Dịch câu bị động trong phiên dịch hội thảo khoa học: Điển cứu từ trung tâm hội thảo quốc tế ICISE

Chia sẻ: _ _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

51
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Bài viết "Dịch câu bị động trong phiên dịch hội thảo khoa học: Điển cứu từ trung tâm hội thảo quốc tế ICISE" trình bày kết quả nghiên cứu về cách thức dịch câu bị động từ tiếng Anh sang tiếng Việt nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho dịch thuật Anh-Việt, cụ thể là giúp các sinh viên ngành biên-phiên dịch thực hiện tốt hơn công việc của mình. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu là các kĩ thuật định tính thông dụng.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Dịch câu bị động trong phiên dịch hội thảo khoa học: Điển cứu từ trung tâm hội thảo quốc tế ICISE

44 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 9(289)-2019 NGOẠI NGỮ VỚI BẢN NGỮ DỊCH CÂU BỊ ĐỘNG TRONG PHIÊN DỊCH HỘI THẢO KHOA HỌC: ĐIỂN CỨU TỪ TRUNG TÂM HỘI THẢO QUỐC TẾ ICISE NGUYỄN QUANG NGOẠN* - ĐẶNG TRỊNH TRƯỜNG GIANG** TÓM TẮT: Dịch thuật nói chung và phiên dịch nói riêng đang ngày càng trở nên phổ biến trong xu hướng hội nhập và quốc tế hóa. Vì tiếng Anh và tiếng Việt có hệ thống ngữ pháp và cấu trúc khác nhau nên việc dịch thuật cho hai ngôn ngữ này gặp nhiều trở ngại. Bài viết này trình bày kết quả nghiên cứu về cách thức dịch câu bị động từ tiếng Anh sang tiếng Việt nhằm mục đích tạo điều kiện thuận lợi cho dịch thuật Anh-Việt, cụ thể là giúp các sinh viên ngành biên-phiên dịch viên thực hiện tốt hơn công việc của mình. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu là các kĩ thuật định tính thông dụng. Kết quả nghiên cứu cho thấy phương pháp dịch câu bị động có tỉ lệ câu dịch tốt cao nhất là sử dụng cấu trúc tương đương với câu bị động và sử dụng cấu trúc tương đương với câu chủ động trong tiếng Anh. TỪ KHÓA: phương pháp dịch; phiên dịch; biên-phiên dịch; phiên dịch hội thảo; câu bị động. NHẬN BÀI: 16/7/2019. BIÊN TẬP-CHỈNH SỬA-DUYỆT ĐĂNG: 23/9/2019 1. Đặt vấn đề Dịch thuật từ lâu đã trở thành một ngành học phổ biến. Tại Việt Nam, với số lượng sự kiện quốc tế ngày càng tăng với sự tham gia của những người từ nhiều quốc gia khác nhau trên thế giới đến các hội thảo khoa học, hội nghị kinh doanh hoặc chỉ đơn giản là các buổi gặp gỡ người hâm mộ của những ca sĩ, cầu thủ nổi tiếng trên thế giới, v.v. nhu cầu dịch thuật, đặc biệt là phiên dịch, đã và đang ngày càng tăng. Mặc dù nhìn chung dịch thuật đã được biết đến từ lâu nhờ nghiên cứu từ các học giả (ví dụ như Cicero, Quintillian, thế kỉ 1 trước Công nguyên), nhưng chỉ đến nửa sau thế kỉ 20 nghiên cứu dịch thuật mới được đặc biệt quan tâm (Russell, 2005). Rõ ràng, nghiên cứu dịch thuật là một vấn đề lớn bao gồm nhiều khía cạnh, trong đó có phương pháp dịch cho từng loại câu cụ thể từ ngôn ngữ này sang ngôn ngữ khác. Hiện tại, chúng tôi chỉ mới tiếp cận được vài nghiên cứu về cách dịch từng loại câu cụ thể (Khalil, 1993; Sultan, 2011; Farrokh, 2011) và chưa tiếp cận đuọc một nghiên cứu nào về cách dịch câu bị động từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Do đó, trong bài viết này, chúng tôi tìm hiểu phương pháp phổ biến và hiệu quả để dịch câu bị động; từ kết quả phân tích được, chúng tôi sẽ tổng hợp và đưa ra một vài đề xuất cho việc dịch câu bị động trở nên hiệu quả hơn. 2. Cơ sở lí thuyết 2.1. Bối cảnh đào tạo biên phiên dịch tại Việt Nam Tại Việt Nam, việc đào tạo biên phiên dịch trước những năm 90 của thế kỉ 20 diễn ra nhỏ lẻ với cơ sở khoa học thấp. Sang thế kỉ 21, một số trường đại học trong nước mới bắt đầu đưa đào tạo biên phiên dịch vào chương trình đào tạo chính quy. Tuy nhiên, chương trình đào tạo biên phiên dịch trong giai đoạn này chủ yếu lấy đào tạo ngoại ngữ làm cốt lõi với một hai học kì cuối tập trung vào đào tạo kĩ năng biên phiên dịch. Cho đến nay, dù các chương trình đào tạo biên phiên dịch tại Việt Nam đã được cải thiện đáng kể, nhưng nhìn chung vẫn là tập trung về đào tạo ngoại ngữ với một số học kì cuối tập trung vào lí luận và kĩ năng biên phiên dịch. Các chương trình đào tạo này mới chỉ dừng lại ở cấp cử nhân và chưa có một hệ thống đánh giá chính thức nào về chất lượng đào tạo