Đặc trưng định lượng của các nhóm Mesofauna và chân khớp bé ở đất trong các sinh cảnh phổ biến ở xóm Khú, khu bảo tồn thiên nhiên Thượng Tiến, huyện Kim Bôi, tỉnh Hòa Bình

29(3): 15-24 T¹p chÝ Sinh häc 9-2007<br /> <br /> <br /> <br /> §Æc tr−ng ®Þnh l−îng cña c¸c nhãm Mesofauna vµ ch©n khíp<br /> bÐ ë ®Êt trong c¸c sinh c¶nh phæ biÕn ë xãm Khó, khu b¶o tån<br /> thiªn nhiªn Th−îng TiÕn, huyÖn Kim B«i, tØnh Hßa B×nh<br /> <br /> Th¸i TrÇn B¸i, TrÇn ThÞ Thanh B×nh<br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> NguyÔn TrÝ TiÕn<br /> ViÖn Sinh th¸i vµ Tµi nguyªn sinh vËt<br /> NguyÔn ThÞ BÝch Ngäc<br /> Tr−êng Cao ®¼ng S− ph¹m Hßa B×nh<br /> <br /> §éng vËt kh«ng x−¬ng sèng ë ®Êt, kÓ c¶ c¸c øng víi th¶m môc vµ tÇng ®Êt cña hè ®µo cã<br /> nhãm cã kÝch th−íc trung b×nh vµ ch©n khíp bÐ, diÖn tÝch mÆt 1 m2. MÉu ®Þnh tÝnh cña ch©n<br /> gi÷ vai trß quan träng trong ph©n gi¶i vôn h÷u khíp bÐ ®−îc thu bæ sung b»ng èng hót c«n<br /> c¬ vµ h×nh thµnh líp ®Êt trång trät. Thµnh phÇn trïng bÐ.<br /> cña nhãm ®éng vËt nµy kh¸c nhau râ rÖt trong C«n trïng tr−ëng thµnh vµ Êu trïng ®−îc x¸c<br /> c¸c sinh c¶nh tù nhiªn vµ nh©n t¸c, phô thuéc ®Þnh ®Õn bé theo Plavilshikov N. N. [4];<br /> vµo th¶m c©y xanh, ®· quyÕt ®Þnh l−îng th¶m Ghiliarov vµ cs. [3] vµ Commonwealth Scientific<br /> môc bæ sung cho ®Êt hµng n¨m vµ møc ®é x¸o and Industrial Research Organisation (Division<br /> trén Ýt hay nhiÒu cÊu tróc ®Êt. of Entomology) [2]. C¸c nhãm ®éng vËt ®Êt do<br /> Xãm Khó, mét xãm vïng nói cña khu b¶o c¸c t¸c gi¶ sau ®Þnh lo¹i: Giun ®Êt: Th¸i TrÇn<br /> tån thiªn nhiªn (BTTN) Th−îng TiÕn (Kim B«i, B¸i; Bä nh¶y: NguyÔn TrÝ TiÕn. Riªng nhãm<br /> Hoµ B×nh) ë ®é cao 200-550 m so víi mÆt biÓn, mèi ®· ®−îc NguyÔn T©n V−¬ng (Trung t©m<br /> to¹ ®é 20o38’ B¾c vµ 105o26’ §«ng, víi 4 sinh Nghiªn cøu Phßng trõ Mèi, Bé N«ng nghiÖp vµ<br /> c¶nh phæ biÕn lµ rõng c©y gç, rõng tre nøa, ®åi Ph¸t triÓn n«ng th«n) ®Þnh lo¹i vµ nhãm NhiÒu<br /> cá tranh vµ v−ên quanh nhµ lµ ®Þa ®iÓm thuËn ch©n ®· ®−îc NguyÔn §øc Anh (ViÖn Sinh th¸i<br /> lîi ®Ó nghiªn cøu sù sai kh¸c cña ®éng vËt ®Êt vµ Tµi nguyªn sinh vËt) ®Þnh lo¹i.<br /> trong c¸c sinh c¶nh. Trong bµi nµy, tr−íc khi cã c¸c nhËn ®Þnh vÒ<br /> ®Æc tr−ng ®Þnh l−îng c¸c nhãm ®éng vËt kh«ng<br /> I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu x−¬ng sèng ë ®Êt khi chuyÓn tõ c¸c sinh c¶nh tù<br /> nhiªn sang c¸c sinh c¶nh nh©n t¸c ë xãm Khó<br /> Tõ th¸ng 12/2004 ®Õn th¸ng 8/2005 chóng (phÇn III), chóng t«i giíi thiÖu c¸c sè liÖu ®Þnh<br /> t«i ®· nghiªn cøu ®éng vËt ®Êt ë khu vùc nµy. l−îng cña tõng nhãm Mesofauna (phÇn I) vµ<br /> MÉu l−îm trong 4 sinh c¶nh phæ biÕn cña vïng ch©n khíp bÐ (phÇn II).<br /> nµy trong 3 ®ît chÝnh vµo th¸ng 4, th¸ng 6 vµ<br /> th¸ng 8/2005 vµ 1 ®ît bæ sung vµo th¸ng II. KÕt qu¶ nghiªn cøu<br /> 12/2004. Víi Mesofauna (®éng vËt ®Êt cì trung<br /> b×nh) mÉu ®Þnh l−îng ®−îc l−îm theo tõng líp 1. §Æc ®iÓm ®Þnh l−îng cña c¸c nhãm<br /> ®Êt trong c¸c hè ®µo cã diÖn tÝch mÆt lµ 1 m × 1 Mesofauna trong c¸c sinh c¶nh cña xãm<br /> m, mÉu ®Þnh tÝnh ®−îc thu ë khu vùc quanh hè Khó<br /> ®Þnh l−îng. Víi Ch©n khíp bÐ mÉu ®Þnh l−îng<br /> ®−îc thu b»ng läc qua phÔu l−íi l−îng th¶m B¶ng 1 vµ h×nh 1 giíi thiÖu ®é phong phó<br /> môc cã trªn diÖn tÝch 20 cm × 20 cm vµ l−îng (tÝnh b»ng phÇn tr¨m sè c¸ thÓ, n% vµ phÇn tr¨m<br /> ®Êt 5 cm × 5 cm × 10 cm, tõ ®ã suy ra sè l−îng sinh khèi p%) cña c¸c nhãm Mesofauna gÆp<br /> trong c¸c sinh c¶nh cña xãm Khó.