Đánh giá khả năng biến động tăng sản lượng gạo xuất khẩu – trường hợp các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt Nam

TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC MỞ TP.HCM – SỐ 50 (5) 2016<br /> <br /> 99<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG BIẾN ĐỘNG TĂNG SẢN LƯỢNG GẠO<br /> XUẤT KHẨU – TRƯỜNG HỢP CÁC DOANH NGHIỆP XUẤT<br /> KHẨU GẠO VIỆT NAM<br /> NGUYỄN TRẦN CẨM LINH<br /> Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh - linh.nguyen4@oude.edu.vn<br /> PHAN THỊ YÊN<br /> Trường Đại học Mở Thành phố Hồ Chí Minh - yenphan020293@gmail.com<br /> (Ngày nhận: 27/04/2015; Ngày nhận lại: 25/04/2016; Ngày duyệt đăng: 18/08/2016)<br /> TÓM TẮT<br /> Mặc dù là một cường quốc về xuất khẩu gạo nhưng giá trị xuất khẩu gạo tại Việt Nam lại giảm. Thêm vào đó,<br /> nguy cơ cạnh tranh về xuất khẩu gạo ngày càng gia tăng vì sản lượng cung ứng gạo của các nước trong khu vực<br /> ngày càng cao. Chính vì thế nghiên cứu này được thực hiện thông qua kiểm định Binary Logistic nhằm tìm ra các<br /> yếu tố ảnh hưởng đến sản lượng gạo xuất khẩu. Kết quả nghiên cứu tìm thấy 3 yếu tố có ý nghĩa thống kê ảnh hưởng<br /> đến sản lượng gạo xuất khẩu là việc Xây dựng mối quan hệ, Giá xuất khẩu và Chính sách vĩ mô. Trong đó, yếu tố<br /> Xây dựng mối quan hệ có tương quan thuận chiều mạnh nhất (β0 MQH = 1.846), hai yếu tố còn lại tác động nghịch<br /> chiều (β0 Gia = -0.991 và β0 VM = -1.278). Hai yếu tố không có ảnh hưởng đến sản lượng gạo xuất khẩu là Chất lượng<br /> gạo và Năng lực marketing. Kết quả nghiên cứu này có ý nghĩa chiến lược đối với các nhà quản trị của một số doanh<br /> nghiệp xuất khẩu gạo nói riêng và xuất khẩu nông sản nói chung. Các nhà quản trị có thế dựa vào mức độ ảnh<br /> hưởng của các yếu tố để thực hiện các điều tiết trong việc quản lý xuất khẩu và điều tiết biến động sản lượng xuất<br /> khẩu gạo.<br /> Từ khóa: xuất khẩu gạo; biến động sản lượng gạo; hồi quy binary logistic.<br /> <br /> Evaluating the ability of increasing volatility of rice export output - In case of<br /> Vietnam’s Rice Export Enterprises<br /> ABSTRACT<br /> Vietnam’s rice export value has dropped though the country has been known as one of the rice exporting<br /> powers. In addition, the competition among rice-exporting countries is rising because of an increase in the rice<br /> output of regional countries. Therefore, using the quantitative research method of Binary Logistic Regression, this<br /> study is conducted to figure out what factors affecting rice export output. The study found 3 statistically significant<br /> factors which have impact on rice export output. They are Relationship building, Rice export price and<br /> Macroeconomic policies, of which, relationship building has the strongest positive correlation (β 0 Building relationships =<br /> 1.846), the other 2 factors have negative correlation (β0 Price = -0.991 and β0 Macroeconomic policies = -1.278). 2 factors have<br /> no correlation with export rice output are Rice grain quality and Marketing capability. The research findings are<br /> strategically meaningful to managers of some rice export enterprises in particular and agricultural export enterprises<br /> in general. The managers can rely on the impact level of these factors to moderate the export management and<br /> regulate the volatility of rice export output.