Đánh giá kết quả điều trị sỏi thận bằng phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể tại Bệnh viện trường Đại học Y Dược Cần Thơ năm 2012-2015

Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016<br /> <br /> <br /> ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ SỎI THẬN BẰNG PHƯƠNG PHÁP TÁN SỎI<br /> NGOÀI CƠ THỂ TẠI BỆNH VIỆN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC CẦN THƠ<br /> NĂM 2012 – 2015<br /> Lê Quang Trung*, Đàm Văn Cương*, Trần Huỳnh Tuấn*, Nguyễn Trung Hiếu**<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu: Đánh giá kết quả điều trị sỏi thận bằng tán sỏi ngoài cơ thể tại Bệnh viện Trường Đại Học Y<br /> Dược Cần Thơ.<br /> Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu hồi cứu trên 603 bệnh nhân sỏi thận được tán sỏi<br /> ngoài cơ thể tại Bệnh viện Trường Đại Học Y Dược Cần Thơ từ tháng 1/2012 đến tháng 11/2015. Phát hiện sỏi<br /> chủ yếu dựa vào hình ảnh học: KUB, Siêu âm.<br /> Kết quả: Tỷ lệ mắc sỏi nam/nữ là 1,3/1. Tuổi trung bình là 48,17±15,21. Tỷ lệ thành công chung sau tán sỏi<br /> là 88,2%. Biến chứng sau tán sỏi thấp. Kết quả tán sỏi chịu ảnh hưởng kích thước sỏi, độ cản quang của sỏi.<br /> Kết luận: Điều trị sỏi thận bằng phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể có kết quả thành công cao, an toàn.<br /> Từ khóa: tán sỏi ngoài cơ thể, sỏi thận, điều trị sỏi thận.<br /> ABSTRACT<br /> TREATMENT OUTCOMES OF KIDNEY STONE BY EXTRACORPOREAL SHOCKWAVE<br /> LITHOTRIPSY AT CAN THO UNIVERSITY HOSPITAL 2012-2015<br /> Dam Van Cuong, Le Quang Trung, Tran Huynh Tuan, Nguyen Trung Hieu<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Supplement of Vol. 20 - No 4 - 2016: 28 - 31<br /> <br /> Objective: Assess the results of ESWL for kidney stones at Can Tho University Hospital.<br /> Materials and methods: A retrospective study, 603 patients with kidney stones was treated by ESWL at<br /> Can Tho University Hospital from 1/2012 to 11/2015. The results were compared with stone size, stone contrast<br /> level. Stone diagnosis was mainly based on imaging materials: KUB, ultrasound, for detecting stones.<br /> Results: The sex ratio of stones is 1.3 for male. The mean age was 48.17±15.21. Overall stone-free rate was<br /> 88.2%. Results were related with size and contrast level of stones. Complication was low.<br /> Conclusion: ESWL for kidney stones is a safe and effective method.<br /> Key words: ESWL, kidney stone, treatment of kidney stone.<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ biến chứng – tai biến nặng về sau.<br /> Với những thành tựu vượt bậc trong y học,<br /> Sỏi tiết niệu là một bệnh phổ biến trên thế<br /> điều trị sỏi thận bằng phương pháp mổ hở được<br /> giới, đứng hàng đầu trong các bệnh lý tiết niệu.