Dân chủ của nông dân và thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở nông thôn Việt Nam hiện nay - TS, Đinh Quốc Triệu

1<br /> <br /> <br /> DÂN CHỦ CỦA NÔNG DÂN VÀ THỰC HIỆN QUY CHẾ DÂN CHỦ <br /> Ở CƠ SỞ NÔNG THÔN VIỆT NAM HIỆN NAY<br />                                                      TS Đinh Quốc Triệu<br />                                                     Tr ường Sĩ quan Chính trị ­ Bộ Quốc  <br /> phòng<br /> Dân chủ  gắn bó chặt chẽ  với quyền sống của con người, có vai trò  <br /> và tác dụng to lớn đối với sự  phát triển của con người và xã hội, nhất là  <br /> trong xã hội hiện đại. Không thể  hình dung được sự  tiến bộ  xã hội và sự <br /> phát triển của lịch sử  mà lại thiếu vắng dân chủ. Đây là một trong những  <br /> tiêu chí căn bản để đánh giá tính chất và trình độ phát triển của một xã hội <br /> có giai cấp với một thể chế chính trị được tổ chức thành nhà nước. <br /> Dân chủ xã hội chủ nghĩa là nền dân chủ được xây dựng và hình thành <br /> trong tiến trình xây dựng chủ nghĩa xã hội, mang bản chất giai cấp công nhân, <br /> dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản để thực hiện và đảm bảo quyền làm <br /> chủ thực sự của đông đảo quần chúng nhân dân đối với xã hội. Với tư cách là <br /> đỉnh cao trong toàn bộ lịch sử tiến hoá của dân chủ, dân chủ xã hội chủ nghĩa  <br /> kết tinh trong bản thân mình toàn bộ những giá trị dân chủ đạt được trong lịch <br /> sử và nảy sinh những giá trị dân chủ mới về chất. Ở đây, dân chủ  trở thành <br /> giá trị phổ biến của xã hội, thâm nhập vào mọi quan hệ, mọi lĩnh vực của đời  <br /> sống xã hội, bao quát mọi góc độ trong sự tồn tại, phát triển của con người và <br /> xã hội. <br /> Từ “dân là chủ” tiến lên thành “dân làm chủ” là một bước tiến về chất,  <br /> một quá trình phấn đấu vượt qua rất nhiều khó khăn, trở ngại trong sự nghiệp <br /> đổi mới, công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước theo định hướng xã hội chủ <br /> nghĩa ở Việt Nam hiện nay. Phải làm sao để người dân Việt Nam  có điều kiện <br /> và biết  hưởng quyền dân chủ, biết dùng quyền dân chủ  của mình đúng lúc, <br /> đúng chỗ, dám nói, dám làm, dám đấu tranh để  bảo vệ  quyền lợi và trách <br />  2<br /> <br /> <br /> nhiệm của mình theo pháp luật. Trong rất nhiều vấn đề  đặt ra của việc xây <br /> dựng nền dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, vấn đề  dân chủ  của  <br /> nông dân và thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở nông thôn là một vấn đề lớn <br /> vừa có ý nghĩa lý luận cơ bản, lâu dài, vừa có ý nghĩa thực tiễn và có tính thời  <br /> sự cấp bách. Thực hiện thành công vấn đề này, sẽ tạo động lực to lớn thúc đẩy <br /> sự nghiệp đổi mới trên quy mô cả nước, giữ vững được sự ổn định chính trị ­  <br /> xã hội để thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn và  <br /> xây dựng nông thôn mới; tạo nền tảng vững chắc để nước ta cơ bản trở thành <br /> nước công nghiệp theo hướng hiện đại vào năm 2020.