Đặc trưng tính cách Nga dưới góc độ ngôn ngữ

LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ĐẶC TRƯNG TÍNH CÁCH NGA<br /> DƯỚI GÓC ĐỘ NGÔN NGỮ<br /> LƯU BÁ MINH<br /> Đại học Ngoại ngữ - ĐHQG Hà Nội<br /> ĐOÀN THỤC ANH<br /> Học viện Khoa học Quân sự<br /> <br /> <br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nước Nga là đất nước có nền văn hóa lâu đời, trải qua nhiều thế kỷ, ngày nay nền văn hóa của quốc<br /> gia này vẫn giữ được bản sắc riêng biệt, được nhiều dân tộc trên thế giới ca tụng và ngưỡng mộ. Nói<br /> đến nước Nga là hàm ý đến tính cách mạnh mẽ, đến tâm hồn cao thượng, phong phú mang những sắc<br /> thái đặc trưng của dân tộc Nga. Vậy điều gì có thể tạo nên những nét đặc trưng của tính cách Nga? Môi<br /> trường, địa lý, đặc điểm khí hậu hay những nhân tố như lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng…? Bài viết này sẽ<br /> góp phần làm sáng tỏ những vấn đề nêu trên chủ yếu dưới góc nhìn của ngôn ngữ: hệ thống từ ngữ,<br /> thành ngữ, tục ngữ và hy vọng bài viết sẽ giúp bạn đọc phần nào có cái nhìn toàn diện hơn về đất nước,<br /> con người Nga trong quá khứ, hiện tại và trong tiến trình phát triển chung của xã hội.<br /> Từ khóa: bản sắc riêng biệt, nền văn hóa lâu đời, thành ngữ, tính cách Nga, tục ngữ<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 1. ĐẶT VẤN ĐỀ giúp chúng ta có cái nhìn rõ nét hơn, cụ thể và toàn<br /> diện hơn về đất nước, con người Nga trong quá khứ,<br /> Nước Nga là đất nước có nền văn hóa lâu đời. Trải qua hiện tại và tương lai.<br /> nhiều thế kỷ, ngày nay nền văn hóa Nga vẫn giữ được<br /> bản sắc riêng và được các nước trên thế giới ca tụng, 2. NHỮNG NÉT TÍNH CÁCH ĐẶC TRƯNG CỦA DÂN<br /> ngưỡng mộ. Nói đến nước Nga là nói đến tính cách TỘC NGA THỂ HIỆN QUA THÀNH NGỮ, TỤC NGỮ<br /> Nga, tâm hồn Nga. Có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến TIẾNG NGA<br /> việc hình thành tính cách con người và đối với người<br /> Nga thì môi trường, địa lý, đặc điểm khí hậu, nhân tố 2.1. Dân tộc Nga là một dân tộc thông minh, cần cù,<br /> lịch sử, văn hóa, tín ngưỡng… đã ảnh hưởng mạnh tài năng, dũng cảm<br /> mẽ hơn cả tới tính cách của dân tộc vĩ đại này. Có thể<br /> tìm thấy minh chứng cho nhận định trên trong các tác Người Nga rất tài năng trong mọi lĩnh vực của đời<br /> phẩm văn học nghệ thuật, trong ngôn ngữ Nga như sống xã hội. Trí tuệ, kiến thức khoa học của người<br /> hệ thống từ vựng, thành ngữ, tục ngữ, cũng như các Nga được thể hiện rõ nét trong các lĩnh vực khoa<br /> công trình nghiên cứu về địa lý, tâm lý. Đó là những ý học tự nhiên, kỹ thuật và nhân văn, trong đó có triết<br /> kiến đánh giá, những lời nhận xét về sự ảnh hưởng to học. Và phương tiện thể hiện tư duy của người Nga<br /> lớn của các yếu tố tự nhiên và xã hội lên tính cách, tư là ngôn ngữ Nga. Những giá trị lớn của tiếng Nga<br /> duy dân tộc Nga. Song có lẽ, dưới góc nhìn của ngôn như tính chính xác, sắc bén, biểu cảm – là minh<br /> ngữ, những nét đặc trưng của các yếu tố nêu trên sẽ chứng xác đáng cho tài năng của người Nga.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 3 - 9/2016 3<br /> v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ<br /> <br /> <br /> Nhà văn I.X. Turghenhep đã gọi tiếng Nga là thứ tiếng Mрудолюбивый как пчела строит гнездо (Chăm chỉ<br /> hùng mạnh, chân thực và trôi chảy: “Không thể tin như con ong xây tổ).<br /> được nếu như thứ tiếng này lại không được dành tặng<br /> cho một dân tộc vĩ đại!” (K.G. Iund, 1992, tr.45). Trong Трудолюбивый как муравей (Chăm chỉ như kiến tha mồi).