Để bảo đảm người khuyết tật tiếp cận công trình công cộng, tham gia giao thông

Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 51/Quý II - 2017<br /> <br /> ĐỂ BẢO ĐẢM NGƯỜI KHUYẾT TẬT TIẾP CẬN CÔNG TRÌNH CÔNG<br /> CỘNG, THAM GIA GIAO THÔNG<br /> <br /> Ths Nguyễn Bích Ngọc<br /> Viện Khoa học Lao động và Xã hội<br /> <br /> <br /> Tóm tắt: Người khuyết tật có quyền tiếp cận các công trình công cộng, tham gia giao<br /> thông bởi đó là những phương tiện để họ hòa nhập cộng đồng. Tuy nhiên tình hình thực hiện<br /> chính sách bảo đảm người khuyết tật tiếp cận công trình công cộng và phương tiện giao thông<br /> còn hạn chế, vì vậy cần có những giải pháp khắc phục trong thời gian tới.<br /> Từ khóa: người khuyết tật, tiếp cận công trìnhcông cộng, tham gia giao thông.<br /> Abstract: People with disabilities (PWD) have the right to access public facilities and to<br /> participate in traffic because these are means to help them integrate into the community.<br /> However, the implementation of policies to ensure accessibility for people with disabilities to<br /> public facilities and means of transportation is still limited. Therefore, there should be solutions<br /> to overcome in the forthcoming.<br /> Keywords: people with disabilities, access to public facilities, access to public traffic.<br /> <br /> <br /> 1. Bảo đảm người khuyết tật tiếp cận tạo và nâng cấp nhà chung cư, trụ sở làm<br /> công trình công cộng việc và công trình hạ tầng kỹ thuật, công<br /> trình hạ tầng xã hội phải tuân thủ hệ thống<br /> Công ước quốc tế về quyền của người<br /> quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về xây dựng để<br /> khuyết tật, Điều 9 nêu rõ “Để người khuyết<br /> bảo đảm người khuyết tật tiếp cận. Luật<br /> tật có thể sống độc lập và tham gia trọn vẹn<br /> Xây dựng năm 2006 cũng đặt ra yêu cầu<br /> vào mọi khía cạnh cuộc sống, quốc gia<br /> chung đối với những công trình công cộng<br /> thành viên phải tiến hành các biện pháp<br /> là phải đảm bảo thiết kế theo tiêu chuẩn cho<br /> thích hợp để bảo đảm cho người khuyết tật<br /> người khuyết tật (Điều 52 khoản 1 điểm đ).<br /> được tiếp cận trên cơ sở bình đẳng với<br /> những người khác đối ở tất cả các môi Quy định này tạo bước đột phá mới<br /> trường vật chất, giao thông… và các vật trong việc xóa bỏ rào cản về vật chất, xã hội<br /> dụng và dịch vụ khác dành cho người dân, ở đối với người khuyết tật, bảo đảm quyền<br /> cả thành thị và nông thôn”. bình đẳng của người khuyết tật khi tham gia<br /> các hoạt động xã hội để họ có điều kiện hòa<br /> Nội dung trên đã được Luật người<br /> nhập cộng đồng. Các quy định về quy<br /> khuyết tật được cụ thể hóa tại Điều 39: quy<br /> chuẩn và tiêu chuẩn được xác định trên cơ<br /> định về việc phê duyệt thiết kế, xây dựng,<br /> sở các yêu cầu cơ bản của người khuyết tật<br /> nghiệm thu công trình xây dựng mới, cải<br /> khi sử dụng các công trình xây dựng hoặc<br /> <br /> 42<br />  Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 51/Quý II - 2017<br /> <br /> dịch vụ công cộng và các tính toán khoa việc cải tạo để đáp ứng yêu cầu này cũng<br /> học của cơ quan chuyên môn. Các văn bản được pháp luật đặt ra để đảm bảo quyền sử<br /> cụ thể được Bộ Xây dựng ban hành quy dụng của người khuyết tật bình đẳng với<br /> định chi tiết các yêu cầu kỹ thuật tối thiểu những người khác.