<br /> Dân chủ  của nông dân là nói tới dân chủ  của một cộng đồng xã hội  <br /> rộng lớn  ở  nông thôn, một đối tượng xã hội đặc thù của nước ta trên con <br /> đường phát triển, một cơ sở xã hội quan trọng nhất của đổi mới, của ổn định <br /> để  phát triển. Nông thôn làng xã Việt Nam với trên 60 triệu người, hơn 10  <br /> triệu hộ gia đình, trên 10.000 cơ sở xã, phường, thị trấn của 64 tỉnh, thành cả <br /> nước, nông dân sinh sống và làm ăn ở nông thôn làng xã gắn bó từ bao đời nay <br /> với nghề  nông là chủ  yếu (trồng trọt và chăn nuôi kết hợp với làm nghề <br /> truyền thống). Đây thực sự là đối tượng xã hội trọng điểm, quan trọng nhất <br /> mà toàn bộ  nội dung, giải pháp xây dựng dân chủ   ở  nước ta hiện nay phải <br /> hướng tới, theo tinh thần “hướng về cơ sở, tất cả cho sơ sở”, “phát triển toàn  <br /> diện nông thôn ­ nông nghiệp và nông dân”. Sự ổn định, đổi mới và phát triển <br /> đất nước, nếu coi nhân lực là nhân tố quan trọng hàng đầu, quyết định sự tiến  <br /> bộ và phát triển xã hội thì nguồn nhân lực nông dân ở nông thôn nước ta đang <br /> đứng trước yêu cầu biến đổi có tính chất đột phá. Điều này càng cho thấy <br /> tầm quan trọng của dân chủ cho nông dân và sự cần thiết phải thực hiện quy  <br /> chế dân chủ ở cơ sở nông thôn làng xã nước ta. <br /> Trong những năm cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI, nhiều “điểm nóng”  <br /> có thể dẫn tới mất ổn định chính trị ­ xã hội lại chủ yếu diễn ra ở nông thôn.  <br />  3<br /> <br /> <br /> Sự việc Thái Bình từ năm 1994 đến 1997, Tây Nguyên từ năm 2001 đến 2004  <br /> là những ví dụ  điển hình, một sự cảnh báo đối với thể  chế. Nó làm sáng tỏ <br /> thực tiễn: xây dựng và phát huy dân chủ  không tách rời cuộc đấu tranh kiên  <br /> quyết và triệt để  chống quan liêu, tham nhũng, chống lại sự  thoái hóa biến <br /> chất của một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên, công chức trong tất cả <br /> các tổ chức, bộ máy của thể chế. Quan liêu, tham nhũng, mất dân chủ  đang <br /> làm suy yếu cơ  sở  xã hội của Đảng và Nhà nước bởi sự  mất lòng tin của  <br /> nhân dân, bởi những phản ứng của người dân bất bình trước “Tình trạng suy <br /> thoái về chính trị, tư tưởng đạo đức, lối sống trong một bộ phận không nhỏ <br /> cán bộ đảng viên và tình trạng tham nhũng, lãng phí, quan liêu, những tiêu cực <br /> và tệ nạn xã hội chưa được ngăn chặn, đẩy lùi mà còn diễn biến phức tạp…  <br /> làm giảm lòng tin của nhân dân đối với Đảng và Nhà nước, đe dọa sự   ổn  <br /> định, phát triển của đất nước”1. <br /> Xây dựng và phát huy dân chủ phải đặc biệt coi trọng dân chủ ở cơ sở <br /> bằng Quy chế dân chủ ở cơ sở, “Thực hiện tốt hơn Quy chế dân chủ ở cơ sở <br /> và Pháp lệnh thực hiện dân chủ  ở xã, phường, thị  trấn”2, đặc biệt là đối với <br /> nông dân ở các làng xã. Nói tới cơ sở là nói tới dân và cuộc sống của dân, tới <br /> cán bộ cơ sở và tổ chức bộ máy thể chế ở cơ sở. Là hình ảnh thu nhỏ của xã <br /> hội, cơ sở làng xã không chỉ là “cái vi mô” mà thực chất nó chính là “cái vĩ mô”  <br /> được thu nhỏ lại, do đó phải giải quyết những vấn đề phát triển ở làng xã với <br /> tầm nhìn vĩ mô, chiến lược. Dân trí thấp là một trở ngại để phát triển dân chủ, <br /> đói nghèo, lạc hậu cũng làm cản trở không ít sự quan tâm tới dân chủ. Hai trở <br /> ngại này đang tồn tại rất rõ nét  ở  cơ  sở,  ở  chính nông dân, một lực lượng <br /> chiếm số  đông trong xã hội ta. Trong điều kiện của nước ta, do những đặc <br /> điểm hiện tại và hoàn cảnh lịch sử, việc giải quyết thành công vấn đề ổn định <br /> để  phát triển đối với nông dân, hộ  nông dân, thể  chế  nông thôn làng xã sẽ <br /> <br />  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện ĐHĐB toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG­ST, Hà Nội, 2011, tr.173.<br /> 1<br /> <br />  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện ĐHĐB toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG­ST, Hà Nội, 2011, tr. 239.<br /> 2<br />  4<br /> <br /> <br /> quyết định một phần lớn toàn bộ chiến lược phát triển của xã hội, góp phần  <br /> quan trọng để “Xây dựng, phát huy vai trò chủ thể của giai cấp nông dân trong <br /> quá trình phát triển nông nghiệp, nông thôn”3. <br /> Dân chủ của nông dân,  ở nông thôn, xét trên một mức độ  nào đó, có <br /> thể nói, đó là dân chủ của nhân dân lao động ở nước ta, ở mọi tầng lớp của  <br /> cơ cấu xã hội. Bởi lẽ cho đến nay, nước ta căn bản vẫn là một nước nông <br /> nghiệp, tỷ lệ cơ cấu lao động trong nông nghiệp chiếm 48,2% (năm 2010), <br /> nông dân vẫn là đại diện chủ yếu cho cộng đồng dân cư. <br /> Xuyên suốt các thời kỳ, các giai đoạn của cách mạng Việt Nam, vấn <br /> đề độc lập dân tộc và dân chủ luôn luôn là những vấn đề  sống còn của dân <br /> tộc ta, là vấn đề bức xúc của tồn tại và phát triển đối với dân tộc và nông dân,  <br /> một bộ phận dân cư chiếm số đông nhất trong xã hội Việt Nam. Dù trong quá <br /> trình phát triển, thường có những dích dắc và thăng trầm nào đó, nhưng xu <br /> hướng phát triển của xã hội ta tất yếu chỉ có thể là độc lập dân tộc gắn liền <br /> với chủ nghĩa xã hội. Đối với nông dân và nông thôn nước ta, chỉ có độc lập <br /> dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội mới là con đường đảm bảo chắc chắn  <br /> nhất và có triển vọng nhất để đưa nông dân tới cuộc sống ấm no về vật chất,  <br /> văn minh và hạnh phúc về tinh thần. Đó cũng là con đường phát triển tất yếu <br /> lâu dài của cách mạng Việt Nam, là quy luật phát triển của xã hội ta trong <br /> thời đại hiện nay. Để thực hiện được độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội thì <br /> phải thực hiện và phát triển dân chủ. Dân chủ vừa là điều kiện vừa là động <br /> lực thúc đẩy sự phát triển bền vững, thực chất của độc lập dân tộc. Dân chủ <br /> còn thuộc về  nội dung và giá trị  nói lên bản chất của chủ  nghĩa xã hội, là <br /> thước đo trình độ phát triển của chủ nghĩa xã hội. Không có dân chủ thì cũng  <br /> không có chủ nghĩa xã hội. Dân chủ là sự khẳng định và đảm bảo trên thực tế <br /> quyền làm chủ xã hội của nhân dân lao động. “Dân chủ xã hội chủ nghĩa là <br /> <br />  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện ĐHĐB toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG­ST, Hà Nội, 2011, tr.80.