<br /> 15<br /> 16<br /> n=470 n=565 0.2<br /> 0.2 0.4 8.0 91.3<br /> 0.6<br /> 8.7 8.7 n=405<br /> 5.5 24.2<br /> 45.1<br /> 56.3<br /> n=284 9.2 0.4 17.9<br /> 17.3 3.0<br /> 42.3 1.8 13.4 6.7<br /> 18.7<br /> 10.6 2.5 7.2 0.2<br /> <br /> <br /> <br /> §é phong phó vÒ sè l−îng<br /> <br /> p(g)=172,481 0.3 0.07 172.1<br /> <br /> <br /> <br /> p(g)=38,833<br /> p(g)=21,749<br /> p(g)=27,878 2.4 1.4<br /> 24.2<br /> 14.7<br /> 3.4 3.0 56.3<br /> 36.6 0.9 77.2<br /> 57.0<br /> 6.7<br /> 0.4 1.8 4.2 2.5<br /> 7.2 0.2<br /> <br /> §é phong phó vÒ sinh khèi<br /> <br /> SL = 78 10<br /> SL = 74 9 1 3 2<br /> 3<br /> 5 30 SL = 38 1 2<br /> 3 SL = 32<br /> 38 22 9 5 7<br /> 16 18 1<br /> 2<br /> 7 22<br /> 1<br /> 2 2 1<br /> <br /> <br /> <br /> Sè loµi<br /> Oligochaeta Mollusca Chilopoda Diplopoda Crustacea Arachnida Insecta<br /> <br /> <br /> H×nh 1. MËt ®é [n(con)], sinh khèi [p(g)], ®é phong phó (tÝnh theo n% vµ p%) vµ sè loµi (Sl) cña mesofauna trong hè ®Þnh l−îng (s = 1 m2 ×3)<br /> trong c¶ ba ®ît thu t¹i c¸c sinh c¶nh ë xãm Khó, Khu BTTN Th−îng TiÕn, tØnh Hoµ B×nh<br /> (Tõ tr¸i sang ph¶i : rõng c©y gç; rõng tre n−a; ®åi cá tranh; v−ên quanh nhµ )<br /> <br /> <br /> <br /> 16<br />  B¶ng 1<br /> §é phong phó (tÝnh theo n% vµ p%) cña c¸c nhãm Mesofauna trong c¸c sinh c¶nh cña xãm<br /> Khó, khu BTTN Th−îng TiÕn, tØnh Hßa B×nh (dùa trªn mËt ®é vµ sinh khèi tÝnh trªn S = 1 m2× 3)<br /> <br /> Sinh c¶nh Rõng c©y gç Rõng tre nøa §åi cá tranh V−ên quanh nhµ<br /> TÝnh chung<br /> (sh®l = 3) (sh®l = 3) (sh®l = 3) (sh®l = 3)<br /> Sè<br /> Sè Sè Sè Sè<br /> n% p% n% p% n% p% loµi n% p% n% p%<br /> Nhãm loµi* loµi loµi loµi<br /> Giun ®Êt<br /> 9 9,2 36,6 10 8,7 77,2 3 56,3 92,4 7 91,3 99,8 19 47,0 90,0<br /> (Megadrili)<br /> Th©n mÒm<br /> 1 0,4 + 2 0,6 + 1 0,2 1 0,2 + 3 0,3 +<br /> (Mollusca)<br /> Ch©n m«i<br /> 3 17,3 4,2 3 8,7 2,4 2 7,2 0,9 1 0,4 + 3 7,0 0,8<br /> (Chilopoda)<br /> Ch©n kÐp<br /> 5 1,8 1,8 9 5,7 3,4 5 2,5 0,7 1 0,2 + 11 2,4 0,6<br /> (Diplopoda)<br /> Gi¸p x¸c<br /> 2 10,6 0,4 2 13,4 1,4 2 6,7 0,3 2 7,0 0,2<br /> (Crustacea)<br /> H×nh nhÖn<br /> 16 18,7 + 22 17,8 0,9 7 3,0 + 27 8,6 0,1<br /> (Arachnida)<br /> C«n trïng<br /> 38 42,3 57,0 30 45,0 14,7 18 24,2 5,7 22 8,0 0,2 48 27,6 8,3<br /> (Insecta)<br /> Tæng sè loµi 74 78 38 32 113<br /> Tæng c¸ thÓ (n) 284 470 405 565 1724<br /> Tæng sinh khèi<br /> 27,88 21,75 38,83 172,48 260,9<br /> p (g)<br /> Ghi chó: sh®l. Sè hè ®Þnh l−îng thu vµo c¸c th¸ng 4, 6 vµ th¸ng 8/2005; *. kÓ c¶ sè loµi gÆp trong vµ xung<br /> quanh hè ®Þnh l−îng. Trõ Giun ®Êt, Mèi, B−ím, NhiÒu ch©n vµ H×nh nhÖn, ë c¸c nhãm kh¸c sè loµi ®−îc<br /> thèng kª theo d¹ng h×nh th¸i.<br /> <br /> a. §é phong phó cña c¸c nhãm Mesofauna víi Mesofauna cña xãm Khó ®Òu cao h¬n, theo<br /> trong c¸c sinh c¶nh thø tù thÊp dÇn lµ Gi¸p x¸c (n% = 19,1; p% = 2,1),<br /> §· gÆp ®¹i diÖn cña c¸c nhãm Giun ®Êt, H×nh nhÖn (n% = 13,9; p% = 1,8), Ch©n m«i (n%<br /> Th©n mÒm, Ch©n m«i, Ch©n kÐp, Gi¸p x¸c, = 9,6; p% = 1,5), Ch©n kÐp (n% = 7,4; p% = 1,3)<br /> H×nh nhÖn vµ C«n trïng. Nh×n tæng qu¸t, Giun vµ Th©n mÒm (n% = 1,3; p% = 0,5). Tuy nhiªn ®é<br /> ®Êt chiÕm −u thÕ vÒ c¶ sè l−îng vµ sinh khèi phong phó cña c¸c nhãm kh«ng gièng nhau gi÷a<br /> (n% = 47,0; p% = 90,0), tiÕp theo lµ C«n trïng c¸c sinh c¶nh (b¶ng 1 vµ h×nh 1).