Đặc điểm tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt

v VĂN HÓA - VĂN HỌC<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ĐẶC ĐIỂM TÊN TRÀ<br /> TRONG TIẾNG HÁN VÀ TIẾNG VIỆT<br /> ThS. PHẠM THỊ THANH VÂN1<br /> 1<br /> Đại học Bách khoa Hà Nội ✉ phamthanhvan1310@gmail.com<br /> Ngày nhận: 03/11/2016; Ngày hoàn thiện: 23/11/2016; Ngày duyệt đăng: 30/11/2016<br /> Phản biện khoa học: PGS.TS. PHẠM NGỌC HÀM<br /> <br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Trung Quốc và Việt Nam là quê hương của các loại trà. Trà gắn liền với đời sống tinh thần của nhân<br /> dân hai nước và từ lâu đã hình thành nên văn hóa trà nằm trong tổng thể nền văn hóa dân tộc. Tên<br /> trà trong tiếng Hán và tiếng Việt có những điểm tương đồng và khác biệt nhất định, thể hiện rõ<br /> nét đặc điểm tri nhận, phương thức tư duy và khả năng liên tưởng phong phú của hai dân tộc. Bài<br /> viết trên cơ sở kết quả khảo sát đặc điểm tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt, tiến hành so sánh,<br /> chỉ ra những điểm tương đồng và khác biệt trong ngôn ngữ, văn hóa Trung Quốc và Việt Nam thể<br /> hiện qua các phương thức định danh trà, nhằm góp một tài liệu tham khảo cho công tác dạy học<br /> và nghiên cứu tiếng Hán ở Việt Nam.<br /> Từ khóa: tên trà, tiếng Hán, tiếng Việt.<br /> <br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ cùng nằm trong một không gian văn hóa, càng<br /> tiện cho việc giao lưu kinh tế, xã hội. Do tiếp xúc<br /> Được thiên nhiên ưu đãi, cây chè ở Trung Quốc và Việt ngôn ngữ Hán Việt, tiếng Việt đã tiếp thu một lượng<br /> Nam đều có điều kiện sinh trưởng rất tốt, khiến cho không nhỏ từ vựng tiếng Hán, làm phong phú cho<br /> hai nước trở thành quê hương của các loại chè. Chè hệ thống từ vựng tiếng Việt. Tên trà trong tiếng Việt<br /> Trung Quốc và Việt Nam chủng loại phong phú, ứng là một trong những bằng chứng về đặc điểm của từ<br /> với mỗi loại là những tên gọi có tính chất gợi tả tinh vay mượn tiếng Hán trong tiếng Việt. Đi sâu nghiên<br /> tế, thể hiện sinh động đặc điểm tri nhận của mỗi dân cứu đặc điểm cấu tạo và đặc điểm ngữ nghĩa của tên<br /> tộc với thế giới thực vật nói chung và chè nói riêng. trà trong tiếng Hán hiện đại, từ đó so sánh với tên trà<br /> Chè sau khi thu hoạch được gia công, chế biến thành trong tiếng Việt, có thể thấy được những điểm tương<br /> vô số sản phẩm trà với hệ thống tên gọi hết sức đa đồng và khác biệt giữa ngôn ngữ và văn hóa của hai<br /> dạng, có sức cuốn hút đối với người đọc và người dân tộc. Nghiên cứu thuộc lĩnh vực ngôn ngữ và văn<br /> nghe. Trong thời đại quốc tế hóa và kinh tế thị trường hóa này có ý nghĩa to lớn đối với công tác dạy học và<br /> ngày càng phát triển như hiện nay, tên trà hay, gợi nghiên cứu tiếng Hán ở Việt Nam cũng như giảng dạy<br /> hình, gợi cảm còn có giá trị rất lớn đối với việc quảng và nghiên cứu tiếng Việt ở Trung Quốc.