Đánh giá hiệu quả chương trình tập huấn nâng cao nhận thức về tiêu dùng bền vững của sinh viên trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

TAÏP CHÍ KHOA HOÏC ÑAÏI HOÏC SAØI GOØN Soá 59 - Thaùng 7/2018<br /> <br /> <br /> <br /> Đánh giá hiệu quả chương trình tập huấn nâng cao<br /> nhận thức về tiêu dùng bền vững của sinh viên trên<br /> địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh<br /> <br /> Evaluating the Effectiveness of the Training Programme for Enhancing Students’<br /> Awareness of Sustainable Consumption in Ho Chi Minh City<br /> <br /> ThS. Đặng Thị Thanh Lê, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên – ĐHQG TP.HCM<br /> Dang Thi Thanh Le, M.Sc., University of Science – Vietnam National University, HCMC<br /> <br /> GS.TS. Nguyễn Kỳ Phùng, Viện Khoa học và Công nghệ tính toán<br /> Nguyen Ky Phung, Prof., Ph.D., Institute for Computational Science and Technology<br /> <br /> <br /> Tóm tắt<br /> Chương trình tập huấn nâng cao nhận thức về tiêu dùng bền vững cho sinh viên được triển khai tại khu<br /> vực thành phố Hồ Chí Minh, nội dung được chia thành 6 buổi tập huấn với các chủ đề: nhà ở, phương<br /> tiện, thực phẩm, hàng tiêu dùng và thời gian rãnh. Kết quả khảo sát trước và sau khóa tập huấn cho thấy<br /> có sự thay đổi rõ rệt về kiến thức, nhận thức, thái độ, hành vi về tiêu dùng bền vững của sinh viên. Sau<br /> khóa tập huấn, 68% sinh viên đã nắm được những kiến thức nền tảng của tiêu dùng bền vững; hầu hết<br /> sinh viên đã có thái độ tích cực về tiêu dùng bền vững: 100% sinh viên muốn tiêu dùng bền vững và tự<br /> tìm hiểu thêm nhiều kiến thức về tiêu dùng bền vững; chủ động cải thiện hành vi theo hướng tiêu dùng<br /> bền vững với 90% sinh viên có hành vi tốt và 10% sinh viên có hành vi khá. Điều đó nói lên thành công<br /> của chương trình.<br /> Từ khóa: tiêu dùng bền vững, chương trình truyền thông, lối sống bền vững.<br /> Abstract<br /> The training program with the purpose of inhancing students’ awareness of sustainable consumption<br /> was implemented in Ho Chi Minh City and divided into 6 sessions on housing, facilities, food,<br /> consumer goods and leisure time. From the pre and post-training surveys, the results showed a dramatic<br /> change in students' knowledge, perceptions, attitudes and behavior toward sustainable consumption.<br /> After the training, 68% of the students grasped the fundamentals of sustainable consumption and the<br /> attitudes of the majority of the students were positive about sustainable consumption. After the program,<br /> the students have improved their behavior towards sustainable consumption with 90% of students<br /> behaving well and 10% of students with good behavior, which was considered to be successful.<br /> Keywords: sustainable consumption, communication campaigns, sustainable lifestyle.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 12<br />  ĐẶNG THỊ THANH LÊ – NGUYỄN KỲ PHÙNG<br /> <br /> <br /> 1. Giới thiệu nội dung cốt lõi là chuyển dịch từ nền kinh<br /> Biến đổi khí hậu đã trở thành mối quan tế nâu sang nền kinh tế xanh (3). Để thực<br /> tâm hàng đầu của cộng đồng thế giới. hiện sự chuyển dịch này phải bắt đầu từ<br /> Chuyển dịch từ nền kinh tế nâu sang nền việc làm thay đổi căn bản tư duy của mọi<br /> kinh tế xanh là một nhu cầu khẩn thiết để người, ở mọi ngành nghề về sự cần thiết<br /> cứu trái đất và cứu nhân loại. Tuy nhiên, của