Đánh giá hàm lượng dioxin trong các loại thực phẩm thường dùng (gà, cá, lợn) tại một số vùng miền của Việt Nam

t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ HÀM LƯỢNG DIOXIN TRONG CÁC LOẠI<br /> THỰC PHẨM THƯỜNG DÙNG (GÀ, CÁ, LỢN)<br /> TẠI MỘT SỐ VÙNG MIỀN CỦA VIỆT NAM<br /> Vũ Tùng Sơn*; Đoàn Huy Hậu*; Vũ Chiến Thắng**<br /> Hà Thế Tấn*; Phạm Ngọc Hùng*<br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: đánh giá hàm lượng dioxin trong thực phẩm tại một số vùng miền Việt Nam. Đối<br /> tượng và phương pháp: nghiên cứu mô tả cắt ngang các mẫu gộp thịt gà, thịt lợn và cá, sau đó<br /> định lượng hàm lượng dioxin bằng thiết bị sắc ký khí ghép nối khối phổ phân giải cao<br /> (HRGC/HRMS) theo phương pháp U.S. EPA 1613 B. Kết quả: 60,6% số mẫu thịt gà; 30,3% số<br /> mẫu thịt lợn có TEQ vượt ngưỡng cho phép của châu Âu, không có mẫu cá nào vượt ngưỡng.<br /> Có sự khác biệt về nồng độ dioxin trong thịt gà giữa 3 khu vực (KVO, KVI, KVII) và giữa 2 miền<br /> Nam-Bắc với p < 0,05. Chưa thấy sự khác biệt về nồng độ dioxin trong cá và lợn giữa hai miền.<br /> Kết luận: có sự khác biệt về hàm lượng dioxin trong thịt gà giữa các vùng miền và khu vực.<br /> * Từ khóa: Nồng độ dioxin; Thực phẩm.<br /> <br /> Evaluating Levels of Dioxin in Common Foods (Chicken, Fish,<br /> Pork) in Several Regions of Vietnam<br /> Summary<br /> Objectives: To assess the levels of dioxin in the food in several regions of Vietnam. Subjects<br /> and methods: A cross-sectional study was carried out on pooled chicken samples, pooled pork<br /> samples, pooled fish samples which were analyzed the levels of dioxin by method U.S. EPA<br /> 1613 B. Results: Among these samples, about 60.6% of chicken; 30.3% of pork exceeded<br /> maximum levels of dioxins according to European standards, and none of fish samples. Levels<br /> of dioxins in these samples were different between three regions (KVO, KVI, KVII), and between<br /> the North and South regions (p < 0.05). There was no difference in levels of dioxin in pork and<br /> fish samples between the North-South regions. Conclusion: There was a difference in levels of<br /> dioxin in chicken between the North - South and regions.<br /> * Key words: Dioxin levels; Foods.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Dioxin là tên gọi chung của một nhóm<br /> gồm hàng trăm các hợp chất hóa học đa<br /> phần do con người tạo ra, tồn tại bền<br /> vững trong môi trường cũng như trong cơ<br /> thể con người và các sinh vật khác. Tùy<br /> <br /> theo số nguyên tử Cl và vị trí không gian<br /> của những nguyên tử này, dioxin có 75<br /> đồng phân PCDD (poly-chloro-dibenzodioxines) và 135 đồng phân PCDF<br /> (poly-chloro-dibenzo-furanes) với độc tính<br /> khác nhau.