<br /> hệ thống ngôn ngữ có một số lượng lớn các thành<br /> ngữ đề cập tới trí tuệ, sự sáng suốt, thông thái của 2.2. Dân tộc Nga hiếu khách, phóng khoáng<br /> người Nga:<br /> Lòng hiếu khách, sự hào hiệp, phóng khoáng và cởi mở<br /> Умный как чёрт (Thông minh như quỷ). trong bản năng gốc của người Nga được khắc họa rõ<br /> Мудрый как Соломон (Thông thái như Xalômôn). nét qua khả năng biểu cảm của ngôn từ. Tiếng Nga có<br /> khối lượng lớn những danh từ dạng âu yếm, trừu mến<br /> Có rất nhiều đơn vị tục ngữ Nga biểu thị thang độ như: голова, головушка, головка; земля, земелька,<br /> dương trong tư duy của người Nga như khả năng земелюшка; Иван, Ваня, Ванечка, Ванюшка….<br /> quan sát, óc tưởng tượng, sự sắc sảo, khả năng phản<br /> ứng với môi trường xung quanh, nắm bắt và phân Người Nga quan niệm:<br /> tích thông tin, xử lý công việc:<br /> Гости на порог - счастье в дом (Khách đến cửa là<br /> Умный смыслит с полуслова (Người khôn nói ít hiểu chở may mắn vào nhà). Người Nga dành cho khách<br /> nhiều). mọi thứ trong nhà mình có, chăm sóc, quan tâm,<br /> nhường cho khách cả vị trí ngồi và món ăn ngon.<br /> Умный учится на чужих ошибках, а дурак-на своих<br /> (Người khôn ngoan học qua sai lầm của người khác, Khi tiếp đãi khách họ nói:<br /> kẻ ngu dốt chỉ biết của chính mình).<br /> Будь как у себя дома (Cứ tự nhiên như ở nhà).<br /> Ум хорошо, а два лучше (Một cái đầu đã tốt, hai cái<br /> Khi ở bên người Nga có thể tìm thấy sự thông cảm,<br /> đầu còn tốt hơn).<br /> chia sẻ, an ủi:<br /> На ошибках учатся (Có dại mới nên khôn).<br /> С миром и беда не убыток (Có người ở bên không sợ<br /> Ngoài ra, trong số những nét tính cách quan trọng khổ – Ngựa chạy có bày, chim bay có bạn).<br /> nhất của người Nga nổi lên sức mạnh của ý chí, sự gan<br /> Thậm chí ngay cả thời điểm hiện tại, khi điều kiện<br /> dạ và lòng dũng cảm. Sức mạnh, ý chí lớn lao, lòng<br /> kinh tế thị trường tác động tới đời sống vật chất, tinh<br /> quả cảm, sự kiên cường của người Nga được bộc lộ rõ<br /> thần, tâm lý và đạo đức của người dân khiến đời sống<br /> nét và sinh động trong các cuộc đấu tranh giải phóng<br /> của họ gặp nhiều khó khăn, thì lòng hiếu khách vẫn<br /> dân tộc. Chủ nghĩa anh hùng và đức hy sinh được biết<br /> không thay đổi. Có lẽ mùa đông Nga khắc nghiệt ảnh<br /> đến rộng rãi qua các cuộc đấu tranh giành tự do và<br /> hưởng đến truyền thống hiếu khách của người Nga.<br /> độc lập đất nước. Có thể liệt kê những thành ngữ, tục<br /> Từ chối người đi đường trong điều kiện khí hậu mùa<br /> ngữ chứa phẩm chất trên như sau:<br /> đông có nghĩa là đẩy họ vào cái chết lạnh. Vì vậy, tính<br /> hiếu khách được người Nga hiểu là xuất phát từ lương<br /> Храбрый как лев (Dũng mãnh như sư tử).<br /> tâm và trách nhiệm cao cả. Rất nhiều những phẩm<br /> Непоколебимый как утёс (Kiên cường như mỏm đá). chất tốt đẹp của dân tộc Nga đã được hình thành bởi<br /> khoảng không bao la của đất trời và khí hậu, cũng<br /> Храброму счастье помогает (Người can đảm được như bởi cuộc đấu tranh khắc nghiệt để sinh tồn.<br /> vận may phù trợ).