nó. Điều này đòi hỏi một sự nỗ lực<br /> phải bắt đầu từ một sự chuyển dịch tư duy chung để huy động những nguồn lực giáo<br /> căn bản, để mọi người, mọi công dân trên dục, nhằm đào tạo một thế hệ công dân<br /> thế giới hiểu được tính nghiêm trọng của mới, những doanh nhân, quan chức và toàn<br /> biến đổi khí hậu và những biện pháp cần xã hội nắm được các nguyên lý của nền<br /> thiết để ứng phó với biến đổi khí hậu(4). kinh tế xanh, ứng phó hữu hiệu với những<br /> Bên cạnh đó, toàn cầu hóa đã giúp thách thức đang xen mà hiện nay chúng ta<br /> người tiêu dùng trở nên quyền lực hơn đang phải đối mặt.<br /> trong nền kinh tế thế giới. Những lựa chọn Sinh viên sẽ là lực lượng chủ yếu đóng<br /> hàng ngày của người tiêu dùng có ảnh góp vào sự phát triển tương lai của đất<br /> hưởng từ xa đến đời sống người lao động nước, vì thế việc truyền đạt và giúp họ<br /> và cách sinh sống của mọi người. Tiêu nâng cao nhận thức về tiêu dùng bền vững<br /> dùng bền vững nghĩa là mua những hàng là rất cần thiết. Chương trình tập huấn<br /> hóa và dịch vụ không gây tổn hại đến môi được thí điểm cho sinh viên các trường Đại<br /> trường, xã hội và kinh tế (4) và đây đang là học khoa học Tự nhiên, Đại học Khoa học<br /> vấn đề lớn của các nền kinh tế mới nổi có xã hội và nhân văn và Đại học Kinh tế,<br /> mức tăng thu nhập cao. Vì vậy, tiêu dùng giúp học viên nắm bắt khái niệm tiêu dùng<br /> là điểm khởi đầu tuyệt vời của giáo dục về bền vững, nâng cao nhận thức về các<br /> phát triển bền vững. Giáo dục người tiêu phương pháp tiêu dùng khoa học, có lợi<br /> dùng rất cần thực tế, cần chạm vào đời cho cả môi trường và cá nhân người tiêu<br /> sống hàng ngày của người dân cả ở gần và dùng thông qua các phương pháp giảng<br /> ở xa. Hành động tiêu dùng ở mỗi địa dạy sinh động. Thêm vào đó, khóa tập<br /> phương có thể tác động đến xã hội, kinh tế huấn còn hướng dẫn sinh viên về cách thức<br /> và môi trường toàn cầu, kể cả ở hiện tại và tự tổ chức một nhóm nhỏ để nhân rộng<br /> tương lai. những kiến thức về tiêu dùng bền vững tới<br /> Thành phố Hồ Chí Minh là nơi hoạt những người xung quanh<br /> động kinh tế năng động, đi đầu trong cả 2. Phương pháp nghiên cứu<br /> nước về tốc độ phát triển kinh tế, công 2.1. Phương pháp điều tra xã hội học<br /> nghiệp, văn hóa, giáo dục. Tuy nhiên, cùng Trong nghiên cứu này, tác giả sử dụng<br /> với sự phát triển đó là sự suy giảm chưa hề điều tra xã hội học bằng phiếu hỏi, lấy ý<br /> dừng lại của các nguồn vốn tự nhiên, chất kiến sinh viên tại các trường Đại học Khoa<br /> lượng môi trường và sức khỏe con người. Học Tự nhiên TPHCM, Đại học Kinh tế<br /> Tháng 09/2012, Thủ tướng chính phủ đã ký TPHCM, Đại học Khoa học Xã hội và<br /> ban hành Quyết định số 1393/QĐ-TTg phê Nhân văn TPHCM nhằm khảo sát nhận<br /> duyệt “Chiến lược quốc gia về tăng trưởng thức, thái độ và hành vi của họ về tiêu<br /> xanh thời kỳ 2011-2020 và tầm nhìn đến dùng bền vững trước và sau tập huấn. Đối<br /> năm 2050” với các mục tiêu chiến lược có tượng nghiên cứu là sinh viên 03 trường<br /> <br /> 13<br /> ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CHƯƠNG TRÌNH TẬP HUẤN NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ TIÊU DÙNG BỀN VỮNG…<br /> <br /> <br /> thuộc 03 khối ngành kinh tế, xã hội và môi liên quan đến các chương trình truyền<br /> trường. Đối tượng khảo sát được chọn theo thông nâng cao nhận thức về tiêu dùng bền<br /> các phương pháp lấy mẫu ngẫu nhiên có vững, cũng như các chương trình truyền<br /> tính đại diện được thể hiện qua việc đáp thông về môi trường cho sinh viên tại thành<br /> ứng các tiêu chí về khối ngành học, độ phố Hồ Chí Minh. Tìm hiểu phương pháp<br /> tuổi, khả năng tài chính và thói quen tiêu luận và các tài liệu có liên quan đến tiêu<br /> dùng. dùng bền vững từ các nghiên cứu trước đó.