<br /> thay thế bằng những phương pháp ít hoặc<br /> Theo nghiên cứu về mô hình bệnh lý tiết niệu<br /> không gây sang chấn, trong đó có tán sỏi ngoài<br /> sinh dục tại Bệnh viện Đa khoa Trung ương Cần<br /> cơ thể, nguyên lý là sóng xung kích tập trung<br /> Thơ từ năm 2006-2010, nhóm bệnh lý tiết niệu<br /> vào viên sỏi với một áp lực cao làm vỡ hoặc làm<br /> gặp nhiều nhất, sỏi niệu chiếm 53,97%, riêng sỏi<br /> vụn sỏi, từ đó được bài tiết ra theo đường tự<br /> thận chiếm 36,07%(3). Mổ hở là phương pháp<br /> nhiên. Đây là phương pháp này được áp dụng<br /> điều trị sỏi thận truyền thống nhưng để lại nhiều<br /> rộng rãi trong những năm gần đây.<br /> <br /> * BM ngoại, ĐHYDCT **BM Điều Dưỡng, ĐHYDCT<br /> Tác giả liên lạc: BS. Lê Quang Trung ĐT: E-mail: bslequangtrung@gmail.com<br /> 28 Chuyên Đề Niệu - Thận<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Bệnh viện Trường Đại Học Y Dược Cần Thơ mắc sỏi nhiều nhất là từ 40-59 tuổi.<br /> được thành lập từ năm 2011, và đã triển khai - Giới nam 346 (57,4%), nữ 257 (42,6%).<br /> phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể trong điều trị<br /> - Kích thước sỏi:<br /> sỏi thận, qua 4 năm điều trị cho kết quả tốt.<br /> Bảng 1: Kích thước sỏi trên Siêu âm (n = 603)<br /> Chúng tôi tiến hành đề tài: “Đánh giá kết quả<br /> Kích thước sỏi N Tỷ lệ %<br /> điều trị sỏi thận bằng tán sỏi ngoài cơ thể tại<br /> 5-10 mm 303 50,2<br /> Bệnh viện Trường Đại Học Y Dược Cần Thơ từ 10-16 mm 180 29,8<br /> 2012- 2015. 16-20 mm 89 14,8<br /> > 20 mm 31 5,2<br /> ĐỐI TƯỢNG–PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Tổng cộng 603 100<br /> Đối tượng nghiên cứu Nhận xét: Kích thước sỏi gặp nhiều nhất là từ 5 –<br /> Bệnh nhân bị sỏi thận được điều trị bằng 10mm với 50,2%<br /> phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể tại Bệnh viện - Độ cản quang của sỏi<br /> Trường Đại Học Y Dược Cần Thơ từ 1/2012 đến<br /> Bảng 2: Độ cản quang sỏi trên phim XQ – KUB<br /> 11/2015.<br /> Độ cản quang N Tỷ lệ %<br /> Phương pháp nghiên cứu Kém 218 36,1<br /> Trung bình 311 51,6<br /> Thiết kế nghiên cứu: Mạnh 74 12,3<br /> Hồi cứu. Tổng cộng 603 100<br /> <br /> Cỡ mẫu Nhận xét: Sỏi có độ cản quang trung bình chiếm<br /> Tất cả những bệnh nhân điều trị trong thời tỷ lệ cao nhất với 51,1%<br /> gian trên, qua 4 năm điều trị thì chúng tôi thu Kết quả tán sỏi ngoài cơ thể<br /> thập được 603 trường hợp. Các biến số nghiên Qua 603 Trường hợp tán sỏi ngoài cơ thể,<br /> cứu bao gồm: Tuổi, giới tính, kích thước sỏi, độ chúng tôi thu được kết quả thành công là 532 TH<br /> cản quang của sỏi, và kết quả điều trị. Kết quả chiếm tỷ lệ 88,2%.