam, bảo tồn nguồn gen của các loài nấm quý hiếm và sử dụng có hiệu quả<br /> nguồn tài nguyên này.<br /> Hiện nay nhiều công tr nh nghiên cứu nấm lớn đƣợc tiến hành đã khẳng định đƣợc vai tr<br /> của nấm trong đời sống. Nhiều loài nấm đƣợc dùng làm thực phẩm cung cấp các chất dinh<br /> dƣỡng nhƣ: protid, lipid, glucid, vitamin , B, C, D, E… và các chất khoáng có lợi cho cơ thể<br /> [1, 3].<br /> Một số loài nấm đƣợc ứng dụng trong công nghiệp dƣợc phẩm, dùng để điều chế các<br /> hoạt chất điều trị bệnh. Trong các loài nấm dƣợc liệu, Linh chi (Ganoderma) đƣợc biết đến<br /> nhiều nhất. Các nhà khoa học xác định đƣợc trong nấm Linh chi có nhiều chất thuộc các<br /> nhóm polysacchatide, steroid, triterpenoid, peptide, acid amin, nucleoside, nucleotide,<br /> alkaloid, vitamin, các chất hữu cơ, và acid béo… với nhiều hoạt tính dƣợc lý.<br /> Bên cạnh giá trị tài nguyên về thực phẩm và dƣợc phẩm, các loài nấm hoại sinh có vai tr<br /> quan trọng trong chu tr nh tuần hoàn vật chất trong thiên nhiên. Nấm có thể phân giải các chất<br /> hữu cơ phức tạp thành các chất đơn giản, có thể đồng hóa các chất đơn giản thành các chất phức<br /> tạp. V vậy, nấm là yếu tố quan trọng làm tăng độ ph nhiêu của đất [6,7,8]. Ngoài lợi ích mà<br /> nấm đem lại, nhiều loài nấm độc có thể gây ngộ độc, đôi khi gây chết ngƣời.<br /> Hiện nay khu hệ nấm Việt Nam nói chung, miền Trung và tỉnh Quảng Trị nói riêng chƣa<br /> đƣợc nghiên cứu một cách hoàn chỉnh. V vậy, việc nghiên cứu về khu hệ nấm ở đây có ý nghĩa<br /> khoa học và tính ứng dụng thực tiễn.<br /> I. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 1. Đối tƣợng nghiên ứu:<br /> Các loài nấm lớn phân bố ở huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị.<br /> 2. Phƣơng ph p nghiên ứu:<br /> Mẫu vật đƣợc định loại theo phƣơng pháp h nh thái so sánh của các tác giả: Gilbertson R. L.<br /> & Ryvarden L. (1986) [5]; Trịnh Tam Kiệt (2011) [3], Singer R. (1986) [9].<br /> II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU<br /> 1. Sự đa d ng của khu hệ nấm lớn ở huyện Cam Lộ, tỉnh Qu ng Trị<br /> 1.1. Sự đa dạng về thành phần loài của các taxon<br /> Qua quá tr nh nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy thành phần loài nấm lớn ở huyện Cam Lộ,<br /> tỉnh Quảng Trị rất đa dạng và phong phú. Chúng tôi đã xác định đƣợc 159 loài thuộc 80 chi, 36<br /> họ, 22 bộ, 3 lớp trong 3 ngành: Myxomycota, scomycota và Basidiomycota.