<br /> Keywords: volatility of rice export output; rice export; binary logistic regression.<br /> <br /> 1. Giới thiệu<br /> Mặc dù là một cường quốc về xuất khẩu<br /> gạo trong những năm gần đây nhưng trị giá<br /> xuất khẩu của Việt Nam những năm qua có<br /> lúc giảm hoặc có lúc tăng nhưng mức tăng<br /> <br /> không tương xứng so với sản lượng gạo xuất<br /> khẩu và vị thế của Việt Nam trên thế giới vẫn<br /> còn cách hai đối thủ Thái Lan và Ấn Độ một<br /> khoảng rất xa (Nguyễn Văn Sơn, 2013). Năm<br /> 2015 được dự đoán là năm khá khó khăn cho<br /> <br /> 100<br /> <br /> KINH TẾ<br /> <br /> các doanh nghiệp xuất khẩu gạo Việt khi mà<br /> sản lượng cung ứng của hầu hết các đối thủ<br /> trong khu vực tăng trong khi nhu cầu nhập<br /> khẩu tại một số thị trường lại giảm do chính<br /> sách hạn chế nhập khẩu của Philippines<br /> (Vietnam+, 2014) và chính sách tự túc lương<br /> thực của Indonesia (TTXVN, 2014). Tình<br /> hình cạnh tranh diễn ra ngày càng mạnh mẽ<br /> và sâu rộng hơn do sự tham gia của một số<br /> quốc gia mới nổi như Campuchia hay<br /> Myanmar (An Nhien, 2015). Ngoài ra, xuất<br /> khẩu tiểu ngạch sang Trung Quốc (thị trường<br /> nhập khẩu gạo lớn nhất của Việt Nam hai năm<br /> qua) đang dần bị siết chặt (Trường Giang,<br /> 2014). Tuy nhiên, việc tìm hiểu các nghiên<br /> cứu trước đây đã cho thấy số công trình<br /> nghiên cứu tại Việt Nam cho đến nay còn<br /> tương đối hạn chế và đa phần đi sâu vào phân<br /> tích định tính như nghiên cứu của hai tác giả<br /> Nguyễn Đình Luận (2013) hay Trần Huỳnh<br /> Thúy Phượng (2013). Hai bài viết này đánh<br /> giá tình hình cung – cầu thế giới, phân tích<br /> thực trạng xuất khẩu gạo của Việt Nam mùa<br /> vụ 2011/2012 và đưa ra một số kiến nghị về<br /> mặt giải pháp. Ngoài ra, cũng có một số ít các<br /> nghiên cứu điển hình như nghiên cứu của tác<br /> giả Nguyễn Văn Phúc (2014) đánh giá chiến<br /> lược xuất khẩu gạo của Việt Nam qua phân<br /> tích hiệu ứng giá và lượng xuất khẩu. Việc<br /> tìm hiểu các nghiên cứu trước đây đã cho thấy<br /> vẫn còn ít các nghiên cứu định lượng trong<br /> ngành gạo. Do đó, nghiên cứu được chọn<br /> thông qua phân tích định lượng bằng kiểm<br /> định hồi quy Binary Logistic để đánh giá khả<br /> năng biến động sản lượng gạo xuất khẩu đã<br /> thể hiện được tầm quan trọng của nó trong<br /> ngành gạo Việt Nam hiện nay.<br /> 2. Cơ sở lý thuyết<br /> Sản lượng gạo xuất khẩu<br /> Từ trước đến nay, hoạt động xuất khẩu<br /> gạo của Việt Nam đi theo một chuỗi cung ứng<br /> ngược. Trong đó, các doanh nghiệp xuất khẩu<br /> căn cứ trên giá hợp đồng, dự kiến mức lợi<br /> nhuận sau khi trừ đi các khoản chi phí và thuế<br /> sẽ định giá mua gạo từ các doanh nghiệp cung<br /> ứng (Trần Tiến Khai, 2010). Khi có sự chênh<br /> lệch lớn giữa giá quốc tế và giá nội địa thì đối<br /> <br /> tượng hưởng lợi chính là doanh nghiệp (Võ<br /> Thị Thanh Lộc và Nguyễn Đoan Khôi, 2011).