Đánh giá tiềm năng phát triển mô hình nuôi cá chẽm (Lates Calcarifer) trong ao ở các tỉnh ven biển đồng bằng sông Cửu Long

Journal of Science – 2016, Vol. 11 (3), 60 – 71<br /> <br /> Part C: Agricultural Sciences, Fisheries and Biotechnology<br /> <br /> ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG PHÁT TRIỂN MÔ HÌNH NUÔI CÁ CHẼM (Lates<br /> calcarifer) TRONG AO Ở CÁC TỈNH VEN BIỂN ĐỒNG BẰNG SÔNG CỬU LONG<br /> Lý Văn Khánh, Lê Việt Hà, Trần Ngọc Hải<br /> Trường Đại học Cần Thơ<br /> Thông tin chung:<br /> Ngày nhận bài: 20/07/2015<br /> Ngày nhận kết quả bình duyệt:<br /> 14/09/2015<br /> Ngày chấp nhận đăng: 09/2016<br /> Title:<br /> An evaluation on the potential<br /> development of seabass model<br /> (Lates calcarifer) along the<br /> coastal provinces of the<br /> Mekong Delta area<br /> Từ khóa:<br /> Cá chẽm, Lates calcarifer, nuôi<br /> trồng thủy sản, ĐBSCL<br /> Keywords:<br /> Butter catfish (Ompok<br /> bimaculatus), Biological<br /> characteristics, Reproductive<br /> biology<br /> <br /> ABSTRACT<br /> This study aimed at evaluation on the status and potential for development of<br /> seabass (Lates calcarifer) culture in pond in the coastal province of the Mekong<br /> Delta. The study was conducted from July 2014 to December 2014 through<br /> interviewing 74 households in Tien Giang, Ben Tre, Soc Trang, Bac Lieu, Ca<br /> Mau and Kien Giang with prepared questionairs.Results showed that the<br /> improved intensive farming system, the farms had average area of 1.4ha, and<br /> depth of 0.8-1.2m. Fish of 5-6cm in size were stocked at 0.06 inds/m2, in<br /> polyculture with other species. After 7-10 months of culture, fish were harvested<br /> at body weight of 0.6 kg, survival rate of 48%$ and yield of 0.2 ton/ha/crop. For<br /> the intensive farming systems, it was practiced mainly in Ben Tre, Tien Giang<br /> and Soc Trang province under firms of companies and entrepreneurs. Average<br /> stocking density was at 5 fish/m2 (ranging of 3-6 fish/m2). After 9-15 months of<br /> culture, fish were harvested at BW of 0.8-1kg, and yield of 26 tons/ha/crop<br /> (ranging of 12-31 tons/ha/crop).Production cost for the extensive farming<br /> systems and intensive farming systems were 27,900 VND/kg and 58,200<br /> VND/kg, respectively, and selling prices were at 48,700 VND/kg and 52,200<br /> VND/kg. The prior systems with low production cost obtained net profit of<br /> 21,600 VND/kg while the later system was fail to get profit (- 6,200 VND/kg);<br /> corresponding B/C of 81% and -9.0%. Among the provinces, Bac Lieu and Tra<br /> Vinh had higher rates of households fail to get profit. Factors effecting yields<br /> and profits of the systems were analyzed.<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Nghiên cứu này nhằm đánh giá hiện trạng và tiềm năng phát triển mô hình nuôi<br /> cá chẽm (Lates calcarifer) trong ao ở các tỉnh ven biển Đồng bằng sông Cửu<br /> Long. Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 07/2014 đến tháng 12/2014, thông<br /> qua khảo sát 74 hộ nuôi cá chẽm trong ao ở tỉnh Tiền Giang, Bến Tre, Trà<br /> Vinh, Sóc Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và Kiên Giang bằng bảng câu hỏi được<br /> soạn sẵn. Kết quả nghiên cứu cho thấy, nuôi quảng canh cải tiến có diện tích<br /> bình quân 1,4 ha/ao, độ sâu 0,8 - 1,2 m. Cá giống có kích cỡ 5 - 6 cm/con được<br /> thả nuôi với mật độ thả 0,06 con/m2, kết hợp với một số đối tượng thuỷ sản<br /> khác. Sau thời gian nuôi từ 7 - 10 tháng cá đạt kích cỡ 0,6 kg/con, với tỉ lệ sống<br /> 48% và năng suất nuôi đạt 0,2 tấn/ha/vụ. Đối với nuôi công nghiệp, mô hình<br /> này tập trung ở Bến Tre, Tiền Giang và Sóc Trăng với hình thức công ty hay<br /> trang trại lớn. Mật độ thả trung bình 5 con/m2 (dao động 3 - 6 con/m2). Sau thời<br /> gian nuôi 9 - 15 tháng, cá đạt 0,8 - 1,0 kg/con được thu hoạch với năng suất<br /> trung bình 26 tấn/ha/vụ (dao động 12 - 31 tấn/ha/vụ). Chi phí đầu tư trong 2 mô<br /> 60<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 11 (3), 60 – 71<br /> <br /> Part C: Agricultural Sciences, Fisheries and Biotechnology<br /> <br /> hình quảng canh và công nghiệp lần lượt là 27.900 đồng/kg và 58.200 đồng/kg<br /> cá, với giá bán cá thương phẩm đạt 48.700 đồng/kg và 52.200 đồng/kg. Mô<br /> hình quảng canh có mức đầu tư thấp, lợi nhuận đạt 21.600 đồng/kg cá, trong<br /> khi mô hình công nghiệp lỗ 6.200 đồng/kg, tương ứng tỉ suất lợi nhuận lần lượt<br /> là 81% và -9% (tỉ lệ hộ nuôi có lãi tương ứng 87% và 35%). So sánh giữa các<br /> địa phương, người nuôi cá chẽm tại Bạc Liêu và Trà Vinh thua lỗ nhiều nhất.<br /> Ngoài ra các yếu tố ảnh hưởng đến năng suất và lợi nhuận trong mô hình nuôi<br /> thâm canh cũng được phân tích.<br /> <br /> tóm tắt của Tổng cục Thống kê; các bản tin thủy<br /> sản của Tổng cục Thủy sản, Bộ Nông nghiệp và<br /> Phát triển Nông thôn.<br /> <br /> 1. GIỚI THIỆU<br /> Việt Nam có lịch sử phát triển nuôi cá biển còn rất<br /> non trẻ so với thế giới, mới bắt đầu từ những năm<br /> 90 và phát triển khá chậm, tới năm 2005 chỉ đạt<br /> 3.500 tấn chủ yếu từ nuôi lồng trên biển, nuôi ao<br /> đất chỉ là phần không đáng kể. Tới năm 2010 cả<br /> nước đạt 12.598 tấn cá biển chủ yếu vẫn là nuôi<br /> lồng bè, diện tích nuôi ao đất mới chỉ đạt khoảng<br /> 1.000 ha nhưng tập trung ở các tỉnh Miền Trung<br /> chưa phát triển mạnh ở Đồng bằng sông Cửu<br /> Long (ĐBSCL) (Nguyễn Địch Thanh, 2010).<br /> Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn<br /> (2011), mục tiêu đến năm 2015, tổng sản lượng cá<br /> biển nuôi ở nước ta đạt 160.000 tấn; năm 2020,<br /> tổng sản lượng cá biển nuôi đạt 200.000 tấn. Nuôi<br /> cá chẽm trong ao giúp người dân tận dụng được<br /> các nguồn lực tự có ở địa phương như nhân công,<br /> diện tích đất chưa được khai thác. Để xác định<br /> được vai trò và vị trí của nghề nuôi cá chẽm trong<br /> ao đất, do đó nghiên cứu được thực hiện với nội<br /> dung đánh giá khía cạnh kỹ thuật và hiệu quả tài<br /> chính của mô hình nuôi cá chẽm trong ao ở các<br /> tỉnh ven biển ĐBSCL nhằm làm cơ sở dữ liệu và<br /> đánh giá tiềm năng phát triển của nghề nuôi cá<br /> chẽm trong ao ở các tỉnh ven biển ĐBSCL.