<br /> điều trị thành công nếu kiểm tra lại trên Siêu âm<br /> Bảng 3: Bảng kết quả điều trị theo số lần tán sỏi<br /> hoặc KUB sau ESWL sạch sỏi hoặc có sỏi < 5mm,<br /> (n=603)<br /> có thể tự tiểu ra ngoài được<br /> Kết quả N Tỷ lệ % Cộng dồn %<br /> Phương pháp thu thập 1 lần tán sỏi 213 35,3 35,3<br /> Số liệu: dựa trên tham khảo từ hồ sơ bệnh 2 lần tán sỏi 150 24,9 60,2<br /> Thành công<br /> 3 lần tán sỏi 94 15,6 75,8<br /> án.<br /> 4 lần tán sỏi 75 12,4 88,2<br /> Phương tiện Thất bại 71 11,8<br /> Máy tán sỏi ngoài cơ thể HK.ESWL-Vm, Tổng 603 100<br /> <br /> định vị sỏi bằng C-arm. Nhận xét: Tỷ lệ thành công chung sau 4 lần tán<br /> sỏi là 88,2%.<br /> KẾT QUẢ<br /> Đặc điểm chung<br /> - Tuổi trung bình là 48,17 ± 15,21. Độ tuổi<br /> Kết quả tán sỏi theo kích thước sỏi thận<br /> Bảng 4: Bảng kết quả tán sỏi theo kích thước sỏi<br /> Số lần tán thành công<br /> Kích thước sỏi (mm) Thành công chung Thất Bại<br /> 1 lần n (%) 2 lần n (%) 3 lần n (%) 4 lần n (%)<br /> 5-10 158 (53,9%) 72 (24,6%) 34 (11,6%) 29 (9,9%) 293 (96,7%) 10 (3,3%)<br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Niệu - Thận 29<br /> Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016<br /> <br /> Số lần tán thành công<br /> Kích thước sỏi (mm) Thành công chung Thất Bại<br /> 1 lần n (%) 2 lần n (%) 3 lần n (%) 4 lần n (%)<br /> 10-16 50 (30,1%) 63 (38%) 37 (22,3%) 16 (9,6%) 166 (92,2%) 14 (7,8%)<br /> 16-20 5 (7,7%) 15 (23,3%) 21 (16,2%) 23 (32,8%) 64 (71,9%) 25 (28,1%)<br /> > 20 0 (0%) 0 (0%) 2 (22,2%) 7 (77,8%) 9 (29%) 22 (71%)<br /> Tổng 213 (35,3%) 150 (24,9%) 94 (15,6%) 75 (12,4%) 532 (88,2%) 71 (11,8%)<br /> Nhận xét: Tỷ lệ thành công cao nhất với sỏi < thường gặp sỏi cản quang vừa và kém. Có thể<br /> 10mm và sỏi càng nhỏ thì tỷ lệ thành công càng tăng sỏi canxi chiếm đa số nên phần lớn sỏi cho cản<br /> vớ p = 0,025 quang gần với mật độ cản quang của xương.<br /> <br /> Kết quả tán sỏi theo mức độ cản quang của - Siêu âm hệ niệu phát hiện sỏi thận 100%<br /> và kích thước trung bình đo trên siêu âm là<br /> sỏi<br /> 13,62mm. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi<br /> Bảng 5: Bảng kết quả tán sỏi theo độ cản quang sỏi<br /> gần tương đương với kết quả nghiên cứu của<br /> Độ cản quang Kết quả<br /> của sỏi<br /> Tổng Trần Bửu Giám(9) kích thước trung bình của<br /> Thành công Thất bại<br /> Kém n(%) 208 (95,4%) 10 (4,6%) 218 (100%) sỏi là 12,5mm.<br /> Trung bình n(%) 291 (93,5%) 20(6,4%) 311 (100%) Kết quả tán sỏi<br /> Mạnh n(%) 33 (44,6%) 41 (55,4%) 74 (100%)<br /> Tổng Cộng n(%) 532 (88,2%) 71 (11,8%) 603 (100%)<br /> Trong 4 lần tán sỏi, tỷ lệ sạch sỏi sau 1 lần<br /> tán là 35,3%, sau 2 lần tán là 60,2%, sau 3 lần<br /> Nhận xét: Tỷ lệ thành công càng cao khi độ cản<br /> tán là 75,8% và sau 4 lần tán sỏi là 88,2%. Kết<br /> quang sỏi càng kém với p = 0,04<br /> quả của chúng tôi cũng tương đương so với<br /> Biến chứng sau tán sỏi ngoài cơ thể kết quả các nghiên cứu Nguyễn Văn Thuận(7)<br /> Bảng 6: Biến chứng sau tán sỏi ngoài cơ thể (86,7%), Nguyễn Việt Cường(8) (85,4%), Vũ Lê<br /> Biến chứng Tần số (n) Tỷ lệ % Chuyên(1) (84%)(5,2).