của chúng (Lê Hùng Tiến, 2017). Theo tác giả này, đào tạo biên phiên dịch chuyên nghiệp tại Việt Nam đang gặp nhiều thách thức. Ngoài ba thách thức chung của thế giới là về phương pháp sư phạm, thiết kế chương trình và các nghiên cứu lí luận hỗ trợ, đào tạo biên phiên dịch tại Việt Nam vẫn còn nhiều tồn tại khác. Tồn tại thứ nhất là các chương trình đào tạo biên phiên dịch hiện nay vẫn còn thiếu vắng một cơ sở lí luận dẫn đường vừa dựa trên lí luận quốc tế vừa căn cứ vào bối cảnh của xã hội Việt Nam. Việc tìm ra * PGS. TS; Trường Đại học Quy Nhơn; Email: nguyenquangngoan@qnu.edu.vn ** Trường Đại học Quy Nhơn; Email: truonggiang909075@gmail.com
Số 9(289)-2019 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 45 một cơ sở lí luận phù hợp là vô cùng thiết yếu trong việc xây dựng chương trình, phát triển tài liệu giảng dạy, phương pháp dạy và các vấn đề liên quan. Tồn tại thứ hai là lực lượng giáo viên dịch thuật chưa được đào tạo bài bản theo đúng với mục tiêu là đào tạo biên phiên dịch. Hầu hết các giáo viên dịch thuật tại Việt Nam được đào tạo theo chương trình giống hoàn toàn với chương trình đào tạo giáo viên dạy ngoại ngữ, dẫn đến sự thiếu hụt về kiến thức và kinh nghiệm thực tế trong ngành. Trong khi đó, giới biên phiên dịch chuyên nghiệp thường không có đủ kiến thức lí luận và nghiệp vụ sư phạm cần thiết cho việc giảng dạy. Do vậy, một yêu cầu cấp thiết nữa trong ngành đào tạo biên phiên dịch tại Việt Nam là trước hết phải có một đội ngũ giáo viên được đào tạo bài bản, vừa có lí luận, phương pháp vừa có kĩ năng và kinh nghiệm dịch thuật để đảm nhiệm vai trò đào tạo biên phiên dịch. Cuối cùng là tồn tại trong nhận thức sai lầm của các nhà quản lí đào tạo khi xem đào tạo biên phiên dịch chỉ là một nhánh nhỏ của ngành giảng dạy ngoại ngữ. Điều này dẫn đến sự thiếu hụt trong đầu tư nhân lực và vật lực cho ngành dịch thuật. Kết quả là các chương trình đào tạo biên phiên dịch chuyên nghiệp trở nên đại trà, thiếu khoa học và mang nhiều bất cập. 2.2. Khó khăn trong dịch thuật Anh-Việt: Sự khác biệt về văn hóa Châu Thị Hoàng Hoa (2015) đã thực hiện một nghiên cứu về giao tiếp liên văn hóa Việt-Anh. Qua đó, tác giả đã chỉ ra một số khác biệt về văn hóa giữa cộng đồng người nói tiếng Anh như tiếng mẹ đẻ và cộng đồng người Việt. Những khác biệt về văn hóa được đề cập là khác biệt về cấu trúc hội thoại, khoảng dừng, sự im lặng, lối nói trực tiếp - gián tiếp và vấn đề lịch sự. Trong đó, sự bất tương đồng trong cách nhìn đối với lối nói trực tiếp hay gián tiếp, hay rộng hơn là vấn đề lịch sự, tiềm ẩn rất nhiều rủi ro trong giao tiếp liên văn hóa hoặc thậm chí là trong hoạt động biên phiên dịch. Theo tác giả này, thái độ đối với “gián tiếp” khác nhau theo từng ngôn ngữ. Ví dụ, đối với các cộng đồng của nền văn hóa tập thể (collectivism) như Việt Nam, việc giữ thể diện là một điều rất quan trọng, do đó họ đề cao việc sử dụng lối nói gián tiếp. Trong các cộng đồng văn hóa này, gián tiếp được xem là kín đáo, nhẹ nhàng, duyên dáng, khiêm cung, cẩn trọng. Ngược lại, lối nói trực tiếp có thể bị cho là thô tục, khiếm nhã, bất kính, thậm chí sỉ nhục. Việc trực tiếp từ chối, phê bình hoặc phản đối có thể gây ra những cản trở nhất định trong giao tiếp, đặc biệt là khi nói chuyện với những người có tuổi lớn hơn hoặc vị trí xã hội cao hơn. Tuy nhiên, đối với các cộng đồng người nói tiếng Anh, lối nói trực tiếp lại mang những ý nghĩa tích cực như đơn giản, thành thật, rõ ràng, dễ hiểu, tiết kiệm thời gian; còn gián tiếp có thể bị xem là dấu hiệu của sự thiếu tự tin, thiếu kiên quyết hay không quyết đoán. Đây là một vấn đề đáng lưu ý trong phiên dịch giữa hai ngôn ngữ Anh-Việt, bởi vì nếu phiên dịch viên chỉ tập trung vào việc bám theo lối hành văn của người nói mà quên đi sự khác nhau về thái độ của người nghe trong hai ngôn ngữ đối với lối hành văn đó, việc phiên dịch có thể dẫn đến hiệu quả sai lệch so với mong muốn của người nói, thậm chí có thể dẫn đến mâu thuẫn và xung đột. Trong bài viết của mình, Châu Thị Hoàng Hoa (2015) đã đưa ra một số giải pháp tập trung vào giáo dục văn hóa bên cạnh giáo dục ngôn ngữ để người học ý thức được sự khác biệt về văn hóa giữa cộng đồng hai ngôn ngữ để có cách ứng xử phù hợp. Bên cạnh