Đại cương về Giải Phẫu học

Chia sẻ: Tran Huu Canh | Ngày: | Loại File: DOC | Số trang:7

Thêm vào BST

Báo xấu

381
lượt xem 51
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giải phẫu học (Human Anatomy)-khoa học nghiên cứu về hình thái, cấu trúc các cơ quan cơ thể con người. Là khoa học cơ sở y học nói chung và cơ sở ngoại khoa, y học thực nghiệm nói riêng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đại cương về Giải Phẫu học

§¹i c¬ng vÒ Gi¶i PhÉu häc I. §Þnh nghÜa: Gi¶i phÉu häc (Human Anatomy)-khoa häc nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i, cÊu tróc c¸c c¬ quan c¬ thÓ con ng êi. Lµ khoa häc c¬ së y häc nãi chung vµ c¬ së ngo¹i khoa, y häc thùc nghiÖm nãi riªng. Ngoµi ra nã cßn nghiªn cøu: 1. C¸c qui luËt ph¸t triÓn cña con ngêi vµ sinh vËt ®Ó t×m hiÓu nguån gèc loµi ngêi. 2. C¸c qui luËt biÕn ®æi vÒ h×nh th¸i vµ chøc n¨ng,vÒ thèng nhÊt gi÷a h×nh th¸i vµ chøc n¨ng. 3. Mèi t¬ng quan gi÷a c¸c c¬ quan,bé phËn trong c¬ thÓ víi nhau. C¬ thÓ lµ mét khèi thèng nhÊt víi m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi v× vËy cã thÓ biÕn ®æi m«i tr êng thÝch hîp ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn c¬ thÓ con ng êi. II. Ph¹m vi: Dùa trªn quan ®iÓm duy vËt vµ c¸c nguyªn t¾c sinh häc hiÖn ®¹i, lÜnh vùc nghiªn cøu cña gi¶i phÉu (GP) rÊt réng. Tuú theo môc ®Ých vµ ph ¬ng ph¸p cã thÓ nghiªn cøu. Theo môc ®Ých cã : 1. GP m« t¶ h×nh d¹ng, mÇu s¾c, mËt ®é, kÝch thíc c¬ quan 2. GP hÖ thèng-nghiªn cøu theo c¸c c¬ quan chøc n¨ng : thÇn kinh, tuÇn hoµn, h« hÊp... 3. GP ®Þnh khu: nghiªn cøu theo tõng khu, tõng vïng : GP ®Çu mÆt cæ, GP bông, GP ngùc... phôc vô cho ngo¹i khoa vµ phÉu thuËt thùc nghiÖm. 4. GP so s¸nh víi ®éng vËt ®Ó thÊy râ sù tiÕn ho¸ cña loµi ngêi. 5. GP nh©n chñng häc nghiªn cøu c¸c ®Æc ®iÓm h×nh th¸i c¸c d©n téc kh¸c nhau vµ ®iÒu kiÖn sinh sèng. 6. GP mü thuËt phôc vô ®iªu kh¾c héi ho¹, chñ yÕu nghiªn cøu h×nh næi bªn ngoµi cã thÓ. 7. GP thÓ dôc thÓ thao: nghiªn cøu vai trß cña tËp luyÖn ®Õn ph¸t triÓn c¬ thÓ vµ thµnh tÝch thi ®Êu... Theo møc ®é NC cã thÓ chia: - GP ®¹i thÓ, nghiªn cøu b»ng m¾t thêng, hoÆc víi kÝnh lóp - GP vi thÓ, nghiªn cøu GP b»ng kÝnh hiÓn vi quang häc (m« häc) - GP siªu vi, nghiªn cøu GP b»ng kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö Theo ph¬ng tiÖn nghiªn cøu: GP ®iÖn quang, Gi¶i phÉu