<br /> <br /> Số liệu sơ cấp được thu thập bằng cách phỏng vấn<br /> trực tiếp 74 hộ nuôi cá chẽm trong năm 2013 ở<br /> các tỉnh Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc<br /> Trăng, Bạc Liêu, Cà Mau và Kiên Giang bằng<br /> phiếu khảo sát soạn sẵn. Các thông tin thu thập<br /> bao gồm: khía cạnh kỹ thuật (diện tích ao nuôi, độ<br /> sâu, mật độ, mùa vụ, thời gian nuôi, cỡ giống thả,<br /> cỡ cá thu hoạch, loại thức ăn sử dụng, hệ số thức<br /> ăn, năng suất,…); chỉ tiêu tài chính (chi phí xây<br /> dựng, cải tạo ao, chi phí con giống, chi phí thức<br /> ăn, chi phí nhân công, chi phí khác, tổng thu, tổng<br /> chi, lợi nhuận,…). Qua kết quả khảo sát đánh giá<br /> được mô hình đạt hiệu quả và các yếu tố tác động<br /> ảnh hưởng đến hiệu quả của mô hình như điều<br /> kiện ao nuôi, thời gian nuôi, cỡ giống thả, giá cá<br /> giống, chi phí thức ăn, giá cá thương phẩm, thị<br /> trường tiêu thụ, …<br /> 2.3 Phương pháp xử lý số liệu<br /> Số liệu điều tra sau khi thu thập được hiệu chỉnh,<br /> kiểm tra tính phù hợp, đơn vị tính, tính đồng nhất,<br /> mức độ chính xác và được mã hóa, nhập vào máy<br /> tính, sau đó sử dụng phần mềm Excel và SPSS để<br /> xử lý. Các số liệu thu thập được phân tích bằng<br /> thống kê mô tả qua việc tính toán các giá trị trung<br /> bình, độ lệch chuẩn, tỷ lệ phần trăm.<br /> <br /> 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> 2.1 Thời gian và địa điểm nghiên cứu<br /> Nghiên cứu được thực hiện từ tháng 07/2014 đến<br /> tháng 12/2014 tại các tỉnh ven biển vùng ĐBSCL<br /> là Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Bạc<br /> Liêu, Cà Mau và Kiên Giang.<br /> <br /> 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN<br /> 3.1 Khía cạnh kỹ thuật của mô hình nuôi cá<br /> chẽm trong ao<br /> 3.1.1 Mô hình nuôi cá chẽm quảng canh cải<br /> tiến<br /> <br /> 2.2 Phương pháp nghiên cứu<br /> Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo tổng<br /> kết năm 2013 của chi cục thủy sản ở các tỉnh đang<br /> khảo sát; niên giám thống kê 2013 và niên giám<br /> <br /> Kết quả khảo sát cho thấy ở mô hình nuôi quảng<br /> canh cải tiến, cá chẽm giống được là thả nhiều lần<br /> 61<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 11 (3), 60 – 71<br /> <br /> Part C: Agricultural Sciences, Fisheries and Biotechnology<br /> <br /> trong suốt vụ nuôi. Mật độ cá chẽm trung bình<br /> 0,06 con/m2 (60 con/1.000 m2), cá giống có kích<br /> cỡ từ 5 - 6 cm/con. Trong thời gian nuôi cá chẽm<br /> chủ yếu tận dụng thức ăn sẵn có trong ao, chỉ bổ<br /> sung thức ăn (cá tạp, đầu tôm) vào 2 tháng cuối<br /> trước khi thu hoạch. Sau 7 tháng nuôi cá chẽm đạt<br /> khối lượng 0,6 kg/con, người nuôi thu hoạch toàn<br /> bộ cá chẽm. Một số hộ nuôi thu tỉa cá lớn trong vụ<br /> nuôi bằng cách đặt lú. Năng suất trung bình của<br /> mô hình nuôi quảng canh cải tiến chỉ được 197<br /> kg/ha/vụ và tỉ lệ sống trung bình 48%.<br /> <br /> mỗi mô hình khác nhau. Tuy nhiên khi so sánh<br /> với mô hình nuôi cá chẽm kết hợp với cá rô phi<br /> của Rimmer and Russell (1998) thì mô hình nuôi<br /> cá chẽm kết hợp cá rô phi cho năng suất cao hơn<br /> hẳn với 2 tấn/ha, tỉ lệ sống là 80 - 90% và tốc độ<br /> tăng trưởng đạt 2,7 g/con/ngày. Mặc dù cá chẽm<br /> nuôi trong mô hình quảng canh cải tiến có năng<br /> suất thấp so với các mô hình nuôi kết hợp lúa,<br /> nuôi kết hợp cá rô phi nhưng mô hình nuôi cá<br /> chẽm quảng canh cải tiến đang là mô hình hiệu<br /> quả và phù hợp với người dân khu vực ven biển,<br /> tại đây người dân có sẵn diện tích canh tác nhưng<br /> chưa đủ điều kiện chuyển đổi qua nuôi công<br /> nghiệp như nguồn vốn đầu tư, kinh nghiệm quản<br /> lý, thị trường đầu ra,...