<br /> <br /> * Học viện Quân y<br /> <br /> ** Văn phòng 33, Bộ Tài nguyên và Môi trường<br /> Người phản hồi (Corresponding): Vũ Tùng Sơn (tungsonhvqy@gmail.com)<br /> Ngày nhận bài: 20/03/2016; Ngày phản biện đánh giá bài báo: 22/06/2016<br /> Ngày bài báo được đăng: 18/07/2016<br /> <br /> 113<br /> <br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> Dioxin sau khi phát thải ra môi trường<br /> sẽ trực tiếp hoặc gián tiếp xâm nhập vào<br /> cơ thể con người qua hít thở không khí,<br /> tiếp xúc qua da, ăn uống thực phẩm bị ô<br /> nhiễm. Các nhà khoa học đã chứng minh<br /> > 90% lượng dioxin xâm nhập vào con<br /> người thông qua sử dụng thực phẩm ô<br /> nhiễm.<br /> Trên thế giới đã có nhiều công trình<br /> nghiên cứu đánh giá về nồng độ dioxin<br /> trong các loại thực phẩm thường dùng<br /> khác nhau. Tại Việt Nam, cũng có nhiều<br /> nghiên cứu đánh giá nhưng chủ yếu tập<br /> trung tại các “điểm nóng” về dioxin. Từ<br /> những thực tế đó, chúng tôi tiến hành<br /> nghiên cứu: Đánh giá hàm lượng dioxin<br /> trong một số loại thực phẩm thường dùng<br /> (gà, cá, lợn) tại một số tỉnh thành Việt Nam.<br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> NGHIÊN CỨU<br /> 1. Địa điểm nghiên cứu.<br /> Địa điểm nghiên cứu là đơn vị hành<br /> chính cấp xã, phường và xếp vào các khu<br /> vực:<br /> * Phân định địa điểm lấy mẫu theo các<br /> khu vực:<br /> - Khu vực không có nguy cơ ô nhiễm<br /> dioxin từ bất cứ nguồn phát thải nào (viết<br /> tắt KV0) có 11 điểm (miền Bắc 6 điểm,<br /> miền Trung và Tây Nguyên 3 điểm, miền<br /> Nam 2 điểm): Hòa Bình (xã Hào Lý và Tu<br /> Lý, huyện Đà Bắc; xã Tòng Đậu, huyện<br /> Mai Châu); Hà Giang (xã Sủng Trái,<br /> huyện Đồng Văn; xã Đông Minh, huyện<br /> Yên Minh; xã Yên Cường, huyện Bắc<br /> Mê); Nghệ An (xã Hưng Đạo, huyện<br /> Hưng Nguyên; xã Hưng Tân, huyện<br /> Hưng Nguyên); Lâm Đồng (xã Nam Hà,<br /> 114<br /> <br /> huyện Lâm Hà); An Giang (xã Thới Sơn,<br /> huyện Tịnh Biên); Kiên Giang (xã Phi<br /> Thông, huyện Rạch Giá)<br /> - Khu vực có nguy cơ ô nhiễm dioxin<br /> từ chất diệt cỏ (CDC) do quân đội Mỹ sử<br /> dụng trong chiến tranh ở Việt Nam (viết<br /> tắt KV1) có 13 điểm (thuộc 7 tỉnh thành<br /> phố của miền Nam từ vĩ tuyến 17 trở<br /> vào): Quảng Trị (xã Hải Lâm, huyện Hải<br /> Lăng; xã Gio Sơn và Gio Hòa, huyện Gio<br /> Linh); Thừa Thiên Huế (xã Hương Lâm<br /> và A Ngò, huyện A Lưới; xã Bình Thành,<br /> huyện Hương Trà); Kon Tum (xã Bờ Y,<br /> huyện Ngọc Hồi; xã Rờ Kơi, huyện Sa<br /> Thầy); Lâm Đồng (xã Nam Ninh, huyện<br /> Cát Tiên); Bình Dương (xã Tân Đông,<br /> Hiệp huyện Dĩ An; xã Tân Thành, huyện<br /> Tân Uyên); Đồng Nai (xã Vĩnh An, huyện<br /> Vĩnh Cửu); TP Hồ Chí Minh (xã An Thời<br /> Đông, huyện Cần Giờ).<br /> - Khu vực có nguy cơ ô nhiễm dioxin<br /> từ phát thải công nghiệp (viết tắt KV2) có<br /> 9 điểm thuộc 5 tỉnh, trong đó 7 điểm thuộc<br /> miền Bắc và miền Trung, 2 điểm thuộc<br /> miền Nam: Ninh Bình (xã Đông Phong,<br /> huyện Nho Quan; xã Khánh An và Khánh<br /> Cư, huyện Yên Khánh); Thái Nguyên (xã<br /> La Hiên, huyện Võ Nhai; phường Gia<br /> Sàng và Cam Giá, Thành phố Thái<br /> Nguyên); Thanh Hóa (thị trấn Bỉm Sơn,<br /> Thành phố Thanh Hóa); TP. Hồ Chí Minh<br /> (phường Trường Thọ, huyện Thủ Đức);<br /> Long An (xã Long Hiệp, huyện Bến Lức).