<br /> <br /> 447<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> ảng 1<br /> Sự ph n ố<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> <br /> Tên ngành<br /> Myxomycota<br /> Ascomycota<br /> Basidiomycota<br /> Tổng số<br /> <br /> Số<br /> lớp<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 3<br /> <br /> taxon trong<br /> <br /> Số ộ<br /> N<br /> 1<br /> 2<br /> 19<br /> 22<br /> <br /> Số họ<br /> N<br /> 1<br /> 2<br /> 33<br /> 36<br /> <br /> ng nh<br /> Số hi<br /> N<br /> 2<br /> 4<br /> 74<br /> 80<br /> <br /> N<br /> 4<br /> 10<br /> 145<br /> 159<br /> <br /> Số lo i<br /> %<br /> 2,52<br /> 6,29<br /> 91,19<br /> 100<br /> <br /> Trong 3 ngành th ngành Basidiomycota chiếm ƣu thế tuyệt đối, gặp 19 bộ, 33 họ, 74 chi và<br /> 145 loài, chiếm 91,19% tổng số loài đã xác định; ngành scomycota gặp 2 bộ, 2 họ, 4 chi và 10<br /> loài, chiếm 6,29% và ngành Myxomycota gặp 1 bộ, 1 họ, 2 chi và 4 loài chiếm 2,52%.<br /> ảng 2<br /> Sự ph n ố<br /> TT<br /> <br /> Bộ<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> 8<br /> 9<br /> 10<br /> 11<br /> 12<br /> 13<br /> 14<br /> 15<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 19<br /> 20<br /> 21<br /> 22<br /> <br /> Stemonitales<br /> Xylariales<br /> Pezizales<br /> Auriculariales<br /> Tremellales<br /> Dacryomycetales<br /> Stereales<br /> Thelephorales<br /> Cantharellales<br /> Gomphales<br /> Hericiales<br /> Ganodermatales<br /> Hymenochaetales<br /> Poriales<br /> Polyporales<br /> Schizophyllales<br /> Agaricales<br /> Cortinariales<br /> Boletales<br /> Lycoperdales<br /> Nidulariales<br /> Phallales<br /> Tổng<br /> <br /> taxon trong<br /> ộ<br /> Số họ<br /> Số hi<br /> N<br /> N<br /> 1<br /> 2<br /> 1<br /> 3<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 4<br /> 3<br /> 4<br /> 1<br /> 1<br /> 3<br /> 3<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 2<br /> 1<br /> 5<br /> 1<br /> 11<br /> 2<br /> 6<br /> 1<br /> 1<br /> 7<br /> 21<br /> 2<br /> 4<br /> 2<br /> 3<br /> 2<br /> 3<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 1<br /> 36<br /> 80<br /> <br /> Số lo i<br /> N<br /> 4<br /> 8<br /> 2<br /> 5<br /> 2<br /> 4<br /> 9<br /> 2<br /> 3<br /> 1<br /> 1<br /> 11<br /> 8<br /> 23<br /> 23<br /> 1<br /> 34<br /> 5<br /> 4<br /> 6<br /> 1<br /> 2<br /> 159<br /> <br /> %<br /> 2,50<br /> 5,03<br /> 1,25<br /> 3,14<br /> 1,25<br /> 2,50<br /> 5,66<br /> 1,25<br /> 1,88<br /> 0,63<br /> 0,63<br /> 6,93<br /> 5,03<br /> 14,50<br /> 14,50<br /> 0,63<br /> 21,40<br /> 3,14<br /> 2,50<br /> 3,77<br /> 0,63<br /> 1,25<br /> 100,00<br /> <br /> Trong 22 bộ th bộ garicales đa dạng nhất, gặp 34 loài, chiếm 21,40% tổng số loài đã xác<br /> định; các bộ Poriales, Polyporales mỗi bộ gặp 23 loài, chiếm 14,50%; bộ Ganodermatales gặp<br /> 11 loài, chiếm 6,93%; bộ Stereales gặp 9 loài, chiếm 5,77%; các bộ Hymenochaetales,<br /> Xylariales mỗi bộ gặp 8 loài, chiếm 5,03%.