<br /> 2.3. Người Nga say mê và tuyệt vọng, có thể làm<br /> Người Nga cần cù lao động, sự cần mẫn của họ được những điều bất ngờ nhất, biết yêu mạnh mẽ và<br /> so sánh với các hình ảnh đặc trưng sau: đồng thời cũng biết căm thù tột độ, cảm xúc cao<br /> trào cách mạng, sẵn sàng lập chiến công, khả năng<br /> Трудолюбивый как пчела (Chăm chỉ như con ong). huy động sức mạnh vào giây phút xác định<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 4 Số 3 - 9/2016<br />  LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v<br /> <br /> <br /> <br /> Điều kiện khí hậu khắc nghiệt khiến hiện tượng băng Một trong những nét quan trọng nhất của tính cách<br /> giá và tuyết thường xuyên xuất hiện – điều này được Nga được các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước<br /> thể hiện rõ nét trong các thành ngữ so sánh Nga: nhận định là cảm xúc cao trào cách mạng, đỉnh cao<br /> anh hùng, sẵn sàng lập chiến công, khả năng huy<br /> Белый как снег (Trắng như tuyết). động sức mạnh vào giây phút nhất định. Đặc điểm<br /> Растаять как снег (Tan như tuyết). này được quy định bởi tính chu kỳ trong nếp sống của<br /> người Nga, được hình thành dưới sự ảnh hưởng của<br /> Cвалиться как снег на голову (nghĩa đen: Đổ xuống mùa đông kéo dài và sự cần thiết thu hoạch nhanh<br /> như tuyết trút xuống đầu; nghĩa thành ngữ: Bất thình chóng mùa màng. Trong một khoảng thời gian khá<br /> lình, đánh đùng một cái). dài người Nga tích lũy hoặc tiết kiệm năng lượng,<br /> cố gắng không gắng sức một cách lãng phí, ít quan<br /> Pасти как снежный ком (nghĩa đen: Mọc lên như tâm tới những việc đang diễn ra và vào khoảng thời<br /> nấm tuyết; nghĩa thành ngữ: Mọc nhanh). gian đó như một chú gấu ngủ đông: Nhu cầu đối với<br /> chất lượng cuộc sống xuống thấp đến mức tối thiểu,<br /> Xолодный как лёд (Lạnh như băng).<br /> người Nga hài lòng với những điều nhỏ nhặt và tránh<br /> Cũng chính vì điều kiện tự nhiên khắc nghiệt mà thất thoát. Người nước ngoài nếu nhìn thấy người<br /> Nga trong giai đoạn này sẽ kết luận ngay rằng, họ<br /> người Nga hình thành nên tâm lý chống chọi với khó<br /> lười biếng, thời ơ, lơ là, biết chịu đựng và có bản chất<br /> khăn, quyết tâm vượt qua mọi trở ngại và bằng lao<br /> nô lệ. Nhưng sự thụ động, ít tích cực chỉ diễn ra theo<br /> động, bằng trí tuệ, người Nga đã xây dựng nhà nước<br /> giai đoạn với thời gian kéo dài khác nhau: ở phạm<br /> hùng cường với nền công nghiệp vững mạnh. Dân tộc<br /> vi đất nước – được tính hàng năm, hàng thiên niên<br /> Nga có khả năng chịu đựng ở mức độ cao những khó<br /> kỷ, trong khuôn khổ gia đình – được tính hàng tuần,<br /> khăn, mất mát và đau khổ. Theo K.G.Iund, người Nga<br /> hàng tháng. Tuy nhiên, sau thời điểm này sẽ là giai<br /> thuộc tuýp người có giác quan nhạy cảm và có tâm<br /> đoạn người Nga chuyển sang “chế độ lập chiến công”.<br /> lý hướng nội. Không phải ngẫu nhiên mà khái niệm<br /> Cái cớ cho những hành động tích cực có thể là chiến<br /> mang tính chất nền tảng của người Nga là душа (tâm<br /> tranh, cách mạng, công nghiệp hóa, xây dựng đất<br /> hồn). Từ này xuất hiện nhiều trong các thành ngữ, tục<br /> nước…. Trong những giai đoạn này, người Nga thể<br /> ngữ và ngạn ngữ Nga. Ngoài ra, khác với từ истина<br /> hiện những nét tính cách tốt đẹp nhất: Chủ nghĩa anh<br /> (chân lý) mang tính khách quan và lý tính, người Nga<br /> hùng mang tính chất đại chúng, sự hy sinh, tình đồng<br /> dùng từ правда (sự thật) (K.G. Iund, 1992). Người<br /> chí, đồng đội, tình yêu lao động, sự cần mẫn, tố chất<br /> Nga có tâm lý đánh giá theo cảm tính. Nói đơn giản<br /> lãnh đạo.... Người Nga cũng được coi là những nhà<br /> hơn thì người Nga có khả năng dự báo đặc biệt và<br /> lãnh đạo điển hình trong những tình huống khẩn cấp.<br /> tri giác cuộc sống bằng tình cảm. Người Nga thường<br /> Chính người Nga tự tạo ra cho mình những khó khăn<br /> có những đợt cao trào và thoái trào về cảm xúc tâm<br /> để rồi sau đó vượt qua tất cả một cách phi thường ví<br /> hồn – điều này có nguyên nhân do sự thay đổi của<br /> như có thể thực hiện kế hoạch của một tháng ở tuần<br /> các mùa trong năm. Cảm xúc của họ thường chế ngự<br /> cuối cùng.