Địa Chí Toàn Thư - Quãng Ngải phần 4

Chia sẻ: Dqwdqdf Dwqdfewf | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:0

Thêm vào BST

Báo xấu

130
lượt xem 21
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Núi Ấn còn được Nguyễn Cư Trinh vịnh trong Quảng Ngãi thập cảnh (sau là Quảng Ngãi thập nhị cảnh) là "Thiên Ấn niêm hà"

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Địa Chí Toàn Thư - Quãng Ngải phần 4

Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 173
Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 174
Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 175
PH N III KINH T * Nông nghi p – th y l i * Lâm nghi p * Ngư nghi p * Công nghi p – Ti u th công nghi p * Thương m i – du l c h * Tài chính – Ti n t - Ngân hàng * Giao thông – V n t i * Bưu ñi n * ði n l c Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 1
CHƯƠNG NÔNG NGHI P – TH Y L I X II I. NÔNG NGHI P Qu ng Ngãi là m t t nh thu c vùng duyên h i Nam Trung B , s n xu t nông nghi p t hư ng không thu n l i b ng các vùng B c B và Nam B . Qu ng Ngãi có ñ ng b ng nh h p, ñ t ñai c n c i, ñ a hình ph c t p do b c hia c t b i nhi u gò, ñ i và các nhánh núi ñâm ngang ra bi n. Do ñ a hình có ñ d c tương ñ i l n, các con sông Qu ng Ngãi có lưu lư ng dòng ch y l n v mùa mư a, thư ng gây nên lũ l t; v mùa n ng, các dòng sông thư ng b khô ki t, gây nên h n hán. S n xu t nông nghi p thư ng ch u nh hư ng tr c t i p c a c h ñ khí h u nhi t ñ i gió mùa c a khu v c duyên h i mi n Trung. H ng năm, có t hai ñ n ba c ơn bão ñ b tr c ti p và nhi u ñ t áp th p nhi t ñ i kéo theo mưa l n gây thi t h i n ng cho s n xu t nông nghi p. Tuy nhiên, v i ñ c tính c n c ù, ch u khó, sáng t o, ngư i nông dân luôn bi t kh c ph c nh ng b t l i c a thiên nhiên ñ nông nghi p Qu ng Ngãi t th i s ơ khai ñ n hi n ñ i v n luôn gi m t v trí h t s c quan tr ng trong n n kinh t c hung c a t nh. NĂM 1884 TR 1. NÔNG NGHI P TH I PHONG KI N (T V TRƯ C) Dư i th i Vương qu c Chămpa, d i ñ t h p t ñèo H i Vân ch y d c theo b bi n mi n Trung v phía nam, lưng t a vào dãy Trư ng Sơn, trong ñó có Qu ng Ngãi, t ng ñư c mô t là nơ i "b n mùa m áp", "cây c mùa ñông tươi t t, b n mùa ñ u ăn rau s ng"(1). "Nông nghi p tr ng lúa nư c c a ngư i Chăm phát tri n khá cao mà ñ n nay v n còn th y ñư c d u v t qua nh ng h th ng th y l i tinh x o v i quy mô l n còn lưu l i trên nhi u cánh ñ ng mi n Trung. Chính nơi ñây ñã ra ñ i gi ng lúa chín s m m t trăm ngày mà ñ n th k th XVIII ñư c truy n bá sang Trung Hoa t o nên s ñ t bi n trong nông nghi p vùng Hoa Nam"(2). Tuy nhiên, nh n ñ nh trên ch ñúng v ñ i t h , v toàn c c , t c toàn b ñ a bàn mà ngư i Chăm xưa có c ư trú, ch không th áp d ng ñúng cho t ng khu v c . Ngư i Chă m xưa ñ a bàn Qu ng Ngãi dân c ư tương ñ i thưa th t (3), vi c kh n ñ t ñ s n xu t nông nghi p í t i. V l i, khi ñ t Qu ng Ngãi thu c v nhà nư c phong ki n ð i Vi t, thì ph n l n ngư i Chăm theo chúa Chă mpa rút v phương Nam(4). Ru ng ñ t tr nên hoang hóa m t ph n. Trong th i kỳ c ác tri u ñ i phong ki n Vi t Nam, nông nghi p Qu ng Ngãi ti p t c có s phát tri n. Kinh t th i phong ki n luôn l y nông nghi p làm c ăn b n. Ngư i Vi t d i c ư vào Qu ng Ngãi sinh s ng, l p nghi p, ñem k t hu t nông nghi p t B c B và B c Trung B vào ñ áp d ng vùng ñ t m i, t t nhiên c ũng có k th a nh ng k thu t c anh tác c a ngư i Chăm. M t ñ c thù r t rõ c a nông nghi p Qu ng Ngãi th i phong ki n là nó g n li n v i quá trình di dân và khai Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 2
kh n ñ t hoang trong m t th i kỳ dài su t m y t h k , kèm theo vi c xây d ng th y l i. Th i nhà H , s au khi có ñ t C Lũy ð ng (Qu ng Ngãi), nhà nư c phong ki n ð i Ngu ñã ra l nh di dân vào khai kh n, l i c p trâu cho cày c y(5). T khi vua Lê Thánh Tông thi t l p th a tuyên Qu ng Nam v s au, c ư dân Vi t ti p t c di c ư vào l p làng, kh n ñ t. Ti p s au nhà Lê, ñ n ñ i Lê Trung hưng và nh t là ñ i c ác chúa Nguy n, vi c di dân và kh n ñ t v n g n li n nhau và ti p t c ñư c ñ y m nh. Tuy nhiên, ru ng ñ t c hưa vào quy c nên khó bi t ñư c tình tr ng nông nghi p th i b y gi r a sao. "T trư c thu ru ng ñ t Thu n Qu ng chưa có ñ nh ng c h, c m i năm g t xong, sai quan ñ n xét s ru ng ñ t hi n c y mà thu thu . Quang Hưng năm th 9 ( 1586), tri u Lê sai Hi n s át s Nguy n T o vào khám ñ c ru ng ñ t Thu n, Qu ng ñ thu thu . Nguy n T o c m m n ðoan Qu n c ông (Nguy n Hoàng) nên không ñi khám ñ c , ch s ai các ph , huy n t làm s n p ông thôi"(6). Ngoài y u t c h quan như v y, thì v khách quan, do vi c khai kh n r u ng ñ t v n t i p t c v i s lư ng l n, nên vi c ño ñ c, biên chép c ũng r t khó th c hi n. ð n kho ng cu i t h i kỳ c ác chúa Nguy n, theo ghi chép c a Lê Quý ðôn trong Ph biên t p l c , thì "X Qu ng Nam g m 25 huy n và 1 châu. Căn c vào s b ru ng ñ t năm Giáp Thân (1764) và năm ð inh H i (1767), huy n Bình Sơn, huy n Chương Nghĩ a, huy n M Hoa thu c ph Qu ng Nghĩ a, th c tr ưng ru ng, ñ t là 52.639 m u, 2 sào, 3 thư c, 3 t c , 6 phân(7). Theo ñ nh l ph i n p lúa c ng 1.221.882 thăng, 4 h c , còn s ti n n p thay cho lúa tô ru ng, ñ t xã Thanh H o(8) c ùng v i s ti n n p thay cho lúa tô phư ng Câu Bàng và Lý Phư ng thì không ñư c tính vào"(9). Sách trên còn cho bi t thêm: "T i c ác trư ng thu lúa c a ñi n tô thu c c ác huy n trong x Qu ng Nam, các t ng, xã, thôn, phư ng cùng các t c b c ph c anh ñ u ph i n p m t s g o và m t s t i n c ung ñ n ñi n m u. Ba huy n thu c ph Qu ng Ngãi ph i n p s g o c ung ñ n ñi n m u c ng 559 bao, 22 thăng, 6 h c và s ti n c ung ñ n c ng 167 quan, 9 ti n ñ ng và 8 ch t i n ñ ng". Lê Quý ðôn nh n xét: "X Thu n Hóa, v c a c i, châu, báu ch ng có bao nhiêu, n u c n dùng th gì thì ngư i ta c ũng ph i l y x Qu ng Nam (trong ñó có Qu ng Ngãi) vì x Qu ng Nam là nơ i ru ng nương phì nhiêu vào b c nh t t rong thiên h ,... ru ng ñ ng bao la bát ngát, lúa dé, ngô, kê tươ i t t ñ p ñ , c ho ñ n c ác th hương v như tr m hương, t c hương, tê, ngưu, voi, vàng b c , ñ i m i, châu ng c , bông gòn, sáp ong, m t, d u s ơn, cau tươi, h tiêu, cá, mu i, các th g ñ u s n xu t ñây c "(10). Th i Tây Sơn, nông nghi p c ũng ñư c chú tr ng, ñ c bi t là vi c ph c hóa (ru ng hoang do chi n tranh), chú tr ng ñ n v n ñ ru ng ñ t c ho nông dân nghèo. Bư c sang ñ u th i kỳ nhà Nguy n, b c tranh nông nghi p Qu ng Ngãi có ph n s a sút, nguyên nhân chính có th là do trư c ñó ñã di n ra cu c c hi n tranh kéo dài, k c n i c hi n (Lê - M c , Tr nh - Nguy n, Nguy n - Tây Sơn) và chi n tranh ch ng xâm lư c th i Tây Sơn (di t Xiêm, ñánh Thanh). Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 3