<br /> <br /> 448<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> ảng 3<br /> C<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> <br /> Họ<br /> Coriolaceae<br /> Tricholomataceae<br /> Lentinaceae<br /> Strophariaceae<br /> Ganodermataceae<br /> Hymenochaetaceae<br /> Tổng<br /> <br /> họ đa d ng nhất<br /> Số hi<br /> N<br /> %<br /> 11<br /> 13,75<br /> 9<br /> 11,25<br /> 3<br /> 3,75<br /> 5<br /> 6,25<br /> 2<br /> 2,50<br /> 5<br /> 6,25<br /> 35<br /> 44,25<br /> <br /> Số lo i<br /> N<br /> 23<br /> 14<br /> 13<br /> 11<br /> 11<br /> 8<br /> 80<br /> <br /> %<br /> 14,47<br /> 8,80<br /> 8,18<br /> 6,92<br /> 6,92<br /> 5,03<br /> 50,32<br /> <br /> Trong tổng số 36 họ đã xác định, có 6 họ đa dạng nhất là: Coriolaceae, Tricholomataceae,<br /> Lentinaceae, Strophariaceae, Ganodermataceae, Hymenochaetaceae gồm 35 chi, 80 loài, chiếm<br /> 44,25% tổng số chi (35 80 chi) và chiếm 50,32% tổng số loài (80 159 loài) đã xác định trong<br /> khu hệ.<br /> Trong 36 họ th họ Coriolaceae chiếm ƣu thế nhất, gặp 23 loài, chiếm 14,47% tổng số loài đã<br /> xác định; họ Tricholomataceae gặp 14 loài, chiếm 8,80%; họ Lentinaceae gặp 13 loài, chiếm<br /> 8,18%; họ Strophariaceae và Ganodermataceae mỗi họ gặp 11 loài, chiếm 6,92% và họ<br /> Hymenochaetaceae gặp 8 loài, chiếm 5,03%.<br /> ảng 4<br /> C<br /> hi đa d ng nhất<br /> Số lo i<br /> TT<br /> Chi<br /> Họ<br /> N<br /> %<br /> 1<br /> Trametes<br /> Coriolaceae<br /> 7<br /> 4,40<br /> 2<br /> Xylaria<br /> Xylariaceae<br /> 6<br /> 3,80<br /> 3<br /> Amauroderma<br /> Ganodermataceae<br /> 6<br /> 3,80<br /> 4<br /> Pleurotus<br /> Lentinaceae<br /> 6<br /> 3,80<br /> 5<br /> Auricularia<br /> Auriculariaceae<br /> 5<br /> 3,14<br /> 6<br /> Ganoderma<br /> Ganodermataceae<br /> 5<br /> 3,14<br /> 7<br /> Lentinus<br /> Lentinaceae<br /> 5<br /> 3,14<br /> 7<br /> 7<br /> 40<br /> 25,22<br /> Trong 80 chi đã nghiên cứu, chi Trametes chiếm ƣu thế nhất, gặp 7 loài, chiếm 4,40% tổng<br /> số loài đã xác định; các chi Xylaria, Amauroderma, Pleurotus mỗi chi gặp 6 loài chiếm 3,80%;<br /> các chi Auricularia, Ganoderma, Lentinus mỗi chi gặp 5 loài chiếm 3,14%. Nhƣ vậy, có 7 chi<br /> đa dạng nhất, chiếm 8,75% tổng số chi (7 80 chi) và 25,22% (40 159 loài) tổng số loài đã xác<br /> định của khu hệ nấm lớn ở huyện Cam Lộ.<br /> ảng 5<br /> Đ nh gi tính đa d ng về lo i ủa<br /> ng nh<br /> Đa d ng mứ độ họ<br /> Đa d ng mứ độ hi<br /> TT<br /> Ngành<br /> Tỷ lệ số lo i<br /> Tỷ lệ số lo i<br /> trung ình/họ<br /> trung bình/chi<br /> 1 Myxomycota<br /> 4,00 (4 loài 1 họ)<br /> 2,00 (4 loài/ 2 chi)<br /> 2 Basidiomycota<br /> 4,39 (145 loài 33 họ)<br /> 1,96 (145 loài/74 chi)<br /> 3 Ascomycota<br /> 5,00 (10 loài 2 họ)<br /> 2,50 (10 loài/ 4 chi)<br /> <br /> 449<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> Sự đa dạng ở mức độ họ của các ngành đƣợc thể hiện qua tỷ lệ số loài trung b nh của mỗi<br /> họ. Sự đa dạng ở mức độ chi của các ngành thể hiện qua tỷ lệ số loài trung b nh của mỗi chi.