CT, MRI GP cã ph¹m vi nghiªn cøu réng r·i, nh ng con ngßi còng lµ mét sinh vËt cao cÊp nªn GP lµ mét bé phËn cña sinh häc nªn nã ph¶i tu©n theo c¸c qui luËt sinh häc chung. Cã nhiÒu ph¬ng ph¸p ®îc sö dông trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu GP : -PhÉu tÝch x¸c lµ ph¬ng ph¸p cæ xa nhÊt, c¬ b¶n nhÊt ®Ó nghiªn cøu m« t¶ GP ®¹i thÓ: dïng dao, kÐo, ®Ó bãc t¸ch c¸c c¬ quan bé phËn ®Ó nghiªn cøu h×nh d¸ng cÊu tróc cña nã. -Ph¬ng ph¸p ®óc tiªu b¶n: Hoµ tan nhùa (PVC) b¬m vµo c¸c c¬ quan rçng nh ®éng, tÜnh m¹ch, phÕ qu¶n ®Ó nghiªn cøu ® êng ®i, h×nh d¸ng c¸c c¬ quan nµy, sau §¹i c¬ng gi¶i phÉu CQ – NguyÔn H÷u ChØnh 1
®ã lµm tiªu huû c¸c tæ chøc (do ®ã cßn gäi lµ tiªu b¶n ¨n mßn) cßn l¹i h×nh ®óc c¸c c¬ quan ®ã: c©y phÕ qu¶n, ®êng mËt, m¹ch m¸u…. -Sö dông ho¸ chÊt lµm trong tæ chøc quan s¸t ®êng ®i cña m¹ch ë thµnh ruét -B¬m chÊt mµu vµo m¹ch ®Ó nghiªn cøu vïng nu«i d ìng cña m¹ch, nghiªn cøu c¸c v¹t da cã cuèng. -Sö dông c¸c ph¬ng ph¸p X-quang, CT, MRI, quay phim chôp ¶nh... ®Ó nghiªn cøu h×nh th¸i, cÊu tróc c¸c c¬ quan.... III. TÇm quan träng cña m«n Gi¶i PhÉu häc: Hypocrat (460-377 TCN) - cô tæ y häc ph ¬ng t©y cho r»ng: “Nghiªn cøu GP lµ c¬ së chñ yÕu nhÊt cña y häc”, v× muèn hiÓu ® îc c¸c m«n häc kh¸c (m« häc, sinh lý häc, sinh lý bÖnh, GP bÖnh..) ®Òu cÇn ph¶i n¾m ch¾c GP. Muèn trë thµnh nhµ ngo¹i khoa giái, nhµ phÉu thuËt thùc nghiÖm giái tr íc hÕt ph¶i cã kiÕn thøc GP v÷ng vµng. “Cã thÓ kh¼ng ®Þnh mµ kh«ng sî qu¸ ®¸ng r»ng chÝnh ë tr êng GP, ®Æc biÖt ë trêng GP ®Þnh khu míi ®µo t¹o ®îc nh÷ng nhµ phÉu thuËt giái” (Testut-Jacob). “Ngêi thµy thuèc mµ kh«ng cã kiÕn thøc GP th× ch¼ng nh÷ng v« Ých mµ cßn cã h¹i” (Mukhin). ChØ khi cã hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vÒ h×nh th¸i, cÊu tróc c¬ thÓ ng êi lµnh míi cã thÓ biÕt ®îc, ph¸t hiÖn ®îc nh÷ng thay ®æi cña nã khi bÞ bÖnh... Bëi vËy GP lµ m«n häc c¬ së nhÊt trong c¸c m«n y häc c¬ së. N¾m v÷ng kiÕn thøc GP lµ c¬ së, ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn ®Ó tiÕp nhËn tri thøc vµ nghiªn cøu c¸c m«n c¬ së vµ l©m sµng kh¸c cña yhäc vµ trong thùc hµnh y häc c¶ ®êi ngêi thµy thuèc sau nµy. IV. LÞch sö ph¸t triÓn GP häc LÞch sö ph¸t triÓn cña GP häc lµ lÞch sö ®Êu tranh quyÕt liÖt cña c¸c quan ®iÓm duy t©m vµ duy vËt trong nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn ngµnh GP