<br /> bá thương phẩm và kích thích sức mua của người tiêu<br /> dùng trên thị trường. Mặt khác, tên trà cũng thể hiện 2. ĐẶC ĐIỂM CẤU TẠO CỦA TÊN TRÀ TIẾNG HÁN VÀ<br /> phần nào đặc điểm đời sống tinh thần dồi dào của TIẾNG VIỆT<br /> nhân dân hai nước Trung Quốc và Việt Nam.<br /> Để có được một cơ sở thực tế đáng tin cậy, chúng tôi đã<br /> Tiếng Hán và tiếng Việt đều thuộc loại hình âm tiết tiến hành khảo sát 155 tên gọi các loại trà trong tiếng<br /> tính. Trung Quốc và Việt Nam núi sông liền một dải, Hán và 80 tên gọi các loại trà trong tiếng Việt, từ đó chỉ<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 42 Số 4 - 11/2016<br />  VĂN HÓA - VĂN HỌC v<br /> <br /> <br /> <br /> ra đặc điểm cấu tạo, đặc điểm ngữ nghĩa của tên trà trong việc sử dụng ngôn ngữ Hán. Chính vì cụm từ<br /> tiếng Hán và tiếng Việt cũng như những điểm tương bốn âm tiết thường gặp và chiếm ưu thế trong biểu<br /> đồng và khác biệt giữa chúng. Kết quả cụ thể như sau: đạt, cho nên tên trà bốn âm tiết cũng phát huy được<br /> tác dụng của nó như ngắn gọn, dễ đọc, dễ nhớ, điều<br /> Về phương diện số chữ cấu thành trong mỗi đơn vị đó tiện cho việc quảng bá trà như một thương phẩm<br /> tên trà trong tiếng Hán, kết quả khảo sát cho thấy, tên trên thương trường.<br /> trà trong tiếng Hán có từ hai đến sáu chữ, đồng thời<br /> cũng là hai đến sáu âm tiết. Trong đó, loại hai âm tiết Tên trà trong tiếng Hán còn thể hiện quan niệm thẩm<br /> có 9 tên, chiếm 5,8%, như 眉茶Mi trà, 滩茶Than trà, mỹ của người Trung Quốc. Người Trung Quốc rất coi<br /> 韶峰Thiều phong, 晒青Sái thanh, 峨蕊Nga nhụy, 翠螺 trọng tính cân đối, hài hòa của các sự vật hiện tượng.<br /> Thúy loa…. Loại ba âm tiết có 25 tên, chiếm 16,13%, Quan niệm đó thể hiện từ đặc điểm kiến trúc, hội họa<br /> như惠明茶Huệ minh trà, 径山茶Kính sơn trà, 蒙顶茶 cho đến câu đối, thơ ca cổ,…và đặc biệt là nghệ thuật<br /> Mông đỉnh trà, 源茗茶Nguyên danh trà, 古劳茶Cổ lao biểu đạt. “Mỗi ngôn ngữ tự nó là một nghệ thuật diễn<br /> trà…. Loại bốn âm tiết có 98 tên, chiếm 63,22%, như đạt của tập thể. Nó bao gồm một tập hợp những<br /> 西湖龙井Tây hồ long tỉnh, 顾渚紫茶Cố chử tử trà, 午子 nhân tố thẩm mĩ học riêng biệt – những nhân tố về<br /> 仙毫Ngọ tử tiên hào, 黄山毛峰Hoàng sơn mao phong, ngữ âm, nhịp điệu, kí hiệu, hình thái học – mà nó<br /> 信阳毛尖Tín dương mao tiêm, 平水珠茶Bình thủy hoàn toàn không chia sẻ với bất kì một ngôn ngữ nào<br /> châu trà, 涌溪火青Dũng khê hỏa thanh, 仙人掌茶Tiên khác (Nguyễn Thiện Giáp, 2015).” Ngay trong cấu trúc<br /> nhân chưởng trà… Loại năm âm tiết có 21 tên, chiếm nội tại của các cụm từ bốn âm tiết cũng rất chú trọng<br /> 13,55%, như 洞庭碧螺春Động đình bích loa xuân,峨 tính chất tiết tấu hài hòa cân đối giữa các thành tố,<br /> 眉竹叶青Nga my trúc diệp thanh, 南安石亭绿Nam an như 2//2; 1//1//1//1//. Trong đó, cấu trúc 2//2chiếm<br /> thạch đình lục, 桂平西山茶Quế bình tây sơn trà, 南京 ưu thế. Đồng thời hai thành tố song âm tiết cấu thành<br /> 雨花茶Nam kinh vũ hoa trà… Loại sáu âm tiết có 2 tên trà bốn âm tiết thường có tác