<br /> Qua bảng trên cho thấy trong 3 ngành th ngành scomycota vừa đa dạng mức độ họ lại vừa<br /> đa dạng mức độ chi so với hai ngành c n lại.<br /> 1.2. So sánh tính đa dạng về thành phần loài nấm lớn ở huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị<br /> với một số vùng khác<br /> ảng 6<br /> So s nh th nh phần lo i nấm lớn ở huyện Cam Lộ với một số vùng kh<br /> TT<br /> <br /> Khu vự<br /> <br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> <br /> Huyện Cam Lộ - Quảng Trị<br /> KBT Đa Krông – Quảng Trị<br /> Rú Lịnh, Vĩnh Linh – Quảng Trị<br /> Huyện Nam Đông – TT-Huế<br /> Huyện Lƣới – TT-Huế<br /> <br /> Số lo i ủa<br /> khu hệ<br /> 159<br /> 140<br /> 182<br /> 182<br /> 170<br /> <br /> Số lo i<br /> giống nhau<br /> 159<br /> 44<br /> 55<br /> 51<br /> 46<br /> <br /> Chỉ số<br /> Sorencen (S)<br /> 1,00<br /> 0,29<br /> 0,33<br /> 0,30<br /> 0,28<br /> <br /> Chúng tôi nhận thấy thành phần loài nấm lớn ở huyện Cam Lộ có quan hệ gần g i với khu<br /> hệ nấm ở Rú Lịnh, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị; do vị trí địa lý hai khu hệ này đều nằm<br /> trong tỉnh Quảng Trị nên chúng có chung kiểu khí hậu. Rú Lịnh có điều kiện địa h nh đơn giản,<br /> là một vùng rừng nguyên sinh nhƣng bị khai thác, tàn phá nhiều do con ngƣời và chiến tranh<br /> nên thảm thực vật ở đây có nhiều điểm tƣơng đồng so với một số diện tích rừng nguyên sinh ở<br /> huyện Cam Lộ. Khu hệ nấm ở huyện Cam Lộ có quan hệ ít gần g i với các khu hệ nấm ở khu<br /> bảo tồn thiên nhiên Dakrong, huyện Nam Đông, huyện Lƣới, tỉnh Thừa Thiên-Huế.<br /> Trong số 159 loài nấm lớn phân bố ở huyện Cam Lộ - tỉnh Quảng Trị, có 22 loài mới ghi<br /> nhận cho khu hệ nấm lớn Việt Nam.<br /> ảng 7<br /> Danh lụ<br /> Stt<br /> 1<br /> <br /> lo i mới ghi nhận ho khu hệ nấm lớn ở Việt Nam<br /> <br /> Tên khoa học<br /> Amanita spissacea Imai<br /> <br /> Stt<br /> 12<br /> <br /> 2 Amauroderma longgangense Zhao et Zhang<br /> 3<br /> Bovistella longipedicellata Teng<br /> 4<br /> Cantharellus floccosus Schw.<br /> 5<br /> Clitocybe catina ( Fr.) Quél.<br /> 6<br /> Clitocybe tabescens (Scop.) Bres.<br /> 7<br /> Dacrymyces aurantius (Schw.)Farl.<br /> 8<br /> Ditiola radicata (Alb. & Schw.)Fr.<br /> 9<br /> Entoloma murraii (Berk. & Curt.)Sacc.<br /> 10 Hebeloma crustuliniforme (Bull.)Quél.<br /> 11 Hirschioporus vellererus (Berk.& Br.) Teng<br /> 2. Sự ph n ố nấm lớn trong sinh<br /> <br /> 13<br /> 14<br /> 15<br /> 16<br /> 17<br /> 18<br /> 19<br /> 20<br /> 21<br /> 22<br /> <br /> Tên khoa học<br /> Lamproderma scintillans (Berk. &<br /> Br.) Morg.<br /> Lentinellus omphalodes (Fr.) Karst.<br /> Lepiota calcicola Knudsen<br /> Panellus stibticus (Bull.) Karst.<br /> Pleurotus corticatus (Fr.) Quél.<br /> Pterula capillaris (Lév.) Sacc.<br /> Stemonitis pallida Wing.<br /> Stemonitis smithii Macbr.<br /> Stereum elegans (Mey.) Fr.