<br /> lý trí và niềm đam mê, sự ngẫu hứng được đặt cao<br /> hơn lợi ích vật chất. Người Nga thường đa sầu, chậm Có thể dẫn ra thành ngữ để minh họa cho nhận định này:<br /> chạp hơn người Tây Âu, do người Nga phải bảo tồn<br /> và tích lũy năng lượng của mình, nguồn năng lượng “Русские долго запрягают, но быстро ездят”<br /> cần thiết cho cuộc đấu tranh chống cái lạnh. Điều này (Người Nga lên dây cương lâu nhưng đi rất nhanh).<br /> được giải thích bởi số lượng lớn các động từ biểu thị<br /> trạng thái thể chất và tinh thần của con người trong Nhà sử học, nhà văn, nhà báo M.P. Pogodin (1800-<br /> hệ thống thành ngữ Nga như: 1875) viết:<br /> <br /> Влюбляться как кошка (Yêu thương như con mèo). “Dân tộc chúng ta, cũng như chính phủ, hoàn toàn được<br /> hóa thân vào hình tượng của hoàng tử Ivan trong câu<br /> Pыдать как над покойником (Khóc nức nở như khóc chuyện cổ tích. Ivan nằm trên lò sưởi và ngủ trong khi<br /> người quá cố). các anh của mình thì bận rộn; anh ta chỉ cảm nhận được<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 3 - 9/2016 5<br /> v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ<br /> <br /> <br /> sức mạnh tráng sĩ và sự thông minh, nhanh trí của mình vớt tâm hồn con người. Ph.M. Đoxtoievxky kêu gọi:<br /> khi tai họa đang đe dọa hoặc khi có thêm một chiến “Hãy nhẫn nhịn đi, hỡi con người kiêu hãnh!”. Gắn với<br /> công vĩ đại; nhưng chỉ ngay sau khi kết thúc công việc tư tưởng nhẫn nhịn là truyền thống tha thứ tuyệt vời<br /> của mình, anh ta lại nằm dài và ngủ giấc ngủ vùi, lười của người Nga. Vào ngày chủ nhật cuối cùng trước<br /> biếng” (K. Xkalkovxki, 1992, tr.11). tuần đại trai mang tên là “Прощенное воскресенье”<br /> (ngày chủ nhật tha thứ), khi chuẩn bị cho sự thử thách<br /> Quả thật, dân tộc Nga ẩn chứa sức mạnh tiềm tàng, về tâm hồn và thể chất bằng tuần chay, người Nga<br /> có thể bất ngờ làm nên những điều phi thường – như hoàn toàn rửa sạch tâm hồn mình, trút bỏ khỏi lương<br /> M.N. Katkov đã nhận định: tâm những hành động và suy nghĩ khổ sở, nặng nề.<br /> Để làm được điều này thì người Nga một mặt phải<br /> “Sức mạnh trong mỗi chúng ta rất nhiều, nhiều tới nỗi tha thứ cho người và mặt khác phải tha thứ cho chính<br /> khi thấy những nhu cầu thiết yếu đòi hỏi phải nỗ lực để mình. Có lẽ gắn liền với tư tưởng nhẫn nhịn như phẩm<br /> đạt được thì chúng ta dừng lại suy ngẫm: Có cần tập hạnh thiên chúa, quan trọng nhất là sự tương phản rõ<br /> trung sức mình vào việc gì nữa không. Chúng ta cảm nét trong tính cách của dân tộc Nga. Các nét tính cách<br /> thấy trong mình có nhiều sức mạnh tới nỗi hoàn toàn trái ngược nhau tạo nên sự tương phản này. Sự mâu<br /> không đánh giá được hết và phung phí một cách ngu thuẫn trong tính cách thì dân tộc nào cũng có, tuy<br /> ngốc” (K. Xkalkovxki, 1992, tr.13). nhiên, ở người Nga thì đôi khi lại lên tới đỉnh điểm.<br /> Niềm say mê, sự mãnh liệt, sự hoang dã, sự rộng rãi và<br /> 2.4. Lòng tốt, sự nhẫn nhịn, tâm hồn đau khổ và<br /> quy mô, “cái đầu dữ dội” khi gắn kết với chính thống<br /> lòng trắc ẩn<br /> giáo, cùng với sự cần thiết thường xuyên kìm nén bản<br /> Nói đến người Nga là nói tới lòng tốt, tính nhân văn và tính của mình, đã dẫn đến sự xuất hiện trong tính<br /> sự trong sáng, mềm mại của tâm hồn. Điều này được cách dân tộc những nét tính cách mâu thuẫn lên tới<br /> thể hiện trong sự nhân từ, lòng trắc ẩn, sự tự nguyện đỉnh cao và loại trừ nhau: Sự nghi ngờ và ngây thơ,<br /> giúp đỡ những người lâm vào hoàn cảnh khó khăn, niềm say mê và sự thụ động…<br /> sẵn sàng chia sẻ với họ cả thứ cuối cùng mình còn lại:<br /> Khái niệm “đau khổ” và “lòng trắc ẩn” trở thành một<br /> Добрый как ангел (Tốt như thiên thần). phần quan trọng của thế giới quan dân tộc Nga. Ph.M.