việc nhận biết những khác biệt về văn hóa giữa hai ngôn ngữ, người dịch còn phải tìm ra biện pháp xử lí phù hợp cho từng tình huống cụ thể để có thể có một bản dịch vừa giữ được nội dung của phát ngôn trong ngôn ngữ nguồn vừa tạo ra hiệu quả mà người nói mong muốn mang đến cho người nghe ở ngôn ngữ đích. Việc này có thể được thực hiện thông qua một vài biện pháp xử lí như thay đổi cấu trúc của câu nói trong ngôn ngữ nguồn sao cho phù hợp với văn hóa của cộng đồng sử dụng ngôn ngữ đích, hoặc có thể thêm lời giải thích ngay sau phần dịch. Trong bài nghiên cứu này, người dịch hoàn toàn không sử dụng đến biện pháp xử lí thứ hai mà chỉ một số lần áp dụng biện pháp xử lí thứ nhất. 2.3. Các đường hướng đánh giá chất lượng bản dịch Colina (2008) đã phân loại các đường hướng đánh giá chất lượng bản dịch thành 4 loại chính, đó là đường hướng dựa trên kinh nghiệm và giai thoại (experience-based & anecdotal approach), đường hướng dựa trên lí thuyết và nghiên cứu (theoretical & research-based approach), đường hướng dựa trên phản hồi của độc giả (reader-response approach) và đường hướng dựa trên ngôn ngữ học văn bản và dụng học (textlinguistic & pragmatic approach). Đường hướng dựa trên kinh nghiệm và giai thoại
46 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 9(289)-2019 tuy giúp người sử dụng đánh giá được chất lượng của bản dịch trong một số trường hợp nhưng phương pháp này không được sử dụng rộng rãi vì nó thiếu một khung lí thuyết rõ ràng và thiếu bằng chứng thực nghiệm. Ngoài ra, phương pháp này hầu như không có khả năng áp dụng trong nhiều lĩnh vực (replicability) và thiếu vắng độ tin cậy giữa những người đánh giá (inter-rater reliability). Về đường hướng dựa trên lí thuyết và nghiên cứu, mặc dù dựa trên một cơ sở lí thuyết hay một giả định, phương pháp này cũng tồn tại một số vấn đề gây ngăn trở cho việc ứng dụng rộng rãi của nó. Colina (2008) cho rằng phương pháp này quá tập trung vào chất lượng mà quên đi rằng trong dịch thuật còn những yếu tố quan trọng hơn phải quan tâm như cảm xúc của độc/ thính giả. Chính vì thế, phương pháp này thường khó áp dụng trong những lĩnh vực khác có tính chuyên môn cao và trong môi trường giảng dạy. Nhiều học giả ủng hộ hướng tiếp cận đánh giá bản dịch dựa trên phản hồi của độc giả (reader- response approaches). Những học giả này cho rằng việc đánh giá chất lượng của một bản dịch cần dựa trên phản hồi của độc giả ở ngôn ngữ đích. Xuất phát từ quan điểm này, có hai hướng tiếp cận, đó là phương pháp Ngôn ngữ tâm lí học trong đánh giá bản dịch (Behavioristic views) và Trường phái chức năng của Đức (Functionalist approach) (Triệu Thu Hằng, 2017). House (2015) cho rằng các bài kiểm tra dựa trên những phản hồi cảm tính của độc giả trong phương pháp Ngôn ngữ tâm lí học là chưa đủ để đánh giá đầy đủ và toàn diện chất lượng của bản dịch. Bên cạnh đó, phương pháp này chưa có sự xem xét đầy đủ đối với vai trò của bản gốc mà chỉ tập trung vào việc đánh giá phản hồi của độc giả. Về Trường phái chức năng của Đức, điểm mạnh của phương pháp này là một bản gốc có thể được dịch theo nhiều sách lược, phương án khác nhau dựa trên những mục đích khác nhau của bản dịch. Ngoài ra, người dịch được trao quyền tự do trong việc lựa chọn những chiến lược, phương pháp dịch để đạt được những mục đích dịch khác nhau mà người dịch đang nhằm hướng tới. Tuy nhiên, Triệu Thu Hằng (2017) cũng cho rằng phương pháp này không phù hợp với đánh giá dịch một số thể loại văn bản nhất định, cụ thể là đánh giá dịch văn học vì phương pháp này không tập trung vào bản gốc và những đặc điểm ngôn ngữ của bản gốc, mà trong văn học đặc điểm ngôn ngữ là một yếu tố không thể bỏ qua. Đường hướng dựa trên ngôn ngữ học văn bản và dụng học (textlinguistic & pragmatic approach) có vai trò quan trọng trong việc chuyển trọng tâm từ tìm lỗi sang đánh giá văn bản và mục tiêu dịch thuật. Tuy vậy, cách tiếp cận này không được các chuyên gia và học giả áp dụng rộng rãi. Nhiều đề xuất và mô hình khác nhau không được đánh giá cao vì họ chỉ tập trung vào văn bản nguồn hoặc chỉ tập trung vào bản dịch. Mô hình chức năng của House (1997, 2001) là một ví dụ điển hình cho đường hướng tiếp cận này. Mô hình này dựa trên việc phân tích, so sánh và