<br /> 3<br />  5<br /> <br /> <br /> bản chất của chế độ ta, vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển đất <br /> nước…”1. <br /> Nền dân chủ mà chúng ta xây dựng là nền dân chủ đảm bảo lợi ích và <br /> quyền lực của đa số nhân dân lao động. Đó là nền dân chủ của số đông, nền <br /> dân chủ  xã hội chủ  nghĩa chứ  không phải dân chủ  của số  ít, của thiểu số <br /> thuộc giai cấp thống trị như nền dân chủ tư sản. Qua 25 năm thực hiện đổi <br /> mới đất nước, thành tựu đạt được là rất to lớn, nhưng những hạn chế,  <br /> khiếm khuyết và cả những vấn đề phát sinh cũng không nhỏ. Nhìn từ góc độ <br /> dân chủ và dân chủ hóa thì những hạn chế, khiếm khuyết và những vấn đề <br /> phát sinh đó đều liên quan trực tiếp đến vấn đề dân chủ của nông dân và dân <br /> chủ   ở  nông thôn. Do đó, đẩy mạnh cuộc vận động thực hiện Quy chế  dân  <br /> chủ ở cơ sở hiện nay ở nước ta, trước hết và chủ yếu là thực hiện Quy chế <br /> dân chủ ở cơ sở nông thôn, dân chủ ở làng xã đối với nông dân.<br /> Dân chủ của nông dân trước hết phải hướng vào những nội dung của  <br /> hai lĩnh vực có quan hệ trực tiếp với sự tồn tại và phát triển của người nông <br /> dân. Đó là dân chủ trong kinh tế và dân chủ trong chính trị. Nếu dân chủ là thực <br /> hiện những lợi ích và những quyền cơ  bản mà người dân phải được hưởng  <br /> với tư cách người chủ, là sự gắn liền giữa quyền với nghĩa vụ, lợi ích với trách <br /> nhiệm thì thực hiện dân chủ cho nông dân ở nông thôn hiện nay phải tập trung  <br /> giải quyết những vấn đề thiết thân nhất đối với họ. Đó là: có việc làm ổn định, <br /> có điều kiện để phát triển sản xuất, có đời sống vật chất, tinh thần được cải  <br /> thiện, được sống trong môi trường xã hội nông thôn (làng, xã, thôn, bản, ấp) <br /> bình yên, lành mạnh, tiến bộ để họ và con em họ có thể phát huy được những <br /> khả năng sáng tạo của mình, được quyền chủ động và tích cực tham gia vào <br /> các công việc của quản lý, của hoạt động kinh tế ­ xã hội, văn hóa, thực sự có  <br /> quyền lựa chọn người đại diện cho họ mà ủy quyền, đồng thời cũng thực sự <br /> 1<br />  Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện ĐHĐB toàn quốc lần thứ XI, Nxb CTQG­ST, Hà Nội, 2011, <br /> tr.84,85.<br />  6<br /> <br /> <br /> giám sát, kiểm soát hoạt động, kết quả  công việc và phẩm chất của những  <br /> người đại diện cho sự ủy quyền đó của dân.