<br /> Doxtoievki cho rằng, điều cốt lõi nhất, nhu cầu tinh<br /> Доброе не забывается (Đường mòn, ân nghĩa không mòn). thần gốc rễ là nhu cầu đau khổ, nỗi đau khổ thường<br /> trực và khôn nguôi, ở mọi nơi và trong mọi việc. Và<br /> Доброму Савве добрая слава (Người tốt và tiếng khát vọng đau khổ có cảm giác được lan truyền từ<br /> cũng tốt – Danh bất hư truyền). ngàn đời. Dường như dân tộc Nga thưởng thức sự<br /> đau khổ. Trong “Дневник писателя” (Nhật ký của nhà<br /> Доброе дело без награды не остаётся (Việc tốt bao văn) (1873), ông đã chọn ví dụ rất tiêu biểu: “Người<br /> giờ cũng được thưởng – Gái có công, chồng chẳng phụ). Đức say rượu nhưng say trong hạnh phúc và không bao<br /> giờ khóc; người Đức hát những bài hát tự khen mình và<br /> Như nhà triết học Nga N.O. Loxxki đã nhận định: “Lòng rất tự hào về bản thân. Họ về nhà say mềm người nhưng<br /> tốt là một trong những thuộc tính cơ bản hàng đầu của vẫn tự hào về mình. Còn người Nga say thì thích uống<br /> dân tộc Nga. Lòng tốt được duy trì và củng cố bởi việc trong đau khổ và khóc”. Còn một tư tưởng phổ biến<br /> tìm kiếm lòng tốt tuyệt đối và tôn thờ tín ngưỡng gắn hơn là “lòng trắc ẩn”: Lòng trắc ẩn với người thân, sự<br /> liền với lòng tốt của dân tộc” (A. Trimopheev, tr.3). Theo thương xót, biết tha thứ những lỗi lầm của người khác.<br /> Ph.M. Doxtoievxki thì “người Nga không biết thù lâu”<br /> (A.Trimopheev, tr.9). Gắn liền với đạo chính thống 3. MỘT SỐ NÉT TÍNH CÁCH TRÁI NGƯỢC<br /> giáo là khái niệm nhẫn nhịn của người Nga. Dân gian<br /> có câu: “Sự nhẫn nhịn – sự hài lòng cho Chúa, sự khai Tuy nhiên, bên cạnh những nét tính cách tích cực<br /> sáng cho trí tuệ, sự cứu rỗi cho tâm hồn, sự cầu phúc được dùng để mô tả con người, còn có những từ chỉ<br /> cho ngôi nhà và sự an ủi cho con người”. Sự nhẫn nhịn mặt trái của tính cách Nga. Thường thì nhược điểm là<br /> – được hiểu theo nghĩa tích cực. Sự nhẫn nhịn – đó là sự tiếp nối của ưu điểm. Chính điều này đã tạo nên<br /> sự trái ngược với lòng tự hào và nổi loạn, đó là sự cứu sự mâu thuẫn trong tính cách người Nga. Trong cùng<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 6 Số 3 - 9/2016<br />  LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v<br /> <br /> <br /> <br /> một con người “trái tính trái nết” luôn tồn tại những Ленивый как тюлень (Lười như con hải cẩu).<br /> nét tính cách đối lập nhau, cùng tồn tại cả cái thiện Инертный как тюлень (Ỳ như con hải cẩu).<br /> lẫn cái ác. Nhà nghiên cứu nghệ thuật Nga Roovinxki<br /> nhận định: “Người Nga đã quen với bị đánh đến nỗi từ Trong tâm hồn người Nga ngự trị rất nhiều những<br /> nào cũng có thể cấu tạo nên “động từ chiến đấu”... (K. giá trị tốt đẹp đặc trưng cũng như những thiếu sót,<br /> Xkalkovxki, 1992, tr.16). Nghiên cứu lịch sử đấu tranh nhược điểm, trong đó có “cả sự lười nhác, sự vô tư quá<br /> dựng nước và giữ nước của người Nga, có thể nhận mức, thiếu sáng kiến và thiếu tinh thần trách nhiệm”<br /> thấy: bên cạnh bản năng hướng thiện của người Nga, (N.