Dẫn liệu bước đầu về nhóm cua (Brachyura, Crustacea) ở rừng ngập mặn ven biển từ Tĩnh Gia (tỉnh Thanh Hóa) đến Hội An (tỉnh Quảng Nam)

28(1): 35-39 T¹p chÝ Sinh häc 3-2006<br /> <br /> <br /> <br /> DÉn liÖu b−íc ®Çu vÒ nhãm cua (Brachyura, Crustacea)<br /> ë rõng ngËp mÆn ven biÓn tõ tÜnh gia (tØnh Thanh Hãa)<br /> ®Õn Héi An (tØnh Qu¶ng Nam)<br /> <br /> §ç V¨n Nh−îng, Hoµng Ngäc Kh¾c<br /> <br /> Tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi<br /> <br /> Rõng ngËp mÆn ven biÓn tõ tØnh Thanh Hãa mÆn ven bê tõ TÜnh Gia (tØnh Thanh Hãa) ®Õn<br /> ®Õn tØnh Qu¶ng Nam phÇn lín lÎ tÎ ë ven c¸c Héi An (tØnh Qu¶ng Nam) nh»m ph¸t hiÖn thµnh<br /> cöa s«ng vµ ®Çm ph¸. C¸c b7i triÒu hÑp, dèc, phÇn loµi cña nhãm cua (Brachyura, Crustacea)<br /> ph©n bè kh«ng liªn tôc, cã l−îng phï sa Ýt trong c¸c khu vùc cßn rõng ngËp mÆn.<br /> kh«ng ®ñ båi thµnh b7i lÇy ven biÓn nh− ë phÝa<br /> b¾c vµ phÝa nam n−íc ta. TrÇm tÝch cña c¸c b7i E105o E110o<br /> triÒu cã hµm l−îng phèt pho cao ë tÇng mÆt,<br /> thÊp ë tÇng s©u. §é mÆn trung b×nh tõ 28-30‰<br /> vµo mïa kh« vµ tõ 15-23‰ vµo mïa m−a. L−îng<br /> m−a trung b×nh tõ 1611-2928 mm/n¨m. ChÕ ®é<br /> N20o<br /> thñy triÒu lµ b¸n nhËt triÒu kh«ng ®Òu; biªn ®é TÜnh Gia<br /> vµ ®é lín cña triÒu tõ 2-3,5 m; n−íc triÒu th−êng DiÔn Ch©u<br /> Th¹ch Hµ<br /> lín vµo c¸c th¸ng 7, 9, 12 vµ th¸ng 1. Thµnh Kú Anh<br /> phÇn thùc vËt chñ yÕu lµ ®−íc (Rhizophora BÕn H¶i<br /> stylosa Griff), m¾m (Avicennia marina Vierh), H−¬ng Phong Hoµng<br /> Cæ Dï Sa<br /> gi¸ (Excoecaria agallocha L.), bÇn chua L¨ng C«<br /> (Sonneratia caseolaris (L.)), « r« (Acanthus Héi An<br /> ilicifolius Roxb.), dõa n−íc (Nypa fruticans N15o<br /> <br /> Wurmb.)…<br /> Cho ®Õn nay, c¸c dÉn liÖu vÒ ®éng vËt ®¸y,<br /> ®Æc biÖt lµ nhãm cua, ë rõng ngËp mÆn ven biÓn<br /> miÒn trung cña n−íc ta cßn rÊt h¹n chÕ. C«ng<br /> tr×nh nghiªn cøu tr−íc ®©y cña Dawydoff (1952)<br /> [3] ®Ò cËp phÇn lín ®Õn nhãm cua ë c¸c ®¶o<br /> quanh khu vùc Nha Trang (tØnh Kh¸nh Hßa), N10o<br /> vïng d−íi triÒu vµ vïng kh¬i thuéc Trung Bé vµ Tr−êng<br /> nam Trung Bé. Cho tíi nh÷ng n¨m 80 cña thÕ Sa<br /> kû XX ®Õn nay, míi l¹i cã nh÷ng nghiªn cøu<br /> cña NguyÔn V¨n Chung vµ cs. ë ViÖn H¶i S¬ ®å vÞ trÝ c¸c ®iÓm thu mÉu<br /> d−¬ng häc Nha Trang vµ Trung t©m nghiªn cøu<br /> Thñy s¶n 3 thuéc vïng ven biÓn miÒn Trung [1]. I. Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu<br /> Nh×n chung, c¸c nghiªn cøu trªn phÇn lín tËp<br /> trung vµo c¸c nhãm ®éng vËt ®¸y cã gi¸ trÞ kinh MÉu vËt ®−îc thu trong vµ ven rõng ngËp<br /> tÕ ®−îc nu«i trång hoÆc khai th¸c tù nhiªn (chñ mÆn ë 9 ®Þa ®iÓm (xem s¬ ®å vÞ trÝ c¸c ®iÓm thu<br /> yÕu lµ Th©n mÒm), riªng c¸c loµi cua phÇn lín mÉu) d−íi d¹ng c¸c mÉu ®Þnh tÝnh, víi tæng sè<br /> bao gåm c¸c loµi ë vïng kh¬i vµ ven bê. mÉu ph©n tÝch lµ 161. §Þnh lo¹i cua theo c¸c tµi<br /> liÖu cña Jocelyn Crane (1975) [2], Dai vµ Yang<br /> Th¸ng 12 n¨m 2003, chóng t«i ®7 tiÕn hµnh (1994) [4]. MÉu vËt ®−îc l−u tr÷ t¹i bé m«n<br /> ®iÒu tra thµnh phÇn loµi cua trong rõng ngËp §éng vËt häc, tr−êng ®¹i häc S− ph¹m Hµ Néi.<br /> 35<br />  II. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®−îc 36 loµi thuéc 5 hä Grapsidae,<br /> Varunidae, Ocypodidae, Mictyridae vµ<br /> 1. Thµnh phÇn loµi cua Portunidae. Trong sè nµy, chiÕm ®a sè lµ c¸c<br /> loµi thuéc Ocypodidae, cã tíi 19 loµi vµ<br /> B¶ng sau ®©y giíi thiÖu thµnh phÇn loµi vµ Grapsidae tíi 11 loµi; c¸c hä kh¸c chiÕm tû lÖ<br /> ph©n bè cña c¸c loµi cua ë rõng ngËp mÆn t¹i thÊp. §©y lµ c¸c hä phæ biÕn trong rõng ngËp<br /> c¸c ®Þa ®iÓm nghiªn cøu. B−íc ®Çu, ®7 x¸c ®Þnh mÆn ven biÓn ë phÝa b¾c vµ phÝa nam n−íc ta.<br /> <br /> B¶ng<br /> Thµnh phÇn loµi vµ ph©n bè cña nhãm cua (Brachyura, Crustacea) ë rõng ngËp mÆn ven biÓn<br /> tõ tØnh Thanh Hãa ®Õn tØnh Qu¶ng Nam<br /> <br /> Ph©n bè ë rõng ngËp mÆn<br /> S<br /> TT Tªn khoa häc TG DC TH KA BH HP CD LC HA<br /> <br /> 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11<br /> Grapsidae<br /> 1 Sesarma bidens (de Haan, 1835) + + + + +<br /> 2 S. plicata (Latreille, 1806) +<br /> 3 S. impressum (H. Milne-Edwards, 1837) +<br /> 4 Parasesarma pictum (De Haan, 1835) +<br /> 5 Neoepisesarma lafondi (Jaquinot & Lucas, 1835) +<br /> 6 Metaplax elegans de Man, 1888 +<br /> 7 M. longipes Stimpson, 1858 +<br /> 8 Metopograpsus quadridentatus Stimpson, 1858 +<br /> 9 M. latifrons (White, 1847) +<br /> 10 M. thukuhar (Owen, 1839) +<br /> 11 Clistocoeloma merguiensis de Man, 1888 +<br /> Varunidae<br /> 12 Parapyxidognathus deianira De Man, 1888 +<br /> 13 Varuna litterata (Fabricus, 1798) + +<br /> 14 Hemigrapsus penicillatus (De Haan, 1835) +<br /> 15 Helice latimera Parisi, 1891 + +<br /> Ocypodidae<br /> 16 Ocypode ceratophthalma (Pallas, 1772) + + + + +<br /> 17 O. sinensis Dai & Yang, 1985 + + + +<br /> 18 Uca acuta (Stimpson, 1858) + +<br /> 19 U. vocans (Linnaeus, 1758) +<br /> 20 U. crassipes (Adams & White, 1848) +<br /> 21 U. lactea (De Haan, 1835) + +<br /> <br /> 36<br />  1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11<br /> 22 U. borealis Crane, 1975 +<br /> 23 Scopimera bitympana Shen, 1930 + + +<br /> 24 S. curtelsoma Shen, 1936 +<br /> 25 S. tuberculata Stimpson, 1858 + +<br /> 26 Scopimera sp. +<br /> 27 Dotilla wichmanni De Man, 1892 + + + +<br /> 28 Ilyoplax formosensis Rathbun, 1921 +<br /> 29 Il. serrata Shen, 1931 +<br /> 30 Tmethypocoelis ceratophora (Koelbel, 1897) + + + +<br /> 31 Macrophthalmus definitus Adam & White, 1848 +<br /> 32 M. tomemtosus (Souleyet, 1841) +<br /> 33 M. abbreviatus (Manning et Holthuis, 1981) +<br /> 34 Paracleistostoma crassipilum Dai & Yang, 1984 +<br /> Mictyridae<br /> 35 Mictyris brevidactylus Stimpson, 1858 + +<br /> Portunidae<br /> 36 Scylla serrata (Forskal, 1775) + + + +<br /> Tæng céng 5 17 6 3 1 7 6 5 14<br /> <br /> Ghi chó: TG. TÜnh Gia (tØnh Thanh Hãa); DC. DiÔn Ch©u (tØnh NghÖ An); TH. Th¹ch Hµ; KA. Kú Anh (tØnh<br /> Hµ TÜnh); BH. BÕn H¶i (tØnh Qu¶ng TrÞ); HP. H−¬ng Phong; CD. Cæ Dï; LC. L¨ng C« (tØnh Thõa Thiªn-HuÕ);<br /> HA. Héi An (tØnh Qu¶ng Nam).<br /> <br /> <br /> Qua b¶ng nµy, cã thÓ ®−a ®Õn c¸c nhËn xÐt Nhãm loµi ph©n bè réng ë rõng ngËp mÆn c¶<br /> sau: phÝa b¾c vµ phÝa nam n−íc ta cã Sesarma bidens,<br /> Nhãm loµi chung víi vïng rõng ngËp mÆn Sesarma plicata, Metaplax elegans, M. longipes,<br /> phÝa b¾c cã Sesarma bidens, S. plicata, Helice Varuna litterata, Ocypode ceratophthalma, Uca<br /> latimera, Parasesarma pictum, Ilyoplax formo- lactea, U. borealis, Scopimera bitympana, Dotilla<br /> sensis, Metopograpsus quadridentatus, M. lati- wichmanni, Paracleistostoma crassipilum, Mic-<br /> frons, Uca acuta vµ Macrophthalmus definitus. tyris brevidactylus vµ Scylla serrata. Chóng còng<br /> lµ nh÷ng loµi ph©n bè ë ven biÓn phÝa t©y Th¸i<br /> Nhãm loµi cho ®Õn nay chØ gÆp riªng ë khu B×nh D−¬ng.<br /> vùc tõ tØnh Qu¶ng TrÞ trë vµo ®Õn tØnh Qu¶ng<br /> Nam lµ: Parapyxidognathus deianira, Hemi- Nh×n chung, thµnh phÇn loµi cña nhãm cua ë<br /> grapsus penicillatus, Neoepisesarma lafondi, khu vùc rõng ngËp mÆn ven biÓn tõ tØnh Thanh<br /> Scopimera curtelsoma, Ocypode sinensis vµ Meto- Hãa vµo ®Õn tØnh Qu¶ng Nam phong phó h¬n so<br /> pograpsus thukuhar. §Æc biÖt, gÆp mét sè c¸ thÓ víi c¸c nhãm ®éng vËt ®¸y kh¸c. Tuy nhiªn,<br /> ®ùc mang ®Æc ®iÓm cña gièng Scopimera nh−ng viÖc nghiªn cøu ch−a ®−îc kü; hy väng trong<br /> cã sai kh¸c vÒ h×nh th¸i cña gonopod, nªn chóng thêi gian tíi, sÏ tiÕp tôc bæ sung thªm thµnh<br /> t«i ch−a x¸c ®Þnh ®−îc tªn loµi, còng cã thÓ ®©y phÇn loµi cua ë khu vùc nµy.