đánh giá mức độ phù hợp giữa các đặc điểm ngôn ngữ-tình huống trong một văn bản nguồn và bản dịch của nó. Tiêu chí quan trọng nhất của mô hình này là các đặc điểm và chức năng trong bản dịch phải phù hợp với các đặc điểm và chức năng của văn bản gốc, tức là tạo ra sự tương đương về chức năng giữa bản gốc và bản dịch. Tuy nhiên, đường hướng tiếp cận này gặp nhiều vấn đề do phụ thuộc quá nhiều vào khái niệm “tương đương”. Đây là một khái niệm không rõ ràng và gây nhiều tranh cãi trong các nghiên cứu dịch thuật (Colina, 2008). Đó cũng là một trở ngại lớn bởi vì chức năng của một văn bản gốc có thể được hiểu theo nhiều cách khác nhau tùy vào đối tượng người đọc của văn bản đó là ai và tùy vào hoàn cảnh diễn ra văn bản đó. Ngoài ra, đường hướng này cũng chưa có tiêu chí đánh giá cụ thể sau khi các đặc điểm văn bản và chức năng của bản gốc và bản dịch được xem xét. Ngoài bốn đường hướng đánh giá chất lượng bản dịch nêu trên, trong những năm gần đây xuất hiện một hướng tiếp cận mới đang được sử dụng khá phổ biến để đánh giá dịch thuật đó là sử dụng thang đánh giá (rating scales). Trên thực tế, chưa có nghiên cứu nào chứng minh hiệu quả của việc sử dụng phương pháp đánh giá này vì chưa có một nghiên cứu thực nghiệm nào thực sự có quy mô đủ lớn để đưa ra những kết luận đáng tin cậy. Tuy vậy, thang đánh giá đang ngày càng được sử dụng rộng rãi hơn trong các kì thi cấp chứng chỉ phiên dịch viên, trong đánh giá giáo dục phiên dịch và trong nghiên cứu phiên dịch (Han, 2017).
Số 9(289)-2019 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 47 3. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu này dùng một thang đánh giá để đánh giá chất lượng bản dịch của 120 câu bị động trong tiếng Anh được trình bày bởi các nhà khoa học châu Âu và được phiên dịch viên chuyên nghiệp dịch sang tiếng Việt tại chuỗi Hội thảo khoa học quốc tế diễn ra tại Trung tâm Quốc tế Khoa học và Giáo dục Liên ngành ICISE đặt tại Quy Nhơn, Bình Định. Trung tâm ICISE được thành lập nhằm phục vụ các nhà khoa học và kĩ sư nghiên cứu chuyên môn trong nhiều lĩnh vực khác nhau. Nơi đây thường xuyên diễn ra các hội nghị quốc gia và quốc tế, hội thảo chuyên ngành, cũng như các khóa học chuyên đề, đặc biệt dành cho các nghiên cứu sinh với sự hỗ trợ và quan tâm đặc biệt từ phía chính quyền địa phương và nhà nước. Hội thảo khoa học được khảo sát trong nghiên cứu này diễn ra trong bốn ngày từ ngày 8 đến ngày 11 tháng 5 năm 2018 với chủ đề chính là Khoa học vì Sự phát triển (Science for Development). Trong bốn ngày diễn ra hội thảo, có tổng cộng bảy phiên bàn tròn được tổ chức. Tất cả các bài phát biểu, trình bày và tham luận của bảy phiên bàn tròn này đều được ghi âm cả bản gốc bằng tiếng Anh và bản dịch bằng tiếng Việt. Từ các bản ghi âm này, chúng tôi chọn ra ngẫu nhiên 120 câu bị động vừa có bản gốc và vừa có bản dịch để sử dụng cho nghiên cứu này. Về tiêu chí đánh giá bản dịch, sau khi xem xét các tiêu chí đánh giá của một số nhà khoa học như Llewellyn-Jones (1981), Strong & Rudser (1985), Gile (1999), Chao Han (2018) (Han, 2018), và Brunette (2000), cũng như xem xét tính chất đặc thù của nghiên cứu này, chúng tôi đưa ra 3 tiêu chí đánh giá bản dịch cho nghiên cứu này dựa trên 3 (trong tổng số 4) tiêu chí đánh giá của Brunette (2000): “thông điệp” (nội dung của câu gốc có giống với nội dung của câu dịch hay không, nói cách khác là câu dịch có truyền tải đúng và đủ nội dung của câu gốc hay không), “ngữ cảnh” (ngôn từ được chọn trong câu dịch có phù hợp với bối cảnh phát ngôn của câu gốc hay không), và “chuẩn mực ngôn ngữ” (câu dịch có dễ hiểu không, có quen thuộc với người Việt Nam không). Sau đây là bảng 1: bảng quy chiếu đánh giá chất lượng bản dịch. Bảng 1. Bảng quy chiếu chất lượng bản dịch Chất lượng bản dịch Thông điệp Ngữ cảnh Chuẩn mực ngôn ngữ Tốt Thỏa mãn Thỏa mãn Thỏa mãn Thỏa mãn Vi phạm Trung bình Thỏa mãn Vi phạm Thỏa mãn Vi phạm Vi phạm Thỏa mãn Thỏa mãn Thỏa mãn Vi phạm Kém Vi phạm Vi phạm Thỏa mãn Vi phạm Vi phạm Bản dịch được đánh giá “tốt” khi cả ba tiêu chí đều được thỏa mãn và bản dịch bị đánh giá “kém” khi tiêu chí quan trọng nhất (tức là thông điệp) bị vi phạm. Nguyên nhân cho việc đánh giá bản dịch như vậy là vì trên thực tế