Sách ð i Nam th c l c do Qu c S quán tri u Nguy n biên so n, chép r ng vào năm Gia Long th 18 (1819) s công tư ñi n th Qu ng Ngãi có hơn 60.000 (11) m u . Sách ð i Nam nh t th ng chí c ũng c a Qu c S quán tri u Nguy n, chép r ng thu ru ng ñ t ñ i vua T ð c Qu ng Ngãi là 50.934 m u(12). Chưa hi u vì lý do gì ru ng ñ t th i này l i th p hơn tri u Gia Long và c trong th i c húa Nguy n trư c kia (như Ph biên t p l c ñã d n). ði u c h c c h n là ngoài h u qu do chi n tranh ñ l i, thì y u t khí h u, th i ti t c ũng có tác ñ ng r t l n ñ n s n xu t nông nghi p Qu ng Ngãi th i kỳ này. R t nhi u l n s ách ð i Nam th c l c chính biên c a Qu c S quán tri u Nguy n biên chép v tình tr ng h n hán, l t l i, bão t nh hư ng nghiêm tr ng ñ n mùa màng Qu ng Ngãi. ð i n hình là nă m t S u 1865, dân Nam - Ngãi ph i phiêu d t ra t n Th a Thiên ñ ki m s ng; năm M u D n 1878 di n r a "L t B t quá" khi n "Ba huy n Qu ng Ngãi mư i ph n t tơ i" (vè L t B t quá c a Tú tài Phan Thanh), nông dân Qu ng Ngãi h t s c ñiêu ñ ng(13). Tuy là ngành s n xu t c hính, nhưng do ñi u ki n v khí h u, th i t i t, ñ a hình, k c ñi u ki n k t hu t thô s ơ, mà s n xu t nông nghi p Qu ng Ngãi v n khó phát tri n. ð c ó th s inh t n, ngư i dân Qu ng Ngãi ñã ph i c h u ñ ng c nh thi u th n, lao ñ ng h t s c c c nh c . Quanh nă m, su t tháng, h t lúa ñ n khoai, h t khoai ñ n mía, h t mía ñ n b p,... tr nh ng trư ng h p b t kh kháng như l t bão, h n hán, không khi nào ngư i dân ch u ñ ñ t ngh . Do ñ a hình có ñ ng b ng, gò ñ i xen k nên nhi u khi trên cùng m t vùng mà nơ i này g t lúa, ñ u kia cày ru ng, ñ ng trư c ph t mía, ñ ng sau cu c ñ t. Nhà nông chăm lo tr ng t a như ng do ñ t x u nên hàng năm thu ho c h không ñư c bao nhiêu, thư ng dùng khoai, ñ u tr n vào c ơm g o m i ñ ăn(14). S n ph m c hính c a nông nghi p Qu ng Ngãi trong th i kỳ này là lúa, mía và các lo i c ây tr ng khác như : mì, khoai lang, ñ u ph ng, dâu t m... S lư ng các lo i s n ph m trên, s li u không nói rõ là bao nhiêu. V th i v gieo tr ng, ngư i xưa ñã bi t d a vào nông l c h ñ tr ng các lo i c ây nông nghi p trên t ng vùng ñ t c ao, ñ t th p nên 4 mùa ñ u c ó gieo tr ng, ngư i làm nông ít khi r nh r i. Ru ng thì có các lo i: ru ng 1 v , 2 v lúa, c ũng có m t í t ru ng 3 v . Các gi ng lúa trong th i kỳ này ch y u là ba trăng, trì trì, gi ng tàu núp, chiêm ng , bát nguy t. ðây là nh ng gi ng lúa ñ a phương có t xa xưa, thích h p v i ñi u ki n t nhiên c a nhi u vùng, thư ng cao cây, g o ngon nhưng năng su t th p, d ñ ngã khi g p mưa to, gió l n. Ngoài ra, còn có các gi ng lúa như xâu chu i, lúa vung, lúa ti n, lúa c , lúa cúc, lúa bông rinh. Các lo i lúa này thư ng gieo trên các nương, r y mi n núi, hi n nay h u h t không còn n a. ð n c u i năm 2005, gi ng lúa bông rinh v n c òn tr ng m t í t th tr n Di Lăng, huy n Sơn Hà. Tùy theo ñ a hình và ngu n nư c tư i mà cây lúa ñ ng b ng thư ng c y vào nhi u v khác nhau trong nă m. Thư ng thì tháng 2 gieo m c y lúa bát ngo t Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 4
(nguy t), tháng 8 c y lúa tàu núp, tháng 10 c y lúa ba tr ăng, bông rinh, tháng 12 c y lúa trì trì. mi n núi, ngư i Hrê ( c ác huy n Ba Tơ, Sơn Hà, Minh Long) bi t t r ng lúa nư c, bi t làm các ñ p b i ñ l y nư c tư i cho lúa. Ngư i Ca Dong và ngư i Cor làm nươ ng, r y là ch y u. Thư ng vào ñ u tháng 6 thì d n nương, ñ t r y c h có mưa giông m i tr ng lúa, b p. Bên c nh lúa, cây mía d n d n phát tri n và tr thành cây tr ng ñ c c h ng truy n th ng c a Qu ng Ngãi. Ngay t t h i nhà Nguy n, tri u ñình có l h ng nă m ñ t mua ñư ng cát Qu ng Ngãi. ð i u ñó cho th y ngh tr ng mía, làm ñư ng Qu ng Ngãi thu c lo i n i b t nh t trong nư c th i b y gi . Trong b s ách ð i Nam th c l c, do Qu c S quán tri u Nguy n ghi theo l i biên niên s , h u như năm nào tri u ñình c ũng ng ti n ñ t mua ñư ng cát Qu ng Nam, Qu ng Ngãi. Ch ng h n năm 1836 (dư i tri u vua Minh M ng) tri u ñình ñ t mua ñư ng cát Qu ng Ngãi 110 v n c ân, Qu ng Nam 90 v n c ân(15); năm 1842 (dư i tri u vua Thi u Tr ) ñ t mua Qu ng Ngãi 800.000 cân ñư ng cát, Qu ng Nam 600.000 cân ñư ng cát(16). T t nhiên s ñư ng do tri u ñình ñ t mua ch m i là m t ph n s n lư ng th c c ó, nhưng qua t l mua như t rên, ta có th ph ng ñoán r ng Qu ng Nam, Qu ng Ngãi là hai t nh tr ng mía làm ñư ng nhi u nh t t rong nư c, trong ñó Qu ng Ngãi th nh hơn nhi u. Mía ñư c tr ng th i kỳ này dĩ nhiên là gi ng mía n i ñ a, có năng su t th p. Tuy v y, vi c tr ng ph bi n c ây mía và làm ñư ng cát là m t c ách ch n l a khá ñúng ñ n, trong ñi u ki n ñ t gò Qu ng Ngãi khá nhi u và có r t nhi u c hân ñ t không phù h p c ho tr ng lúa, nht là v n ñ gi i quy t nư c tư i r t khó khăn. Ngh t r ng dâu, nuôi t m phát tri n c ác vùng bãi b i ven các sông l n như Trà Khúc, Phư c Giang, sông V . T t háng Giêng ñ n tháng 9, tháng nào c ũng nuôi t m ñư c. Tuy nhiên, vào mùa ñông tr i rét, lá dâu vàng r ng nên vi c nuôi t m thưa th t(17). 2. NÔNG NGHI P TH I PHÁP THU C (1885 - 1945) Nông nghi p Qu ng Ngãi th i Pháp thu c v c ơ b n ti p n i th i phong ki n, có m t s c i bi n nhưng ít i, không ñáng k . L i c anh tác c truy n v n t i p t c t n t i ñ ng b ng và mi n núi. N u như ñ ng b ng có m t s c huy n bi n nh t ñ nh, thì mi n núi h u như v n gi nguyên như th i kỳ trư c. 2.1. TR NG TR T Nói ñ n tr ng tr t trư c h t là nói ñ n ru ng ñ t. V t ng di n tích ru ng ñ t, ñ u th i kỳ Pháp thu c , t c vào kho ng tri u vua ð ng Khánh (1886 - 1888), ru ng ñ t Qu ng Ngãi có kho ng 50.834 m u, trong ñó: ru ng là 49.914 m u, ñ t là 920 m u; huy n Chương Nghĩ a có ru ng ñ t 12.557 m u (ru ng là 12.121 m u, ñ t là 436 m u); huy n Bình Sơn c ó ru ng ñ t 20.573 m u (ru ng 20.218 m u, ñ t 355 m u); huy n M ð c có ru ng ñ t 17.704 m u (ru ng 17.575 m u, ñ t 129 m u)(18). Nă m Thành Thái th 10 (1898), s ru ng ñ t Qu ng Ngãi có Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 5