<br /> lµ loµi míi (loµi thø 26). Riªng dÉn liÖu ë TÜnh 2. §Æc tr−ng ph©n bè cña c¸c loµi cua<br /> Gia (tØnh Thanh Hãa) chØ cã tÝnh chÊt tham kh¶o §Æc ®iÓm chung cña rõng ngËp mÆn ë khu<br /> v× vÞ trÝ nµy cã thÓ coi lµ ë phÝa b¾c n−íc ta. vùc nghiªn cøu lµ nhá hÑp, bÞ tµn ph¸ nhiÒu nªn<br /> 37<br /> ¶nh h−ëng nghiªm träng ®Õn sù ph©n bè cña III. KÕt luËn<br /> nhiÒu loµi cua trong rõng ngËp mÆn. Thêi ®iÓm<br /> nghiªn cøu vµo th¸ng n−íc triÒu lªn cao. Dùa B−íc ®Çu, ®7 ph¸t hiÖn 36 loµi cua thuéc 5<br /> vµo c¸c kÕt qu¶ thu ®−îc trong th¸ng 12 n¨m hä ë rõng ngËp mÆn ven biÓn tõ tØnh Thanh Hãa<br /> 2003, cã thÓ nªu ®−îc mét sè nhËn xÐt vÒ sù ®Õn tØnh Qu¶ng Nam. Thµnh phÇn loµi ®7 gÆp<br /> ph©n bè cña c¸c loµi cua ë rõng ngËp mÆn ven chñ yÕu n»m trong 2 hä Ocypodidae vµ<br /> biÓn tõ tØnh Thanh Hãa ®Õn tØnh Qu¶ng Nam. Grapsidae. NhiÒu loµi ph©n bè réng, gÆp ë rõng<br /> a. Nh×n chung, c¸c loµi cua ®7 gÆp lµ nh÷ng ngËp mÆn phÝa b¾c vµ phÝa nam n−íc ta. §Æc<br /> loµi ®µo hang s©u trong nÒn ®¸y sµn rõng hoÆc tr−ng cho thµnh phÇn loµi cua cña khu vùc<br /> cã kÝch th−íc nhá dÔ lÈn trèn trong rõng. Trong nghiªn cøu lµ c¸c loµi Parapyxidognathus<br /> hä Grapsidae, cã loµi chuyªn ë hang nh− Helice deianira, Hemigrapsus penicillatus, Scopimera<br /> latimera; cßn l¹i lµ c¸c loµi kh«ng ®µo hang, curtelsoma, Scopimera sp. vµ Neoepisesarma<br /> chuyªn sèng b¸m vµo rÔ vµ th©n c©y ngËp mÆn; lafondi.<br /> chóng chØ t×m vµo hang cña c¸c loµi kh¸c khi bÞ §Æc tr−ng cña c¸c loµi cua ®7 gÆp ë rõng<br /> s¨n ®uæi. ngËp mÆn t¹i khu vùc nghiªn cøu phÇn lín lµ<br /> c¸c nhãm ®µo hang, thÝch nghi víi chÕ ®é nhËt<br /> Trong hä Ocypodidae, hÇu hÕt c¸c loµi ë<br /> triÒu kh«ng ®Òu, nÒn ®¸y lµ c¸t bïn vµ mïn, ®é<br /> hang; chóng chØ ra khái hang ®Ó kiÕm ¨n vµ ®Æc<br /> mÆn cao cña ven biÓn miÒn trung cña n−íc ta.<br /> tr−ng cña nhãm nµy lµ ë phÝa ngoµi rõng ngËp<br /> mÆn hoÆc kho¶ng trèng trong rõng. Trong nhãm<br /> Tµi liÖu tham kh¶o<br /> nµy, ®¸ng l−u ý lµ hai loµi Ocypode cerato-<br /> phthalma vµ Ocypode sinensis ph©n bè rÊt râ rÖt<br /> 1. NguyÔn V¨n Chung, 2005: Hä cua Vu«ng<br /> vÒ ®é cao. NÕu hai loµi cã cïng ®Þa ®iÓm ph©n<br /> (Grapsidae, Crustacea) ë biÓn ViÖt Nam.<br /> bè th× bao giê Ocypode sinensis còng ph©n bè<br /> Nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu c¬ b¶n trong khoa<br /> trªn cao so víi Ocypode ceratophthalma.<br /> häc sù sèng: 88-90. Nxb. Khoa häc vµ Kü<br /> Loµi Metaplax elegans lµ loµi phæ biÕn ë thuËt, Hµ Néi.<br /> rõng ngËp mÆn ven biÓn phÝa b¾c vµ phÝa nam 2. Crane J., 1975: Fiddler Crabs of the World<br /> cã nÒn ®¸y bïn; tõ phÝa b¾c trë vµo, chØ gÆp cho Ocypodidae: genus Uca: 537-581. New<br /> ®Õn DiÔn Ch©u (tØnh NghÖ An). Nh×n chung, n¬i Jersey: Princeton University Press.