häc, vÒ cÊu t¹o vµ ph¸t triÓn c¬ thÓ con ng êi. Cuéc ®Êu tranh nµy b¾t ®Çu tõ khi cã ph©n chia giai cÊp trong x· héi loµi ngêi. Cã thÓ chia ra c¸c giai ®o¹n: 1-Thêi kú cæ Hyl¹p, La m·, Trung quèc: Heraclit (kho¶ng 500 n¨m tr íc c«ng nguyªn (TCN) lµ mét triÕt gia Hyl¹p cæ ®¹i næi tiÕng vµ «ng còng ® îc coi lµ ngêi ®Çu tiªn phÉu tÝch x¸c vµ viÕt s¸ch GP, vµ còng lµ ngêi ®Çu tiªn cho r»ng n·o lµ trung t©m cña c¸c ho¹t ®éng tinh thÇn. Hypocrate (460-377 TCN) ngêi ®· ®îc coi lµ cô tæ cña y häc hiÖn ®¹i “vµng, mËt ®en”. Tuy nhiªn «ng còng cã mét sè quan niÖm sai lÇm vÒ GP: nhÇm lÉn gi÷a g©n vµ thÇn kinh, coi m¹ch m¸u lµ nh÷ng èng dÉn “khÝ”. Platon (427-347 TCN) Ngêi ®· quan niÖm: c¬ thÓ kh«ng ph¶i ® îc ®iÒu khiÓn chØ b»ng n·o mµ b»ng ba c¬ quan chÝnh cña c¬ thÓ: n·o, tim, gan. Aristot (384-332 TCN) mét trong nh÷ng tr êng ph¸i lín nhÊt cña triÕt häc cæ Hyl¹p, «ng ®· coi t©m hån lµ mét ho¹t ®éng sèng cu¶ c¬ thÓ tån t¹i vµ chÕt cïng víi c¬ thÓ (quan niÖm duy vËt) nhng mÆt kh¸c «ng còng lµ ng êi bµo ch÷a, ñng hé cho nh÷ng sai lÇm cña Platon(vitalism). ¤ng kh«ng ph¶i lµ ng êi chuyªn nghiªn cøu GP nh - ng cã ¶nh hëng tíi sù ph¸t triÓn cña nã. ¤ng lµ ng êi ®Çu tiªn nghiªn cøu GP so s¸nh (comparative anatomy) vµ bµo thai häc (embryology). Claudius Galen (130-200 ) lµ nhµ khoa häc Lam· cæ ®¹i, næi tiÕng ë nhiÒu lÜnh vùc: triÕt, sinh häc vµ GP, y häc lµ lÜnh vùc ho¹t ®éng hµng ®Çu cña «ng. Galen cã quan ®iÓm duy vËt trong nghiªn cøu GP: Ph©n lo¹i x ¬ng khíp. M« t¶ nh÷ng phÇn kh¸c nhau cña n·o trong ®ã cã tÜnh m¹ch n·o lín mang tªn «ng(vena cerebri §¹i c¬ng gi¶i phÉu CQ – NguyÔn H÷u ChØnh 2
magna Galeni). Nhng Galen còng cã nhiÒu m« t¶ GP bÞ nhÇm lÉn do phÉu tÝch x¸c trong giai ®o¹n nµy bÞ cÊm. Nh÷ng sai lÇm nµy ®· ® îc kh¾c phôc ë thêi phôc hng khi cã thÓ tiÕp tôc phÉu tÝch x¸c. Hoa §µ mét thµy thuèc Trung Hoa rÊt næi tiªng thêi Tam quèc trong y v¨n cña m×nh ®· cã nh÷ng m« t¶ vÒ GP. 2-Thêi trung cæ(TKV-XV): T¬ng øng víi thêi kú phong kiÕn ë Ch©u ¢u, kÐo dµi suèt XII thÕ kû. §©y lµ thêi kú khoa häc nãi chung vµ yhäc nãi riªng bÞ k×m h·m do ¶nh h ëng nh÷ng quan niÖm sai lÇm cña Galen víi ñng hé vµ lîi dông cña nhµ thê thiªn chóa gi¸o ë t©y ¢u. Ph¬ng §«ng kh«ng chÞu ¶nh hëng thiªn chóa gi¸o y häc tiÕp tôc ph¸t triÓn. Næi bËt nhÊt cã Ibn Sina (Avicenna, 980-1037) ® îc coi lµ ngêi cha khoa häc, lµ mét “B¸ch khoa toµn th gia”, ngêi ®· viÕt vÒ tÊt c¶ c¸c vÊn ®Ò chñ yÕu ë nöa sau thêi trung cæ. ¤ng ®· viÕt h¬n mét tr¨m c«ng tr×nh khoa häc nh ng næi tiÕng nhÊt lµ “Th¸nh ®iÓn y häc” (The Cano of Medicine). Trong t¸c phÈm nµy cã nh÷ng th«ng tin gi¸ trÞ vÒ GP, sinhlý cña Hypocrate, Aristote, Galen tíi thêi Ipn-Sinna vµ bæ xung thªm nh÷ng ph¸t hiÖn riªng cña m×nh. Theo «ng, c¬ thÓ ® îc ®iÒu khiÓn kh«ng ph¶i b¨ng ba c¬ quan (Tam gi¸c Platon - n·o tim gan) mµ bëi bèn c¬ quan ”Tim, N·o, Gan vµ Tinh hoµn” (tø gi¸c Avicenna). Ipn Sinna lµ ng êi ®Çu tiªn nghiªn cøu cÊu tróc m¾t, Th¸nh ®iÓn GP lµ t¸c phÈm y häc tèt nhÊt trong thêi phong kiÕn, lµ cÈm nang cho c¸c thµy thuèc §«ng, T©y cho tíi TKXVII. 3-Thêi Phôc hng (TKXVI-XVII). Lµ cuèi thêi kú phong kiÕn Ch©u ¢u, lµ thêi häc thuyÕt, ¶nh h ëng cña Galen bÞ tan r·, lµ thêi kú sau ®ªm dµi trung cæ bÞ k×m h·m y häc, khoa häc ph¸t triÓn në ré, tiªu biÓu lµ: Leonardo da Vinci (1452-1519) mét thiªn tµi ng êi ý, lµ mét ho¹ sÜ, kü s, triÕt gia - lµ mét nhµ khoa häc ®a ngµnh trong ®ã cã GP. ¤ng kh«ng chØ quan t©m h×nh thÓ ngoµi c¬ thÓ phôc vô héi ho¹ mµ cßn lµ mét trong nh÷ng ng êi ®Çu tiªn phÉu tÝch x¸c vµ cã nhiÒu ph¸t kiÕn míi trong nghiªn cøu c¬ thÓ con ng êi. BÊt chÊp quan niÖm t«n gi¸o phô n÷ ®îc t¹o ra tõ x¬ng sên cña Adam, «ng kh¼ng ®Þnh r»ng ®µn «ng cã 12 ®«i x ¬ng sên. ¤ng ®· cã ®ãng gãp to lín vµo ph¸t triÓn GP ngêi vµ ®éng vËt vµ s¸ng lËp ra GP t¹o h×nh. Andreas Vesalius (1514-1565) cã quan ®iÓm duy vËt, ®· phÉu tÝch x¸c vµ lµ ng - - êi ®Çu tiªn nghiªn cøu GP hÖ thèng, ®· ph¸t hiÖn vµ ®Ýnh chÝnh h¬n 200 chi tiÕt nhÇm lÉn cña Galen. T¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña «ng lµ “VÒ cÊu t¹o c¬ thÓ con ngêi” gåm 7 tËp (1543). §©y lµ mét cuéc c¸ch m¹ng trong GP nh ng còng g©y nªn lµn sãng ph¶n øng m¹nh mÏ cña m«n ph¸i GP Galen. Vesalius bÞ kÕt téi ®· phÉu tÝch mét phô n÷ quÝ téc khi tim h·y cßn ®Ëp. ¤ng buéc ph¶i ®i Jesusalem xng téi vµ ®· chÕt trªn ®êng vÒ. Tuy nhiªn sù nghiÖp cña «ng vÉn ® îc c¸c häc trß kÕ tôc. G.Fallopio (1523-1562) ngêi ®Çu tiªn ®· m«t¶ chi tiÕt cÊu tróc vµ ph¸t triÓn x ¬ng, - c¬, c¬ quan sinh dôc, tai... ph¸t hiÖn cÇu (èng) Fallop. B.Eustachsio (1520-1574) ®· m« t¶ cÊu tróc r¨ng, thËn, tÜnh m¹ch, c¸c phÇn c¬ - quan nghe, ph¸t hiÖn ra èng ngùc ë ngùa. Bªn c¹nh c¸c c«ng tr×nh vÒ GP m« t¶, «ng ®· nghiªn cøu vÒ ph¸t triÓn c¬ thÓ, ®iÒu mµ Vesalius ch a ®Ò cËp tíi... §¹i c¬ng gi¶i phÉu CQ – NguyÔn H÷u ChØnh 3