А. Bergiaev, tr.61). Nhà sử học D.I. Ilin trong cuốn<br /> trong con người còn tồn tại cả cái ác: “Trong quá khứ sách: “Историческая судьба и будущее России” (“Số<br /> xa xôi của nước Nga, sự độc ác được thể hiện qua những phận lịch sử và tương lai của nước Nga”) chia sẻ: “Người<br /> hiện tượng như bạo loạn, nội chiến. Nét tính cách này Nga rất tài năng, họ có thể tạo nên điều kỳ diệu từ đôi<br /> được tiền định bởi điều kiện sống, chính sách ngu dân bàn tay trắng. Nhưng tất cả diễn ra như tự phát, bất ngờ<br /> của những kẻ có quyền lực, sự nghèo đói của người dân, và dễ dàng, chính vì vậy mà cũng dễ vứt bỏ và dễ đi vào<br /> những bất công và những cuộc đàn áp từ phía chủ nô quên lãng. Nhưng ở đây cũng ẩn chứa điều rất nguy<br /> và chúa đất” (Iu.A. Viunov, 1998, tr.189). hiểm đó là chính vì suy tưởng thái quá thì tâm hồn sẽ trở<br /> nên mơ mộng, lười nhác, thiếu ý chí, lười lao động” (D.I.<br /> Các hiện tượng bất công trong xã hội đã dẫn tới mức Ilin, 1992, tr.9). Nhà thơ N.Ph. Serbina cũng nhận định:<br /> độ tột cùng của sự căm phẫn: “Chúng ta nói theo kiểu châu Âu và hành động thì theo<br /> kiểu châu Á” (K. Xkalkovxki, 1992, tr.14). Nhà sử học và<br /> Жестокий как зверь (Độc ác như con thú). nhà hoạt động chính trị nổi tiếng P. Miliucov (1859-<br /> Хищный как у ястреба (Hung ác như diều hâu). 1943), khi nhấn mạnh sự ảnh hưởng lớn của châu Á và<br /> Кровожадный как волк (Khát máu như sói). phương Đông tới số phận của nước Nga, thậm chí đã<br /> đưa vào thuật ngữ “Азиопа” với hàm ý mỉa mai vì ông<br /> Tiếng Nga có rất nhiều những đơn vị thành ngữ chứa cổ xuý châu Âu. Sự mâu thuẫn, thất thường của người<br /> các từ biểu thị nét tính cách tiêu cực trên. Lòng tốt Nga được ví như thời tiết:<br /> được coi như nét tính cách cơ bản của người Nga<br /> cũng có mặt trái của nó. Vì không muốn gây xung đột, Переменчивый как погода (Thay đổi như thời tiết).<br /> để không làm mất lòng người đối thoại, để giữ hoà непостоянный как погода (Thất thường như thời tiết).<br /> hiếu và mối quan hệ tốt đẹp, lòng tốt xui khiến con<br /> người lừa dối nhau: Thói quen uống rượu mang tính “truyền thống” được<br /> phản ánh rõ nét trong kho tàng thành ngữ Nga:<br /> Лукавый как бес (Xảo quyệt như yêu tinh).<br /> Пить как бочка (Uống như cái thùng).<br /> Nhà thơ, nhà phê bình văn học Nga M. Dmitriev cho Пить как лошадь (Uống như ngựa).<br /> rằng: “Người Nga mặc dù quỷ quyệt nhưng lại thích Пить как воду (Uống rượu như uống nước).<br /> người ta đối xử công bằng với mình. Trong con người Пить как сапожник (Uống như anh thợ giày).<br /> có sự mâu thuẫn kỳ lạ: Sẵn sàng lừa dối nhưng lại đòi Пить как свинья (Uống như lợn).<br /> hỏi sự công bằng cho mình” (K. Xkalkovxki, 1992, tr.12). Напиваться как сапожник (Uống say như anh thợ giày).<br /> <br /> Bên cạnh những phẩm chất tốt đẹp của người Nga là Ở người Nga có tâm lý “họa may”, luôn tiết kiệm nụ<br /> những nét tính cách tiêu cực, mà ở đây phải nhắc tới là cười và không thường xuyên có tâm trạng hứng khởi,<br /> sự lười biếng. Đó dường như là mặt trái của tình yêu lao vẻ mặt ít hớn hở, tươi vui. V.O. Kliuchevxki - nhà sử<br /> động, là sức mạnh của ý chí, trí tuệ, mơ ước đạt tới sự học thế kỷ 19 viết: “Ở châu Âu không có dân tộc nào<br /> hoàn thiện, nhạy cảm với những khiếm khuyết của mình lại ít được nuông chiều, ít đòi hỏi, quen với việc ít trông<br /> và của người khác. Có lẽ trong những điều kiện nhất chờ vào thiên nhiên, vào số phận và chịu đựng hơn<br /> định người Nga có thể thực hiện một cách tự nguyện người Nga”. Người Nga vẫn tin vào một điều rằng,<br /> và chính xác bất kỳ nhiệm vụ nào, dù đó có thể là việc cần quý trọng ngày làm việc sáng sủa mùa hè, rằng,<br /> họ không muốn làm. Tuy nhiên, sức ỳ trong con người thiên nhiên “dành cho mình rất ít thời điểm thuận<br /> vẫn hiện hữu. Điều này thể hiện trước tiên ở sự không lợi để làm nghề nông và mùa hè của