<br /> bắt buộc phải tuân thủ khi xây dựng công Từ ngày 1/1/2025 mọi nhà chung cư,<br /> trình, nhằm đảm bảo để người khuyết tật công trình công cộng dù mới hay cũ đều<br /> tiếp cận và sử dụng. đảm bảo các điều kiện tiếp cận sử dụng cho<br /> Đây là những cơ sở pháp lý quan trọng đối tượng cư dân, đặc biệt là người khuyết<br /> để phê duyệt thiết kế, tiến hành việc xây tật. Cần đảm bảo người khuyết tật có thể thụ<br /> dựng, nghiệm thu xây dựng công trình mới, hưởng hay thực hiện quyền con người và<br /> cải tạo và nâng cấp nhà chung cư, trụ sở các quyền tự do cơ bản trên cơ sở bình đẳng<br /> làm việc, công trình hạ tầng kỹ thuật, công như những người bình thường khác.<br /> trình hạ tầng xã hội. Các cơ quan quản lý Trên thực tế, việc bảo đảm cho người<br /> Nhà nước về xây dựng có trách nhiệm tổ khuyết tật tiếp cận các công trình công cộng<br /> chức kiểm tra sự tuân thủ các quy định tại Việt Nam còn rất nhiều hạn chế. Hầu hết<br /> trong hoạt động xây dựng, đảm bảo người những người khuyết tật cho rằng rào cản<br /> khuyết tật tiếp cận sử dụng trên địa bàn. lớn nhất với họ chính là việc tiếp cận các<br /> Đối với nhà ở chung cư phải có bãi để công trình công cộng, đây là một trong<br /> xe công cộng, cần dành ít nhất 2% chỗ để những nguyên nhân khiến người khuyết tật<br /> xe cho người tàn tật; có ít nhất một đường khó hòa nhập và vươn lên trong xã hội.<br /> ra vào dành cho người khuyết tật (nhất là Hệ thống cơ sở hạ tầng nước ta còn<br /> người khuyết tật đi xe lăn) đến được các nhiều bất cập, nhiều công trình công cộng,<br /> không gian bên ngoài và bên trong công đặc biệt là những công trình cũ chưa chú ý<br /> trình; phải có một số lượng căn hộ ở không tới việc xây dựng các làn đường tiếp cận<br /> dưới 5% tổng số căn hộ đảm bảo người dành cho người khuyết tật. Tại nhiều tòa<br /> khuyết tật có thể tiếp cận sử dụng. Nếu nhà, công trình công cộng, nhà ga, bến xe,<br /> trong tòa nhà không đặt thang máy thì căn trên các tuyến đường, vỉa hè, cầu vượt dành<br /> hộ dành cho người khuyết tật phải bố trí ở cho người đi bộ thiếu những làn đường<br /> tầng trệt, trong đó phải tính đến điều kiện trượt dốc và hệ thống tay vịn dành cho họ<br /> chống ngập lụt vào mùa mưa lũ… Đối với hoặc công trình có xây dựng đường dốc cho<br /> các công trình công cộng như trụ sở cơ quan người đi xe lăn nhưng độ dốc quá lớn từ 20-<br /> hành chính, thư viện, bưu điện, siêu thị, 40 độ, độ rộng của đường dốc không đúng<br /> ngân hàng…phải bố trí đường dốc ở cửa ra tiêu chuẩn, không có tay vịn…Tại nhiều cơ<br /> vào, chỗ ngồi cho người khuyết tật. quan, văn phòng, nhà chung cư không bố trí<br /> Đối với các công trình công cộng đã điểm đỗ xe dành riêng cho xe 3 bánh hoặc<br /> được đưa vào sử dụng (nghĩa là đã xây có hầm để xe nhưng độ dốc lên xuống hầm<br /> dựng xong) nhưng không đảm bảo các tiêu lớn, xe của người khuyết tật khó lên xuống.