<br /> 2.2. Phương pháp xử lý số liệu Nghiên cứu này cũng thu thập được<br /> Dữ liệu thu thập qua điều tra khảo sát các tài liệu liên quan tới các yếu tố ảnh<br /> được xử lý bằng phần mềm Excel nhằm hưởng đến hành vi tiêu dùng thân thiện với<br /> đánh giá nhận thức, thái độ, hành vi của môi trường để qua đó xây dựng tài liệu tập<br /> sinh viên về tiêu dùng bền vững trước và huấn bao gồm các giải pháp và chương<br /> sau khóa tập huấn, đánh giá hiệu quả tập trình tập huấn nâng cao nhận thức về tiêu<br /> huấn. dùng bền vững một cách hiệu quả nhất<br /> 2.3. Phương pháp tập huấn nhằm truyền cảm hứng chuyển nhận thức<br /> Chương trình tập huấn sử dụng các thành hành động cho sinh viên.<br /> phương pháp giảng dạy chủ động lấy người 3. Kết quả nghiên cứu<br /> học làm trung tâm bao gồm: phương pháp 3.1. Đánh giá về kiến thức, nhận thức<br /> thuyết giảng; phương pháp quan sát; của sinh viên<br /> phương pháp học dựa trên tình huống, học Sự thay đổi kiến thức và nhận thức của<br /> dựa trên vấn đề; phương pháp sơ đồ tư đối tượng tập huấn là một trong những yếu<br /> duy; phương pháp sử dụng phim, tư liệu; tố quan trọng để đánh giá hiệu quả của<br /> phương pháp trò chơi; phương pháp học chương trình tập huấn. Do đó, nhận thức<br /> tập theo nhóm; phương pháp động não, câu của sinh viên về tiêu dùng bền vững được<br /> đố, truy vấn; phương pháp sử dụng các khảo sát trước và sau khóa tập huấn, được<br /> công trình nghiên cứu. đánh giá thông qua phiếu khảo sát, sau đó<br /> 2.4. Phương pháp so sánh chuẩn hóa và phân chia thành 3 mức độ:<br /> So sánh mức độ kiến thức, nhận thức, hiểu/biết rõ, tương đối hiểu/biết, không<br /> thái độ và hành vi của sinh viên trước và sau hiểu/biết.<br /> khóa học, để từ đó đánh giá hiệu quả của Các tiêu chí đánh giá bao gồm: thế nào<br /> chương trình tập huấn. là tiêu dùng bền vững; các công cụ của tiêu<br /> 2.5. Phương pháp thu thập dữ liệu dùng bền vững; các nghịch lý trong tiêu<br /> Trong nghiên cứu này, phương pháp dùng và dấu chân sinh thái. Kết quả khảo<br /> thu thập, tổng hợp thông tin số liệu được sử sát trước và sau tập huấn được thể hiện<br /> dụng để tìm kiếm, chọn lọc những tài liệu trong các biểu đồ dưới đây:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 14<br />  ĐẶNG THỊ THANH LÊ – NGUYỄN KỲ PHÙNG<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trước tập huấn b/ Sau tập huấn<br /> Hình 3.1: Sự thay đổi chung về kiến thức, nhận thực<br /> <br /> Những biểu đồ trên cho thấy kiến thức định hướng giá trị sản phẩm và khả năng<br /> và nhận thức của sinh viên trước và sau khi tiêu thụ sản phẩm, bao gồm đạo đức văn<br /> tham gia khóa tập huấn đã được thay đổi rõ hóa, chuẩn mực xã hội, nhận thức... Nó có<br /> rệt. Trong khuôn khổ chương trình, từ các thể định hướng tiêu dùng cá nhân cũng<br /> kiến thức mà khóa tập huấn cung cấp, sinh như ảnh hưởng đến xã hội một cách sâu<br /> viên đã tính được dấu chân sinh thái của bản sắc(2). Trong khuôn khổ khóa tập huấn,<br /> thân, áp dụng các công cụ tiêu dùng bền thái độ trước và sau khi tham gia