<br /> Do đó trong hầu hết các trường hợp, họ luôn<br /> thu được lợi nhuận vì họ là người định giá đầu<br /> vào dựa trên cơ sở giá xuất khẩu. Tuy nhiên,<br /> cũng có những trường hợp các doanh nghiệp<br /> này không đạt được lợi nhuận vì mục đích thu<br /> hút các khách hàng mới hay giữ chân các<br /> khách hàng quan trọng thông qua việc hạ giá<br /> gạo xuất khẩu trong bối cảnh giá đầu vào<br /> không đổi. Về mặt lâu dài, tần suất xuất hiện<br /> của những trường hợp này không nhiều vì xét<br /> cho cùng thì mục tiêu quan trọng nhất của<br /> doanh nghiệp là lợi nhuận (Porter, 2009a). Do<br /> đó, doanh nghiệp sẽ tìm cách gia tăng khối<br /> lượng gạo xuất khẩu trong mức giới hạn cho<br /> phép của Chính phủ để gia tăng mức lợi<br /> nhuận. Chính vì thế, sản lượng xuất khẩu gạo<br /> tăng qua các năm sẽ thể hiện được hiệu quả<br /> hoạt động kinh doanh về mặt lâu dài của<br /> doanh nghiệp. Trong nghiên cứu này, mức<br /> biến động của sản lượng được đo lường dựa<br /> trên sự đánh giá của nhân viên xuất khẩu<br /> trong doanh nghiệp về những đơn hàng xuất<br /> khẩu trong ba năm gần đây. Biến phụ thuộc<br /> (biến động tăng của sản lượng gạo) nhận giá<br /> trị là 1 nếu sản lượng tăng và 0 nếu sản lượng<br /> không tăng. Sự đánh giá tăng giảm của sản<br /> lượng xuất khẩu gạo dựa vào đánh giá biến<br /> động của sản lượng gạo của các đơn hàng<br /> xuất khẩu sau so với các đơn hàng cùng kì của<br /> những năm trước cũng như dựa vào kinh<br /> nghiệm của nhân viên xuất khẩu.<br /> Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động<br /> xuất khẩu gạo<br /> Theo tác giả Nguyễn Văn Thọ (2003),<br /> hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam chịu<br /> ảnh hưởng bởi nhiều nhân tố như chính sách<br /> vĩ mô (cơ chế điều hành xuất khẩu gạo, môi<br /> trường pháp lý, môi trường hành chính), nội<br /> lực doanh nghiệp (trang thiết bị, máy móc,<br /> nguồn vốn hoạt động), chất lượng và thương<br /> hiệu hạt gạo, cung - cầu thị trường thế giới và<br /> giá gạo (giá thế giới, cơ chế quản lý giá xuất<br /> khẩu và quan hệ cung - cầu trong nước).<br /> Nghiên cứu này sẽ đánh giá hiệu quả hoạt<br /> động xuất khẩu gạo thông qua bốn yếu tố là<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC MỞ TP.HCM – SỐ 50 (5) 2016<br /> <br /> Giá xuất khẩu (1), Chính sách vĩ mô (2), Năng<br /> lực cạnh tranh của doanh nghiệp (3) và Chất<br /> lượng gạo (4).<br /> Giá xuất khẩu<br /> Giá xuất khẩu là giá bán sản phẩm từ<br /> nước xuất khẩu sang nước nhập khẩu mà tại<br /> mức giá đó người mua hay nhà nhập khẩu<br /> phải cảm nhận rằng họ đã nhận được toàn bộ<br /> giá trị tương xứng với số tiền mà họ bỏ ra,<br /> đồng thời người bán hay nhà xuất khẩu phải<br /> thu được lợi nhuận ngắn hạn hay dài hạn tùy<br /> theo mục tiêu tổng thể của họ (Trần Minh Đạo<br /> và Vũ Trí Dũng, 2011). Đối với mặt hàng gạo,<br /> giá gạo xuất khẩu chịu ảnh hưởng bởi nhiều<br /> yếu tố khác nhau như yếu tố tỷ giá, nhu cầu<br /> thế giới (Sawaengkun, 2014) hay các yếu tố<br /> biến đổi khí hậu, sản lượng cung ứng của các<br /> quốc gia và sự biến động của chỉ số giá cả<br /> (Subramanian, 2010). Các doanh nghiệp kinh<br /> doanh trong ngành có thể nâng