<br /> * Phân định vùng miền trong nghiên<br /> cứu:<br /> Miền Nam tính từ vĩ tuyến 17 trở vào;<br /> miền Bắc tính từ vĩ tuyến 17 trở ra.<br /> Việc phân loại các địa điểm theo khu<br /> vực nguy cơ ô nhiễm dioxin từ những<br /> <br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> nguồn gốc khác nhau dựa trên cơ sở dữ<br /> liệu về băng rải CDC và điều tra thực địa<br /> cơ sở có khả năng phát thải dioxin.<br /> 2. Đối tượng nghiên cứu.<br /> - Mẫu thực phẩm phân tích là các mẫu<br /> gộp từ 10 mẫu đơn của gà, cá và lợn, mỗi<br /> điểm nghiên cứu lấy cả 3 loại thực phẩm<br /> nêu trên (mẫu lợn: lấy mỗi mẫu đơn ><br /> 500 g thịt ba chỉ của lợn > 50 kg; mẫu gà:<br /> lấy mẫu đơn > 500 g nửa cuối thân của<br /> gà > 1,5 kg; mẫu cá (cá chép hoặc cá<br /> lóc): mẫu cá đơn lấy fillet > 500 g của cá<br /> > 1 kg. Do vậy, với 33 điểm nghiên cứu<br /> sẽ có 33 mẫu gộp mỗi loại.<br /> <br /> - Phân tích hàm lượng 17 dioxin gồm 7<br /> PCDD và 12 PCDF trong mẫu thực phẩm<br /> gộp, hàm lượng dioxin phân tích được<br /> quy ra tổng đương lượng độc TEQ.<br /> * Thời gian nghiên cứu: 2013 - 2015.<br /> 3. Phương pháp định lượng.<br /> Phương pháp phân tích EPA1613B<br /> trên thiết bị sắc ký khí phân giải cao/khối<br /> phổ phân giải cao (HRGC/HRMS) tại<br /> Trung tâm Nhiệt đới Việt Nga.<br /> * Phân tích dữ liệu:<br /> Nhập và phân tích bằng phần mềm<br /> SPSS 20.0.<br /> <br /> KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ BÀN LUẬN<br /> Bảng 1: Phân bố nồng độ TEQ trong thực phẩm theo vùng miền.<br /> Nồng độ dioxin hai miền Nam - Bắc (pg/g mỡ)<br /> Loại thực phẩm<br /> Thịt gà<br /> <br /> Thịt lợn<br /> <br /> Cá<br /> <br /> Vùng miền<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Min - Max<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> Miền Bắc<br /> <br /> 15<br /> <br /> 0,2 - 6,9<br /> <br /> 1,8 ± 1,9<br /> <br /> Miền Nam<br /> <br /> 18<br /> <br /> 0,5 - 13,5<br /> <br /> 4,4 ± 3,4<br /> <br /> Miền Bắc<br /> <br /> 15<br /> <br /> 0,1 - 1,8<br /> <br /> 0,7 ± 0,5<br /> <br /> Miền Nam<br /> <br /> 18<br /> <br /> 0,3 - 4,5<br /> <br /> 1,3 ± 1,2<br /> <br /> Miền Bắc<br /> <br /> 15<br /> <br /> 0,1 - 0,7<br /> <br /> 0,3 ± 0,2<br /> <br /> Miền Nam<br /> <br /> 18<br /> <br /> 0,2 - 0,8<br /> <br /> 0,3 ± 0,2<br /> <br /> Đối với nồng độ dioxin ở thịt gà, có sự<br /> khác biệt giữa hai miền Nam và Bắc có ý<br /> nghĩa thống kê (p < 0,05). Đối với lợn và<br /> cá, chưa có sự khác biệt giữa hai miền.<br /> So sánh với nghiên cứu của Hoàng Đình<br /> Cầu và Lê Cao Đài (2000): nồng độ TEQ<br /> thịt gà ở miền Bắc của chúng tôi nhỏ hơn<br /> TEQ mỡ gà ở Hà Nội: 3,3 pg/g mỡ;<br /> nhưng nồng độ TEQ thịt gà ở miền Nam<br /> cao hơn TEQ ở TP. Hồ Chí Minh là 0,55<br /> pg/g mỡ và nhỏ hơn nhiều so với ở Sông<br /> Bé (31,54 pg/g mỡ). Đối với mẫu thịt lợn,<br /> <br /> p<br /> < 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> kết quả này nhỏ hơn so với TEQ thịt lợn<br /> ở Hà Nội là 1,59; còn TEQ thịt lợn ở miền<br /> Nam nhỏ hơn TEQ của mẫu lấy ở TP. Hồ<br /> Chí Minh (7,53 pg/g mỡ), đồng thời cũng<br /> nhỏ hơn mẫu lấy ở Sông Bé (3,46 pg/g<br /> mỡ). So sánh TEQ của khu vực miền<br /> Nam trong các loại thực phẩm với nghiên<br /> cứu của Traag W, Hoàng Thị T và CS<br /> (2013) tại Vĩnh Cửu, Đồng Nai và Rừng<br /> Sác, TP. Hồ Chí Minh thấy kết quả của<br /> chúng tôi đều nhỏ hơn TEQ của mẫu<br /> trứng tại hai nơi trên.