nếu bản dịch không truyền đạt được nội dung của bản gốc, hay nói cách khác là không có cùng thông điệp với bản gốc thì đó được xem là một thất bại dịch thuật. Đối với các trường hợp còn lại, bản dịch sẽ được đánh giá “trung bình”, đó là khi tiêu chí “thông điệp” được thỏa mãn tuy nhiên có ít nhất một trong hai tiêu chí còn lại bị vi phạm. 4. Kết quả nghiên cứu Nhìn chung, các câu bị động được khảo sát trong nghiên cứu này được dịch khá thành công với 83 câu dịch “tốt”, 28 câu dịch “trung bình” và 9 câu dịch “kém”. Để dịch câu bị động, người dịch đã sử dụng nhiều phương pháp khác nhau, trong đó “Sử dụng tương đương của câu bị động trong tiếng Anh” là phương pháp phổ biến nhất với 47 lần được sử dụng. Tiếp đến là phương pháp “Sử dụng tương đương của câu chủ động trong tiếng Anh” với 24 lần. Phương pháp tiếp theo là “Chỉ đổi động từ chính sang dạng chủ động mà không thay đổi vị trí các thành phần khác của câu” với 22 lần sử dụng. Ngoài ba phương pháp chính này, người dịch cũng sử dụng phương pháp diễn đạt lại ý tưởng
48 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 9(289)-2019 của câu gốc bằng nhiều cấu trúc và kiểu câu khác nhau để dịch câu bị động từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Các câu bị động được khảo sát trong nghiên cứu này đa số là câu đơn, rất thuận lợi cho quá trình nghe hiểu của người dịch. Ngoài ra, chủ ngữ của những câu này đa số là những danh từ cụ thể, chỉ có một vài trường hợp là những danh từ trừu tượng, tuy nhiên những danh từ trừu tượng này lại là những từ khá phổ biến trong tiếng Việt và chúng còn được bổ nghĩa bởi những thành tố khác giúp người dịch dễ dàng xác định chủ thể tiếp nhận hành động một cách dễ dàng. Trong câu bị động, chủ ngữ của câu là thành tố đứng đầu tiên trong câu, cũng là thành tố mang nghĩa chính, không giống với một số thành tố phụ chỉ có chức năng bổ nghĩa, làm rõ nghĩa cho những thành tố khác. Vì lí do đó, việc nghe và hiểu được chủ ngữ trong câu bị động đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình dịch. Một mặt, nó là bước đà trong tiến trình dịch cả câu, tạo ra một tâm thế ổn định cho người dịch để dịch phần còn lại của câu mà không bị áp lực hay bế tắc. Mặt khác, nó giúp người dịch tiên đoán phần còn lại của câu, giới hạn lại những nội dung, chủ đề mà người nói có thể nói trong câu, và có thể đưa ra những dự đoán chính xác trong trường hợp người dịch không nghe rõ phần phát ngôn còn lại. Một thành tố chính khác trong câu là động từ. Hệ thống động từ trong tiếng Anh và trong tiếng Việt không hoàn toàn giống nhau, gây những khó khăn nhất định trong việc dịch, đặc biệt là đối với những động từ đa nghĩa hay đối với những động từ mô tả những hoạt động chỉ có trong Văn hóa Anh mà không có trong Văn hóa Việt. Trong nghiên cứu này không gặp bất kì trường hợp khó khăn do bất đồng văn hóa nào. Có lẽ đó là do diễn giả ý thức được rằng họ đang phát biểu trong một hội nghị quốc tế, nơi mà những người tham dự đến từ nhiều quốc gia và nền văn hóa khác nhau, nên các diễn giả đã hạn chế tối đa và bỏ qua những từ mà họ nghĩ là sẽ gây khó khăn cho việc nghe hiểu của thính giả. Đối với trường hợp từ đa nghĩa, trong nghiên cứu này có một số trường hợp câu dịch bị lệch nghĩa so với câu gốc vì người dịch chọn sai nét nghĩa của từ so với ý mà người nói muốn diễn đạt. Để hiểu rõ hơn và có một cái nhìn cụ thể hơn, chúng ta hãy xem xét cụ thể từng phương pháp mà người dịch sử dụng để dịch câu bị động. 4.1. Sử dụng cấu trúc tương đương với câu bị động trong tiếng Anh Phương pháp được người dịch sử dụng nhiều nhất khi dịch câu bị động từ tiếng Anh sang tiếng Việt là sử dụng cấu trúc tương đương với câu bị động trong tiếng Anh, với cấu trúc câu: Chủ ngữ + bị/ được + động từ. Diệp Quang Ban (1992) gọi “bị” và “được” là các “động từ không độc lập ở cương vị thành tố chính cụm động từ”, trong đó gồm hai tiểu loại là “động từ không độc lập đứng trước danh từ” (tr.67) và “động từ không độc lập đứng trước cụm chủ-vị” (tr.67-68). Với 47 lần được sử dụng, đây là phương pháp được sử dụng nhiều nhất và cũng là phương pháp hiệu quả nhất với tỷ lệ các câu dịch “tốt” chiếm 80,9% và không có câu dịch “kém” nào trong tổng số các câu dịch sử dụng phương pháp này. Thuận