51.499 m u 3 s ào; năm Thành Thái th 11 (1899) thì ñ nh l m i v thu ru ng ñ t, t ng c ng có ñ n 57.125 m u; năm 1906 có 105.267 m u(19). ð i u khó hi u là ch trong vòng 7 năm (t 1899 ñ n 1906) mà s li u ghi ru ng, ñ t Qu ng Ngãi tăng g n g p ñôi v i g n 50.000 m u. ð n nă m 1933, Qu ng Ngãi có 136.376 m u ñ t tr ng tr t c ó ch u t hu , ñ ng b ng là 131.748 m u, mi n núi là 4.628 m u(20). V c h ñ s h u ru ng ñ t, có công ñi n c ông th và tư ñi n tư th . Trong tư ñi n tư th , theo th ng kê c a c ác ph , huy n th i b y gi t hì Qu ng Ngãi có g n 800 ngư i có ru ng ñ t t 10 ñ n trên 100 m u và ñư c chia ra như s au: t 10 ñ n 20 m u c ó 568 ch ; t 20 ñ n 50 m u c ó 170 ch ; t 60 ñ n 100 m u c ó 35 ch ; trên 100 m u c ó 9 ch . Như v y, s c h ñ t Qu ng Ngãi có s ru ng ñ t l n không nhi u, ph n l n thu c lo i v a và nh . S c h ñ t c hi m h u t rên 100 m u c ó Nguy n Hy (con c a Nguy n Thân) Nghĩ a Hòa (Tư Nghĩ a) có 600 m u; Nguy n Thư ng Hi n Tân H i (ð c Ph ) có 485 m u; Nguy n Tiên (con c a Bang Trình) Hành Phong có 348 m u; Phan Quang Thao Sơn T nh c ó 285 m u; Nguy n Thao Nghĩ a Hòa có 131 m u; Phan Quang Chương Hành Phư c (Nghĩ a Hành) có 125 m u; Phùng ð c Siêu Sơn T nh c ó 114 m u; Võ B t T nh Hi p (Sơn T nh) có 100 m u. Ch ñ t l n t hư ng là ngư i có ch c s c quan tr ng nông thôn, có quan h c hính tr c h t c h ñ i v i t ri u ñình nhà Nguy n và th c dân Pháp. Các ch ñ t là nh ng ngư i giàu có, thư ng dùng nhi u t h ño n bóc l t tá ñi n (ngư i thuê ñ t) thông qua vi c thu tô, cho vay n ng lãi ñ ngư i nông dân ph i l thu c hoàn toàn vào h . Dù m t mùa, ñói kém nhưng tá ñi n v n ph i n p ñ tô, t c c ho h . Có gia ñình không ñ t i n n p, ph i bán v , ñ c on. Tuy v y, c ũng có không ít ch ñ t c m thông v i n i khó nh c c a ngư i nông dân, bi t giúp ñ nh ng ngư i tá ñi n trong lúc kh n khó, tr c ti p ho c gián ti p ng h s nghi p ñ u tranh giành ñ c l p c ho nư c nhà. Nh ng ngư i không có ru ng ñ t ph i ñi ñ n c ác vùng khác làm ăn. Theo tài li u lúc b y gi , s ñi làm ngoài t nh vào nh ng năm 1929 - 1933 có trên 2.500 ngư i: ph Bình Sơn 48 ngư i, ph Sơn T nh 344 ngư i, ph M ð c 456 ngư i, ph Tư Nghĩ a 287 ngư i, huy n ð c Ph 791 ngư i, huy n Nghĩ a Hành 125 ngư i(21). T p quán và trình ñ c anh tác gi a ñ ng b ng và mi n núi c ũng có nhi u ñi m khác nhau. ñ ng b ng, ngư i dân bi t d a vào các ti t trong nông l c h ñ gieo tr ng cho t ng lo i c ây, bi t c h n nh ng gi ng cây t t, bi t làm c , bón phân, chăm sóc ñ c ây tr ng cho năng su t c ao. Còn mi n núi, ñ ng bào các dân t c í t ngư i c ũng l y nông nghi p làm ngh s n xu t c hính. Nơ i nào có ru ng thì s n xu t lúa, nơ i không có ru ng thì làm r y ( ho ñi n). ð i v i ru ng lúa nư c, ngư i dân cày c y r i m i tháo nư c vào ru ng, ñ n khi lúa chín thì thu ho c h mà không ch u làm c , bón phân, do v y năng su t ñ t r t th p. V c ách làm nươ ng r y, ngư i dân ch n nh ng vùng ñ t t t, ch t phát cây c i, dây leo, b i r m ñ c ho khô, Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 6
c hâm l a ñ t, sau khi có mưa giông thì ch c l ñ tr ng lúa, b p, khoai, s n mà không chăm sóc, bón phân, làm c mãi cho ñ n khi thu ho c h. Do t p quán canh tác như trên, ñ phì c a ñ t ñai không ñư c b i ñ p nên ch tr ng ñư c t hai ñ n ba v , ñ t x u ph i b ñi tìm ch ñ t khác, vài ba mùa sau tr l i c h t phát, ñ t r y ñ tr ng t a(22). Hơn th , l i c anh tác này còn góp ph n làm cho các vùng ñ i núi ph n nào trơ tr i, ñ t ñai b thoái hóa, xói mòn, lũ quét... do không còn cây r ng ñ gi nư c và ngăn c n dòng ch y trong mùa mưa lũ. Ngh t r ng lúa nư c Qu ng Ngãi ñư c du nh p qua nh ng c ư dân di c ư t mi n B c vào, nhưng có nh ng c i ti n nh t ñ nh, ñơn c như mi n B c thư ng cày, b a b ng m t con trâu v i c ày chìa vôi, còn Qu ng Ngãi thư ng cày b a b ng hai con bò (ho c trâu nhưng không nhi u) v i m c ày có tr nh, to hơ n cày chìa vôi mi n B c . Nhà nông thư ng dùng trâu, bò ho c c u c ñ làm ñ t. ð t ñư c cày, x i, phơi cho khô n , s au ñó cho nư c vào b a k m i c y. Di n tích tr ng lúa toàn t nh, năm 1933, có kho ng 97.566 m u trong t ng s 131.748 m u r u ng ñ t. Trong s ñó, di n tích ñ t tr ng lúa ñ ng b ng là 88.480 m u: huy n M ð c có 22.400 m u, Tư Nghĩ a có 18.800 m u, Bình Sơn có 17.800 m u, Sơn T nh c ó 10.376 m u, ð c Ph có 10.084 m u, Nghĩ a Hành c ó 9.020 m u; di n tích ñ t tr ng lúa mi n núi là 9.086 m u, huy n c ó di n tích tr ng lúa l n nh t là Ba Tơ v i 4.000 m u, ti p theo là Sơn Hà 2.000 m u, Minh Long 1.804 m u và Trà B ng 1.282 m u. Như v y, t ng di n tích lúa mi n núi ch tương ñương di n tích tr ng lúa c a huy n Nghĩ a Hành và chi m c hưa t i 1/10 t ng di n tích tr ng lúa toàn t nh cùng th i ñ i m. ð t tr ng lúa nhi u nh t là ñ a h t huy n Ba Tơ, k ñ n là Sơn Hà, Minh Long, t c ñ a bàn c ư trú c a dân t c Hrê c ó truy n th ng tr ng lúa nư c khá n i b t. Theo s li u ñáng chú ý c a Nguy n ðóa - Nguy n ð t Nhơ n ghi trong t p ð a dư Qu ng Ngãi xu t b n năm 1939 cho bi t, di n tích tr ng lúa Qu ng Ngãi là 50.000 m