dụng bổ trợ ý nghĩa<br /> tên, chiếm 1,3%, gồm花果山云雾茶Hoa quả sơn vân cho nhau, khiến cho lượng thông tin về mỗi loại trà<br /> vụ trà, 八角亭龙须茶Bát giác đình long tu trà… nhiều hơn trong giới hạn về số lượng âm tiết, như 宜<br /> 红//功夫nghi hồng//công phu, 永春//佛手vĩnh xuân//<br /> Kết quả khảo sát số âm tiết trong tên trà tiếng Việt Phật thủ, 日铸//雪芽nhật trù //tuyết nha, 西湖//龙井<br /> như sau: Loại hai âm tiết gồm 29 tên, chiếm 36,25%, Tây hồ//long tỉnh; 开化//龙须 khai hóa//long tu；老<br /> như bạch trà/chè trắng, chè hương, chè nhài, chè 竹//大方lão trúc//đại phương… Trong mỗi tên trà còn<br /> bánh…. Loại ba âm tiết gồm 40 tên, chiếm 50%, như có sự hài hòa về bằng trắc, làm tăng thêm tính tiết<br /> chè Suối Giàng, chè hương nhài, chè Kim Anh, chè móc tấu và tạo nên vẻ đẹp âm nhạc mỗi khi nhắc đến tên<br /> câu, chè hòa tan, chè Bảo Lộc,…. Loại bốn âm tiết gồm các loại trà.<br /> 9 tên, chiếm 11,25%, như chè sen Tây Hồ, chè vàng<br /> Hà Giang, ô long hổ phách,…. Loại năm âm tiết gồm Khác với tên trà trong tiếng Hán, tên trà tiếng Việt<br /> 2 tên, chiếm 2,5%, đó là trà vàng Thiết Quan Âm, Trà chủ yếu là ba âm tiết, tiếp đó là hai âm tiết, số lượng<br /> móc câu Thái Nguyên. tên trà bốn âm tiết là tương đối ít, ít nhất là loại năm<br /> âm tiết. Trong tiếng Việt, tên trà chủ yếu đặt theo mô<br /> Từ kết quả khảo sát kể trên có thể thấy, tên trà trong hình “Chè” + từ đơn hoặc song âm tiết chiếm đa số,<br /> tiếng Hán có số lượng vượt xa so với tiếng Việt. Tên như chè đen, chè xanh, chè hương, chè Thái Nguyên,<br /> trà tiếng Hán rất chú trọng đến tính cân xứng, trong chè móc câu, chè hương nhài, chè san tuyết, chè túi lọc,<br /> đó, số lượng tên trà bốn âm tiết chiếm tỷ lệ cao nhất. chè bảo bảo…. Cách cấu tạo này tuân thủ theo quy<br /> Nguyên nhân chính là do ảnh hưởng của đặc trưng tắc ngữ pháp tiếng Việt (từ trung tâm hướng tới ngoại<br /> biểu đạt tiếng Hán. Trong các văn bản tiếng Hán cổ diên). Ngoài ra, có một số tên trà được tổ hợp theo<br /> đại, dạng câu và từ tổ bốn âm tiết rất phổ biến, có quy tắc ngữ pháp tiếng Hán, trong đó, đại đa số là<br /> khi dùng độc lập, có khi dùng liền từ hai cụm trở lên. những từ song âm tiết biểu thị tên trà được mượn từ<br /> Trong tiếng Hán hiện đại, cụm từ cố định bốn âm tiết tiếng Hán, như hồng trà, bạch trà, hoàng trà…. Ngoài<br /> mà thường là thành ngữ và cụm từ không cố định bốn ra, trong tiếng Việt, hai từ “trà” và “chè” song song tồn<br /> âm tiết cũng thường xuất hiện, nhất là trong các văn tại. Trong đó, chè là âm cổ của trà, mức độ Việt hóa của<br /> bản viết, làm tăng tính chất cô đọng và tính tiết tấu chè cao hơn trà và thông dụng trong giao tiếp hơn so<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 4 - 11/2016 43<br /> v VĂN HÓA - VĂN HỌC<br /> <br /> <br /> với trà. Mặt khác, trà có thể đứng ở vị trí trung tâm, Kết quả khảo sát về ngữ nghĩa của tên trà tiếng Hán<br /> phía trước mang định tố có giá trị phân định về loại được thể hiện trong đồ thị 1.