khóa tập<br /> vững vào từng tình huống cụ thể. Số sinh huấn được đánh giá thông qua bảng khảo<br /> viên có kiến thức, nhận thức chưa tốt còn rất sát gồm 06 tiêu chí: tiêu dùng bền vững<br /> ít sau khóa tập huấn, thay vào đó là 68% có quan trọng không; bạn có muốn tiêu<br /> sinh viên đã nắm được những kiến thức nền dùng bền vững không; bạn có tự tìm hiểu<br /> tảng của tiêu dùng bền vững; đa số sinh viên và sẽ tìm hiểu về tiêu dùng bền vững; có<br /> tham gia tập huấn phản hồi rằng, hình thức muốn chia sẻ kiến thức về tiêu dùng bền<br /> tổ chức khóa tập huấn và các công cụ cũng vững không; chia sẻ cho ai; chia sẻ bằng<br /> như phương pháp được các tập huấn viên sử cách nào.<br /> dụng hợp lý đã đưa kiến thức đến gần họ Kết quả khảo sát, so sánh kết quả khảo<br /> hơn. Sinh viên khối ngành tự nhiên có nhận sát trước và sau tập huấn cũng cho thấy<br /> thức vể tiêu dùng bền vững tốt hơn hai khối thái độ của sinh viên tham gia khóa tập<br /> còn lại. Điều này được giải thích do các sinh huấn đã có sự thay đổi rõ rệt. Nếu trước khi<br /> viên khối ngành tự nhiên đã được tiếp xúc tham gia tập huấn chỉ có 40% sinh viên có<br /> sớm và nhiều hơn với các kiến thức về bảo thái độ tích cực, 60% khá tích cực, thì sau<br /> vệ môi trường và phát triển bền vững so với tập huấn hầu có đến 90% sinh viên có thái<br /> sinh viên hai khối ngành kia. độ tích cực đối với tiêu dùng bền vững.<br /> 3.1.1. Thái độ về TDBV Điều đó được thể hiện ở các biểu đồ<br /> Thái độ là nhóm yếu tố đóng góp vào dưới đây:<br /> <br /> 15<br /> ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CHƯƠNG TRÌNH TẬP HUẤN NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ TIÊU DÙNG BỀN VỮNG…<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trước tập huấn Sau tập huấn<br /> <br /> Hình 3.2: Sự thay đổi chung về thái độ về TDBV<br /> <br /> Kết quả của sự thay đổi thái độ về TDBV của sinh viên từng trường được thể hiện ở<br /> biểu đồ dưới đây:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trước tập huấn Sau tập huấn<br /> <br /> Hình 3.3: Sự thay đổi chung về thái độ về TDBV của 03 trường<br /> <br /> Việc tổ chức lớp tập huấn theo hình 3.1.2. Hành vi<br /> thức chia sẻ được sinh viên đánh giá khá Nhận thức, thái độ và các chuẩn mực<br /> tốt, những câu chuyện và các video clip xã hội là nguyên nhân chính ảnh hưởng<br /> được sử dụng trong chương trình thực sự đến hành vi tiêu dùng (1). Sự thay đổi hành<br /> để lại ấn tượng cho người tham gia. Sau vi của những sinh viên tham gia tập huấn<br /> chương trình, nhìn chung cả 3 khối đều có được thu thập theo mẫu khảo sát hành vi<br /> sự thay đổi tích cực, trong đó sinh viên tiêu dùng ở buổi 1 và buổi 6 thông qua 24<br /> Trường Đại học Khoa học Tự nhiên chiếm hành động(5), được chia thành năm nhóm<br /> tỉ lệ cao nhất. bao gồm:<br /> <br /> 16<br />  ĐẶNG THỊ THANH LÊ – NGUYỄN KỲ PHÙNG<br /> <br /> <br /> + Nhóm hành vi về nhà ở - năng lượng trước tập huấn những sinh viên có hành vi<br /> + Nhóm hành vi về phương tiện tiêu dùng bền vững chưa tốt chiếm 5%, thì<br /> + Nhóm hành vi về thực phẩm sau tập huấn con số này đã dịch chuyển<br /> + Nhóm hành vi về mua sắm qua hành vi tốt và khá tốt, cụ thể sau khóa<br /> + Nhóm hành vi về thời gian rãnh tập huấn có 90% các bạn sinh có hành vi<br /> Kết quả xử lý chỉ ra rằng, nếu như tốt và 10% khá tốt.