cao năng lực<br /> cạnh tranh về giá bằng cách tác động lên các<br /> yếu tố có ảnh hưởng được nêu ở trên. Nếu có<br /> thể kiểm soát giá và bán chúng ở mức thấp<br /> hơn các đối thủ cạnh tranh khác thì doanh<br /> nghiệp sẽ kinh doanh tốt hơn vì suy cho cùng,<br /> các đối tác nhập khẩu thường không phải là<br /> khách hàng tiêu dùng cuối cùng, nên các đối<br /> tác này sẽ không tiêu dùng nhiều hơn khi giá<br /> gạo giảm vì đây là nhu yếu phẩm. Nhưng xét<br /> về mặt kinh tế, khi giá gạo xuất khẩu thấp<br /> hơn, xét trên cùng một loại gạo có chất lượng<br /> như nhau thì nhà nhập khẩu hay các khách<br /> hàng sỉ sẽ mua nhiều gạo hơn, doanh nghiệp<br /> cũng sẽ đạt được nhiều lợi ích hơn khi sản<br /> lượng xuất khẩu tăng và thị trường được mở<br /> rộng (Unnevehr và cộng sự, 1992). Vì vậy,<br /> giả thuyết được đề xuất như sau:<br /> H1: Giá gạo xuất khẩu tác động nghịch<br /> chiều với biến động tăng của sản lượng gạo<br /> xuất khẩu<br /> Chính sách vĩ mô<br /> Nhà nước dùng các chính sách kinh tế<br /> làm công cụ để điều tiết hoạt động vĩ mô. Các<br /> chính sách quan trọng là chính sách tài khóa,<br /> chính sách tiền tệ, chính sách thu nhập và<br /> chính sách ngoại thương (Nguyễn Như Ý và<br /> cộng sự, 2005). Trong đó, chính sách ngoại<br /> <br /> 101<br /> <br /> thương là công cụ chính để điều tiết hoạt động<br /> xuất nhập khẩu của một quốc gia. Các chính<br /> sách liên quan đến hoạt động xuất khẩu gạo là<br /> chính sách điều hành xuất khẩu gạo, hạn<br /> ngạch xuất khẩu và chính sách dự trữ lương<br /> thực quốc gia (Võ Thị Thanh Lộc và Nguyễn<br /> Đoan Khôi, 2011). Đồng quan điểm trên, tác<br /> giả Trần Tiến Khai (2011) đi sâu vào phân<br /> tích cơ chế điều hành xuất khẩu gạo, cơ chế<br /> xuất khẩu, cơ chế thu mua gạo xuất khẩu và<br /> cơ chế bình ổn giá thị trường thông qua hoạt<br /> động dự trữ cấp quốc gia và cấp doanh<br /> nghiệp. Các chính sách mà Chính phủ đưa ra<br /> có thể là cơ hội, là sự hỗ trợ đối với doanh<br /> nghiệp này, nhưng lại là những thách thức, là<br /> sự hạn chế đối với các doanh nghiệp khác.<br /> Nhìn chung, mức độ ảnh hưởng của chính<br /> sách vĩ mô lên doanh nghiệp như thế nào còn<br /> tùy thuộc vào tính chất của chính sách đó, loại<br /> hình, quy mô của doanh nghiệp và cơ chế<br /> quản lý của các cơ quan, bộ ngành có liên<br /> quan. Theo nhóm tác giả Meenaphant và<br /> Sorrayuth (1981), các chính sách thương mại<br /> của Chính phủ làm giảm khối lượng gạo xuất<br /> khẩu thông qua cơ chế hạn ngạch xuất khẩu<br /> với mục đích điều chỉnh giá gạo nội địa, đảm<br /> bảo an ninh lương thực trong nước và tránh<br /> các cuộc khủng hoảng thiếu đối với mặt hàng<br /> an ninh lương thực quốc gia này. Vì vậy, giả<br /> thuyết được đề xuất như sau:<br /> H2: Chính sách vĩ mô tác động nghịch<br /> chiều đến biến động tăng của sản lượng gạo<br /> xuất khẩu<br /> Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp<br /> Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp là<br /> khả năng mà doanh nghiệp có thể đứng vững<br /> trên thị trường cạnh tranh, mở rộng thị phần<br /> và tăng lợi nhuận. Năng lực cạnh tranh có thể<br /> được đánh giá thông qua một số