<br /> và mang đậm tính chất của một từ Hán Việt, như nhân<br /> sâm trà, hồng trà,… Đồng thời trà cũng có thể đứng ở Tên trà có chứa yếu tố chỉ địa danh, nhất là tên sông,<br /> phía trước định tố, như trà hương, trà tuyết sơn,....Tuy tên núi cũng chiếm một số lượng khá lớn. Tuy nhiên,<br /> nhiên, chè chỉ có thể đứng ở trước định tố, mang sắc do đặc thù của tiếng Hán, nhìn trên mặt chữ rất khó<br /> thái của từ thuần Việt nhiều hơn và không thể đứng ở xác định tên đất, nhất là với những địa danh không<br /> sau định tố như trà được. nổi tiếng, cho nên trong khuôn khổ bài viết này,<br /> chúng tôi xin tạm thời chưa đưa ra con số thống kê<br /> 3. ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA TÊN TRÀ TIẾNG HÁN cụ thể các tên trà có chứa yếu tố chỉ địa danh trong<br /> VÀ TIẾNG VIỆT tiếng Hán.<br /> <br /> Cũng với số lượng tên trà đã thu thập được, chúng tôi Những tên trà có chứa yếu tố chỉ nước và những sự<br /> tiến hành khảo sát và phân loại theo ý nghĩa. Kết quả vật chứa nước như 井tỉnh (giếng), 湖hồ, 池trì (ao),<br /> khảo sát cụ thể như sau: 川xuyên, 江giang, 河hà (sông), 溪khê (suối), 海hải<br /> (biển)…, như 永川秀芽vĩnh xuyên tú nha, 涌溪火青<br /> Đối với tên trà Trung Quốc, trong bản thân mỗi tên dũng khê hỏa thanh, 金水翠峰kim thủy thúy phong,<br /> gọi thường có chứa các yếu tố chỉ tên động, thực vật, 新江羽绒茶tân giang vũ nhung trà…Chứng tỏ quan<br /> màu sắc, hình dáng, phương thức chế tác, hiện tượng niệm về trà gắn liền với thủy thổ, với thiên nhiên và<br /> thiên nhiên, sông nước, địa danh và đặc biệt là một đời sống của con người.<br /> số loại trà còn mang hai chữ công phu với nghĩa là<br /> bản lĩnh, tính bền bỉ. Tỷ lệ từng loại như sau: (1) Tên Ngoài ra, trong tên trà tiếng Hán còn chứa yếu tố chỉ<br /> trà có chứa yếu tố chỉ động vật gồm 17 tên, chiếm con số như 3, 5, 6, 7, 9, song (đôi)…Trong đó, tên trà<br /> 10,96%；(2) Tên trà có chứa yếu tố chỉ mùi vị gồm 2 chứa số 6 và 9 xuất hiện với tần số cao hơn cả. Đó<br /> tên, chiếm 1,29%；(3) Tên trà có chứa yếu tố chỉ hoa là do trong tâm thức của người Trung Quốc, số 6 và<br /> cỏ gồm 15 tên, chiếm 9,67%；(4) Tên trà có chứa yếu số 9 là những con số may mắn. Số 6 với cách đọc là<br /> tố chỉ màu sắc gồm 43 tên, chiếm 27,74%; (5) Tên lục có quan hệ hài âm với 禄lộc. Mỗi khi nghe âm lục,<br /> trà có chứa yếu tố chỉ hình dáng gồm 11 tên, chiếm người ta thường liên hệ đến lộc và hy vọng có được<br /> 7,09%；(6) Tên trà có chứa yếu tố chỉ phương thức cuộc sống vật chất dồi dào. Số 9 lại được coi là con<br /> chế tác gồm 2 tên, chiếm 1,29% ；(7) Tên trà có chứa số dương cực thịnh, “con số đế vương”, mang lại cảm<br /> hai chữ công phu gồm 11 tên, chiếm 7,09%；(8)Tên giác an lành, may mắn, thành đạt. Các con số này kết<br /> trà có chứa yếu tố chỉ hiện tượng thiên nhiên gồm 13 hợp với các từ tố khác tạo nên tên trà đa âm tiết, như<br /> tên, chiếm 8,38%；(9) Tên trà có chứa yếu tố chỉ nước 九龙茶cửu long trà, 