u t ây (ha)(23). Như v y, so v i s li u nă m 1933 là khá trùng kh p (có tăng nhưng ít). S n lư ng lương th c s n xu t ra trong nă m 1933 là 44.070 t n, dân s Qu ng Ngãi vào th i ñi m này có 438.059 ngư i, n u l y t ng s lúa mà chia cho ñ u ngư i thì bình quân ch ñư c 100,6kg/ngư i/năm. N u tính nhu c u ăn c a m i ngư i là 300kg/nă m thì còn thi u g n 200kg. Nhà nông, l y lúa làm s n ph m c hính, m i th c hi tiêu trong gia ñình ñ u trông vào h t lúa. Tuy v y, s lúa xu t c ng qua các c a bi n C Lũy, Sơn Trà và Sa Huỳnh năm 1931 v n c ó trên 80,22 t n. ðây là s lúa c a c ác ch ñ t bán cho tư t hương ñ xu t kh u. Ngư c l i, chính quy n th i ñó c ũng có nh p kh u 1.245,3 t n lúa do m t s nhà giàu c n tr lúa, g o ñ bán ho c phòng lúc chi n tranh, m t mùa, còn ngư i nông dân v n s ng trong c nh thi u ñói. Ngoài lúa, các lo i ngô, s n và khoai lang c ũng là ngu n lươ ng th c c a ngư i dân Qu ng Ngãi. Di n tích ngô trong toàn t nh ư c ñ t 9.986 m u, huy n c ó di n tích ngô nhi u nh t là Bình Sơn v i 7.000 m u, huy n Tư Nghĩ a 2.000 m u. S n Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 7
lư ng ngô s n xu t ra kho ng 798.880 ang (tương ñương 4.000 t n). Di n tích khoai lang và s n ư c tr ng 9.754 m u, nhi u nh t là Bình Sơn 3.900 m u, M ð c 2.149 m u, Sơn T nh 1.050 m u, các huy n khác như Tư Nghĩ a, ð c Ph , Nghĩ a Hành, Sơn Hà... m i huy n tr ng vài tră m m u. S n lư ng kho ng 682.780 ang (tương ñương 3.414 t n). S n t r ng nhi u c ác vùng gò ñ i trung du và mi n núi, m t s nơ i ñ ng b ng c ũng có tr ng s n nhưng ch trên nh ng vùng ñ t c ao không ng p nư c. Khoai lang tr ng nhi u c ác vùng ñ t xám b c màu, nh t là vùng ñ t c át pha ven bi n thư ng có hàm lư ng tinh b t c ao. Do lúa g o í t nên ngư i dân dùng khoai, s n ñ n vào c ơm m i ñ ăn. Ph n l n khoai lang và s n ñư c thái lát phơi khô c t tr ñ ăn d n. Cây mía ti p t c kh ng ñ nh là cây tr ng chính Qu ng Ngãi. T p L’Annam en 1906 c hép: "Hơn t t c c ác t nh Trung Kỳ, vi c tr ng mía r t ph n th nh Qu ng Ngãi…". T p tài li u c ó m t s s li u ñáng chú ý v t ng di n tích mía th i ñi m này là 4.000ha; theo báo cáo c a Fôrê (Fauré) năm 1901 thì tr ng lư ng c a c ây mía sau khi róc lá trung bình là 750g, s n lư ng mía cây trên 1ha kho ng 18 t n… Con s này khá th p, có l do th i b y gi nông dân v n dùng gi ng "mía s t" c truy n, và do ngu n nư c tư i chưa ñ m b o(24). Năm 1925, Công s Pháp Labooc ñơ (A. Laborde) vi t trong t p kh o v Qu ng Ngãi: "S giàu có và phong phú c a t nh này c ũng n m trong vi c tr ng mía. Nh ng ngư i s h u c h v ñ t ru ng có nh ng ñ ng ru ng g i là "ru ng cao", thì h thích tr ng mía trong vùng ñ t ru ng c a h hơ n, vi c tr ng mía hi m khi ch u tác h i b t thư ng b i t nhiên, và vi c thu ho c h mía ñã tìm ñư c l i r a thư ng xuyên t phía ngư i Hoa Thu Xà, h s xu t c ng ñư ng m t s ang H ng Kông (…). H ñã xu t kh u c ho ñ n 12.000 t n mía (ñư ng) hàng nă m"(25). Ngh tr ng dâu, nuôi t m Qu ng Ngãi ñã có t xa xưa. Ban ñ u, ngh tr ng dâu nuôi t m phát tri n c òn ch m s o v i Bình ð nh và Qu ng Nam. V s au, các lò ươm tơ Bình ð nh b t ñ u mua kén t m nên ngh tr ng dâu, nuôi t m Qu ng Ngãi ñư c kích thích phát tri n. Nă m 1923, có ngư i làng Hòa Vinh Tây, huy n Nghĩ a Hành c ó d ng m t bu ng t m theo ki u Thái Tây (ki u nuôi t m c ác nư c Âu - M ), ch trong m t l a ñã s n xu t ra ñư c 1.500kg kén. c ác làng như V n Tư ng, Phù Kh , Chánh L (huy n Tư Nghĩ a), Sung Tích (huy n Sơn T nh), M Thu n, H i An (huy n ð c Ph ), ð m Th y (huy n M ð c ), t tháng 2 ñ n tháng 9, nă m nào c ũng có nuôi t m. S kén t m thu ñư c hàng năm kho ng 2.000kg. Ngoài ra, còn có các lo i c ây khác như : ñ u, mè, b u bí, cau, chu i, d a... ñư c tr ng r i rác trong vư n, ven sông, gò ñ i, s lư ng không th ng kê ñư c. S n xu t nông nghi p Qu ng Ngãi th i kỳ này v n ph thu c r t nhi u vào th i t i t, g p nh ng nă m thiên tai, m t mùa, ngư i nông dân thư ng ph i tìm nh ng s n v t khác ñ ăn ñ p ñ i qua ngày. Thư ng các lo i s n v t này ch m c t nhiên theo mùa, ít do con ngư i tr ng như : c mài, sim, móc, chà là, g m, dâu, h t xoay, ươi, c n n, c tam lang, c c hu i, c ng t ngo, c s úng, rau má, vv. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 8
2.2. CHĂN NUÔI Chăn nuôi Qu ng Ngãi trong th i kỳ này c ũng mang tính t t úc, t c p, v i quy mô t ng h gia ñình. ñ ng b ng, làng nào c ũng nuôi các lo i s úc v t như trâu, bò, heo, dê; các lo i gia c m như gà, v t. Nhà nông nuôi trâu, bò ñ c ày, b a, kéo che(26) ép mía, ñ p lúa là chính, không chuyên nuôi bò l y s a ho c l y th t. Khi trâu, bò già không cày b a ñư c n a m i gi t th t, l y da, l y s ng. Cũng có khi dùng trâu bò ñ gi t th t, nhưng thư ng là trong nh ng d p gi c h p ho c t l . Nhà nào có ñ t ru ng c ũng c n m t vài ba con trâu, bò ñ s d ng trong vi c ñ ng áng ch không nuôi nhi u ñ bán th t như c ác t nh Bình ð nh, Phú Yên(27). Ngư i mi n núi ưa nuôi trâu hơn nuôi bò; h giàu nuôi ñ n vài ba ch c con. Ngư i ta thích nuôi trâu cái vì sinh l i nhi u hơn. H thư ng l y trâu ñ ñ i n i, ché, chinh làm c a báu trong nhà. Riêng ñ ng bào dân t c thi u s Trà B ng í t nuôi trâu, khi c n kh n vái th n linh vi c gì m i mua trâu c a ngư i Kinh v gi t th t t l . Vi c nuôi gia súc c a ngư i dân t c thi u s mi n núi khác v i ngư i Kinh ñ ng b ng là h thư ng nuôi heo dư i g m nhà sàn nên không ñ m b o v s inh cho con ngư i, còn trâu, bò thư ng th rông trong r ng, khi c n m i b t v gi t t h t ho c ñ i l y v t d ng khác. Trâu, bò t ki m ăn, ngư i nuôi không cho ăn gì thêm nên v mùa ñông thư ng b c h t do ñói, rét. T p quán chăn nuôi này hi n nay v n c òn m t s vùng sâu, vùng xa mi n núi Qu ng Ngãi. ðàn gia súc, gia c m Qu ng Ngãi năm 1933 ðơn v tính: Con TT Ph , huy n Trâu Bò Ng a Heo Dê Gà Vt Bình S ơ n 1 623 7.339 52 9.858 4 11.006 805 Sơn T nh 2 750 4.550 20 10.212 20 12.987 80.000 Tư Nghĩa 3 800 20.000 12 45.000 100 115.000 7.929 M ðc 4 1.215 4.443 10 9.504 41 12.754 3.000 ð c Ph 5 1.570 5.470 8 5.501 5.000 1.000 Nghĩa Hành 6 400 1.200 10 3.000 7 4.000 65 Ba Tơ 7 1.118 292 61 1.365 3.786 Sơn Hà 8 2.718 267 45 33.872 30 4.637 9 Trà B ng 88 20 4 971 4.121 10 M inh Long C NG 9.282 43.581 222 119.283 202 173.291 92.799 CHUY N ð I V NÔNG NGHI P 2.3. M T S Trong 60 năm th i Pháp thu c , Qu ng Ngãi nông dân v n s n xu t theo l i th c c truy n, tuy v y v n c ó m t í t chuy n ñ i ñáng chú ý như s au: Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 9