lợi đầu tiên khi áp dụng phương pháp này là người dịch chỉ cần lặp lại mạch ý theo đúng thứ tự chúng được phát ngôn mà không cần phải suy nghĩ để tìm cách thay đổi lại cấu trúc câu. Việc này giúp người dịch xử lí thông tin nhanh hơn và có cơ hội dịch trọn vẹn ý nghĩa của câu hơn. Thuận lợi thứ hai là thuận lợi về cấu trúc. Tuy chưa có sự thống nhất chung rằng trong ngữ pháp tiếng Việt có cái gọi là “câu bị động” hay không, nhưng có thể nói cách sử dụng “bị” và “được” trong tiếng Việt là một dạng tương đương của “thể bị động” trong tiếng Anh. Vì có sự tương đồng về cấu trúc, nên khi người dịch sử dụng “bị” và “được” để dịch câu bị động, người nghe có thể dễ dàng hiểu được nội dung mà người dịch muốn truyền tải. Trong các trường hợp câu dịch tốt, chủ ngữ của những câu cần dịch đa số là những danh từ cụ thể, chỉ có một số trường hợp là những danh từ trừu tượng (như hai ví dụ bên dưới), tuy nhiên những danh từ trừu tượng này lại là những từ khá phổ biến trong tiếng Việt và chúng còn được bổ nghĩa bởi những thành tố khác (trong hai ví dụ bên dưới là tính từ chỉ định “these”) giúp người dịch dễ dàng xác định chủ thể nhận hành động. Động từ trong các trường hợp này là những động từ phổ biến mà có thể dễ dàng tìm thấy từ tương đương trong tiếng Việt, không quá đánh đố người dịch, không quá nhiều nét nghĩa để lựa chọn. Do đó, thông điệp của tất cả các câu bị động trong nghiên cứu này đều
Số 9(289)-2019 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 49 được truyền tải thành công từ ngôn ngữ nguồn sang ngôn ngữ đích. Xét về tiêu chí “chuẩn mực ngôn ngữ” đánh giá về độ quen thuộc và tự nhiên của câu đối với người nghe ở ngôn ngữ đích, hay nói cách khác là độ dễ hiểu của câu đối với người Việt Nam, có thể thấy những câu dịch này rất đơn giản và dễ hiểu đối với người Việt Nam. Xét đến tiêu chí cuối cùng, là ngữ cảnh, rõ ràng trong một bài phát biểu hội nghị, giữ cho văn phong nói trang trọng, hoặc ít nhất là không có yếu tố khiếm nhã, là một tiêu chí có thể nói là bắt buộc trong bất kì tình huống nào. Tiêu chí này đánh giá việc lựa chọn nét nghĩa nào của từ để dịch (VD: nghĩa trang trọng hay nghĩa châm biếm) trong từng tình huống cụ thể. Trong các trường hợp câu dịch tốt này, không có bất kì trường hợp nào người dịch vi phạm tiêu chí “ngữ cảnh”. Đây có thể là kết quả từ việc người dịch có thể nghe hiểu dễ dàng ý nghĩa của câu cần dịch như vừa được phân tích ở trên. Và do đó, một khi người dịch đã nắm bắt tốt ý nghĩa và nội dung của câu cần dịch, họ có thể lựa chọn nét nghĩa phù hợp nhất của một từ để sử dụng cho ngữ cảnh đó. Ví dụ 1 và ví dụ 2 bên dưới là hai ví dụ cho bản dịch “tốt”. Ví dụ: (1) These guidelines were formulated to provide a framework for promoting debate on ethics.-> Hướng dẫn này được đưa ra để tạo khuôn khổ cho các cuộc thảo luận về các chuẩn mực đạo đức. (2) I was asked what to predict about Cuba now.-> Tôi cũng được yêu cầu là dự đoán về Cuba. Tuy nhiên trong một số trường hợp, chủ ngữ và động từ của câu gây khó hiểu cho người dịch và nếu người dịch tiếp tục giữ cấu trúc như vậy sẽ lại gây khó hiểu cho người nghe. Trong ví dụ 3, chủ ngữ “science” là một danh từ trừu tượng đa nghĩa, một vài nét nghĩa của nó như là “knowledge about the structure and behaviour of the natural and physical world, based on facts that you can prove”; “the study of science”; hay “a system for organizing the knowledge about a particular subject, especially one concerned with aspects of human behaviour or society” (theo Từ điển Oxford), động từ chính “use”, tuy là một động từ phổ biến nhưng lại có thể được sử dụng với hầu hết mọi danh từ, gây khó khăn cho người dịch, khiến người dịch không biết nên dịch danh từ “science” với nét nghĩa nào. Điều tương tự cũng xảy ra trong câu dịch. Khi người dịch dịch thành “Khoa học đã được sử dụng để…”, người nghe trong tiếng Việt sẽ dễ cảm thấy mơ hồ, khó hiểu vì không biết từ “khoa học” ở đây là đề cập đến nét nghĩa nào, và được sử dụng bởi ai? Chính vì lí do đó, trong câu này, chúng tôi đề xuất thêm vào câu này một đại từ bất định và đặt nó làm chủ ngữ của câu để tránh vi phạm tiêu chí “tiêu chuẩn ngôn ngữ”. Ví dụ: (3) Science is being used to reveal the truth in regard to allegations of use of chemical weapons. ->Khoa học đã được sử dụng để tiết lộ sự thật sử dụng vũ khí hóa học. Đề xuất: Người ta dùng khoa học để tiết lộ sự thật sử dụng vũ khí hóa học. Ngoài ra, trong vài trường hợp, tiêu chí “ngữ cảnh” cũng bị vi phạm (ví dụ 4). Các trường hợp này có thể là do người dịch muốn tạo điểm nhấn cho câu dịch của mình. Tuy nhiên, theo quan điểm của chúng tôi, những câu dịch phải giữ được sự trang trọng, lịch sự cần thiết. Do đó những từ có thể gây khó chịu như “ngó đến” trong ví dụ 4 phải được thay thế bởi từ khác.Ví dụ: (4) I want to stress the fact that biodiversity is mentioned in the SDG.