<br /> (n% = 27,6; p% = 8,3). Th©n mÒm cã ®é phong Trong rõng c©y gç, c«n trïng chiÕm −u thÕ<br /> phó kh«ng ®¸ng kÓ. C¸c nhãm cßn l¹i cã sè vÒ sè l−îng vµ sinh khèi (n% = 42,3, p% =<br /> l−îng d−íi 10% vµ sinh khèi d−íi 1%. NÕu tÝnh 57,0); Giun ®Êt tuy cã sinh khèi ®¸ng kÓ (p% =<br /> chung c¶ Ch©n khíp th× Ch©n khíp v−ît Giun 36,3) nh−ng sè l−îng (n% = 9,2) thÊp h¬n c¸c<br /> ®Êt vÒ sè l−îng (n% = 52,6) tuy Ýt h¬n vÒ sinh nhãm H×nh nhÖn, Ch©n m«i vµ Gi¸p x¸c (n%<br /> khèi (p% = 10,0). t−¬ng øng lµ 18,7; 17,3 vµ 10,6). NÕu tÝnh chung<br /> NÕu so s¸nh víi vïng nói Bµ Nµ, ë phÝa nam c¶ Ch©n khíp th× chóng chiÕm −u thÕ hoµn toµn<br /> ë sinh c¶nh nµy (n% = 90,4 vµ p% = 63,4).<br /> ®Ìo H¶i V©n [1] th× ®é phong phó cña c¸c nhãm<br /> Mesofauna còng xÕp theo thø tù t−¬ng øng, ®øng Trong rõng tre nøa, c«n trïng cã kÝch th−íc<br /> sè 1 vÉn lµ Giun ®Êt (n% = 27,8; p% = 86,8) vµ bÐ h¬n nªn tuy vÉn chiÕm −u thÕ vÒ sè l−îng<br /> tiÕp theo còng lµ C«n trïng (n% = 20,9; p% = 6,0). (n% = 45,0) nh−ng sinh khèi gi¶m (p% = 14,7).<br /> §é phong phó cña c¸c nhãm cßn l¹i so t−¬ng ®èi Ng−îc l¹i Giun ®Êt (n% = 8,7) tuy sè l−îng vÉn<br /> 17<br /> thua kÐm H×nh nhÖn vµ Gi¸p x¸c (n% t−¬ng øng nöa ®Õn b»ng hoÆc v−ît sè Mesofauna sèng<br /> lµ 17,8 vµ 13,4) nh−ng sinh khèi th× v−ît h¼n lªn trong ®Êt, cßn trong ®åi cá tranh vµ v−ên quanh<br /> (p% = 77,2) do mét sè loµi giun ®Êt gÆp trong nhµ sè l−îng nµy chØ chiÕm kh«ng ®¸ng kÓ tõ<br /> sinh c¶nh nµy cã kÝch th−íc lín nh− Pheretima kh«ng cã ®Õn kho¶ng 1/3 sè Mesofauna sèng<br /> robusta, Ph. pingi, Ph. californica. NÕu tÝnh trong nÒn ®Êt.<br /> chung c¶ Ch©n khíp th×, còng nh− ë rõng thø Trong nÒn ®Êt, Mesofauna tËp trung ë líp<br /> sinh, chóng chiÕm −u thÕ hoµn toµn vÒ sè l−îng A1. Sè l−îng vµ sinh khèi Mesofauna gi¶m dÇn<br /> (n% = 90,7). theo chiÒu s©u. Trong 12 mÉu l−îm chØ gÆp mét<br /> Trong ®åi cá tranh, ®é phong phó cña c«n ngo¹i lÖ, hè ®µo vµo th¸ng 6/2005 (h×nh 5 ë<br /> trïng tiÕp tôc gi¶m râ rÖt (n% = 24,2; p% = 5,7) rõng tre nøa), sè c¸ thÓ cña A3 t¨ng ®ét ngét so<br /> cßn Giun ®Êt th× theo h−íng ng−îc l¹i, chiÕm −u víi c¸c líp ®Êt mÆt. Tr−êng hîp nµy ®−îc gi¶i<br /> thÕ vÒ c¶ sè l−îng (n% = 56,3) vµ sinh khèi (p% thÝch b»ng sù hiÖn diÖn cña nhiÒu thiÕu trïng<br /> = 92,7). C¸c nhãm kh¸c n% kh«ng v−ît qu¸ kiÕn ë 2 giai ®o¹n ph¸t triÓn (ph©n biÖt b»ng<br /> 10,0 vµ p% kh«ng v−ît qu¸ 1,0. NÕu tÝnh chung kÝch th−íc cña thiÕu trïng) trong c¸c hèc ®Êt<br /> c¶ Ch©n khíp th× tuy sè l−îng cßn chiÕm cña líp nµy.<br /> kho¶ng mét nöa (n% = 43,7) nh−ng sinh khèi 2. §Æc tr−ng ®Þnh l−îng cña Ch©n khíp bÐ<br /> gi¶m m¹nh (p% = 7,3). (Microarthropoda) trong c¸c sinh c¶nh<br /> ë v−ên quanh nhµ, ®é phong phó cña C«n cña xãm Khó<br /> trïng nãi riªng (n% = 8,0; p% = 0,2) vµ Ch©n a. NhËn ®Þnh chung vÒ Ch©n khíp bÐ<br /> khíp nãi chung (n% = 8,5; p% = 0,2) rÊt bÐ,<br /> Giun ®Êt chiÕm −u thÕ tuyÖt ®èi (n% = 91,3; p% MÉu Ch©n khíp bÐ ®−îc ph©n tÝch theo 2<br /> = 99,8). nhãm Collembola (C, Bä nh¶y) vµ Oribatei (O,<br /> BÐt gi¸p), c¸c ve bÐt cßn l¹i ®−îc xÕp chung vµo<br /> Nh− vËy Giun ®Êt vµ Ch©n khíp lµ 2 nhãm nhãm Acarina kh¸c (A, Ve bÐt kh¸c) (b¶ng 2).