<br /> 115<br /> <br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> Bảng 2: Phân bố nồng độ TEQ trong thực phẩm theo khu vực.<br /> Nồng độ TEQ dioxin theo khu vực (pg/g mỡ)<br /> Loại thực phẩm<br /> <br /> Khu vực<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Min - Max<br /> <br /> X ± SD<br /> <br /> KV0<br /> <br /> 11<br /> <br /> 0,4 - 6,96<br /> <br /> 2,3 ± 2,14<br /> <br /> KVI<br /> <br /> 13<br /> <br /> 0,93 - 13,5<br /> <br /> 4,86 ± 3,39<br /> <br /> KVII<br /> <br /> 9<br /> <br /> 0,19 - 9,39<br /> <br /> 2,0 ± 2,9<br /> <br /> KV0<br /> <br /> 11<br /> <br /> 0,09 - 1,55<br /> <br /> 0,64 ± 0,45<br /> <br /> KVI<br /> <br /> 13<br /> <br /> 0,28 - 4,51<br /> <br /> 1,41 ± 1,32<br /> <br /> KVII<br /> <br /> 9<br /> <br /> 0,22 - 2,46<br /> <br /> 1,02 ± 0,71<br /> <br /> KV0<br /> <br /> 11<br /> <br /> 0,1 - 0,59<br /> <br /> 0,26 ± 0,15<br /> <br /> KVI<br /> <br /> 13<br /> <br /> 0,16 - 0,79<br /> <br /> 0,31 ± 0,18<br /> <br /> KVII<br /> <br /> 9<br /> <br /> 0,13 - 0,65<br /> <br /> 0,28 ± 0,16<br /> <br /> Thịt gà<br /> <br /> Thịt lợn<br /> <br /> Cá<br /> <br /> p<br /> <br /> 0,009<br /> <br /> 0,22<br /> <br /> 0,8<br /> <br /> Nồng độ TEQ dioxin trung bình của gà, lợn và cá cao nhất ở KVI, lần lượt là 4,86<br /> pg/g mỡ; 1,41 pg/g mỡ và 0,31 pg/g mỡ. Nồng độ TEQ trung bình cả 3 loại thực phẩm<br /> ở KV0 và KVII gần tương tự nhau. Đối với thịt gà, khác biệt có ý nghĩa thống kê giữa 3<br /> khu vực (p < 0,05).<br /> Bảng 3: Nồng độ TEQ vượt ngưỡng của một số loại thực phẩm.<br /> Loại thực phẩm<br /> <br /> Thịt gà<br /> <br /> Thịt lợn<br /> <br /> Cá<br /> <br /> Nồng độ dioxin<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> > 2 pg/g mỡ<br /> <br /> 20<br /> <br /> 60,6<br /> <br /> < 2 pg/g mỡ<br /> <br /> 13<br /> <br /> 39,4<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 33<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> > 1 pg/g mỡ<br /> <br /> 10<br /> <br /> 30,3<br /> <br /> < 1 pg/g mỡ<br /> <br /> 23<br /> <br /> 69,7<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 33<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> > 4 pg/g mỡ<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> < 4 pg/g mỡ<br /> <br /> 33<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 33<br /> <br /> 100,0<br /> <br /> Theo tiêu chuẩn quy định đối với thực phẩm của châu Âu, nồng độ dioxin cho phép<br /> trong thịt gà < 2 pg/g mỡ, trong thịt lợn < 1 pg/g mỡ, cá < 4 pg/g mỡ. Như vậy, 60,6%<br /> số mẫu thịt gà có hàm lượng vượt khung cho phép, 30,3% mẫu thịt lợn vượt ngưỡng.