Chuy n ñ i gi ng cây tr ng: "T i làng Chánh L g n c u Trà Khúc, S Canh nông có tr ng thí nghi m c ác gi ng mía ngo i qu c . Theo s thí nghi m ñó thì hi n nay ñã bi t ñư c hai th mía h p v i phong th Qu ng Ngãi. Hai th mía ñó g i là mía "CO - 312" và mía "CO - 390". Hai th mía này to cây và nhi u ñư ng hơn các th mía lau c a ta. L m nơ i nhân dân ñã xin gi ng v tr ng và ñã th y năng su t tă ng g p ñôi. Gi ng mía này ñư c nhân ra t trư c 1945, nông dân g i là gi ng "mía Tây" ñ phân bi t v i gi ng mía ta c truy n". Có th k vi c thay gi ng l c (ñ u ph ng) do gi ng nguyên sinh b thoái hóa, không ñư c ch n l c gi ng. T p L’Annam en 1906 c hép r ng kho ng nă m 1905, viên quan Pháp là Gacniê (Garnier) ñã ñưa các gi ng l c Qu ng Châu Loan (Trung Qu c ) và Nam Kỳ v thay gi ng l c n i ñ a c ác huy n Bình Sơn, M ð c (v i t ng s 40 t h t gi ng). Chú tr ng c i t o v t nuôi: "Chánh ph c ó l p S Thú y t nh l ñ c ho thu c c h a b nh súc v t, phái quan Thú y v c ác mi n t hôn quê ñ thi n t râu bò và l a nh ng con v t béo t t ñ làm gi ng. Ngư i nào có súc v t ñã ñư c Chánh ph l a ra như t h thì ñư c lãnh m t món ti n thư ng c a Chánh ph ban cho. Chánh ph c ó l p t i làng Chánh L m t nhà nuôi heo ñ làm ki u c ho nhân dân và có ñem heo t t v l y gi ng"(28). Ngoài ra t i c ác ph , huy n, chính quy n th c dân phong ki n c ũng có l p vư n ươm cây, chi t c ác gi ng cây, ch y u là các lo i c ây ăn qu như c am, h ng, xoài, quýt, thanh trà,… ñ l y gi ng phát cho nông dân. L n ñ u t iên trong t nh hình thành các hình th c s n xu t theo ki u ñ n ñi n, do các Cha x và quan ch c Pháp như Tixiê (R.P. Tissier) và Xuyñơrơ (Sudre) tr ng h t t iêu, chè và qu t nă m 1897, ñ n nă m 1900 có ñư c kho ng 1.000 g c t iêu, vùng Trung Sơn huy n Bình Sơn và sau ñó còn m 2.000 g c c hè, 500 cây qu r ng nhi u hơn n a. Xuyñơrơ c òn là ngư i t c h c ñào sông Cù Và (nay thu c xã T nh Giang, huy n Sơn T nh) dài kho ng 3km c ũng ñ làm ñ n ñi n. Brizac (Brizard) thi t l p m t t r i t r ng cây và chăn nuôi l n vùng gi a ñèo ðá Chát và Ba Tơ, có ñ n 500 ñ u gia súc (29). Cách t c h c s n xu t c a ngư i Pháp ñây khác v i ñ a c h ngư i Vi t : ngư i Vi t thiên v ki u s n xu t truy n th ng, t u ru ng phát canh thu tô c a nông dân; ngư i Pháp chú tr ng tr ng cây công nghi p, chăn nuôi theo k t hu t, thuê nhân công như c ông nhân, chú tr ng nhi u v k thu t. Ngư i Pháp ñư c s quan tâm giúp ñ c a c hính ph b o h , v i ý ñ c hính tr hơn là ñ a c h ngư i Vi t. T t nhiên ñ n ñi n ñây là ñ n ñi n x Trung Kỳ thu c ñ a, r t khác so v i ñ n ñi n Nam B thu c ñ a r ng l n và bài b n hơn nhi u. Nhìn chung, b y nhiêu chuy n ñ i trong 60 nă m là quá nh , c h m i là bư c ñ u, chưa có gì là c ăn b n, chưa ph i là m t c hính sách ñ c huy n ñ i m t c ách m nh m ñ i v i nông nghi p. 3. NÔNG NGHI P TH I KHÁNG CHI N CH NG PHÁP (1945 - 1954) Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 10
Do hoàn c nh l c h s và tính ch t c u c c hi n tranh, nông nghi p Qu ng Ngãi th i kỳ này ti p t c ñư c chú tr ng m t c ách ñ c bi t. Sau Cách m ng tháng Tám 1945, nhân dân c nư c ph i ñương ñ u v i nhi u h u qu n ng n do th c dân Pháp và phát xít Nh t ñ l i. Trư c tình hình ñó, Trung ương ð ng ñã ñ ra ch trương "kháng chi n, ki n qu c ", Ch t c h H Chí Minh ra l i kêu g i c h ng gi c ñói, ch ng gi c d t, ch ng gi c ngo i xâm và kêu g i "toàn qu c kháng chi n". C nư c bư c vào cu c kháng chi n tr ư ng kỳ c h ng th c dân Pháp v i phương châm t l c c ánh sinh, trư c h t là t t úc v lương th c . Giai ño n 1945 - 1954, Qu ng Ngãi n m trong vùng t do. Trong năm ñ u s au cách m ng, do h u qu c a c h ñ trư c ñ l i, ñ i s ng c a nhân dân h t s c khó khăn, c ơ s h t ng ph c v s n xu t nông nghi p h u như c hưa có gì, s n xu t nông nghi p b s a sút nghiêm tr ng, n n ñói b t ñ u x y ra c ác vùng ven bi n c ác huy n Bình Sơn, Sơn T nh, ð c Ph và c ác huy n mi n núi như Trà B ng, Ba Tơ... ð kh c ph c nh ng khó khă n trên, T nh y Qu ng Ngãi ñã ch trương t c h thu ru ng ñ t c a th c dân Pháp, Vi t gian ñem c p c ho nông dân thi u r u ng ñ t ñ c ày c y; phát ñ ng phong trào "Thi ñua ái qu c " ñ xây d ng h u phương kháng chi n. Phong trào thi ñua phát tri n s n xu t nông nghi p và làm th y l i ñư c phát ñ ng r m r trên ph m vi toàn t nh. Nhi u c ông trình th y l i, ñê, ñ p ngăn m n ñư c khôi ph c và xây d ng m i, tư i cho hàng ngàn m u ru ng, làm cho năng su t c ác lo i c ây tr ng tă ng lên rõ r t. ði n hình có xã ð c Th ng (huy n M ð c ) năng su t lúa ñ t 4.180kg trên m t m u Trung B (30). Ngoài vi c phát tri n c ây lúa, nông dân còn ra s c tr ng cây rau, màu, chăn nuôi l n, bò, gà, v t... Vì v y, lương th c , th c ph m s n xu t ra không nh ng t gi i quy t c ho nhu c u c a nhân dân trong t nh mà còn ñóng góp ñ nuôi quân và ng h c ho các m t tr n phía Nam, Tây Nguyên. ð c ó qu n áo và lương th c ph c v c ho nhu c u c a nhân dân và b ñ i, T nh y Qu ng Ngãi ch trươ ng gi m di n tích tr ng mía ñ tr ng dâu, bông v i và cây lươ ng th c . Nă m 1947, toàn t nh có 13.500ha mía. ð n nă m 1949, di n tích mía gi m 9.500ha, ch còn 4.000ha(31). Ngoài ra, nông dân còn bi t t n d ng ñ t tr ng góc vư n, quanh hè, b ao, c nh gi ng nư c ñ th c hi n c h tiêu m i nhà tr ng 10 cây dâu ho c bông v i. S n lư ng bông v i tă ng lên ñáng k , c ác khung d t gia ñình và các xư ng d t c a t nh ho t ñ ng su t ngày ñêm ñ d t v i c ho cán b , b ñ i và nhân dân. Ch tính t ngày 17 ñ n ngày 24.9.1945, chính quy n t nh ñã huy ñ ng hơ n 100 t n g o ñ c u ñói cho ñ ng bào các dân t c í t ngư i c ác huy n Trà B ng và Ba Tơ. Nhi u nơ i, nhân dân tình nguy n ăn cháo, ăn khoai ti t ki m g o ñ ng h kháng chi n và c u ñói. ð n ñ u năm 1946, Qu ng Ngãi ñã ñóng góp 600 t n g o ñ góp ph n c u ñói cho ñ ng bào mi n B c , góp 70 t n g o c ho kháng chi n Nam B (32). Năm 1947, Qu ng Ngãi ñã ñóng góp ñư c 36.636 ang g o, 105.000 Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 11