<br /> thay thÕ nhau khi chuyÓn tõ sinh c¶nh tù nhiªn Nh×n tæng qu¸t Collembola (n% = 47,74) phong<br /> (rõng c©y gç, rõng tre nøa) sang sinh c¶nh nh©n phó h¬n Oribatei (n% = 23,76). NÕu xÐt vÒ ph©n<br /> t¸c (v−ên quanh nhµ). Trong sinh c¶nh tù nhiªn bè theo ®é s©u cña c¸c nhãm, ch©n khíp bÐ tËp<br /> Ch©n khíp chiÕm −u thÕ cßn trong sinh c¶nh trung chñ yÕu ë tÇng A1 (n% = 70,69) vµ gi¶m râ<br /> nh©n t¸c giun ®Êt chiÕm −u thÕ. §åi cá tranh rÖt ë tÇng A2 (n% = 16,59) vµ A3 (n% = 12,75).<br /> trong diÔn thÕ lµ sinh c¶nh trung gian gi÷a 2<br /> nhãm sinh c¶nh tù nhiªn vµ nh©n t¸c nªn ®é So s¸nh Collembola vµ Oribatei gi÷a c¸c<br /> phong phó cña c¸c nhãm còng cã ®Æc ®iÓm sinh c¶nh, cã thÓ thÊy (b¶ng 2) trong rõng c©y<br /> chuyÓn tiÕp. gç vµ rõng tre nøa Oribatei cã sè l−îng phong<br /> phó nhÊt (n% t−¬ng øng lµ 45,12 vµ 36,65). Cßn<br /> NÕu so s¸nh mËt ®é, sinh khèi vµ sè loµi trong ®åi cá tranh vµ v−ên quanh nhµ th× ng−îc<br /> Mesofauna trong c¸c sinh c¶nh (h×nh 1) th× mËt l¹i, Collembola −u thÕ h¬n vÒ sè l−îng (n%<br /> ®é vµ sinh khèi Mesofauna t¨ng dÇn tõ rõng thø t−¬ng øng lµ 50,87 vµ 74,46).<br /> sinh (kÓ c¶ rõng c©y gç vµ rõng tre nøa) ®Õn ®åi<br /> cá tranh råi cao nhÊt ë v−ên quanh nhµ nh−ng MËt ®é trung b×nh cña Ch©n khíp bÐ trong ®Êt<br /> sè loµi th× biÕn ®æi theo chiÒu ng−îc l¹i, phong vµ th¶m môc (nÕu cã) giao ®éng tõ 5320-14676<br /> phó nhÊt ë rõng thø sinh vµ gi¶m râ rÖt ë ®åi cá con/m2 vµ gi¶m dÇn theo thø tù ®åi cá tranh, rõng<br /> tranh vµ Ýt nhÊt ë v−ên quanh nhµ. §iÒu nµy phï c©y gç, v−ên quanh nhµ vµ Ýt nhÊt ë rõng tre nøa.<br /> hîp víi quy luËt ph©n bè chung cña Mesofauna Collembolla chiÕm tû lÖ 19,64% ®Õn 74,46%<br /> ë ®Êt: m«i tr−êng cµng biÖt ho¸, cµng lo¹i bá trong tæng sè Ch©n khíp bÐ. Tû lÖ nµy t¨ng dÇn tõ<br /> c¸c loµi thÝch nghi sinh th¸i hÑp, sè loµi sèng rõng c©y gç ®Õn rõng tre nøa, ®åi cá tranh vµ cao<br /> ®−îc trong m«i tr−êng ®ã cµng Ýt. Tuy nhiªn nhÊt ë v−ên quanh nhµ. Nh×n chung trong sinh<br /> loµi nµo ®· thÝch nghi ®−îc víi m«i tr−êng ®ã c¶nh tù nhiªn (rõng) Collembola chiÕm kh«ng qu¸<br /> th× ph¸t triÓn m¹nh, cã mËt ®é vµ sinh khèi lín. 30% Ch©n khíp bÐ cßn trong sinh c¶nh nh©n t¸c<br /> (®åi cá tranh vµ v−ên quanh nhµ), tû lÖ nµy v−ît<br /> b. Ph©n bè cña Mesofauna trong c¸c líp ®Êt lªn ®Õn 50-70%. Nh− vËy khi chuyÓn tõ sinh c¶nh<br /> Trong rõng c©y gç vµ rõng tre nøa (h×nh 2), tù nhiªn sang sinh c¶nh nh©n t¸c, nhãm −u thÕ<br /> Mesofauna sèng trong th¶m môc chiÕm tõ mét chuyÓn tõ Oribatei sang Collembola.<br /> <br /> 18<br />  Rõng thø sinh §åi cá tranh<br /> A0 A0 A0 A0<br /> <br /> A1 A1 A1<br /> <br /> 4/2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4/2005<br /> A1<br /> A2 A2 A2 A2<br /> A3 n = 98 A3 p(g) = 6,171 A3 n = 139 A3 p(g) = 9,221<br /> <br /> 0 50 100 150 0 20 40 60 80 0 50 100 150 0 20 40 60 80<br /> <br /> A0 A0 A0 A0<br /> A1 A1<br /> 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6/2005<br /> A1 A1<br /> A2 A2 A2 A2<br /> A3 n = 66 A3 p(g) = 1,083 A3 n = 86 A3 p(g) = 12,859<br /> <br /> 0 50 100 150 0 20 40 60 80 0 50 100 150 0 20 40 60 80<br /> <br /> A0 A0 A0 A0<br /> A1<br /> 8/2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> A1<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8/2005<br /> A1 A1<br /> A2 A2 A2 A2<br /> A3 n = 120 A3 p(g) = 20,624 A3 n = 180 A3<br /> p(g) = 16,753<br /> <br /> 0 50 100 150 0 20 40 60 80 0 50 100 150 0 20 40 60 80<br /> <br /> Rõng tre nøa