William Harvey(1578-1657) lµ ng êi kÕ tôc xøng ®¸ng Vesalius. Víi quan ®iÓm - duy vËt trong nghiªn cøu, «ng ®· m« t¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn bµo thai vµ lµ ng êi s¸ng lËp ph«i thai häc, lµ ngêi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn ra hÖ tuÇn hoµn phæi (1628). 4-Thêi kú T b¶n chñ nghÜa vµ xu híng duy vËt trong GP C¸ch m¹ng T s¶n Ph¸p (1789) b¸o hiÖu sù suy tµn cña chÕ ®é phong kiÕn vµ thiÕt lËp nªn hÖ thèng T b¶n vµ còng b¾t ®Çu cuéc c¸ch m¹ng triÕt häc víi xu h íng duy vËt Ph¸p tiÕn c«ng vµo duy t©m vµ t«n gi¸o. TiÕp ®ã lµ cuéc c¸ch m¹ng trong khoa häc. Mét sè nhµ GP tiªu biÓu thêi kú nµy lµ: G.B.Morgagni (1682-1771) s¸ng t¹o ra ngµnh GP bÖnh lý (Pathological anatomy): - nghiªn cøu nh÷ng biÕn ®æi h×nh th¸i, cÊu tróc c¸c c¬ quan trong nh÷ng qu¸ tr×nh bÖnh lý, qua ®ã cã thÓ t×m hiÓu nguyªn nh©n, c¬ chÕ cña bÖnh. M.F.X.Bichat (1771-1802) ®Æt nÒn t¶ng cho m« häc (Histology), tuy nhiªn trong - quan ®iÓm «ng cßn lÉn lén gi÷a duy t©m vµ duy vËt (m« häc cã søc sèng ®Æc biÖt). Häc thuyÕt tÕ bµo (the cell theory). CÊu tróc tÕ bµo ®îc ph¸t hiÖn ®Çu tiªn do Robert Hook, Malpighi nh ng ®Þnh nghÜa thùc sù cña lý thuyÕt nµy do Theodor Schwann ® a ra 1839; TÕ bµo lµ ®¬n vÞ t¹o nªn tæ chøc vµ c¬ quan cña tÊt c¶ ®éng vËt. Cïng thêi ®ã, sinh häc kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn tiÕn ho¸ cña thÕ giíi h÷u c¬ vµ y häc ®· t×m ® îc c¬ së ®Ó hiÓu biÕt bÖnh lý. §ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn lý thuyÕt tÕ bµo cã: J.Purkinje(1787- 1869-Tzech), ®· sö dông tiÕn bé kü thuËt vi thÓ nghiªn cøu vi cÊu tróc c¬ quan, ph¸t hiÖn tÕ bµo x¬ng, c¸c sîi ®Æc biÖt cña tim (sîi Purkinje), c¸c tÕ bµo ®Æc biÖt cña tiÓu n·o, sau nµy mang tªn «ng; Nhµ h×nh th¸i häc §øc, R.Vierchow ®· nªu quan ®iÓm bÖnh lý tÕ bµo, «ng chèng l¹i quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng trong triÕt häc vµ kh«ng c«ng nhËn vai trß ®iÒu khiÓn cña hÖ TK trong c¬ thÓ thèng nhÊt vµ còng ph¶n ®èi quan ®iÓm tiÕn ho¸ cña Darwin. T tëng tiÕn ho¸ trong sinh häc ®· ¶nh h ëng tíi sù ph¸t triÓn GP. Quan niÖm siªu h×nh cã ngù trÞ trong sinh häc tíi nöa sau TK 19. Nhµ khoa häc Thôy ®iÓn Karl Linne (1707-1778) ®a ra hÖ thèng ph©n lo¹i tù nhiªn, trong ®ã