<br /> chuẩn tiếp cận đối với người khuyết tật, Cửa nhà vệ sinh hoặc diện tích trong buồng<br /> 43<br />  Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 51/Quý II - 2017<br /> <br /> vệ sinh quá hẹp, nhiều nơi chỉ có xí xổm, có có quy định đảm bảo người khuyết tật tham<br /> nhiều bậc khi vào khu vệ sinh, khu vệ sinh gia giao thông như sau:<br /> không có tay vịn hỗ trợ người đi xe lăn hoặc - Đảm bảo quyền tham gia giao thông<br /> người dùng nạng, người mù. Nhiều tòa nhà cho người khuyết tật thông qua các quy<br /> thang máy để ở tầng 2, người khuyết tật định về việc hỗ trợ việc đi bộ của người<br /> không tiếp cận được vào thang máy… khuyết tật. Về mặt thiết kế của cơ sở hạ<br /> Khảo sát của Hội Người khuyết tật Hà tầng, đường đô thị xây dựng phải có hè phố,<br /> Nội và một số cơ quan chức năng công bố phần đường, cầu vượt, hầm và tổ chức giao<br /> năm 2015 (Cuốn sổ tay dành cho người thông cho người đi bộ, người khuyết tật đi<br /> khuyết tật tiếp cận công trình công cộng), lại an toàn, thuận tiện. Chẳng hạn trên tuyến<br /> kết quả nghiên cứu trong năm 2013-2014 về đường dành cho người đi bộ cần phải hạn<br /> mức độ tiếp cận công trình dành cho người chế các chướng ngại vật có trên đường (nắp<br /> khuyết tật tại 110 công trình công cộng lớn hố ga, cây cổ thụ…) và cần phải đặt các tấm<br /> tại Hà Nội, như: Bảo tàng lịch sử Quốc gia, lát dẫn hướng có cảm giác để dẫn đường<br /> Bảo tàng Hồ Chí Minh, Nhà tù Hỏa lò, Đền cho người khiếm thị. Ngoài việc lắp đặt tín<br /> Ngọc Sơn, Vườn hoa Lý Thái Tổ, Rạp hiệu đèn giao thông, biển báo, biển chỉ dẫn,<br /> Tháng Tám, Cung văn hóa Hữu nghị Việt nên có thêm các tín hiệu âm thanh hoặc chữ<br /> Xô, Tràng tiền Plaza, Bưu điện Hà Nội, nổi Braille để chỉ dẫn người khiếm thị khi<br /> chùa Trấn Quốc, ga Hà Nội, bến xe Mỹ qua đường…<br /> Đình… cho thấy phần lớn các công trình - Đảm bảo quyền tham gia giao thông<br /> trên chỉ có thể tiếp cận được 1 phần. Đa số cho người khuyết tật thông qua các quy<br /> các khó khăn chính họ gặp phải là đường định về việc sử dụng phương tiện giao<br /> vào chính, nhà vệ sinh không phù hợp. thông cá nhân của người khuyết tật. Điều<br /> Nguyên nhân chính của bất cập trên là 41 khoản1 Luật Người khuyết tật xác định,<br /> do nhận thức và quan tâm của xã hội đối với phương tiện giao thông cá nhân do người<br /> người khuyết tật còn hạn chế, thiếu nguồn khuyết tật sử dụng phải bảo đảm quy chuẩn<br /> lực để đầu tư, cải tạo sửa chữa các công kỹ thuật quốc gia và phù hợp với điều kiện<br /> trình, thiếu chế tài xử phạt và sự giám sát sức khỏe của người sử dụng.<br /> của các cơ quan thực thi pháp luật. - Đảm bảo quyền tham gia giao thông<br /> 2. Bảo đảm người khuyết tật tham cho người khuyết tật thông qua các quy<br /> gia giao thông định về việc sử dụng các phương tiện giao<br /> Nhu cầu tham gia giao thông là hết sức thông công cộng của người khuyết tật. Về<br /> cần thiết đối với người khuyết tật bởi đó là mặt thiết kế, phương tiện giao thông công<br /> một trong những phương tiện để họ tiếp cận cộng để người khuyết tật tiếp cận sử dụng<br /> với các cơ hội thông tin, việc làm, vui chơi phải đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia<br /> giải trí, đáp ứng nhu cầu hòa nhập xã hội và về giao thông tiếp cận do cơ quan nhà nước<br /> phục hồi chức năng. Pháp luật Việt Nam đã có thẩm quyền ban hành.