V−ên quanh nhµ<br /> A0 A0 A0<br /> A0<br /> A1 A1<br /> 4/2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 4/2005<br /> A1 A1<br /> <br /> A2 A2 A2 A2<br /> <br /> A3 n=141 A3 p)g) = 4,158 A3 n = 168 A3 p(g) = 30,069<br /> <br /> 0 50 100 150 0 20 40 60 80 0 50 100 150 0 20 40 60 80<br /> <br /> A0 A0 A0<br /> A0<br /> A1 A1<br /> 6/2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 6/2005<br /> A1 A1<br /> A2 n = 188 A2 A2<br /> A2<br /> A3 A3 p(g) = 11,361 A3 n = 108 A3 p(g) = 20,912<br /> 0 50 100 150 0 20 40 60 80 0 20 40 60 80<br /> 0 50 100 150<br /> <br /> A0 A0 A0<br /> A0<br /> A1 A1 A1<br /> 8/2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 8/2005<br /> A1<br /> A2 A2 A2 A2<br /> <br /> A3 n = 141 p(g) = 6,23 A3 n = 289 A3 p(g) = 121,5<br /> A3<br /> <br /> 0 50 100 150 200 250 300 0 20 40 60 80<br /> 0 50 100 150 0 20 40 60 80<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> TÇng ®Êt<br /> H×nh 2. Ph©n bè theo ®é s©u vµ sinh c¶nh cña c¸c nhãm mesofauna ë xãm Khó, Khu BTTN Th−îng TiÕn,<br /> tØnh Hßa B×nh (tÝnh theo sè c¸ thÓ (n) vµ sinh khèi (p(g)) trong c¸c hè ®Þnh l−îng (S = 1 m2))<br /> Sè c¸ thÓ (con)<br /> Oligochaeta Chilopoda Diplopoda Crustacea Arachnida Insecta<br /> 19<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Sinh khèi (g)<br /> <br /> <br /> 19<br />  B¶ng 2<br /> 2<br /> MËt ®é trung b×nh (con/m ), ph©n bè theo ®é s©u vµ sinh c¶nh vµ ®é phong phó (n%), cña c¸c nhãm<br /> Collembola (C), Oribatei (O) vµ Acarina kh¸c (A) trong c¸c sinh c¶nh ë xãm Khó, Khu BTTN<br /> Th−îng TiÕn, tØnh Hßa B×nh (dùa trªn sè liÖu trong hè ®Þnh l−îng)<br /> MËt ®é trung b×nh (con/m2)<br /> Sinh c¶nh Nhãm Σn<br /> A0 A1 A2 n%<br /> (con/m2)<br /> O 1856 900 1900 4656 45,12<br /> A 1437 1400 800 3637 35,24<br /> Rõng c©y gç C 825 800 400 2025 19,64<br /> Σn (con/m2) 4118 3100 3100 10318<br /> n% 39,92 30,04 30,04 100<br /> O 250 1600 100 1950 36,65<br /> A 381 1300 200 1881 35,35<br /> Rõng tre<br /> C 556 933 0 1489 28,00<br /> nøa<br /> Σn (con/m2) 1187 3833 300 5320<br /> n% 22,31 72,05 5,64 100<br /> O 50 1040 1040 2130 14,52<br /> A 40 4480 560 5080 34,61<br /> §åi cá tranh C 0 7333 133 7456 50,87<br /> Σn (con/m2) 90 12853 1733 14676<br /> n% 0,61 11,81 100<br /> O 50 240 1280 1570 12,02<br /> A 87 1040 640 1767 13,52<br /> V−ên quanh<br /> C 0 9600 133 9733 74,46<br /> nhµ<br /> Σn (con/m2) 137 10880 2053 13070<br /> n% 1,05 83,24 15,71 100<br /> O 2206 3780 4320 10306 23,76<br /> Tæng sè cña A 1945 8220 2200 12365 28,5<br /> c¸c sinh C 1381 18666 666 20713 47,74<br /> c¶nh Σn (con/m2) 5532 30666 7186 43384<br /> n% 12,75 70,69 16,56 100<br /> Ghi chó: A0. tÇng th¶m môc; A1. 0 - 10 cm; A2. 10 - 20 cm; A3. 20 - 30 cm.<br /> <br /> b. §Æc tr−ng ®Þnh l−îng cña Collembola hiÖn tr¹ng cßn tèt cña th¶m thùc vËt rõng quanh<br /> xãm Khó.<br /> §· ph¸t hiÖn ®−îc ë xãm Khó 63 loµi<br /> Collembola trong 12 hä (Hypogastruridae, VÒ ®é phong phó chung cña c¸c hä, tÝnh<br /> Onichiuridae, Neanuridae, Odontellidae, theo tû lÖ phÇn tr¨m sè c¸ thÓ cña tõng hä trªn<br /> Isotomidae Entomobryidae, Cyphoderidae, tæng sè c¸ thÓ Collembola l−îm ®−îc trong hè<br /> Paronellidae, Neelidae, Sminthurididae, ®Þnh l−îng th× Sminthurididae cã sè l−îng c¸<br /> Sminthuridae vµ Dicyrtomidae). Hai hä chiÕm sè thÓ phong phó nhÊt (n% = 43,2), tiÕp theo lµ<br /> loµi nhiÒu nhÊt lµ Entomobryidae (25 loµi chiÕm Isotomidae (n% = 23,9) råi ®Õn Entomobryidae<br /> 39,68% tæng sè loµi) vµ Paronellidae (11 loµi (n% = 14,0), Sminthuridae (n% = 7,8),<br /> chiÕm 17,46% tæng sè loµi). Sè loµi phong phó Onychiuridae (n% = 5,5). C¸c hä cßn l¹i chiÕm<br /> cña Paronellidae ë rõng c©y gç minh chøng cho kh«ng qu¸ 5% sè l−îng c¸ thÓ.