<br /> Buồn nôn và nôn 1 0.2%<br /> Nhiễm trùng huyết 0 0%<br /> Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả tán sỏi<br /> Tiểu máu kéo dài 10 1,6% - Kích thước sỏi: Nghiên cứu chúng tôi không<br /> Sốt sau tán 28 4,6% khác nhiều so với Nguyễn Văn Thuận(7), Trần<br /> Đau quặn thận 86 14,3% Văn Hinh(10). Trong nghiên cứu chúng tôi cho<br /> Tắc nghẽn niệu quản 38 6,3%<br /> thấy tỷ lệ thành công cao nhất ở sỏi < 10mm là<br /> Không biến chứng 440 73%<br /> 603 100% 96,7% và kích thước sỏi càng nhỏ thì số tỷ lệ tán<br /> thành công càng tăng (p = 0,025).<br /> Nhận xét: Biến chứng thường gặp nhất sau tán<br /> sỏi là đau quặn thận. - Độ cản quang của sỏi: Nhiều nghiên cứu<br /> cho thấy, sỏi có độ cản quang càng lớn thì tỷ lệ<br /> BÀN LUẬN<br /> thành công sau tán càng thấp, sỏi có cản<br /> Đặc điểm lâm sàng quang mạnh thì cần tán với cường độ lớn hơn,<br /> Trong nghiên cứu của chúng tôi, tỷ lệ số xung nhiều hơn và số lần tán nhiều hơn(7,6).<br /> nam/nữ là 1,3/1, độ tuổi mắc sỏi nhiều nhất từ Trong nghiên cứu của chúng tôi cũng ghi<br /> 40 – 59 tuổi. Tuổi trung bình của bệnh nhân là nhận mối liên quan giữa độ cản quang và tỷ lệ<br /> 48,17±15,21, phù hợp với tác giả Nguyễn Việt thành công, kết quả lần lượt là 95,4%, 93,5% và<br /> Cường(8). 44,6%, và số lần tán sỏi thành công tỷ lệ thuận<br /> với độ cản quang (p=0,04).<br /> - Sỏi thận ghi nhận trên KUB phần lớn là sỏi<br /> cản quang mức độ trung bình và kém, sỏi cản Biến chứng sau tán sỏi ngoài cơ thể<br /> quang mạnh chiếm tỷ lệ thấp. Điều này cũng - Đau quặn thận là biến chứng chiếm tỷ lệ<br /> phù hợp với nghiên cứu của Nguyễn Văn Khoa(6) nhiều nhất (14,3%) sau tán sỏi, do sỏi vỡ vụn và<br /> <br /> <br /> 30 Chuyên Đề Niệu - Thận<br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 20 * Số 4 * 2016 Nghiên cứu Y học<br /> <br /> ra ngoài theo niệu quản. Theo Al-Marhoon MS(1) 3. Đàm Văn Cương và cs. (2011), “Nghiên cứu mô hình bệnh lý<br /> tiết niệu sinh dục tại Bệnh viện Đa Khoa Trung Uơng Cần<br /> ghi nhận có 5% cần tán sỏi nội soi kết hợp sau Thơ”, Tạp chí Y học thực hành, số 769+770, tr. 49-51.<br /> TSNCT, chúng tôi có 38 TH bị sỏi rớt xuống tạo 4. Lingema JE, Matlaga E (2007), “Surgical management of<br /> upper urinary tract calculi”, Campell-Wash Urolory 9th,<br /> thành chuỗi sỏi và chúng tôi can thiệp bằng tán<br /> Saunders Elsevier, Ch 44.<br /> sỏi nội soi ngược dòng và 100% đều cho kết quả 5. Matsuoka Y, Ishizaka K, Machida T et al. (2002), “Treatment of<br /> thành công. Điều này cho thấy kết hợp TSNCT 2019 cases with upper urinary tract calculi using a piezoelectric<br /> lithotripter ESL-500A”, Nippon Hinyokika Gakkai Zasshi,<br /> và tán sỏi nội soi ngược dòng điều trị sỏi thận 93(3), pp. 476-482.