chỉ tiêu như<br /> năng suất, chất lượng, công nghệ, sự khác biệt<br /> về hàng hóa hay dịch vụ được cung cấp, giá<br /> trị tăng thêm, chi phí sản xuất. Ngoài ra, năng<br /> lực cạnh tranh còn được hiểu là khả năng mà<br /> doanh nghiệp thực hiện tốt hơn đối thủ cạnh<br /> tranh trong việc đạt được mục tiêu quan trọng<br /> nhất là lợi nhuận (Porter, 2009a). Theo<br /> Dunfold và cộng sự (2001), doanh nghiệp có<br /> <br /> 102<br /> <br /> KINH TẾ<br /> <br /> sức cạnh tranh là những doanh nghiệp đạt<br /> được mức độ cải tiến chất lượng của sản phẩm<br /> hay dịch vụ tốt hơn đối thủ cạnh tranh hoặc là<br /> họ có khả năng giảm các chi phí có liên quan<br /> để gia tăng lợi nhuận. Càng giảm được giá<br /> thành, gia tăng chất lượng sản phẩm thì sức<br /> cạnh tranh của doanh nghiệp càng cao.<br /> Theo tác giả Nguyễn Viết Lâm (2014),<br /> năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp được<br /> xác định qua hai nhóm, nhóm thứ nhất là các<br /> chỉ tiêu liên quan đến kết quả sản xuất kinh<br /> doanh, nhóm thứ hai là các chỉ tiêu liên quan<br /> đến năng lực cạnh tranh. Hai tác giả Trần Thế<br /> Hoàng (2010) và Trần Hữu Ái (2013) nhìn<br /> nhận năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp<br /> bao gồm 10 yếu tố. Đó là năng lực nghiên<br /> cứu, phát triển quan hệ kinh doanh, tổ chức<br /> sản xuất, tài chính, nguồn nhân lực,<br /> marketing, cạnh tranh thương hiệu, cạnh tranh<br /> về giá, quản trị và khả năng tranh chấp thương<br /> mại. Để tồn tại và đứng vững trong thị trường<br /> xuất khẩu gạo thì doanh nghiệp phải cạnh<br /> tranh gay gắt với không chỉ các doanh nghiệp<br /> khác trong nước mà còn với các đối thủ cạnh<br /> tranh từ các quốc gia xuất khẩu gạo khác. Do<br /> đó, nâng cao năng lực cạnh tranh trong điều<br /> kiện hội nhập là điều cần thiết cho sự tồn tại<br /> và phát triển của doanh nghiệp. Doanh nghiệp<br /> nào có năng lực cạnh tranh tốt sẽ chiếm ưu thế<br /> trong ngành hơn các đối thủ cạnh tranh trong<br /> việc thu được nhiều lợi nhuận hơn, có được<br /> nhiều khách hàng và chiếm thị phần cao hơn<br /> cả trong nước lẫn ngoài nước. Vì vậy, giả<br /> thuyết được đề xuất như sau:<br /> H3: Năng lực cạnh tranh tương quan<br /> thuận chiều với biến động tăng của sản lượng<br /> gạo xuất khẩu<br /> Chất lượng gạo<br /> Chất lượng gạo bao gồm những thuộc<br /> tính về mặt vật lý ảnh hưởng đến hình dạng<br /> hạt gạo như kích cỡ và độ bóng, mức độ xay<br /> xát, tỷ lệ hạt nguyên, hạt bể, tạp chất và các<br /> thuộc tính về mặt hóa học ảnh hưởng đến chất<br /> lượng món ăn khi chế biến như hàm lượng<br /> tinh bột, hương vị, độ kết dính và nhiệt độ hóa<br /> hồ (Unnevehr cùng cộng sự, 1992). Webb<br /> (1985) cho rằng gạo thành phẩm được phân<br /> <br /> loại dựa vào kích thước, hình dạng và độ<br /> bóng. Cruz & Khush (2000) bổ sung thêm yếu<br /> tố tỷ lệ xay xát và các thuộc tính khác khi nấu.