<br /> 20<br />  Rõng c©y gç §åi cá tranh<br /> <br /> n = 7467<br /> Ao n=2298 Ao<br /> <br /> <br /> <br /> A1 A1<br /> <br /> <br /> <br /> A2<br /> A2<br /> <br /> 0 2000 4000 6000 8000 10000<br /> 0 2000 4000<br /> <br /> <br /> <br /> Rõng tre nøa V−ên quanh nhµ<br /> <br /> n = 1675 n = 9200<br /> Ao Ao<br /> <br /> <br /> <br /> A1 A1<br /> <br /> <br /> <br /> A2<br /> A2<br /> <br /> 0 2000 4000 6000 8000 10000<br /> 0 2000 4000<br /> TÇng ®Êt<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hypogastruridae Onychiuridae<br /> Neanuridae Odontellidae<br /> Isotomidae Entomobryidae<br /> Cyphoderidae Neelidae<br /> Sminthurididae Sminthuridae<br /> Sè c¸ thÓ Dicyrtomina<br /> <br /> H×nh 3. MËt ®é (n = con/m2) vµ ph©n bè theo ®é s©u cña c¸c hä Collembola trong c¸c sinh c¶nh cña<br /> xãm Khó, Khu BTTN Th−îng TiÕn, tØnh Hßa B×nh (dùa trªn mÉu thu tõ 3/8-9/8/2005)<br /> <br /> B¶ng 3<br /> MËt ®é (con sè lÊy tõ mÉu ®Þnh l−îng), sè loµi vµ sè hä Collembola (tÝnh c¶ trong mÉu ®Þnh<br /> tÝnh) trong c¸c sinh c¶nh ë xãm Khó, khu BTTN Th−îng TiÕn, huyÖn Kim B«i, tØnh Hoµ B×nh<br /> <br /> Sinh c¶nh<br /> Rõng c©y gç Rõng tre nøa §åi cá tranh V−ên quanh nhµ<br /> Líp ®Êt<br /> Ao (th¶m môc) 1100/36/12* 742/31/8 0/4/3 0/2/1<br /> A1 799/6/5 933/3/2 7334/12/5 9067/13/6<br /> A2 399/4/4 0/0/0 133/2/2 133/4/3<br /> TÝnh chung* 2298/36/12 1675/32/9 7467/15/6 9200/6/6<br /> <br /> Ghi chó: *. C¸c con sè ®−îc ghi theo thø tù: sè con trªn 1 m2/sè loµi/sè hä.<br /> <br /> 21<br />  Rõng tre nøa V−ên quanh nhµ<br /> 52.2 5.8<br /> n=1675 n=9200<br /> 0.5 5.5 37.7<br /> 2.5 12.4 23.9<br /> 1.0<br /> 2.5<br /> <br /> 51.7<br /> <br /> <br /> 1.4 2.9<br /> <br /> <br /> <br /> Rõng c©y gç §åi cá tranh<br /> n=2298 n=7467 3.6 8.9<br /> 21.4<br /> 8.0 0.3 14.5 16.1<br /> 0.7<br /> 6.1 9.1<br /> 1.4<br /> 2.2<br /> 24.6 33.0 50.0<br /> <br /> <br /> <br /> Hypogastruridae Onychiuridae<br /> Neanuridae Odontellidae<br /> Isotomidae Entomobryidae<br /> Cyphoderidae Neelidae<br /> Sminthurididae Sminthuridae<br /> Dicyrtomina<br /> <br /> H×nh 4. MËt ®é cña Collembola (n) vµ ®é phong phó (tÝnh theo tû lÖ % sè c¸ thÓ) cña c¸c hä<br /> Collembola trong c¸c sinh c¶nh cña xãm Khó, Khu BTTN Th−îng TiÕn, tØnh Hßa B×nh<br /> (dùa trªn mÉu thu tõ 3/8-9/8/2005)<br /> <br /> <br /> MËt ®é cña Collembola t¨ng ®¸ng kÓ tõ sinh n% > 10 ®Ó x¸c ®Þnh hä −u thÕ trong tõng sinh<br /> c¶nh tù nhiªn (1675-2298 con/m2) ®Õn sinh c¶nh c¶nh (h×nh 4) th× hä Collembola −u thÕ trong rõng<br /> nh©n t¸c (7647-9200 con/1m2) (h×nh 4) trong c©y gç lµ Isotomidae (n% = 33,0), Entomobryidae<br /> khi sè loµi vµ sè hä Collembola gi¶m râ rÖt tõ (n% = 24,6) vµ Hypogastruridae (n% = 14,5). Hä<br /> sinh c¶nh tù nhiªn (32-36 loµi; 9-12 hä) ®Õn −u thÕ trong rõng tre nøa lµ Entomobryidae (n% =<br /> sinh c¶nh nh©n t¸c (15-16 loµi; 6 hä) (b¶ng 3). 