双井緑song tỉnh lục, 六安瓜片<br /> gồm 17 tên, chiếm 10,96%； lục an qua phiến…Tất cả đều thể hiện ước vọng vươn<br /> Đồ thị 1: Kết quả khảo sát về ngữ nghĩa tên trà tiếng Hán<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 44 Số 4 - 11/2016<br />  VĂN HÓA - VĂN HỌC v<br /> <br /> <br /> <br /> Đồ thị 2. Kết quả khảo sát về ngữ nghĩa của tên trà tiếng Việt<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> tới cuộc sống hạnh phúc, đủ đầy chính đáng của con tượng thiên nhiên gồm 1tên, chiếm 1,25%; (8) Tên<br /> người. Ước vọng đó được gửi gắm vào tên trà và mỗi trà có chứa yếu tố chỉ nước gồm 5 tên, chiếm 6,25%;<br /> khi nghe hay đọc đến những cái tên đầy ý vị hoặc (9) Tên trà có chứa yếu tố chỉ địa danh gồm 16 tên,<br /> thưởng thức những loại trà hương thơm, vị đượm chiếm 20%.<br /> đó, người ta như được thực sự cảm nhận về một cuộc<br /> sống tinh thần cát tường như ý. Kết quả khảo sát có thể biểu diễn trong đồ thị 2.<br /> <br /> Những tên trà mang yếu tố chỉ thiên nhiên như 云林 Tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt còn thể hiện rõ<br /> 茶vân lâm trà, 秦雾毫tần vụ hào, 前锋雪莲tiền phong nét ý nghĩa so sánh, ví von, chứng tỏ thủ pháp tu từ<br /> tuyết liên, 象棋云雾tượng kỳ vân vụ, 南京雨花茶nam trong ngôn ngữ đã được vận dụng vào việc đặt tên<br /> kinh vũ hoa trà,… thể hiện sinh động quan hệ giữa trà cho trà. Vai trò của thủ pháp tu từ này làm cho tên<br /> với thế giới tự nhiên, nhất là thời tiết, khí hậu, có ảnh gọi của trà mang đậm tính hình tượng, tăng thêm<br /> hưởng không nhỏ đến chất lượng, hương vị của trà. sức cuốn hút của trà với đông đảo người tiêu dùng<br /> và khiến cho tên trà đã trở thành mỹ từ làm giàu cho<br /> Về mặt màu sắc, người Trung Quốc có ấn tượng đặc hệ thống từ vựng và làm đẹp thêm cho tiếng Hán và<br /> biệt đến mức tôn sùng màu hồng. Màu hồng tượng tiếng Việt. Mặt khác, những sự vật hiện tượng dùng<br /> trưng cho sự may mắn, hạnh phúc, đủ đầy. Trong các<br /> để ví von cũng thể hiện sinh động đặc trưng văn hóa<br /> đám cưới, tiệc vui hay mỗi dịp tết đến xuân về, từ<br /> cũng như năng lực thẩm mỹ và khả năng liên tưởng<br /> trong nhà đến đường làng ngõ phố thường xuất hiện<br /> phong phú của hai dân tộc. Theo thống kê của chúng<br /> rất nhiều màu hồng, như câu đối màu hồng, chữ song<br /> tôi, số lượng tên trà mang ý nghĩa ví von có 45 tên,<br /> hỷ màu hồng, biểu ngữ màu hồng…Ngoài ra, màu<br /> chiếm 29,03%. Những tên này có thể chia thành hai<br /> xanh là màu của sự sống, màu của thiên nhiên cây cỏ<br /> loại, một là cả chỉnh thể tên trà đều mang ý nghĩa ví<br /> cũng thường xuất hiện trong tên trà.