<br /> Nhu cầu thế giới về chất lượng gạo rất<br /> khác nhau ở mỗi khu vực và vì thị hiếu người<br /> tiêu dùng có xu hướng thay đổi theo thời gian<br /> nhưng không giống nhau trên toàn thế giới<br /> nên các doanh nghiệp phải thường xuyên cải<br /> tiến chất lượng gạo để đáp ứng kịp thời sự<br /> thay đổi đó. Để làm được điều đó, việc tìm<br /> hiểu các yếu tố có ảnh hưởng đến chất lượng<br /> hạt gạo là điều tất yếu mà các doanh nghiệp<br /> kinh doanh xuất khẩu gạo nên thực hiện. Một<br /> số tác giả trong những nghiên cứu trước đây<br /> đã đưa ra nhiều quan điểm khác nhau về các<br /> yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng gạo. Theo<br /> Unnevehr và cộng sự (1992), chất lượng hạt<br /> gạo chịu ảnh hưởng bởi giống lúa, điều kiện<br /> sản xuất và thu hoạch, công nghệ xay xát và<br /> chế biến. Trong đó giống lúa gieo trồng là<br /> nhân tố quyết định trực tiếp một số đặc tính và<br /> thông qua sự tương tác với môi trường cũng<br /> như quy trình chế biến mà nó có ảnh hưởng<br /> gián tiếp tới những đặc tính khác. Kunze cùng<br /> cộng sự (1985) nhìn nhận các yếu tố ảnh<br /> hưởng dưới góc độ môi trường, tức là chúng<br /> bao gồm các khía cạnh kỹ thuật từ khâu thu<br /> hoạch, tách vỏ, sấy khô, bảo quản đến khâu<br /> xay xát và vận chuyển.<br /> Đối với những quốc gia tự cung tự cấp,<br /> chất lượng gạo không quá quan trọng (như<br /> Bangladesh). Nhưng đối với những nước có<br /> thế mạnh là xuất khẩu thì chất lượng gạo lại<br /> đặc biệt quan trọng như Thái Lan (Unnevehr<br /> và cộng sự, 1992). Việc cải tiến chất lượng<br /> gạo đối với nhóm các quốc gia này không chỉ<br /> để đáp ứng sự thay đổi trong thị hiếu của<br /> người tiêu dùng mà còn để tạo ra sức cạnh<br /> tranh tốt hơn trên thị trường toàn cầu vì khi thị<br /> trường thế giới bội cung cộng với nhu cầu<br /> nhập khẩu giảm ở một số quốc gia nhập khẩu<br /> chính thì giá gạo sẽ giảm, đây là điều tất yếu<br /> không thể tránh khỏi. Theo tác giả Unnevehr<br /> cùng cộng sự (1992), giá giảm làm cho khách<br /> hàng có xu hướng tiêu dùng gạo có chất lượng<br /> cao hơn. Vì vậy, giả thuyết được đề xuất<br /> như sau:<br /> <br /> TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC MỞ TP.HCM – SỐ 50 (5) 2016<br /> <br /> H4: Chất lượng gạo tương quan thuận<br /> chiều với biến động tăng của sản lượng gạo<br /> xuất khẩu<br /> 3. Dữ liệu, mô hình nghiên cứu và<br /> kết quả<br /> 3.1. Dữ liệu nghiên cứu<br /> Đối tượng nghiên cứu là 110 doanh<br /> nghiệp xuất khẩu gạo trên địa bàn Việt Nam.<br /> Dữ liệu được thu thập theo phương pháp lấy<br /> mẫu thuận tiện, thu thập qua hai hình thức:<br /> một là gửi bảng khảo sát trực tiếp các công ty<br /> xuất khẩu (thu được 42 quan sát) hai là khảo<br /> sát trực tuyến bằng cách gửi qua email (thu<br /> được 83 quan sát). Tổng mẫu thu được là 125<br /> quan sát, số quan sát hợp lệ là 110. Trong đó<br /> số doanh nghiệp có quy mô nhỏ (dưới 50 nhân<br /> viên) chiếm tỷ lệ 17.3%, doanh nghiệp có quy<br /> mô trung bình (từ 50 đến 100 nhân viên)<br /> chiếm tỷ lệ 40% và 42.7% còn lại là doanh<br /> nghiệp có quy mô lớn (hơn 100 nhân viên).<br /> Mẫu được thu thập theo tỷ lệ 5:1, cho thấy<br /> mức độ phù hợp của mô hình tổng thể<br /> (Bollen, 1989).<br /> 3.2. Xây dựng thang đo<br /> Thang đo các yếu tố ảnh hưởng đến hiệu<br /> quả hoạt động xuất khẩu gạo của các doanh<br /> nghiệp được xây dựng thành 22 biến quan sát.