ang lúa; ñ u năm 1949, g i giúp ñ ng bào ðà N ng 17 t n g o. Trong 2 nă m 1949 - 1950, nông dân Qu ng Ngãi ñã ñóng góp cho kháng chi n 1.044 ang lúa và 1.471.087 ñ ng quyên góp. Tuy v y, trong cu c kháng chi n c h ng Pháp, nông nghi p Qu ng Ngãi liên t c c h u s c hi ph i c a c u c c hi n, ch u ñ ng s ñánh phá c a quân Pháp và thiên tai n ng n . Năm 1951, 4 t nh Qu ng Nam, Qu ng Ngãi, Bình ð nh và Phú Yên b h n hán kéo dài, su t 9 tháng li n tr i không mưa nên b m t mùa n ng. Riêng Qu ng Ngãi tình hình s n xu t lúa b th t thu do h n hán như s au: C nă m Lúa tháng Lúa tháng Lúa tháng Lúa tháng 3 8 10 12 Di n t ích (ha) 27.746 15.592 7.500 17.670 68.508 S n lư ng 24.000 21.000 1.437 7.942 54.379 (t n) M t (%) 30 35 80 40 38 So v i nh ng năm bình thư ng, s n lư ng lúa b th t thu 38%, tương ñương 32.630 t n. Ngoài cây lúa, các lo i c ây hoa màu khác c ũng b t hi t h i n ng. Do v y, ñ n c u i năm 1951 n n ñói b t ñ u x y r a, n ng nh t là c ác xã Nghĩ a Hà, Nghĩ a Hòa (huy n Tư Nghĩ a), ð c Th ng (huy n M ð c )(33). Năm 1952, Qu ng Ngãi l i b l t l n làm cho 117 ngư i b c h t, 7.000 ang lúa và nhi u s úc v t b trôi, s n xu t nông nghi p b t hi t h i nghiêm tr ng, ñói tr m tr ng nh t là trong tháng 7.1952 c ác xã ven bi n c ác huy n Bình Sơn, Sơn T nh. Trư c tình hình trên, trong tháng 10.1952, H i ngh T nh y Qu ng Ngãi ñã ch trương: ch ng ñói là công tác trung tâm trư c m t, tă ng gia s n xu t, ti t ki m ñ c u ñói kh n c p c ho dân. Cu c v n ñ ng c u ñói ñư c d y lên m nh m trên ph m vi toàn t nh. Phong trào tăng gia s n xu t ñư c nông dân tích c c hư ng ng. Ch trong m t th i gian ng n, toàn t nh ñã huy ñ ng ñư c 330 t n lúa cùng v i 430 t n lúa c ác kho d tr , 50 t n g o và 50 tri u ñ ng c a Chính ph c ho vay c ng v i lương th c , rau màu s n xu t ra. Nh ñ y m nh s n xu t nông nghi p nên trong hai năm li n (1953 - 1954) Qu ng Ngãi ñ u ñư c mùa, không nh ng ñ y lùi ñư c n n ñói, c i thi n ñư c ñ i s ng c a ngư i dân trong t nh mà còn có ñóng góp cho kháng chi n c h ng th c dân Pháp. Nhìn chung, s n xu t nông nghi p trong th i kỳ 1945 - 1954 Qu ng Ngãi là h t s c khó khăn, gian kh : v a ph i ñ i m t v i thiên tai, m t mùa ñói kém, v a ph i c h ng l i s tă ng c ư ng ñánh phá c a th c dân Pháp. H t t hóc, c khoai, trái b p làm ra trong th i kỳ này không nh ng th m ñư m m hôi mà còn có c máu và nư c m t c a ngư i nông dân. Qua nh ng nă m kháng chi n tr ư ng kỳ gian kh , nông dân Qu ng Ngãi ñã góp ph n c ùng v i nhân dân c nư c ñưa cu c kháng chi n c h ng th c dân Pháp ñi ñ n th ng l i hoàn toàn. Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 12
4. NÔNG NGHI P TH I KHÁNG CHI N CH NG M , C U NƯ C (1954 - 1975) Trong th i kỳ này, chính quy n Sài Gòn n m quy n ki m s oát Qu ng Ngãi th i gian ñ u, giai ño n s au l c lư ng kháng chi n c h ng M n i d y gi i phóng nhi u vùng, hình thành th "da beo". Cu c c hi n c ó tác ñ ng r t l n ñ n s n xu t nông nghi p Qu ng Ngãi. Trong kho ng 10 năm ñ u (1954 - 1964), nông nghi p Qu ng Ngãi di n ra tương ñ i bình thư ng, v i s n xu t ñư c ph c h i và có s phát tri n nh t ñ nh. Trong mư i năm sau, chi n tranh tàn phá n ng n , lính M và quân ñ i Sài Gòn r i c h t ñ c hóa h c khai quang nhi u vùng, nhi u nơ i ñ ng ru ng b b hoang nên ph n l n lúa g o c ung c p c ho Qu ng Ngãi ñ u ph i nh p t nư c ngoài. Th i kỳ này Qu ng Ngãi có lo i g o mà ngư i dân thư ng g i là "g o lương" (ñư c nh p t Thái Lan ñ c ung c p c ho nh ng ngư i ăn lươ ng c a c hính quy n Sài Gòn). Trong th i kỳ này, Qu ng Ngãi có nh p m t s gi ng lúa m i ñưa vào s n xu t vùng ñ ng b ng như Th n nông 8, Th n nông 20, Th n nông 22 (IR8, IR20, IR22)... Bên c nh ñó, các lo i phân hóa h c (ch y u là phân Urea và Kali Clorua) c ũng ñư c nh p t nư c ngoài vào ñ bón cho lúa nên nă ng su t lúa r t c ao so v i c ác gi ng lúa trư c ñây. Riêng gi ng lúa Th n nông 8 v n ñư c nông dân s d ng mãi ñ n nh ng nă m 1976 - 1977 m i c h m d t do b thoái hóa và nhi m s âu, b nh. Gi ng heo Thái Lan c ũng ñư c nuôi thí ñi m t i m t vài nơ i ñ ng b ng, gi ng heo này tăng tr ng nhanh trong ñi u ki n nuôi thâm canh. vùng gi i phóng, vi c s n xu t nông nghi p c ó nhi u khó khă n do s ñánh phá ác li t c a ñ c h. Nông nghi p v a ph i ñ m b o lương th c c ho ngư i dân, v a ph i c ó ñóng góp cho kháng chi n. c ác huy n mi n núi, sau Kh i nghĩ a Trà B ng và mi n Tây Qu ng Ngãi (tháng 8.1959), dư i s lãnh ñ o c a c hính quy n c ách m ng, ñ ng bào các dân t c thi u s ñã khai phá ñ t r ng làm nhi u "r y c ách m ng" ñ tr ng mì, t a lúa, t a b p ñ ng h c ách m ng. Theo s li u c hưa ñ y ñ , tính t năm 1960 ñ n nă m 1964, mi n núi ñã xây d ng ñư c 401 t vòng công h p tác, s n xu t ñư c 121.488 ang lúa, 34.226 ang b p, 12 tri u g c mì, lương th c bình quân ñ u ngư i Sơn Hà t ăng t 200kg lên 400kg/ngư i/năm, Trà B ng tăng t 182kg lên 387kg/ngư i/năm. Cùng th i gian trên, các huy n ñ ng b ng t túc ñư c 12.509 ang lúa, 32 v n g c mì. T năm 1965 tr ñi, vùng gi i phóng ñ ng b ng t ng bư c ñư c m r ng, nông dân có ñi u ki n m r ng s n xu t, lương th c s n xu t ra m t ph n ñ m b o c ho nhu c a ngư i dân, m t ph n ñư c huy ñ ng ñ ñóng góp cho kháng chi n. T năm 1968 ñ n năm 1970, các huy n Bình Sơn, Sơn T nh, Tư Nghĩ a, M ð c ... ñã ñóng góp cho cách m ng 224 t n lươ ng th c . Năm 1972, các huy n ñ ng b ng gieo tr ng ñư c 26.383ha cây lươ ng th c , trong ñó có 22.254ha lúa, s n lư ng lương th c thu ho c h 36.489 t n, trong ñó có 31.657 t n lúa. ð ng bào các dân t c mi n núi chuy n xu ng ñ nh c ư vùng th p ñã gieo tr ng ñư c 13.272ha cây lương th c (có 7.480ha lúa), thu ho c h 17.717 t n lương th c (có 7.764 t n lúa)(34). Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 13