<br /> <br /> 44<br />  Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 51/Quý II - 2017<br /> <br /> Ngoài ra, khi sử dụng các phương Trên xe buýt đã thiết kế các ghế ưu tiên cho<br /> tiện giao thông công cộng, người khuyết tật người khuyết tật ở gần cửa lên và có dán<br /> được ưu tiên mua vé, được giúp đỡ, sắp xếp biển chỉ dẫn người khuyết tật nhận biết.<br /> chỗ ngồi thuận tiện. Người khuyết tật đặc Tại thành phố Hồ Chí Minh, tính đến<br /> biệt nặng và người khuyết tật nặng được tháng 4/2016 có 263 xe buýt chuyên dùng<br /> miễn, giảm giá vé, giá dịch vụ khi tham gia dành cho người khuyết tật, chiếm hơn 10%<br /> giao thông bằng một số phương tiện giao tổng lượng xe tham gia vận tải hành khách<br /> thông công cộng theo quy định của Chính công cộng bằng xe buýt. Trong đó có 14 xe<br /> phủ (Điều 41, khoản 3, 4, Luật Người buýt có gắn bệ nâng hạ tự động dành cho<br /> khuyết tật). người khuyết tật sử dụng xe lăn, 43 xe sàn<br /> Từ năm 2012 đến nay, việc thực hiện thấp và 206 xe sàn bán thấp, thuận tiện cho<br /> pháp luật về tham gia giao thông của người người khuyết tật sử dụng. Có 18 tuyến/105<br /> khuyết tật đã có những kết quả nhất định ở tuyến xe buýt có trang bị thiết bị trợ giúp,<br /> các thành phố lớn. Một số địa phương như sàn thấp hoặc bán thấp thuận lợi cho người<br /> Thành phố Hồ Chí Minh và Hà Nội cấp thẻ khuyết tật tham gia. Có 350/497 nhà chờ xe<br /> xe buýt miễn phí cho 100% người khuyết buýt có cải tạo lối lên xuống cho người<br /> tật có nhu cầu và có khả năng tự tham gia khuyết tật đi xe lăn tiếp cận sử dụng. Có<br /> giao thông. Các công trình giao thông mới 2.460/2.600 xe buýt có bố trí ghế dành riêng<br /> mở đã bảo đảm cho người khuyết tật tiếp cho người khuyết tật. Đã cấp hơn 11.000 thẻ<br /> cận được chú ý hơn, đặc biệt ở thành lớn đi xe buýt miễn phí cho người khuyết tật14.<br /> như Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, người khuyết tật vẫn gặp rất<br /> Thành phố Hà Nội đã chú ý đến vỉa hè, nhiều khó khăn trong tham gia giao thông.<br /> đường trong các khu đô thị mới Ciputra, Mễ Chẳng hạn, vỉa hè, đường rất khó sử dụng<br /> Trì, Trung Hòa - Nhân Chính, tiến hành lắp cho người khiếm thị và người khuyết tật<br /> bảng thông tin điện tử LED trên xe buýt để vận động vì không có lối dẫn, không có chữ<br /> thay thế toàn bộ các bảng lật phục ổ điện nổi Braille và tín hiệu âm thanh trên các chỉ<br /> giúp hiển thị đa dạng các thông tin như số dẫn của đèn giao thông cho người khiếm<br /> hiệu tuyến, tên tuyến, hướng đi của xe, các thị, không có đường dốc cho người đi xe<br /> tuyến tăng cường, các tuyến buýt nhanh, số lăn... Rất ít bến xe, nhà chờ xe buýt có<br /> điện thoại đường dây nóng. Tại nhà chờ và đường cho người đi xe lăn. Các phương tiện<br /> điểm dừng xe buýt cũng được lắp bảng giao thông như xe buýt, xe khách, tàu hoả<br /> thông tin điện tử LED giúp hành khách, đặc