51,7), Onychiuridae (n%=23,9) vµ Sminthurididae<br /> Trong rõng c©y gç vµ rõng tre nøa ®a d¹ng loµi (n% = 12,4). Hä −u thÕ trong ®åi cá tranh lµ<br /> vµ hä tËp trung trong th¶m môc cßn trong ®åi cá Sminthurididae (n% = 50,0), Sminthuridae (n% =<br /> tranh vµ v−ên quanh nhµ ®a d¹ng nµy l¹i tËp 21,4) vµ Entomobryidae (n% = 16,1). ë v−ên<br /> trung ë líp ®Êt mÆt (b¶ng 3, h×nh 3). VÒ mËt ®é, quanh nhµ, Sminthurididae (n% = 52,2) vµ<br /> trong rõng c©y gç vµ rõng tre nøa kho¶ng 1/2 sè Isotomidae (n% = 37,7) chiÕm −u thÕ.<br /> Collembola gÆp trong th¶m môc cßn trong ®åi<br /> cá tranh vµ v−ên quanh nhµ tuyÖt ®¹i ®a sè 3. §Æc tr−ng ®Þnh l−îng cña ®éng vËt ®Êt<br /> Collembola ë trong líp ®Êt mÆt. Nh− vËy m«i trong c¸c sinh c¶nh cña xãm Khó. khu<br /> tr−êng riªng biÖt cña sinh c¶nh nh©n t¸c víi BTTN Th−îng TiÕn, huyÖn Kim B«i, tØnh<br /> l−îng th¶m môc nghÌo nµn ®· lµm gi¶m ®é ®a Hoµ B×nh<br /> d¹ng (thÓ hiÖn ë sè loµi vµ sè hä) cña<br /> Collembola nh−ng mÆt kh¸c, c¸c taxon nµo ®· C¸c ph©n tÝch trªn ®· cho ta mét bøc tranh<br /> thÝch øng ®−îc víi ®iÒu kiÖn riªng biÖt ®ã th× cã toµn c¶nh vÒ ®Æc tr−ng ®Þnh l−îng cña c¸c<br /> mËt ®é lín, ®· lµm t¨ng mËt ®é chung cña nhãm ®éng vËt ë ®Êt chÝnh trong 4 sinh c¶nh<br /> Collembola trong sinh c¶nh nh©n t¸c. NÕu lÊy phæ biÕn cña xãm Khó.<br /> <br /> 22<br />  B¶ng 4<br /> BiÕn ®éng sè loµi, sè c¸ thÓ vµ sinh khèi cña mét sè nhãm Mesofauna vµ ch©n khíp bÐ trong<br /> c¸c sinh c¶nh trªn c¹n ë xãm Khó, khu BTTN Th−îng TiÕn, tØnh Hoµ B×nh<br /> Sinh c¶nh Sinh c¶nh ChiÒu<br /> tù nhiªn nh©n t¸c h−íng<br /> Sè loµi,<br /> thay ®æi<br /> Nhãm ®éng vËt sè c¸ thÓ Rõng Rõng §åi V−ên<br /> tõ SCTN<br /> vµ sinh khèi c©y tre cá quanh<br /> sang<br /> gç nøa tranh nhµ<br /> SCNT<br /> Sè loµi 9 10 3 7 Gi¶m<br /> Giun ®Êt (Megadrili)* Sè c¸ thÓ 26 41 228 516 T¨ng<br /> Sinh khèi (g) 10,2 16,8 35,9 172,1 T¨ng<br /> Sè loµi 3 3 2 1 Gi¶m<br /> Ch©n m«i (Chilopoda)* Sè c¸ thÓ 49 41 29 2 Gi¶m<br /> Sinh khèi (g) 1,182 0,516 0,348 0,070 Gi¶m<br /> Sè loµi 5 9 5 1 Gi¶m<br /> Ch©n kÐp (Diplopoda)* Sè c¸ thÓ 5 26 10 1 Gi¶m<br /> Sinh khèi (g) 0,496 0,733 0,285 0,011 Gi¶m<br /> Sè loµi 16 22 7 0 Gi¶m<br /> H×nh nhÖn (Arachnida)* Sè c¸ thÓ 53 84 12 0 Gi¶m<br /> Sinh khèi (g) + 0,2 + 0 Gi¶m<br /> Sè loµi 38 30 18 22 Gi¶m<br /> C«n trïng (Insecta)* Sè c¸ thÓ 120 148 84 45 Gi¶m<br /> Sinh khèi (g) 15,9 3,2 2,2 0,3 Gi¶m<br /> Sè loµi 36 32 15 16 Gi¶m<br /> Bä nh¶y (Collembola)**<br /> Sè c¸ thÓ 2298 1675 7467 9200 T¨ng<br /> Ve gi¸p (Oribatei)** Sè c¸ thÓ 4656 1950 2130 1570 Gi¶m<br /> Giun trßn (Nematodes)** Sè c¸ thÓ 641 112 113 77 Gi¶m<br /> Ghi chó: *. Sè l−îng vµ sinh khèi ®−îc tÝnh trªn 1 m2 × 3; **. Sè l−îng vµ sinh khèi ®−îc tÝnh trªn 1 m2.<br /> <br /> NÕu so s¸nh ®éng vËt ë ®Êt trong sinh c¶nh th−íc lín h¬n c¸c loµi kh¸c. NhËn xÐt nµy cÇn<br /> cßn gi÷ nhiÒu tÝnh tù nhiªn h¬n (rõng c©y gç vµ ®−îc quan t©m bëi v× nÕu thèng kª chung cho<br /> rõng tre nøa) víi sinh c¶nh cã nhiÒu yÕu tè Mesofauna th× khi chuyÓn tõ sinh c¶nh tù nhiªn<br /> nh©n t¸c h¬n (®åi cá tranh vµ v−ên quanh nhµ), sang sinh c¶nh nh©n t¸c mËt ®é vµ sinh khèi<br /> cã thÓ thÊy khi chuyÓn tõ sinh c¶nh tù nhiªn ®Òu t¨ng, nh−ng ®iÒu nµy kh«ng ®óng víi tÊt c¶<br /> sang sinh c¶nh nh©n t¸c nh©n t¸c (b¶ng 4), nh×n c¸c nhãm Mesofauna mµ chØ ®óng víi giun ®Êt,<br /> chung sè loµi, mËt ®é vµ sinh khèi cña tÊt c¶ nhãm cã kÝch th−íc vµ sinh khèi lín h¬n nhiÒu<br /> c¸c nhãm ®Òu gi¶m, nh−ng mËt ®é vµ sinh khèi so víi c¸c nhãm Mesofauna kh¸c.