<br /> Quyền dân chủ cũng đồng thời là nghĩa vụ, bổn phận góp sức vào xây <br /> dựng thể chế dân chủ, đấu tranh làm cho thể chế ấy trở nên trong sạch, vững  <br /> mạnh. Ở đây là đấu tranh chống quan liêu, tham nhũng, chống lợi dụng chức <br /> quyền để làm tổn hại tới lợi ích chung, xâm phạm quyền dân chủ của dân, đấu <br /> tranh chống lại những hành vi đè nén, áp bức dân chúng, hống hách, cửa quyền,  <br /> nhũng nhiễu và xách nhiễu dân chúng của những người có chức, có quyền. Do  <br /> đó, giải quyết những vấn đề dân chủ của nông dân không thể không liên quan <br /> tới việc đảm bảo thực hiện nghiêm chỉnh nhất những quy định về  quyền và <br /> nghĩa vụ của dân, với tư cách là chủ hộ sản xuất, kinh doanh, chủ trang trại,  <br /> thành viên của kinh tế hợp tác xã; của người công dân có quan hệ trực tiếp với  <br /> pháp luật, với chính quyền từ Ủy ban nhân dân xã tại cơ sở tới nhà nước các <br /> cấp ở địa phương và Nhà nước Trung ương. Việc thực hiện những quy định <br /> về  quyền và nghĩa vụ  đó của công dân phải dựa vào Hiến pháp, pháp luật  <br /> chính thống của Nhà nước, những chủ  trương, chính sách đã ban hành và có <br /> hiệu lực pháp lý của Nhà nước, của các cấp chính quyền ở địa phương và cơ <br /> sở trên nguyên tắc đúng luật và công khai. <br /> Người dân ở nông thôn thường xuyên có quan hệ với thể chế và đội ngũ <br /> cán bộ, công chức trong thể chế. Quan hệ đó là quan hệ giữa quyền và nghĩa <br /> vụ, là quan hệ  giữa con người với tổ  chức và công việc, quan hệ  giữa con  <br /> người với con người. Thể chế và đội ngũ cán bộ, công chức trong thể chế phải <br /> coi dân là chủ  thể   ủy quyền của mình, là đối tượng phục vụ  của mình, dân <br /> cũng là lực lượng giám sát, kiểm tra mọi hoạt động của mình. Quan hệ đó phải <br /> diễn ra trên tinh thần pháp luật, kỷ cương, kỷ luật, nó phải thấm nhuần tính  <br /> pháp lý và tính nhân văn, thể hiện sự bình đẳng, hợp tác, giúp đỡ và tôn trọng <br />  7<br /> <br /> <br /> lẫn nhau. Quan hệ đó cũng chính là đạo đức, là văn hóa của từng công dân và  <br /> của Nhà nước dân chủ pháp quyền.<br /> Vấn đề cải cách thể chế, xây dựng chính quyền và hệ thống chính trị nói <br /> chung ở cơ sở làng xã là một vấn đề rất lớn phải giải quyết để thực hiện quyền <br /> dân chủ chính trị cho nông dân. Quy chế dân chủ ở xã mà Trung ương Đảng và  <br /> Chính phủ ban hành hướng chủ yếu vào thực hiện mục đích này. Tinh thần cơ <br /> bản của quy chế dân chủ ở nông thôn làng xã là thực hiện triệt để các biện pháp  <br /> chống quan liêu, tham nhũng, làm trong sạch thể chế  từ cơ sở, nâng cao chất  <br /> lượng đội ngũ cán bộ cơ sở xã, thôn, làng, bản, ấp, coi đó là khâu quyết định <br /> hiệu lực, hiệu quả của chính quyền cơ sở, của hệ thống chính trị ở cơ sở. Sự ủy  <br /> quyền của dân có đảm bảo được lành mạnh và có làm cho dân thực sự là người <br /> chủ không, có ngăn ngừa được những biến dạng phản dân chủ hay không, điều  <br /> đó tùy thuộc một phần lớn vào phẩm chất và năng lực của đội ngũ cán bộ, vào <br /> sự đoàn kết nhất trí và phối hợp hành động cùng với sự đổi mới phương pháp <br /> hoạt động của các tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể ở nông thôn. Trong tình <br /> hình hiện nay, để tránh cho Quy chế dân chủ ở cơ sở rơi vào hình thức, cần thực <br /> hiện một