<br /> von, như 韶峰thiều phong (đỉnh núi mùa xuân), 翠<br /> Đối với tên trà trong tiếng Việt, qua khảo sát, chúng 螺thúy loa (ốc xanh), 白毛猴bạch mao hầu (khỉ lông<br /> tôi đã thu được kết quả cụ thể như sau: (1) Tên trà có trắng), 黄金桂hoàng kim quế (quế vàng), 大红袍đại<br /> chứa yếu tố chỉ động vật gồm 3 tên, chiếm 3,75%; (2) hồng bào (áo bào hồng), 湘波緑Tương ba lục (xanh<br /> Tên trà có chứa yếu tố chỉ mùi vị gồm 11 tên, chiếm màu sóng sông Tương), 永春佛手vĩnh xuân Phật thủ<br /> 13,75%; (3) Tên trà có chứa yếu tố chỉ hoa cỏ gồm 18 (tay Phật mãi xuân), 江山绿牡丹giang sơn lục mẫu<br /> tên, chiếm 22,5%; (4) Tên trà có chứa yếu tố chỉ màu đơn (mẫu đơn xanh màu sông núi)… Loại thứ hai là<br /> sắc gồm 13 tên, chiếm 16,25%; (5) Tên trà có chứa loại trong tên trà có chứa yếu tố biểu thị ví von. Thành<br /> yếu tố chỉ hình trạng gồm 4 tên, chiếm 5%; (6) Tên phần dùng để ví von này thường đứng ở phía trước,<br /> trà có chứa yếu tố chỉ phương thức chế tác gồm 2 kết hợp với thành phần ở phía sau làm thành cấu trúc<br /> tên, chiếm 2,5%; (7) Tên trà có chứa yếu tố chỉ hiện định ngữ nối với trung tâm, và thành phần mang<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 4 - 11/2016 45<br /> v VĂN HÓA - VĂN HỌC<br /> <br /> <br /> tính chất ví von này đã phát huy vai trò phân định Tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt còn thể hiện sắc<br /> về chủng loại. Ví dụ như: 龙舞茶long vũ trà, 普陀佛茶 thái văn hóa tín ngưỡng của hai dân tộc. Phật giáo<br /> Bồ tát Phật trà, 通天岩茶thông thiên nham trà, 南京雨 chiếm vị trí quan trọng trong tâm thức của người<br /> 花茶Nam kinh vũ hoa trà, 花果山云雾茶hoa quả sơn Trung Quốc và người Việt Nam. Phật giáo răn dạy con<br /> vân vụ trà…Trong đó, thành phần dùng để ví von lại người thanh tâm quả dục, mưu cầu điều thiện, đồng<br /> có thể chia thành những yếu tố chỉ cảnh quan sông thời luôn tâm niệm được đức Phật phù hộ độ trì. Từ<br /> núi, như 通天岩thông thiên nham, 云海vân hải, 凌云 một số tên gọi của trà, chúng ta có thể thấy được<br /> lăng vân... phần nào ý thức tín ngưỡng Phật giáo của người dân.<br /> Chẳng hạn, tên trà có chứa yếu tố chỉ tứ linh: long, ly,<br /> Rất nhiều địa danh nổi tiếng đã xuất hiện trong tên quy, phượng , như: 双龙银针song long ngân châm,开<br /> trà, vừa có vai trò xác định xuất xứ, vừa chứa đựng 化龙须khai hóa long tu, 水金龟thủy kim quy, 凤凰茶<br /> hàm ý ví von trà với địa thế núi sông, hình trạng của phương hoàng trà. Trong đó, tên trà chứa long chiếm<br /> sự vật… như: Kính đình, Hoa quả sơn, Động đình, Nam số lượng khá lớn, tới 10 tên. Đặc biệt là hoa Phật trà,<br /> nhạc, Tây hồ, Hán thủy… Quả thực là mỹ từ lại thêm tiên nhân chưởng trà, thiết quan âm…, mang đậm<br /> mỹ từ, làm đẹp cho mỗi tên gọi của trà, khiến người màu sắc Phật giáo được đông đảo quần chúng ưa<br /> ta mỗi khi thưởng thức món quà mà thiên nhiên ban chuộng. Những tên trà loại này của Trung quốc đều<br /> tặng này như cảm thấy mình được hòa vào thiên được người Việt Nam tiếp nhận và cảm thấy rất quen<br /> nhiên. Đó là một thú vui tao nhã, giúp người ta tận thuộc, gần gũi với đời sống văn hóa Việt Nam.<br /> hưởng hương vị cuộc sống. Có những tên trà đầy<br /> Tên trà tiếng Việt thường mang yếu tố chỉ tên hoa cỏ.