<br /> cña giun ®Êt vµ Collembola th× thay ®æi theo<br /> VÒ ph©n bè cña ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng<br /> chiÒu ng−îc l¹i. HiÖn t−îng nµy cã thÓ gi¶i<br /> ë ®Êt theo ®é s©u, cã thÓ thÊy líp th¶m môc<br /> thÝch b»ng m«i tr−êng ph©n ho¸ cña c¸c sinh<br /> phong phó trong rõng c©y gç vµ rõng tre nøa<br /> c¶nh nh©n t¸c ®· lo¹i bá mét sè c¸c loµi thÝch<br /> chøa tíi trªn mét nöa sè ®éng vËt kh«ng x−¬ng<br /> nghi sinh th¸i hÑp, nh−ng loµi nµo ®· cã biÕn<br /> sèng, trong khi ë ®åi cá tranh vµ v−ên quanh<br /> ®æi chuyªn ho¸ ®Ó sèng ®−îc trong m«i tr−êng<br /> nhµ trªn 2/3 ®éng vËt kh«ng x−¬ng sèng l¹i<br /> biÖt ho¸ ®ã th× ph¸t triÓn víi mËt ®é lín.<br /> sèng trong nÒn ®Êt, chñ yÕu trong líp ®Êt<br /> Tr−êng hîp ë giun ®Êt, kh«ng chØ mËt ®é mµ<br /> 0-30 cm, gi¶m dÇn theo ®é s©u. C¸ biÖt nÕu gÆp<br /> sinh khèi còng t¨ng râ rÖt cßn do c¸c loµi sèng<br /> c¸c æ trøng cña kiÕn th× sinh khèi vµ sè l−îng<br /> ®−îc trong c¸c sinh c¶nh nµy th−êng cã kÝch<br /> 23<br /> c«n trïng ë líp ®Êt s©u cã thÓ t¨ng ®ét ngét. Entomology), 1991: The insects of<br /> Australia. Cornell University Press Ithaca,<br /> Tµi liÖu tham kh¶o New York.<br /> 3. Ghiliarov M. S. vµ cs., 1964: §Þnh lo¹i Êu<br /> 1. Th¸i TrÇn B¸i vµ cs., 2003: Kû yÕu héi<br /> trïng c«n trïng sèng trong ®Êt: 1-919. Nxb.<br /> nghÞ toµn quèc lÇn thø hai. Nh÷ng vÊn ®Ò<br /> Nauka, Maskva (tiÕng Nga).<br /> nghiªn cøu c¬ b¶n trong khoa häc sù sèng:<br /> 21-24. Nxb. Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi. 4. Plavilshikov N. N., 1950: §Þnh lo¹i c«n<br /> 2. Commonwealth Scientific and Industrial trïng: 1-544. Nxb. Ushebno-<br /> Research Organisation (Division of Pª®ag«ghisheski. Maskva (tiÕng Nga).<br /> <br /> <br /> <br /> Quantitative characteristics of Mesofauna and<br /> microarthropoda in main biotops of Khu hamlet,<br /> Thuongtien protected area, Hoabinh province<br /> <br /> Thai Tran Bai, Tran Thi Thanh Binh,<br /> Nguyen Tri Tien, Nguyen Thi Bich Ngoc<br /> <br /> <br /> <br /> Summary<br /> <br /> The data of Mesofauna are recorded in main biocenoses (forest of wood trees, forest of bamboo, savan of blady<br /> grass and garden around home) of Khu hamlet during surveys conducted from December 2004 to August 2005<br /> (table 1 and figs 1, 2). Earthworms is the most abundant in density and biomass more than those of insects. In<br /> comparing earthworms with all arthropods, density of arthropods is more than earthworms but their biomass is<br /> clearly lower.<br /> Collembola is abundant in microarthropods. 63 species of Collembola in 12 families are found in Khu<br /> hamlet (tables 2, 3 and figs 3, 4).<br /> The table 4 shows that species number, density and biomass of many groups of soil invertebrate are<br /> decreased from natural biocenoses (forest of wood trees, forest of bamboo) to anthropogene ones (blady grass<br /> and garden around home), while the density and biomass of earthworms and collembola changed in opposite<br /> direction, that is explained by the development of some eurytopic species in anthropogene specified<br /> biocenoses.<br /> Soil invertebrates condensed in litter and in 30 cm upper layer of soil.<br /> <br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 5-6-2006<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 24<br />