<br /> <br /> Năng suất cá chẽm trong mô hình nuôi quảng<br /> canh cải tiến thấp hơn so với nghiên cứu của Trần<br /> Ngọc Hải và ctv. (2013) là 249 kg/ha, nhưng tỷ lệ<br /> sống cao hơn. Nguyên nhân sự khác biệt này là do<br /> kích cỡ giống thả, mật độ thả và điều kiện nuôi ở<br /> <br /> Bảng 1. Các chỉ tiêu kỹ thuật của mô hình nuôi cá chẽm quảng canh cải tiến<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Giá trị (trung bình ± độ lệch chuẩn)<br /> <br /> Diện tích ao nuôi (ha/ao)<br /> <br /> 1,3 ± 0,7<br /> <br /> Độ sâu mức nước ao nuôi<br /> <br /> 1,0 - 1,3<br /> <br /> Mật độ thả giống<br /> <br /> 0,06 ± 0,04<br /> <br /> (con/m2)<br /> <br /> Kích cỡ cá giống (cm/con)<br /> <br /> 5,0 - 6,0<br /> <br /> Thời gian nuôi (tháng)<br /> <br /> 7,0 ± 1,3<br /> <br /> Tỉ lệ sống (%)<br /> <br /> 48 ± 16<br /> <br /> Kích cỡ cá thu hoạch (kg)<br /> <br /> 0,6 ± 0,2<br /> <br /> Tăng trưởng (g/con/ngày)<br /> <br /> 3,1 ± 0,8<br /> <br /> Năng suất (kg/ha/vụ)<br /> <br /> 197 ± 153<br /> các ao nuôi tôm thẻ chân trắng trung bình chỉ đạt<br /> 0,4 ha/ao. Tại các tỉnh Sóc Trăng, Trà Vinh, Tiền<br /> Giang ao nuôi cá chẽm lớn nhất do được chuyển<br /> qua từ các ao nuôi tôm sú và các trang trại lớn, do<br /> đó diện tích ao lớn và đồng đều hơn, trung bình<br /> diện tích ao nuôi 0,6 ha/ao.<br /> <br /> 3.1.2 Mô hình nuôi cá chẽm công nghiệp<br /> 3.1.2.1. Diện tích và độ sâu mức nước ao nuôi<br /> Kết quả khảo sát cho thấy, các ao nuôi cá chẽm<br /> trong khu vực chủ yếu được chuyển đổi từ ao nuôi<br /> tôm và ao nuôi cá kèo, do đó diện tích trung bình<br /> 0,5 ha/ao và có sự biến động lớn giữa các địa<br /> phương trong khu vực. Ao nuôi cá chẽm ở Bạc<br /> Liêu có diện tích nhỏ nhất so với các khu vực<br /> nuôi còn lại (diện tích trung bình mỗi ao 0,3<br /> ha/ao), do ao nuôi được chuyển đổi từ các ao nuôi<br /> cá kèo trong khu vực Bạc Liêu, diện tích canh tác<br /> của các hộ gia đình nhỏ. Tiếp đến là ao nuôi ở<br /> Bến Tre, ao được chuyển đổi qua nuôi cá chẽm từ<br /> <br /> Độ sâu ao nuôi cá chẽm ở các hộ được khảo sát<br /> trung bình 1,4 - 1,5 m. Ao nuôi tại Bạc Liêu có độ<br /> sâu thấp nhất, chỉ đạt 1,4 m trong khi đó các ao<br /> nuôi ở tỉnh khác sâu nhất trung bình đạt 1,6 m<br /> nước do tại Tiền Giang ao nuôi của doanh nghiệp<br /> lớn được đầu tư cơ bản tốt.<br /> <br /> 62<br /> <br /> Journal of Science – 2016, Vol. 11 (3), 60 – 71<br /> <br /> Part C: Agricultural Sciences, Fisheries and Biotechnology<br /> <br /> Bảng 2. Diện tích và độ sâu trung bình của ao nuôi cá chẽm công nghiệp<br /> <br /> Chỉ tiêu<br /> <br /> Bến Tre<br /> <br /> Trà Vinh<br /> <br /> Sóc Trăng<br /> <br /> Bạc Liêu<br /> <br /> Khác<br /> <br /> (n=12)<br /> <br /> (n=11)<br /> <br /> (n=11)<br /> <br /> (n=10)<br /> <br /> (n=7)<br /> <br /> Diện tích ao (ha)<br /> <br /> 0,4±0,2<br /> <br /> Độ sâu (m)<br /> <br /> 1,5±0,1<br /> <br /> ab<br /> <br /> 0,6±0,1<br /> <br /> bc<br /> <br /> 1,5±0,1<br /> <br /> 0,6±0,2<br /> <br /> c<br /> <br /> 1,5±0,1<br /> <br /> 0,3±0,2<br /> <br /> a<br /> <br /> 1,4±0,1<br /> <br /> 0,5±0,2<br /> <br /> Toàn<br /> vùng<br /> abc<br /> <br /> 1,6±0,1<br /> <br /> 0,5±0,2<br /> 1,5±0,1<br /> <br /> Các giá trị trong cùng một hàng có chữ cái (a, b và c) khác nhau thì khác biệt có ý nghĩa thống kê (p