con ng êi ë vÞ trÝ hµng ®Çu. Ph©n lo¹i nµy cßn ®îc sö dông cho tíi ngµy nay. Nhng l¹i coi lµ bÊt biÕn, sinh vËt, con ngêi ®Òu do thÇn th¸nh sinh ra c¶, ng îc l¹i quan niÖm biÖn chøng vÒ ph¸t triÓn. GP ë VN ®Çu tiªn do c¸c nhµ khoa häc Ph¸p tiÕn hµnh gi¶ng d¹y vµ nghªn cøu tõ 1902 khi thµnh lËp trêng §HY Hµ néi. GS §ç xu©n Hîp lµ ngêi ViÖt ®Çu tiªn nghiªn cøu, gi¶ng d¹y GP tõ 1929, ng êi ®Æt nÒn mãng cho ngµnh GP ë n íc ta ph¸t triÓn. GS. §.X. Hîp lµ ng êi biªn so¹n bé s¸ch gi¸o khoa §H (GP häc) b»ng tiÕng ViÖt ®µu tiªn ë n íc ta - Bé s¸ch nµy ®îc d¸nh gi¸ rÊt cao vµ ®îc GiaØ thëng HCM, vµ GT Testut cña. GS còng lµ nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi cã nhiÒu ®ãng gãp trong c«ng cuéc b¶o vÖ vµ x©y dùng Tæ Quèc VN, thµy ®· ®îc phong hµm tíng, vµ tÆng danh hiÖu cao quÝ Anh hïng lùc lîng vò trang. V-Häc GP nh thÕ nµo: 1- C¸c kh¸i niÖm thêng sö dông: GP lµ mét khoa häc sinh häc, nªn nã tu©n theo c¸c qui luËt chung cña sinh häc. MÆt kh¸c nã lµ khoa häc m« t¶ h×nh th¸i vµ cÊu tróc c¸c c¬ quan trong c¬ thÓ con §¹i c¬ng gi¶i phÉu CQ – NguyÔn H÷u ChØnh 4
ngêi nªn ph¶i sö dông c¸c kh¸i niÖm kh«ng gian: tr íc (bông), sau (lng), trªn díi, trong ngoµi vµ c¸c mÆt ph¼ng: -MÆt ph¼ng ®øng ngang (mÆt ph¼ng tr¸n- frotal face) chia c¬ thÓ ra c¸c phÇn tríc vµ sau (bông vµ lng). -MÆt ph¼ng ®øng däc chia c¬ thÓ thµnh c¸c phÇn ph¶i vµ tr¸i. -MÆt ph¼ng n»m ngang chia c¬ thÓ thµnh c¸c phÇn trªn vµ d íi C¸c kh¸i niÖm nµy thÓ hiÖn t¬ng quan kh«ng gian c¸c c¬ quan bé phËn, nhê ®ã ta cã thÓ x¸c ®Þnh vÞ trÝ kh«ng gian c¬ quan trong c¬ thÓ chóng ta. 2- GP lµ khoa häc m« t¶ h×nh th¸i vµ cÊu tróc c¸c c¬ quan nªn trong qu¸ tr×nh häc ph¶i g¾n liÒn lêi víi c¸c s¬ ®å, c¸c h×nh thÓ hiÖn h×nh d¸ng, cÊu tróc c¸c c¬ quan. NÕu thuéc, vÏ l¹i ®îc c¸c s¬ ®å, c¸c h×nh c¬ b¶n th× sÏ nhí l©u vµ kh«ng bÞ nhÇm lÉn. -Häc lý thuyÕt ph¶i g¾n liªn hÖ víi thùc tËp trªn m« h×nh, tiªu b¶n, x¸c xem cã ®óng nh m« t¶ trong lý thuyÕt kh«ng? CÇn l u ý ë t thÕ ®øng th¼ng, n»m ngöa hay sÊp cña c¸c kh¸i niÖm kh«ng gian cã thÓ sÏ thay ®æi. -Häc GP ®Ó øng dông vµo kh¸m vµ ch÷a bÖnh trªn c¬ thÓ con ng êi nªn ph¶i tù ®èi chiÕu trªn c¬ thÓ m×nh, thö x¸c ®Þnh xem vÞ trÝ c¸c c¬ quan trªn c¬ thÓ nh thÕ nµo? §¹i c¬ng gi¶i phÉu CQ – NguyÔn H÷u ChØnh 5
§¹i c¬ng gi¶i phÉu CQ – NguyÔn H÷u ChØnh 6
§¹i c¬ng gi¶i phÉu CQ – NguyÔn H÷u ChØnh 7