<br /> Tricholoma pardinum Quél.<br /> Xylaria carpophila (Pers.) Fr.<br /> <br /> nh<br /> <br /> Qua kết quả nghiên cứu, chúng tôi chia khu hệ nấm lớn ở huyện Cam Lộ thành các vùng<br /> sinh thái dựa vào sự phân bố của chúng theo các độ cao khác nhau nhƣ sau:<br /> 450<br /> <br /> HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 6<br /> <br /> ảng 8<br /> Ph n ố nấm lớn trong<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> <br /> Sinh nh<br /> Vùng núi thấp<br /> Vùng đồi cao<br /> Vùng đồi trung b nh<br /> <br /> sinh<br /> <br /> Độ ao<br /> 250 – 750m<br /> 125 – 250m<br /> 50 – 125m<br /> <br /> nh<br /> Số lo i<br /> 115<br /> 82<br /> 41<br /> <br /> %<br /> 72,33%<br /> 51,57%<br /> 25,79%<br /> <br /> Từ bảng trên cho thấy, nấm lớn ở huyện Cam Lộ phân bố đa dạng tùy theo các sinh cảnh<br /> sống, hệ nấm ở vùng núi thấp có thành phần loài đa dạng nhất, gặp 115 loài, chiếm 72,33% tổng<br /> số loài đã xác định đƣợc; hệ nấm ở vùng đồi cao gặp 82 loài, chiếm 51,57%; hệ nấm ở vùng đồi<br /> trung b nh kém đa dạng nhất, gặp 41 loài chiếm 25,79% tổng số loài đã xác định.<br /> 3. Sự đa d ng về phƣơng thức sống<br /> Căn cứ vào phƣơng thức sống của nấm có thể chia nấm thành 3 nhóm: nấm hoại sinh, nấm<br /> ký sinh và nấm cộng sinh.<br /> ảng 9<br /> C<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> <br /> phƣơng thứ sống ủa nấm<br /> <br /> Phƣơng thứ sống<br /> Nấm hoại sinh<br /> Nấm ký sinh<br /> Nấm cộng sinh<br /> <br /> Số lo i<br /> 142<br /> 13<br /> 04<br /> <br /> %<br /> 89,31<br /> 8,18<br /> 2,51<br /> <br /> 4. Giá trị tài nguyên của nấm lớn ở huyện Cam Lộ, tỉnh Qu ng Trị<br /> Thành phần loài nấm lớn ở huyện Cam Lộ rất đa dạng về giá trị tài nguyên, bao gồm các<br /> nhóm nấm có ích và một số nhóm nấm có hại.<br /> ảng 10<br /> C<br /> TT<br /> 1<br /> 2<br /> 3<br /> 4<br /> 5<br /> 6<br /> 7<br /> <br /> nhóm nấm ó lợi v<br /> <br /> Nhóm nấm<br /> Nấm ăn<br /> Nấm dƣợc liệu<br /> Nấm cộng sinh với thực vật<br /> Nấm hoại sinh trên đất<br /> Nấm độc<br /> Nấm hoại sinh phá hủy gỗ rừng<br /> Nấm ký sinh gây bệnh thực vật<br /> <br /> óh i<br /> Số lo i<br /> 44<br /> 17<br /> 4<br /> 26<br /> 3<br /> 116<br /> 13<br /> <br /> Tỷ lệ %<br /> 27,67<br /> 10,69<br /> 2,51<br /> 16,35<br /> 2,00<br /> 72,96<br /> 8,18<br /> <br /> Trong 159 loài nấm lớn ở huyện Cam Lộ, có 1 loài đang trong t nh trạng sẽ nguy cấp (VU)<br /> cần đƣợc bảo vệ đƣợc ghi trong trong Sách Đỏ Việt Nam là Cookenia tricholoma (Mont.) Ktze. [26].<br /> III. KẾT LUẬN<br /> 1. Thành phần loài nấm lớn ở huyện Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị rất đa dạng và phong phú.<br /> Chúng tôi đã xác định đƣợc 159 loài thuộc 80 chi, 36 họ, 22 bộ, 3 lớp trong 3 ngành:<br /> Myxomycota, Ascomycota và Basidiomycota.<br /> <br /> 451<br /> <br />