<br /> Riêng cá, tất cả các mẫu đều trong giới hạn cho phép.<br /> 116<br /> <br /> t¹p chÝ y - d−îc häc qu©n sù sè 6-2016<br /> <br /> Bảng 4: Phân bố nồng độ TEQ vượt ngưỡng theo vùng miền.<br /> Khu vực<br /> Loại thực phẩm<br /> <br /> Thịt gà<br /> <br /> Thịt lợn<br /> <br /> Cá<br /> <br /> Nồng độ dioxin<br /> <br /> Miền Bắc<br /> <br /> p<br /> <br /> Miền Nam<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> Số lượng<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> > 2 pg/g mỡ<br /> <br /> 5<br /> <br /> 25,0<br /> <br /> 15<br /> <br /> 75,0<br /> <br /> < 2 pg/g mỡ<br /> <br /> 10<br /> <br /> 76,9<br /> <br /> 3<br /> <br /> 23,1<br /> <br /> > 1 pg/g mỡ<br /> <br /> 3<br /> <br /> 30,0<br /> <br /> 7<br /> <br /> 70,0<br /> <br /> < 1 pg/g mỡ<br /> <br /> 12<br /> <br /> 52,2<br /> <br /> 11<br /> <br /> 47,8<br /> <br /> > 4 pg/g mỡ<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> -<br /> <br /> < 4 pg/g mỡ<br /> <br /> 15<br /> <br /> 45,5<br /> <br /> 18<br /> <br /> 54,5<br /> <br /> < 0,05<br /> <br /> > 0,05<br /> <br /> -<br /> <br /> Số mẫu có dioxin vượt ngưỡng chủ yếu tập trung vào khu vực phía Nam. Cụ thể:<br /> đối với mẫu thịt gà, 75% số mẫu vượt ngưỡng; 70% số mẫu thịt lợn vượt ngưỡng. Đối<br /> với thịt gà, sự khác nhau giữa hai miền Nam - Bắc có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).<br /> Bảng 5: Nồng độ dioxin TEQ thịt gà vượt ngưỡng theo khu vực.<br /> Nồng độ dioxin TEQ thịt gà<br /> Khu vực<br /> <br /> > 2 pg/g mỡ<br /> <br /> p<br /> <br /> < 2 pg/g mỡ<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> KVO<br /> <br /> 5<br /> <br /> 45,5<br /> <br /> 6<br /> <br /> 54,5<br /> <br /> KVI<br /> <br /> 12<br /> <br /> 92,3<br /> <br /> 1<br /> <br /> 7,7<br /> <br /> KVII<br /> <br /> 3<br /> <br /> 33,3<br /> <br /> 6<br /> <br /> 66,7<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 20<br /> <br /> 60,6<br /> <br /> 13<br /> <br /> 39,4<br /> <br /> 0,009<br /> <br /> Số mẫu thịt gà có nồng độ dioxin TEQ vượt ngưỡng chủ yếu tập trung ở KVI với 12<br /> mẫu (92,3%); tỷ lệ vượt số mẫu vượt ngưỡng ở KV0 và KVII lần lượt là 45,5% và<br /> 33,3%. Sự khác nhau giữa các khu vực có ý nghĩa thống kê (p < 0,05).<br /> Bảng 6: Nồng độ dioxin TEQ thịt lợn vượt ngưỡng theo khu vực.<br /> Nồng độ dioxin TEQ thịt lợn<br /> Khu vực<br /> <br /> > 1 pg/g mỡ<br /> <br /> p<br /> <br /> < 1 pg/g mỡ<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> n<br /> <br /> Tỷ lệ (%)<br /> <br /> KVO<br /> <br /> 2<br /> <br /> 18,2<br /> <br /> 9<br /> <br /> 81,8<br /> <br /> KVI<br /> <br /> 5<br /> <br /> 38,5<br /> <br /> 8<br /> <br /> 61,5<br /> <br /> KVII<br /> <br /> 3<br /> <br /> 33,3<br /> <br /> 6<br /> <br /> 66,7<br /> <br /> Tổng<br /> <br /> 10<br /> <br /> 30,3<br /> <br /> 23<br /> <br /> 69,7<br /> <br /> 0,55<br /> <br /> Số mẫu thịt lợn có nồng độ TEQ vượt ngưỡng tập trung chủ yếu là KVI (5 mẫu =<br /> 38,5%). Tỷ lệ số mẫu vượt ngưỡng ở KV0 và KVII lần lượt là 18,2% và 30,3%.<br /> 117<br /> <br />