<br /> tính hình tượng, hết sức sống động như 莲花迎春<br /> Ngoài ra, những tên trà có chứa yếu tố chỉ hương sắc<br /> liên hoa nghênh xuân (hoa sen đón xuân sang), khiến<br /> cũng khá phổ biến, như chè hương, chè hương sen,<br /> người ta hình dung đến những cánh sen đong đưa<br /> chè hương nhài, chè xanh, chè đen, hồng trà, bạch<br /> trước gió xuân, càng làm tăng thêm thi vị của tên trà.<br /> trà…Điều đó chứng tỏ người Việt Nam cũng như<br /> Trong tiếng Việt, tên trà có chứa yếu tố chỉ địa danh người Trung Quốc, thưởng thức trà bằng nhiều giác<br /> gồm 16 tên, chiếm20%, như chè Thái Nguyên, chè Hà quan và cảm nhận trà bằng cả các yếu tố hương, sắc,<br /> vị, hình.<br /> Giang, chè Suối Giàng, chè tuyết Lu, chè Bảo Lộc…<br /> Ngoài ra, một số tên trà mang tên công ty, đơn vị sản<br /> Tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt cũng thường có<br /> xuất, chế biến như chè Kim Anh, chè Ba Đình, chè<br /> chứa yếu tố chỉ địa danh, hay các hiện tượng thiên<br /> Đồng Tâm… nhiên như vân, vũ, lôi, tuyết, xuân, quang, nhật,<br /> nguyệt,… Cả những tên núi tên sông cũng được<br /> Từ việc phân tích ý nghĩa tu từ của tên trà, có thể<br /> dùng làm yếu tố tạo nên tên gọi các loại trà. Điều đó<br /> thấy, tính chất tu từ đó được thể hiện trên ba phương<br /> thể hiện sâu sắc tình yêu quê hương, niềm tự hào<br /> diện: (1)Vận dụng thủ pháp ẩn dụ; (2)Vận dụng thủ<br /> của từng dân tộc với đất nước của mình. Đồng thời<br /> pháp cường điệu; (3)Vận dụng thủ pháp song quan.<br /> cũng thể hiện mối liên hệ mật thiết giữa con người<br /> Thủ pháp tu từ trong tên gọi của trà đã phát huy cao<br /> với thiên nhiên, trên quan niệm thiên địa nhân nhất<br /> độ vai trò của ngôn ngữ học, mỹ học cũng như nghệ thể. Từ đặc trưng ý nghĩa của tên trà trong tiếng Hán<br /> thuật ẩm thực, mẹo kinh doanh, nâng giá trị của trà và tiếng Việt, thêm một lần chứng tỏ “nghĩa của từ là<br /> lên tầm cao của đời sống vật chất và tinh thần. một hiện tượng tâm lý, là sự hiểu biết cùng với xúc<br /> cảm kèm theo xuất hiện (hay được gợi lên) trong trí<br /> Trong tiếng Việt, ý nghĩa ví von của tên trà cũng có<br /> óc người bản ngữ về sự vật, hiện tượng, hành động,<br /> nhiều điểm tương đồng với tiếng Hán. Chẳng hạn<br /> tính chất, quan hệ… mà từ biểu thị khi nghe thấy<br /> như: chè mỏ quạ, chè hồng đào, chè hoa sứ, chè thủy<br /> (hoặc đọc) từ ấy (Nguyễn Đức Tồn, 2013).”<br /> tiên… Ngoài ra, còn có nhiều tên trà có nguồn gốc<br /> Trung Quốc, như: chè Thiền, chè Long tỉnh, chè thiết 4. KẾT LUẬN<br /> Quan âm… Tuy nhiên, xét về tổng thể, tên trà trong<br /> tiếng Việt do số lượng ít hơn nên phương thức định Tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt có nhiều điểm<br /> danh cũng không đa dạng như tên trà Trung Quốc. tương đồng, song cũng có nhiều điểm khác biệt.