Nông nghi p th i kỳ này ch u nh hư ng n ng n c a c hi n tranh, tuy nhiên v n c ó m t s c huy n b i n nh t ñ nh v k thu t c anh tác, gi ng cây tr ng, v t nuôi. ðáng chú ý có các gi ng lúa m i, gi ng mía m i (310), gi ng heo Thái Lan; canh tác ph bi n dùng phân hóa h c k t h p v i phân chu ng, dùng thu c tr s âu trong canh tác lúa. 5. NÔNG NGHI P TRONG TH I KỲ 1975 - 1990 Năm 1975 ñ t nư c hòa bình th ng nh t, như ng Qu ng Ngãi h u qu c a c u c c hi n tranh ñ l i h t s c n ng n . Theo th ng kê chưa ñ y ñ , toàn t nh có 56.862 lao ñ ng chính b c h t, 28.648 lao ñ ng chính b thương t t, tàn ph ; 64.744 con trâu, bò b gi t; 67.885ha ru ng ñ t b b hoang hóa, 319 công trình th y l i b hư h i, 50.919ha r ng b h y di t(35). ð ng ru ng ñ y r y nh ng bom mìn, trâu bò, nông c b thi u tr m tr ng. Sau ngày gi i phóng, hàng v n nông dân t c ác khu d n, các nơi s ơ tán b t ñ u tr v quê hương xây d ng l i nhà c a, b t tay vào vi c khai hoang, ph c hóa. ð nhanh chóng khôi ph c s n xu t, ð ng và chính quy n c ách m ng ñã có nh ng ch t rương, thu c v lĩ nh v c quan h s n xu t, phương th c s n xu t khác trư c và nh ng ch trương này ñóng vai trò chi ph i ñ i v i s n xu t nông nghi p. 5.1. ðI U CH NH L I RU NG ð T CHO NÔNG DÂN NGHÈO Ch ñ xã h i c h nghĩ a xác ñ nh ru ng ñ t t hu c s h u toàn dân, do nhà nư c th ng nh t qu n lý. Ru ng ñ t ph i ñư c giao cho các h nông dân s d ng vào s n xu t m t c ách công b ng, h p lý. ð nông dân có ru ng ñ t s n xu t, ngày 19.5.1975, Thư ng v Khu y V ñã ra ch th ñi u c h nh ru ng ñ t c ho nông dân thi u ru ng và không có ru ng. ð n năm 1976, k t qu ñi u c h nh ru ng ñ t Qu ng Ngãi ñ t ñư c như s au: vùng m i gi i phóng: s ru ng ñ t ñư c chia là 6.013 m u, 2 sào 11 thư c, có 129.087 kh u nông nghi p ñư c chia ru ng ñ t. vùng gi i phóng cũ: s ru ng ñ t c ông ñư c chia là 2.430 m u 3 s ào 9 thư c; s ru ng ñ t c a ñ a c h t như ng l i và t c h thu c a c ác ñ i tư ng ph n c ách m ng, Vi t gian là 1.857 m u, 3 sào 11 thư c. T ng s ru ng ñ t ñư c ñi u c h nh là 6.592 m u, ñư c chia cho 16.538 h v i 95.549 kh u. Vi c ñi u c h nh l i ru ng ñ t, mà th c c h t là chia l i ru ng ñ t, là m t bư c ti n quan tr ng nh m xóa b b t công và ch ñ c hi m h u ru ng ñ t th i c h ñ phong ki n, t o ñi u ki n c ho nông dân có tư li u s n xu t quan tr ng nh t trong nông nghi p là ru ng ñ t. S ñi u c h nh này là m t quy lu t t t y u trong quá trình Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 14
phát tri n, hi n ñ i hóa g n li n v i c hính sách an sinh xã h i, xóa b b t công, m ñư ng cho s n xu t phát tri n. ð n tháng 6.1975, toàn t nh ñã khai hoang, ph c hóa ñư c 2.398 m u ru ng, ñ t; các công trình th y nông ñư c s a c h a, khôi ph c : ñ p ñư c 391 ñ p, n o vét ñư c 63.900m3 kênh mương, xây d ng 317 tr m bơm l n nh ñ tư i tiêu cho cây tr ng. V i nh ng c g ng trên, cu i nă m 1976, Qu ng Ngãi ñã vươn lên t trang tr i ñư c nhu c u v lương th c và làm t t vi c n p thu c ho Nhà nư c, ñ i s ng c a ngư i dân t ng bư c ñư c n ñ nh(36). 5.2. XÂY D NG H P TÁC XÃ NÔNG NGHI P Cu i năm 1975, Qu ng Ngãi và t nh Bình ð nh h p nh t t hành t nh Nghĩ a Bình. H p tác hóa nông nghi p là chính sách phát tri n kinh t ñư c ð ng và chính quy n t nh ñ c bi t quan tâm. Trư c khi ti n hành h p tác hóa trong nông nghi p, phong trào vòng công, ñ i c ông ñư c th c hi n r m r . ð n năm 1976, toàn t nh ñã có 3.498 t vòng công, ñ i c ông v i 132.649 t viên c a 40.424 h nông dân tham gia. Vòng công, ñ i công như là m t bư c ñ m ñ ti n t i xây d ng h p tác xã nông nghi p. T v hè - thu 1977 ñ n v ñông - xuân 1978, Qu ng Ngãi ñã thành l p ñư c 13 h p tác xã nông nghi p, g m: 3 h p tác xã vùng lúa là T nh Sơn (huy n Sơn T nh), Ph Thu n ( huy n ð c Ph ) và ð c Phong (huy n M ð c ) - bình quân m i h p tác xã có 1.562 h , 6.419 kh u, 3.396 lao ñ ng, 3865 xã viên, 279 trâu, bò, 474ha ñ t c anh tác, 20 ñ i s n xu t ; 8 h p tác xã vùng màu và cây công nghi p là Bình Long, Bình Hi p, Bình Trung, Bình Chương, Bình Nguyên 1, Bình Nguyên 2 (huy n Bình Sơn), Nghĩ a Lâm (huy n Tư Nghĩ a), Hành Phư c (huy n Nghĩ a Hành) - bình quân m i h p tác xã có 1.215 h , 5.275 kh u, 2.308 lao ñ ng, 554ha ñ t c anh tác, 232 trâu, bò, 22 ñ i s n xu t; 2 h p tác xã nông nghi p mi n núi là Sơn Kỳ (huy n Sơn Hà), Trà Phong (huy n Trà B ng) - bình quân m i h p tác xã có 384 h , 1.858 kh u, 1.195 lao ñ ng. ð n nă m 1980, v c ơ b n Qu ng Ngãi ñã hoàn thành vi c h p tác hóa nông nghi p v i 152 h p tác xã nông nghi p, g m 122.722 h tham gia và 33 t p ñoàn s n xu t (các t p ñoàn s n xu t c h y u mi n núi), ñưa 89% s h nông dân và 95% ru ng ñ t vào làm ă n t p th . H p tác hóa trong nông nghi p ñã làm ñư c nhi u vi c h t s c l n lao mà phương th c làm ăn cá th không th làm ñư c, ñó là huy ñ ng ñư c hàng tră m ngàn ngày công c a nông dân cho vi c ñ p ñ p, ñào mương, xây ñê ngăn m n, khai hoang, ph c hóa, c i t o ñ ng ru ng, thâm canh t ăng v , nhà nư c ñã huy ñ ng ñư c s n lư ng thóc khá l n c ho th i kỳ ñ u tái thi t ñ t nư c. Tuy nhiên, vi c thành l p c ác h p tác xã nông nghi p nhi u nơ i còn nóng v i, thi u nhi u ñi u ki n c n thi t, nh t là m t s h nông dân chưa th t s t nguy n tham gia, c ơ s v t c h t, k t hu t c a c ác các h p tác xã và trình ñ qu n lý còn y u kém. Sau m t th i gian, s n xu t t p th t rong nông nghi p b t ñ u trì tr , Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 15