<br /> Các biến độc lập được sử dụng trong nghiên<br /> cứu này là năng lực cạnh tranh, chất lượng<br /> gạo xuất khẩu, giá xuất khẩu và chính sách vĩ<br /> mô. Tất cả các biến độc lập đều sử dụng thang<br /> đo Likert được đo lường trên thang điểm từ 1<br /> đến 5 (1- hoàn toàn không đồng ý; 2 - không<br /> đồng ý; 3 - trung dung; 4 - đồng ý; 5 - hoàn<br /> toàn đồng ý).<br /> Thang đo năng lực xây dựng mối quan hệ<br /> của doanh nghiệp được kí hiệu là MQH và<br /> được đo lường bằng 4 biến quan sát. Năng lực<br /> xây dựng mối quan hệ với khách hàng bao<br /> gồm các mối quan hệ cấu trúc (doanh nghiệp<br /> trao đổi thông tin với đối tác) và các mối quan<br /> hệ xã hội thông qua việc tiếp xúc chính thức<br /> và phi chính thức (doanh nghiệp dành thời<br /> gian để tiếp xúc và xây dựng mối quan hệ với<br /> đối tác), thang đo này được kế thừa từ tác giả<br /> Hoàng Thị Phương Thảo (2012).<br /> o Thang đo Năng lực marketing mix<br /> <br /> 103<br /> <br /> được hiểu là các hoạt động quảng bá hình ảnh,<br /> thương hiệu sản phẩm và công ty đến các đối<br /> tượng của mình thông qua website công ty,<br /> các chương trình giảm giá, các chính sách cho<br /> khách hàng thân thuộc, các hoạt động mà<br /> doanh nghiệp tham gia tại hội chợ thương<br /> mại, triễn lãm…. Các biến NLM_1 đến<br /> NLM_4 được dùng để đo lường yếu tố năng<br /> lực marketing mix được kế thừa từ hai nghiên<br /> cứu của các tác giả Trần Thế Hoàng (2010) và<br /> Võ Thị Quý và Nguyễn Thị Mai Thy (2012).<br /> o Thang đo Chất lượng gạo xuất khẩu<br /> được đo lường thông qua bốn yếu tố gồm<br /> giống lúa gieo trồng (thể hiện qua chủng loại<br /> gạo xuất khẩu), hệ thống xay xát, hệ thống<br /> bảo quản và hệ thống vận chuyển. Do đó, các<br /> biến từ CL_1 đến CL_4 được dùng để đo<br /> lường chất lượng gạo xuất khẩu và kế thừa từ<br /> nghiên cứu của Unnevehr và cộng sự (1992),<br /> và Huỳnh Quý Mão (2011).<br /> o Thang đo Giá gạo xuất khẩu được đo<br /> lường bằng 4 biến quan sát, kí hiệu từ Gia_1<br /> đến Gia_4. Các biến này dùng để đo lường<br /> các yếu tố tác động đến giá gạo xuất khẩu.<br /> Giá xuất khẩu chịu tác động bởi yếu tố tỷ giá,<br /> yếu tố thời vụ, sản lượng sản xuất trong nước<br /> cũng như tác động cạnh tranh của sản lượng<br /> cung ứng của các quốc gia khác được kế thừa<br /> từ nghiên cứu của Sawaengkun (2014) và<br /> Subramanian (2010).<br /> o Thang đo chính sách vĩ mô được đo<br /> lường bằng ba biến quan sát bao gồm các<br /> chính sách hỗ trợ vay vốn của doanh nghiệp,<br /> chính sách điều hành xuất khẩu gạo (thể hiện<br /> qua việc doanh nghiệp đảm bảo lợi nhuận cho<br /> nông dân) và cuối cùng là chính sách về điều<br /> kiện để các doanh nghiệp kinh doanh xuất<br /> khẩu gạo. Thang đo này được kế thừa từ Trần<br /> Tiến Khai (2010) và Võ Thị Thanh Lộc và<br /> Nguyễn Đoan Khôi (2011).<br /> o Từ trước đến nay, hoạt động xuất khẩu<br /> gạo Việt Nam đi theo một chuỗi cung ứng<br /> ngược. Trong đó, các doanh nghiệp xuất khẩu<br /> căn cứ trên giá hợp đồng, dự kiến mức lợi<br /> nhuận sau khi trừ đi các khoản chi phí và thuế<br /> sẽ định giá mua gạo từ các doanh nghiệp cung<br /> ứng (Trần Tiến Khai, 2010). Khi thị trường<br /> <br />