Nga... Điều này<br /> cẩn thận, không chính xác, cẩu thả và vô trách nhiệm: buộc người nông dân phải vội vã, ráng sức lao động<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 3 - 9/2016 7<br /> v LÝ LUẬN NGÔN NGỮ<br /> <br /> <br /> để kịp làm nhiều việc trong khoảng thời gian ngắn…” Tuy nhiên, người Nga rất yêu vẻ đẹp thiên nhiên khắc<br /> (A.Trimopheev, tr.16). nghiệt của quê hương. Bàn về điều này, nhà sử học<br /> và nhà văn N.M.Karamdin (1766-1826) đã viết: “Quê<br /> Khi đã buộc phải quen với thói đỏng đảnh của thời hương thân thương với trái tim không phải bởi cảnh<br /> tiết, người Nga phát triển cao độ khả năng quan sát và sắc, không phải bởi bầu trời trong xanh, không phải<br /> sự mưu trí. Điều này được đặc biệt thể hiện ở những<br /> bởi khí hậu dễ chịu, mà là vì những kỷ niệm mê hồn, bởi<br /> điềm báo là sản phẩm của những quan sát nhiều thế<br /> những người quanh ta…”.<br /> kỷ về thời tiết. Nhưng cũng như V.O. Kliuchevxki đã<br /> nhận định: “Thiên nhiên thường cười nhạo những tính<br /> 4. KẾT LUẬN<br /> toán kỹ lưỡng nhất của người Nga: Sự thất thường của<br /> khí hậu và nguồn... Thiên hướng trêu chọc hạnh phúc,<br /> Nói về văn hóa, không thể không quan tâm đến khía<br /> đùa vận may cũng là tâm lý: “họa may của người Nga”<br /> (A.Trimopheev, tr.18). cạnh địa-văn hóa, trong đó, con người và thiên nhiên,<br /> văn hóa và địa lý tương tác qua lại với nhau, tạo nên<br /> Tục ngữ Nga cũng có câu: “Người Nga yêu thích từ những nét tính cách, ứng xử văn hóa khác nhau... Tính<br /> “авось” (hoạ may), “небось” (có lẽ là), “как-нибудь” cách dân tộc Nga được hình thành từ nhiều thế kỷ<br /> (như thế nào đó)”. Cùng chung với nhận định trên, dưới sự ảnh hưởng của các nhân tố như khí hậu khắc<br /> A.V. Xergeeva đã viết như sau: “Có thể viện dẫn ra đây nghiệt với mùa đông lạnh giá và sự thay đổi mùa rõ<br /> tính cẩn thận của người Đức, niềm say mê của người Tây rệt, khoảng không gian bao la, tính chất đa sắc tộc<br /> Ban Nha, sự ga lăng của người Pháp, nghi lễ của người của quốc gia. Điều kiện để duy trì sự sống trên khoảng<br /> Tàu và khái niệm “авось” (hoạ may) của người Nga” không Á-Âu là khí hậu, địa lý và địa chính trị đã để<br /> (A.V. Xergeeva, 2005, tr. 81).<br /> lại dấu ấn lên tính cách của người Nga. Sự độc đáo<br /> Có rất nhiều công trình nghiên cứu cho thấy: khí hậu của thiên nhiên – từ khoảng không, từ việc cách xa<br /> khắc nghiệt, ít ánh nắng mặt trời và nhiều những ngày biển, sông, khí hậu, thổ nhưỡng và thực vật đã hình<br /> mây mù ảm đạm đã đặt dấu ấn lên vẻ bề ngoài của thành ở người Nga cả niềm say mê, cả tính trực quan,<br /> người dân sinh sống nơi đây: người Nga tiết kiệm nụ cả sự mất cân bằng, cả khát vọng tự do, cả thói quen<br /> cười và không thường xuyên có tâm trạng hứng khởi, lười biếng, cả tình đoàn kết anh em…. Ngoài ra, nét<br /> có vẻ mặt hớn hở, tươi vui. Và chính những dòng thơ đặc trưng trong tính cách của dân tộc Nga được hình<br /> trong bài “Родина” (Tổ quốc) của I.A.Bunhin (1870- thành dưới sự tác động của yếu tố lịch sử. Cuộc đấu<br /> 1953) là lời khẳng định cho những nhận định trên: tranh giành sự sống trong các điều kiện khó khăn đã<br /> hình thành nên các phẩm chất tốt đẹp của người Nga.