số giải pháp hỗ trợ sau:<br /> ­ Sửa chữa, bổ  sung, hoàn thiện về  mặt văn bản và tăng cường tính <br /> pháp lý, tính chế tài của quy chế thực hiện dân chủ ở cơ sở nông thôn. Tính <br /> đến thực tế về trình độ nhận thức và tâm lý nông dân, quy chế cần sự phong <br /> phú, sâu sắc hơn về nội dung tư tưởng, tính cụ thể thiết thực, tính chặt chẽ,  <br /> hàm súc, thu gọn số  trang, số  điều, theo phương châm ít lời, nhiều ý, ngắn <br /> gọn, giản dị, dễ hiểu, dễ nhớ, dễ thuộc, dễ thực hiện, dễ kiểm tra, đánh giá.<br /> ­ Nhà nước Trung ương và địa phương cần tập trung đầu tư kinh phí để <br /> in ấn hàng loạt các văn bản quy chế và đưa tới tận từng hộ gia đình. Huy động  <br /> các phương tiện thông tin đại chúng để  quảng bá rộng rãi thông tin, tuyên <br /> truyền, giáo dục nhận thức về quy chế trong toàn dân, đặc biệt là nông dân ở <br /> nông thôn. Thực hiện xây dựng các thiết chế văn hóa cho tất cả các thôn, làng,  <br />  8<br /> <br /> <br /> ít nhất mỗi thôn, làng có một hội trường hay nhà văn hóa, làm trụ sở để họp  <br /> dân và các hộ dân.<br /> ­ Triển khai thực hiện Quy chế  dân chủ   ở  cơ  sở  cùng với thực hiện  <br /> Nghị quyết Trung ương 5 (khóa IX) của Đảng về đổi mới hệ thống chính trị, <br /> lấy cải cách chính quyền cơ sở (xã) và chất lượng đào tạo, đào tạo lại, bồi <br /> dưỡng cán bộ  làm khâu đột phá. Đưa quy chế  dân chủ  vào nội dung giảng <br /> dạy, đào tạo chính thức tại các trường chính trị  tỉnh và các trung tâm giáo  <br /> dục huyện.   <br /> ­ Kiểm soát chặt chẽ  và chấn chỉnh tình trạng các hương  ước đang <br /> tồn tại trái với luật hiện hành.<br /> ­ Xóa bỏ “cơ chế xin ­ cho” trong mọi lĩnh vực, đặc biệt là trong xây <br /> dựng, đấu thầu, phân bổ  dự   án. Đây chính là đầu mối xuất hiện tham  <br /> nhũng, bòn rút quỹ công, làm tổn hại lợi ích của nông dân.<br /> Đó là một số  giải pháp có tính cấp bách. Cần lưu ý rằng, Quy chế <br /> dân chủ   ở  cơ  sở  sẽ  tồn tại lâu dài như  một đạo luật, như  một chính sách <br /> xây dựng và phát triển dân chủ   ở  nước ta. Để  chính sách đó thực sự  phát <br /> huy tác dụng đối với xóa đói, giảm nghèo, phát triển kinh tế  ­ xã hội và <br /> phát triển sức dân, thì mấu chốt vẫn là đội ngũ cán bộ thực thi chính sách. <br /> Bởi lẽ: “Muôn việc thành công hay thất bại đều do cán bộ tốt hoặc kém” 1. <br /> Và “Khi đã có chính sách đúng thì sự thành công hay thất bại của chính sách <br /> đó là do nơi tổ  chức công việc, nơi lựa chọn cán bộ, và do nơi kiểm tra. <br /> Nếu 3 điều ấy sơ sài thì chính sách đúng mấy cũng vô ích”2. Những chỉ dẫn <br /> sâu sắc đó của Chủ  tịch Hồ  Chí Minh cần được ghi nhớ  và thực hiện có <br /> hiệu quả trong thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở nông thôn nước ta hiện <br /> nay.<br /> <br /> <br /> <br /> <br />  Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 2000, tập 5, tr.240.<br /> 1<br /> <br />  Hồ Chí Minh, Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 2000, tập 5, tr. 520­521.<br /> 2<br />