<br /> rõng ngËp mÆn ph¸t triÓn nh− ë DiÔn Ch©u vµ<br /> cöa §¹i ë Héi An cã thµnh phÇn loµi cua phong 3. Dawydoff M. C., 1952: Contribution µ<br /> phó h¬n. l’Ðtude des invertÌbres de la faune marine<br /> benthique de L’Indochine. Extrait du<br /> b. TÝnh chÊt c¬ giíi cña nÒn ®¸y lµ c¸t bïn Bulletin Biologique de la France et de la<br /> vµ mïn, cïng víi chÕ ®é thñy triÒu, ®é mÆn vµ Belgique, suppl. XXXVII: 127-155.<br /> møc ®é ph¸t triÓn cña rõng ngËp mÆn chõng<br /> mùc nµo ®ã cã thÓ ®7 lµm gi¶m tÝnh ®a d¹ng 4. Dai Ai-yun and Yang Si Liang, 1994:<br /> loµi trong c¸c hä, thiÕu v¾ng nh÷ng loµi phæ Crabs of the China seas: 118-558. China<br /> biÕn ë rõng ngËp mÆn phÝa b¾c vµ phÝa nam Ocean Press, Beijing.<br /> n−íc ta nh− Sesarma dehaani, Uca arcuata, 5. §ç V¨n Nh−îng, Keiji Wada, 2001: T¹p<br /> Macrophthalmus tomemtosus, Ilyoplax serrata..., chÝ Sinh häc, 23(3B): 45-50. Hµ Néi.<br /> vèn lµ nh÷ng loµi chuyªn ¨n trÇm tÝch trªn mÆt<br /> bïn, n¬i cã ®é mÆn thÊp vµ thÝch nÒn ®¸y bïn 6. §ç V¨n Nh−îng, 2003: T¹p chÝ Sinh häc,<br /> sÐt. Thêi gian ngËp triÒu l©u còng lµ nguyªn 25(4): 6-10. Hµ Néi.<br /> nh©n ®−a ®Õn thiÕu mét sè loµi vèn −a thêi gian 7. §ç V¨n Nh−îng, Hoµng Ngäc Kh¾c,<br /> ph¬i b7i kÐo dµi nh− c¸c loµi thuéc c¸c gièng 2004: T¹p chÝ Sinh häc, 26(4): 13-19. Hµ<br /> Macrophthalmus, Uca. Néi.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 38<br />  Preliminary data on Brachyura (Crustacea) in Coastal<br /> mangrove forests from Tinhgia (ThanhHoa province)<br /> to HoiAn (QuangNam province)<br /> <br /> Do Van Nhuong, Hoang Ngoc Khac<br /> <br /> Summary<br /> <br /> The surveying on Brachyura (Crustacea) in coastal mangrove forests from Tinhgia (Thanhhoa province) to<br /> Hoian (Quangnam province) was carried out in December, 2003 at 9 localities. 36 crab species, belonging to 5<br /> families were collected and the species number was mainly in the families Ocypodidae and Grapsidae. In<br /> addition, there were several wide range species found in the northern fauna as well as in the southern fauna of<br /> Vietnam. Crabs were numerous in species in Vietnam mangrove ecosystems.<br /> The characteristics of the crab species composition in mangrove forests from Tinhgia to Hoian were<br /> following species: Parapyxidognathus deianira, Hemigrapsus penicillatus, Neoepisesarma lafondi,<br /> Scopimera curtelsoma, Ocypode sinensis and Metopograpsus thukuhar. All the crab species found in these<br /> mangrove stands were burrowers and ground-dwelling animals. The ground-dwelling crabs could be found on<br /> the lower parts of the tree trunks.<br /> <br /> Ngµy nhËn bµi: 16-06-2005<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 39<br />