<br /> Под небом мертвенно-свинцовым<br /> Bên cạnh đó, đạo chính thống giáo – tôn giáo phổ<br /> Угрюмо меркнет зимний день,<br /> biến nhất và là cơ sở nền tảng của thế giới quan trong<br /> И нет конца лесам сосновым,<br /> И далеко до деревень. suốt nhiều thế kỷ của người Nga, cũng đóng vai trò<br /> Один туман молочно-синий, đáng kể trong sự hình thành tính cách dân tộc. Tính<br /> Как чья-то кроткая печаль, cách Nga mang những đặc điểm, tính chất độc đáo<br /> Над этой снежною пустыней của nền văn hoá đa dạng vì người Nga không phân<br /> Смягчает сумрачную даль. biệt ranh giới Âu-Á mà biết cân bằng giữa hai phương<br /> thức phát triển. Trong con người Nga luôn luôn tồn<br /> (Bầu trời xám xịt giữa tầng không tại những nét tính cách trái ngược và mâu thuẫn, tuy<br /> Ngày đông ảm đạm chẳng nắng hồng nhiên, vượt lên trên tất cả vẫn là những phẩm chất<br /> Xa tắp xóm làng đâu chẳng thấy<br /> tốt đẹp, cao cả như sự tháo vát, nhanh trí, kiên định,<br /> Chỉ là bất tận những rừng thông.<br /> chịu đựng, quả cảm, kiên cường, hào hiệp, nhẫn nhịn,<br /> Mây giăng xanh đục đến não lòng<br /> Xa xăm, ảm đạm có thấy chăng khát khao công bằng, tinh thần tập thể, khả năng<br /> Trời đất buồn chìm trong biển tuyết thực hiện những chiến công, không đầu hàng, không<br /> Nỗi sầu man mác, có thấu không?) chùn bước trước khó khăn, không kiêu ngạo, không<br /> tự cao, biết tìm thấy ngôn ngữ chung với những đại<br /> (Bản dịch: Tác giả) diện của các dân tộc khác./.<br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> 8 Số 3 - 9/2016<br />  LÝ LUẬN NGÔN NGỮ v<br /> <br /> <br /> <br /> Tài liệu tham khảo: 7. Сергеева А.В. (2005), Русские: стереотипы<br /> <br /> 1. Бердяев Н.А. (1990), Судьба России.-М. поведения, традиции, ментальность. Изд. 3-е,<br /> изд-во Флинта и Наука, М.<br /> 2. Волыкина В.М.  Менталитет русского<br /> народа при изучении геoграфии России в 8-9-<br /> ом классаx.- . Мнения русских о самих себе, изд-во Петро-Риф,<br /> <br /> 3. Вьюнов Ю.А. (1998), Рус. штрихи к портрету. Санкт-Петербург.<br /> Учебное пособие, изд-во ИКАР, М.<br /> 9. Тимофеев A. Корни и ветви Русского Мира.<br /> 4. Гоголь Н.В. (1834), Отрывок из Истории<br /> Малороссии. Том I, книга I, глава 1. Русский характер, .<br /> 5. Ильин, И.А. (1992), Историческая<br /> судьба и будущее России. Статьи 1948-1954 годов; В<br /> 2 томах. ; Изд-во: М.: Рарог. 10. Юнг К.Г. (1992), Об отношении аналитической<br /> психологии к поэтикохудожественному<br /> 6. Карамзин Н.М. (1802), О любви к Отечеству и<br /> народной гордости. Вестник Европы, номер 2. творчеству /Феномен духа в исскустве и науке, М.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> LOOKING AT RUSSIANS, CHARACTERIATICS FROM THE ANGLE OF LINGUISTICS<br /> <br /> LUU BA MINH<br /> DOAN THUC ANH<br /> <br /> Abstract: Russia is a country with ancient culture, through many centuries, today the culture of this<br /> country retains a separate identity and many peoples of the world praise and admiration. Russia is said<br /> to imply to the strong personality, to the noble soul, rich bearing characteristic nuances of the Russian<br /> people. So what might make up the personality characteristic of Russia? Environmental, geographic,<br /> climatic characteristics or factors such as history, culture, religion...? This article will help to clarify the<br /> issues raised mainly on the perspective of the language: the system of words, idioms, proverbs and will<br /> definitely help you read somewhat more comprehensive perspective on land and people of Russia in<br /> the past, present and in the process of social development.<br /> <br /> Keyword: sdistinct identities, ancient culture, idioms, russian personalities, proverbs<br /> <br /> Ngày nhận: 08/9/2016<br /> Ngày phản biện: 02/9/2016<br /> Ngày duyệt đăng: 20/9/2016<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> KHOA HỌC NGOẠI NGỮ QUÂN SỰ<br /> Số 3 - 9/2016 9<br />