-> Tôi muốn nói rằng là các sự đa dạng sinh thái cũng được ngó đến trong các mục tiêu phát triển bền vững. Đề xuất: Tôi muốn nhấn mạnh rằng đa dạng sinh thái cũng được đề cập đến trong các mục tiêu phát triển bền vững. 4.2. Sử dụng cấu trúc tương đương với câu chủ động trong tiếng Anh Trong phương pháp này, người dịch sẽ không dùng “bị” hoặc “được” nữa, đồng thời hoán đổi vị trí giữa chủ thể thực hiện hành động với đích thể tiếp nhận tác động của hành động đó. Tuy không được sử dụng nhiều nhưng phương pháp này cũng được sử dụng khá thành công với 18 câu dịch “tốt”, 5 câu dịch “trung bình” và 1 câu dịch “kém”. Cụ thể, trong 24 lần sử dụng phương pháp này, người dịch vi phạm tiêu chí “chuẩn mực ngôn ngữ” 5 lần, vi phạm tiêu chí “ngữ cảnh” 1 lần và vi phạm tiêu chí “thông điệp” 1 lần. Lợi thế của phương pháp này đó là cấu trúc câu mà người dịch sử dụng tồn tại trong cả tiếng Anh lẫn tiếng Việt. Điều này một mặt giúp cho người dịch dễ dàng chuyển đổi câu bị động ở ngôn ngữ nguồn sang câu chủ động ở ngôn ngữ đích, mặt khác nó cũng giúp cho người nghe ở ngôn ngữ đích
50 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 9(289)-2019 dễ dàng hiểu được ý nghĩa, nội dung mà người nói muốn truyền tải. Bất lợi của phương pháp này so với việc giữ nguyên cấu trúc bị động là ở chỗ người dịch phải nghe hết câu thì mới có thể dịch được vì chủ ngữ của câu dịch lại nằm ở cuối câu gốc. Ngoài ra, để chuyển ngữ một câu từ cấu trúc bị động sang cấu trúc chủ động ở ngôn ngữ khác, người dịch phải thực hiện nhiều nhiệm vụ cùng lúc, vừa nghe hiểu thông tin đầu vào, vừa xử lí thông tin để chuyển chúng sang cấu trúc chủ động và đồng thời dịch thông tin đó sang một ngôn ngữ khác. Tất nhiên, đối với những phiên dịch viên chuyên nghiệp thì những nhiệm vụ trên không phải là quá khó và thời gian họ thực hiện những nhiệm vụ đó là khá nhanh. Tuy nhiên, nếu người dịch gặp những yếu tố tác động không mong muốn như là diễn giả nói không rõ đích thể tiếp nhận tác động của hành động hay câu nói quá dài, v.v. thì việc sử dụng phương pháp này cũng không phải là tối ưu. Bên cạnh đó, nếu sử dụng phương pháp này trong một khoảng thời gian dài, vì phải xử lí nhiều nhiệm vụ cùng lúc, trí lực của người dịch cũng dễ bị suy giảm hơn, gây ảnh hưởng đến chất lượng dịch thuật. Trong nghiên cứu này, các câu được người dịch sử dụng phương pháp này đa số là những câu đơn và thường không có thành tố thực hiện hành động của động từ. Do đó, người dịch thường dùng các đại từ bất định như “người ta”, “rất nhiều người”, “có người” hoặc những đại từ chỉ chung như “chúng ta”, “mọi người”. Phần lớn các câu dịch được đánh giá “tốt” như hai ví dụ dưới đây.Ví dụ: (5) A concerted effort is needed that includes governments, the scientific community as well as the industry.-> Chúng ta cần có các nỗ lực tổng hòa bao gồm của chính phủ, của cộng đồng khoa học (và) của ngành công nghiệp. (6) A lot of things have already been said yesterday. -> Có rất nhiều điểm mà hôm qua chúng ta đã nói. Tuy nhiên vẫn có 5 câu dịch được đánh giá “trung bình” và 1 câu bị đánh giá “kém”. Trong số 5 câu dịch được đánh giá “trung bình”, có 4 câu vi phạm tiêu chí “chuẩn mực ngôn ngữ” và 1 câu vi phạm tiêu chí “ngữ cảnh”. Trong ví dụ 7, câu dịch vi phạm các tiêu chí “chuẩn mực ngôn ngữ”. Cụm từ “cách mà chúng ta phải làm khoa học” khá vụng về và không rõ ràng, do đó nên được thay thành “cách làm khoa học mà chúng ta nên dùng”. Ví dụ: (7) Science was done in the way I think it should have been done. -> Tôi nghĩ rằng đó là cách mà chúng ta phải làm khoa học. Đề xuất: Tôi nghĩ đó là cách