nông dân th ơ v i ru ng ñ ng, ñ ng ru ng có nơi c m c c ao hơn lúa. M i h xã viên ñư c h p tác xã ñ l i c ho 5% di n tích ñ t ñ làm kinh t ph , nhưng v i m nh ñ t nh bé này c ng v i nh ng ho t ñ ng s n xu t ngoài h p tác xã l i c ó thu nh p t 60 - 80%, trong khi thu nh p t h p tác xã ch c hi m t 20 - 40% trong t ng thu nh p c a h . Ho t ñ ng c a c ác các h p tác xã nông nghi p b t ñ u b c l nh ng y u kém, trì tr (37). Trong giai ño n 1975 ñ n 1979, di n tích h u h t c ác lo i c ây tr ng ñ u t ăng do ñ y m nh khai hoang, ph c hóa. Tăng nhanh nh t là di n tích lúa, năm 1975 là 59.039ha, ñ n nă m 1979 là 91.259ha, như ng ñ n năm 1980 gi m c òn 82.604ha. S n lư ng thóc trong giai ño n này có tăng do tăng di n tích nhưng v năng su t lúa l i gi m m t c ách ñáng lo ng i. Nă m 1975 năng su t bình quân 19,7 t /ha nhưng ñ n nă m 1980 gi m xu ng ch còn m c 16,9 t /ha(38). Bư c sang ñ u nă m 1981, Ban Bí thư Trung ương ð ng ban hành Ch th 100 (ngày 31.01.1981) v vi c "Khoán s n ph m c u i c ùng ñ n nhóm và ngư i lao ñ ng". ð n năm 1985, toàn t nh ñã có 197 h p tác xã nông nghi p v i 147.428 h xã viên, 33 t p ñoàn s n xu t v i 99% s h và 96% ru ng ñ t ñư c ñưa vào làm ăn t p t h , nă ng su t lúa bình quân toàn t nh ñ t trên 27,6 t /ha, lương th c bình quân ñ u ngư i là 300,8kg. S n lư ng mía cây 340.076 t n; ñàn bò 146.213 con, tăng 53.513 con so năm 1980; ñàn l n 315.863 con, tăng 87.439 con so v i nă m 1980. Trong nh ng năm ñ u th c hi n Ch th 100, m c khoán mà các h p tác xã khoán cho các h xã viên tương ñ i phù h p, nhưng v s au m c khoán l i tăng lên, m c lươ ng th c nhà nư c huy ñ ng t c ác h p tác xã c ũng cao hơn trư c. Do v y, ph n s n ph m c òn l i phân ph i c ho xã viên ch c hi m t 20 - 40% s s n ph m làm ra. Nhi u nơ i, xã viên tr b t l i r u ng, ñ t ñã nh n khoán, xã viên không n p s n lư ng thóc ñã nh n khoán cho h p tác xã, n s n ph m ngày càng l n. ði n hình như huy n Sơn T nh n 1.100 t n, huy n Bình Sơn 600 t n, xã Hành Dũng (huy n Nghĩ a Hành) 74 t n và 4,5 tri u ñ ng, h p tác xã Hà Th Xuân (xã T nh Hà, huy n Sơn T nh) 200 t n, h p tác xã B c Phong 100 t n; có kho ng 25% s h p tác xã không làm ñư c ki m kê thanh quy t toán ñ c ông khai tài chính v i xã viên. S n xu t nông nghi p b gi m s út, trong ñó, s n lư ng lươ ng th c năm 1985 là 248.600 t n, ñ n nă m 1987 ch c òn 233.500 t n, bình quân lương th c ñ u ngư i năm 1985 là 300,8kg, ñ n nă m 1987 ch còn 279,6kg. N n ñói l i b t ñ u x y ra m t s nơi(39). Sau 4 năm th c hi n "khoán 100", ñ ng l c vư t khoán d n d n b tri t t iêu, s n xu t nông nghi p m t l n n a b s uy gi m. Trư c tình hình trên, ngày 05.4.1988, B Chính tr ñã ban hành Ngh quy t s 10 v "ð i m i qu n lý kinh t nông nghi p", g i t t là "Khoán 10" v i m c t iêu là ñ i m i c ơ c h qu n lý c ác h p tác xã và gi i phóng s c s n xu t trong nông nghi p. "Khoán 10" ñã làm cho nông nghi p nông thôn Qu ng Ngãi b ng lên m t s c s ng m i: nông dân t n d ng ñ t ñai, tăng gia s n xu t, phát tri n VAC (vư n, ao, chu ng). Trong giai ño n này, Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 16
ñã xu t hi n nhi u h p tác xã tiên ti n như : Nghĩ a Kỳ B c , Nghĩ a Phương, Bình Dương... s n xu t nông nghi p trên ñ a bàn t nh tăng lên rõ r t. Tuy v y, "Khoán 10" v n c ó nh ng t n t i như : vi c c hia ñ t theo s lao ñ ng d n ñ n nh ng h ñông con nhưng ít ru ng. Ngư c l i, nh ng h có lao ñ ng nhưng m t s c , thi u kinh nghi m s n xu t, thi u v n... l i nhi u ru ng ñ t, quan tr ng hơn là vi c c hia ru ng ñ t c ho dân theo ñ nh su t lao ñ ng ñã d n ñ n tình tr ng ru ng ñ t b c hia c t manh mún, s n ph m s n xu t ra phân tán, tr ng i c ho phát tri n s n xu t hàng hóa, c ơ gi i hóa và th y l i hóa trong quá trình công nghi p hóa, hi n ñ i hóa nông nghi p s au này. ð n c u i nă m 2004, toàn t nh có 181 h p tác xã nông nghi p. Ph n l n c ác h p tác xã ñ u c huy n theo hư ng t p trung làm d c h v nh ng khâu thi t y u như tư i, tiêu, b o v th c v t, cung ng phân bón, thu c phòng tr s âu, b nh cây tr ng, d c h v thú y, cho các h xã viên nghèo vay v n ñ s n xu t... 6. NÔNG NGHI P TRONG TH I KỲ 1990 - 2005 Tháng 7.1989, t nh Qu ng Ngãi ñư c tái l p. ð ng b và Chính quy n Qu ng Ngãi ñã có nhi u c h trương thông thoáng, t o ñi u ki n c ho s n xu t nông nghi p phát tri n. Th i kỳ 1990 - 2005 là th i gian ngành nông nghi p Qu ng Ngãi b t ñ u c huy n t s n xu t t t úc, t c p s ang s n xu t hàng hóa. Vi c áp d ng nh ng ti n b k thu t trong s n xu t nông nghi p như : ñưa các gi ng cây tr ng, v t nuôi m i c ho nă ng su t, ch t lư ng r t c ao vào s n xu t, áp d ng ph màng nilông cho m t s c ây tr ng c n, áp d ng bi n pháp phòng tr s âu b nh t ng h p c ho cây lúa, cây rau (chương trình IPM), áp d ng bi n pháp "3 gi m, 3 tăng" trong s n xu t lúa (ICM)... ñã làm thay ñ i m t c ách c ơ b n v t p quán canh tác lâu ñ i c a ngư i nông dân Qu ng Ngãi. Nông nghi p phát tri n v m i m t, n i b t nh t là các lĩ nh v c như s au: 6.1. S N XU T LƯƠNG TH C S n xu t lúa Lúa là cây tr ng ch l c , cây tr ng truy n th ng Qu ng Ngãi t lâu ñ i. Trong nh ng năm ñ u t h p niên 80 c a th k XX, Qu ng Ngãi v n ñ ng nông dân ñ y m nh thâm canh, tă ng v , ph n ñ u ñưa di n tích lúa t 1 lên 2 v , t 2 v lên 3 v /nă m. Nh v y, s n lư ng thóc tăng lên rõ r t. Tuy nhiên, qua tính toán c a c ác nhà qu n lý c a t nh cho th y: s n xu t lúa 3 v t rong m t năm tuy có làm cho s n lư ng lúa t ăng lên nhưng hi u qu kinh t không cao, thư ng b m t mùa khi g p th i t i t b t l i. ð gi i quy t nh ng t n t i trên, năm 2002, Ban Thư ng v T nh y Qu ng Ngãi ñã ban hành Ngh quy t c huyên ñ "Chuy n s n xu t lúa t 3 v s ang 2 v /nă m" c ác huy n ñ ng b ng. Chuyên ñ b t ñ u th c hi n t v hè - thu 2002; Ñòa chí Quaû ng Ngaõi Trang 17