<br /> nhỏ hiệu quả và ít xâm lấn. 6. Nguyễn Văn Khoa, Huỳnh Quốc Mến, Trần Văn Quốc,<br /> Nguyễn Văn Sách (2010), “Kết quả bước đầu điều trị sỏi niệu<br /> - So sánh với các phương pháp điều trị sỏi bằng phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể tại bệnh viện Đa Khoa<br /> thận it sang chấn hiện nay thì tán sỏi ngoài cơ Trung Tâm An Giang”, Tạp chí Y học Thành phố Hồ Chí Minh,<br /> thể được xem là phương pháp điều trị sỏi thận ít số 14(3), tr 48-51.<br /> 7. Nguyễn Văn Thuận và cs (2011), “Đánh giá kết quả điều trị<br /> biến chứng(11, 4). sỏi tiết niệu bằng máy tán sỏi ngoài cơ thể thủy điện lực<br /> compact XL”, Tạp chí Y học thực hành, số 769+770, tr. 133-138.<br /> KẾT LUẬN 8. Nguyễn Việt Cường (2008), Nghiên cứu chỉ định, kỹ thuật và kết<br /> Qua 603 trường hợp sỏi thận ghi nhận tuổi quả điều trị sỏi thận bằng phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể, Luận<br /> án Tiến sỹ Y học, Học viện Quân y.<br /> trung bình là 48,17 ± 15,21. Tỷ lệ mắc sỏi nam/nữ 9. Trần Bửu Giám (2012), Đánh giá kết quả bước đầu điều trị sỏi<br /> là 1,31. Sỏi có độ cản quang vừa và kém chiếm tỷ thận bằng phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể trên máy HD.ESWL-<br /> 108A tại bệnh viện Đa Khoa Thành Phố Cần Thơ, Luận án<br /> lệ cao, và kích thước sỏi trung bình là 13,62 mm.<br /> Chuyên khoa cấp II, Đại học Y dược Cần Thơ.<br /> Kết quả điều trị bằng tán sỏi ngoài cơ thể, 10. Trần Văn Hinh, Kiều Đức Vinh (2011), “Biến chứng điều trị<br /> sỏi thận bằng phương pháp tán sỏi ngoài cơ thể theo kích<br /> tỷ lệ thành công chung khá cao là 88,2%, tỷ lệ<br /> thước sỏi”, Tạp chí Y học thực hành, số 769+170, tr 139-142.<br /> biến chứng thấp. Cho thấy tán sỏi ngoài cơ thể 11. Trần Văn Quốc, Trần Ngọc Sinh (2010), “Các yếu tô ảnh<br /> là phương pháp có hiệu quả, an toàn và ít biến hưởng đến tán sỏi ngoài cơ thể trong điều trị sỏi cực dưới<br /> thận”, Y học TPHCM, 14(1),tr 22-26<br /> chứng. 12. Vũ Lê Chuyên và cs. (2007), “Tổng kết kinh nghiệm tán sỏi<br /> ngoài cơ thể (ESWL) sỏi niệu tại Bệnh viện Bình Dân”, Tạp chí<br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> Y học thực hành, số 631+632, tr. 314-322.<br /> 1. Al-Marhoon MS, Shareef O, Al-Habsi IS (2013),<br /> “Extracorporeal Shock-wave Lithotripsy Success Rate and<br /> Complications: Initial Experience at Sultan Qaboos University Ngày nhận bài báo: 17/5/2016<br /> Hospital”, Med J., 28(4), pp. 255-9.<br /> 2. Azab S, Osama A (2013), “Factors affecting lower calyceal Ngày phản biện nhận xét bài báo: 04/6/2016<br /> stone clearance after Extracorporeal shock wave lithotripsy”, Ngày bài báo được đăng: 30/06/2016<br /> African Journal of Urology, volume 19, pp. 13–17.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Chuyên Đề Niệu - Thận 31<br />