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 46 Số 4 - 11/2016<br />  VĂN HÓA - VĂN HỌC v<br /> <br /> <br /> <br /> Chúng phong phú, đa dạng cả về cấu trúc và ý nghĩa, Tài liệu tham khảo:<br /> phần lớn đều ngắn gọn, đặc biệt là tên trà trong tiếng<br /> Hán với cấu trúc bốn âm tiết chiếm tỷ lệ khá cao, cân 1. Trịnh Quang Dũng (2005), Văn minh trà Việt, NXB<br /> đối hài hòa, gợi vẻ đẹp về tiết tấu, âm nhạc, gây hứng<br /> Phụ nữ.<br /> khởi cho người nói và người nghe. Về mặt ngữ nghĩa,<br /> tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt có chứa các yếu<br /> tố chỉ tên động vật, thực vật, tên đất, tên núi, tên 2. Nguyễn Thiện Giáp (2015), Phương pháp luận Phương<br /> sông, tên các hiện tượng thiên nhiên, yếu tố chỉ màu pháp nghiên cứu ngôn ngữ, NXB Giáo dục, Hà Nội<br /> sắc, mùi vị, nhất là những yếu tố mang màu sắc tín<br /> ngưỡng dân gian, con số chứa ý nghĩa may mắn… 3. Nguyễn Đức Tồn(2013), Những vấn đề của ngôn ngữ<br /> Tất cả thể hiện sinh động quan niệm thiên, địa, nhân<br /> học cấu trúc dưới ánh sáng lí thuyết ngôn ngữ học hiện<br /> nhất thể cũng như tâm lý hướng thiện và nguyện ước<br /> vươn tới cuộc sống hạnh phúc, đủ đầy của nhân dân đại, NXB Khoa học Xã hội.<br /> hai nước Trung Quốc và Việt Nam. Đồng thời, tên trà<br /> cũng thể hiện vẻ đẹp của ngôn ngữ, tính chất tinh tế 4. Nguyễn Như Ý (1996), Từ điển giải thích thuật ngữ<br /> của việc vận dụng các thủ pháp tu từ vào quá trình<br /> ngôn ngữ học, NXB Giáo dục, Hà Nội.<br /> định danh, khiến cho tên gọi mang tính hình tượng,<br /> giàu sức gợi tả, cùng một lúc chuyển tải đến người<br /> đọc và người nghe nhiều thông tin về trà trong giới 5. 陈洁光、黄月圆 (2003), 中国的品牌命名——十<br /> hạn số chữ của mỗi tên gọi. Điều đó cũng có ý nghĩa 类中国产品品牌名称的语言学分析, 中文科技期刊<br /> to lớn đối với việc quảng bá trà như những thương 数据库, 第2期<br /> hiệu trên thị trường, phát huy giá trị kinh tế của nó.<br /> Tên trà trong tiếng Hán và tiếng Việt thể hiện đời<br /> 6. 王军云 (2005), 中国起名宝典，中国长安出版社<br /> sống tinh thần dồi dào, làm phong phú cho hệ thống<br /> từ vựng của hai ngôn ngữ Trung Việt. Đó là một trong<br /> những vấn đề ngôn ngữ và văn hóa hết sức lí thú cần 7. 朱亚军 (2003), 商标命名研究，上海外语教育出<br /> được tiếp tục đi sâu nghiên cứu./. 版社<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> FEATURES OF DIFFERENT NAMES OF TEA IN CHINESE AND VIETNAMESE<br /> <br /> PHAM THI THANH VAN<br /> <br /> Abstract: China and Vietnam are home to many kinds of tea. Tea which is associated with spiritual<br /> life of Chinese and Vietnamese people has become indigenous culture in both countries. Name of<br /> tea in Chinese and Vietnamese has some similarities and differences and it expresses the way of<br /> thinking and connecting in ideas of these two races. The article bases on the analysis of tea name in<br /> Chinese and Vietnamese to show the similarities and differences in language and culture of China<br /> and Vietnam, which can be considered as references to teaching and studying Chinese in Vietnam.<br /> <br /> Keywords: tea name, Chinese, Vietnamese.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 4 - 11/2016 47<br />