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trước tập huấn Sau tập huấn<br /> <br /> Hình 3.3: Sự thay đổi hành vi về TDBV<br /> <br /> 3.2. Đánh giá hiệu quả lan tỏa của sau 01 tháng kể từ khi kết thúc tập huấn.<br /> chương trình Nhận thức, thái độ, hành vi và mức độ quan<br /> Hiệu quả của một chương trình tập huấn tâm sau khi lan tỏa là những tiêu chí được sử<br /> còn được đánh giá thông qua khả năng lan dụng để đánh giá hiệu quả lan tỏa của<br /> tỏa sau này của. Khả năng lan tỏa của khóa chương trình. Từ bảng điểm chuẩn hóa cho<br /> tập huấn được đánh giá thông qua phiếu việc đánh giá hiệu quả lan tỏa đối với sinh<br /> khảo sát ý kiến sinh viên và được thực hiện viên, chúng tôi có được biểu đồ sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3.4: Hiệu quả lan tỏa<br /> <br /> <br /> <br /> 17<br /> ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ CHƯƠNG TRÌNH TẬP HUẤN NÂNG CAO NHẬN THỨC VỀ TIÊU DÙNG BỀN VỮNG…<br /> <br /> <br /> Kết quả trên cho thấy số lượng tập hành vi theo hướng tiêu dùng bền vững,<br /> huấn viên lan tỏa ở mức độ tốt chiếm 47%. với 90% sinh viên có hành vi tốt và 10%<br /> Việc học dựa trên vấn đề mà chương trình sinh viên có hành vi khá tốt. Điều đó nói<br /> tập huấn đưa vào sinh viên và tập huấn lên thành công của Chương trình.<br /> viên, được đánh giá là yếu tố tác động vào<br /> việc thay đổi kiến thức, thái độ và hành vi TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> cũng như việc nhìn nhận được mức độ 1. Davide Jabes, Cinzia Sciangula, Vincenzo<br /> quan trọng của việc lan tỏa. Khả năng lan Russo, Anna Re (2012). Sustainable native:<br /> tỏa thông điệp, hành vi đến với cộng đồng Sustainable consumption behavior among<br /> young Italians. 5th International Conference<br /> sau quá trình tập huấn được đánh giá ở<br /> on Multidisciplinary Perspectives on Child<br /> mức khá tốt. and Teen Consumption 2012.<br /> 4. Kết luận và kiến nghị 2. Ibok, Nkanikpo; Etuk, Samuel George<br /> Từ khảo sát trước và sau khóa tập (2014). Socio-Economic and Demographic<br /> huấn, bằng phương pháp thu thập và xử lý Determinants of Green Consumption.<br /> số liệu, kết quả cho thấy có sự thay đổi rõ International Journal of Managerial Studies<br /> rệt kiến thức, nhận thức, thái độ, hành vi về and Research (IJMSR) Volume 2, Issue 9.<br /> tiêu dùng bền vững của sinh viên. Tỷ lệ 3. Thủ tướng Chính phủ (2012). Quyết định số<br /> kiến thức, nhận thức của sinh viên trước 1393/QĐ-TTg phê duyệt Chiến lược quốc gia<br /> tập huấn được đánh giá chưa tốt chiếm về tăng trưởng xanh giai đoạn 2011-2020 và<br /> tầm nhìn đến 2050.<br /> 38%, sau khóa tập huấn, kiến thức sinh<br /> 4. UNEP (2016). A framework for Shaping<br /> viên được đánh giá là chưa tốt còn rất thấp,<br /> Sustainable Lifestyles: Determinants and<br /> 68% sinh viên đã nắm được những kiến Strategies.<br /> thức nền tảng của tiêu dùng bền vững. Thái<br /> 5. UNEP/UNESCP/META (2007). YouthXchange:<br /> độ của hầu hết sinh viên ở mức tương đối toward sustainable lifestyle; training kit on<br /> tốt về tiêu dùng bền vững. Sau khóa tập responsible consumption – THE GIUDE,<br /> huấn, 100% sinh viên mong muốn dịch 2nd edition.<br /> chuyển thói quen tiêu dùng. Sau khi được 6. Yamane, Taro (1967). Statistics, An Introductory<br /> tập huấn sinh viên đã chủ động cải thiện Analysis, 2nd Ed., New York: Harper and Row.<br /> <br /> <br /> Ngày nhận bài: 22/10/2017 Biên tập xong: 15/7/2018 Duyệt đăng: 20/7/2018<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> 18<br />