chưa có đầy đủ trang thiết bị như quy định<br /> biệt là người khuyết tật (người điếc, người cho người khuyết tật tiếp cận. Hầu hết các<br /> câm) có được đầy đủ thông tin mình cần khi xe buýt đều có sàn xe cao hơn 70cm, thậm<br /> tham gia hoạt động buýt như: danh sách chí tới 1m, không phù hợp với người khuyết<br /> tuyến đi qua, xe tuyến sắp đến và những xe<br /> tuyến sắp đi, khoảng cách xe sắp đến cũng 14<br /> Sở giao thông vận tải thành phốHồ Chí Minh, Hội<br /> như thời gian và xe tuyến chuẩn bị xuất bến. nghị tổng kết 10 năm thực hiện chính sách miễn vé đối<br /> với NKT<br /> 45<br />  Nghiªn cøu, trao ®æi Khoa häc Lao ®éng vµ X· héi - Sè 51/Quý II - 2017<br /> <br /> tật khi lên xuống. Mặt khác, trên các xe đều TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> không bố trí diện tích dành cho xe lăn,<br /> muốn có vị trí cho xe lăn phải tháo ghế và 1. Công ước Quốc tế về quyền của người<br /> khuyết tật.<br /> gia cố yếu tố an toàn. Cơ sở hạ tầng tại các 2. Luật người khuyết tật số 51/2010/QH 12<br /> cảng hàng không chưa thuận lợi cho người ngày 17 tháng 6 năm 2010.<br /> khuyết tật. Chỉ có 5/22 sân bay có xe nâng 3. Bộ Lao động – Thương binh và xã hội,<br /> Báo cáo kết quả thực hiện công tác bảo trợ xã<br /> hỗ trợ người khuyết tật lên/xuống máy bay. hội năm 2013.<br /> Các bảng đèn LED, bảng chỉ dẫn, hệ thống 4. Báo cáo kết quả hoạt động trợ giúp<br /> âm thanh cung cấp thông tin hành trình, chỉ người khuyết tật năm 2013 của các Bộ, ngành<br /> liên quan và các tổ chức vì người khuyết tật.<br /> dẫn an toàn cho người khiếm thị, khiếm<br /> 5. Trang thông tin hỗ trợ người khuyết tật<br /> thính cũng hạn chế15. http://nccd.vn<br /> 6. ILO, Tài liệu hướng dẫn giảng dạy:<br /> 3. Khuyến nghị Hướng tới cơ hội làm việc bình đẳng cho người<br /> Để bảo đảm người khuyết tật tiếp cận khuyết tật thông qua hệ thống pháp luật, năm<br /> 2006.<br /> dễ dàng hơn đối với công trình công cộng, 7. Uỷ ban các vấn đề xã hội, báo cáo kết<br /> giao thông, trong thời gian tới cần đẩy quả giám sát việc thực hiện chính sách, pháp<br /> mạnh các giải pháp sau: luật về người khuyết tật, 11/10/2015.<br /> <br /> Một là cần nâng cao trách nhiệm trong<br /> công tác quản lý Nhà nước của các Bộ xây<br /> dựng và Bộ giao thông vận tải, tăng cường<br /> hướng dẫn, thẩm định, kiểm tra, giám sát<br /> thực hiện các quy định, quy chuẩn kỹ thuật<br /> quốc gia về bảo đảm người khuyết tật tiếp<br /> cận trong xây dựng các công trình công<br /> cộng và phương tiện giao thông.<br /> Hai là đẩy mạnh sự tuân thủ Bộ quy<br /> chuẩn tiêu chuẩn tiếp cận công trình cho<br /> người khuyết tật của các chủ công trình, cơ<br /> quan quản lý công trình công cộng, giao<br /> thông.<br /> Ba là tiếp tục tuyên truyền nâng cao<br /> nhận thức của các cấp, các ngành, các đối<br /> tượng hoạt động trong lĩnh vực đầu tư, xây<br /> dựng, giao thông. Tổ chức các lớp tập huấn<br /> kỹ thuật thiết kế, xây dựng công trình bảo<br /> đảm cho người khuyết tật tiếp cận./.<br /> <br /> 15<br /> Hội Nghị về tiếp cận giao thông hàng không đối với<br /> người khuyết tật, 18/5/2016, Đà Nẵng.<br /> 46<br />