làm khoa học mà chúng ta nên sử dụng/ thực hiện Trong ví dụ 8, câu dịch vi phạm tiêu chí “ngữ cảnh” vì trong câu này lựa chọn nét nghĩa “ngành công nghiệp” để dịch từ “industry” là không hợp lí, mà phải chọn nét nghĩa “doanh nghiệp”. Ví dụ: (9) Academies are funded by industry. -> Các ngành công nghiệp tài trợ cho họ. Đề xuất: Doanh nghiệp bên ngoài tài trợ cho họ. Đối với câu dịch duy nhất bị đánh giá “kém” (ví dụ 9), câu gốc và câu dịch có thông điệp khác nhau. Trong khi từ “achieve” trong câu gốc chỉ việc đạt được một thành tựu gì đó, thì từ “làm” trong câu dịch là một từ rất chung chung và trung tính, không thể phân biệt là tốt hay xấu. Ngoài ra, tuy câu gốc không có chủ thể thực hiện hành động “achieve” nhưng nếu câu dịch sử dụng cấu trúc chủ động mà lại khuyết chủ ngữ thì câu lại càng gây khó hiểu. Do đó chúng tôi đề xuất thêm một đại từ bất định làm chủ ngữ của câu và đổi động từ “làm” thành động từ “đạt được”.Ví dụ: Get the global view what has been achieved.->Nhìn toàn cầu xem đã làm điều gì. Đề xuất: Nhìn toàn cầu xem nhân loại đã đạt được điều gì. 4.3. Chỉ chuyển dạng động từ thành chủ động, vị trí các thành phần còn lại giữ nguyên Phương pháp này khá giống với phương pháp 1, chỉ trừ một điểm là người dịch không còn sử dụng “bị” hoặc “được” trong câu dịch nữa. Đây là một đặc tính đặc biệt của động từ trong tiếng Việt và cách dùng từ này không có tương đương trong tiếng Anh. Trong tiếng Việt, trong một số trường hợp, động từ dù không có “bị” hoặc “được” đi trước vẫn được ngầm hiểu là đang dùng với nghĩa bị động, có nghĩa là chủ ngữ của những câu này không phải là chủ thể thực hiện hành động mà là người hoặc vật nhận tác động của động từ.
Số 9(289)-2019 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 51 Vì phương pháp dịch này khá giống với phương pháp 1 nên chúng có một số thuận lợi như nhau. Chẳng hạn, khi sử dụng phương pháp này người dịch cũng chỉ cần lặp lại mạch ý theo đúng thứ tự chúng được phát ngôn mà không cần phải suy nghĩ để tìm cách thay đổi lại cấu trúc câu. Việc này giúp người dịch xử lí thông tin nhanh hơn và có cơ hội dịch trọn vẹn ý nghĩa của câu hơn. Thứ hai, vì kiểu câu này cũng rất quen thuộc với người Việt nên khi người dịch sử dụng phương pháp này, người nghe có thể dễ dàng hiểu được nội dung mà người dịch muốn truyền tải. Khi sử dụng phương pháp này, người dịch được đánh giá dịch “tốt” 12 câu (ví dụ 10 và 11), dịch “trung bình” 7 câu (ví dụ 12 và 13) và dịch “kém” 3 câu (ví dụ 14 và 15). Trong đó, tiêu chí “chuẩn mực ngôn ngữ” bị vi phạm 7 lần, tiêu chí “ngữ cảnh” bị vi phạm 4 lần và tiêu chí “thông điệp” bị vi phạm 3 lần.Ví dụ : (10) Babies are born with a lower length than typical.->Trẻ con sinh ra ngắn hơn so với tiêu chuẩn trung bình. (11) What kind of scientific approach can be used to seek for a closer relationship between the quality of medical research and quality of medical care.->Có cách tiếp cận khoa học nào có thể sử dụng để tìm ra một mối quan hệ nhân quả giữa chất lượng nghiên cứu khoa học y tế và chất lượng chăm sóc y tế. (12) Haircut for example, cannot be traded with other countries.->Ví dụ như là cẳt tóc chẳng hạn thì không thể nào bán đi nước khác được. Đề xuất: Ví dụ không thể kinh doanh cắt tóc với các nước khác được. (vì “cắt tóc” không nên dùng với động từ “bán” vì sẽ làm câu tối nghĩa) ( 13) Chemistry is only used for peaceful purposes.-> Hóa học chỉ sử dụng trong mục đích hòa bình. Đề xuất: Hóa học chỉ được sử dụng cho/ vì mục đích hòa bình. ( 14) We are still very limited by the number of universities that we have in this region.->Chúng ta vẫn còn hạn chế về các trường đại học trong khu vực này. Đề xuất: Chúng ta vẫn bị hạn chế bởi số lượng trường đại học trong khu vực. (Nếu không nói rõ là hạn chế về số lượng thì người nghe dễ hiểu lầm là hạn chế về các mặt khác như chất lượng đào tạo, v.v.) ( 15) The science is included in the big policies. ->Khoa học có thể đưa vào được quá trình ra quyết định. Đề xuất: Khoa học là một phần của các chính sách quan trọng. 4.4. Dùng cấu trúc khác Ngoài 3 phương pháp được đề cập ở trên, người dịch còn chọn phương pháp diễn đạt lại ý tưởng của người nói theo một cấu trúc khác. Trong tổng số 27 lần dùng phương pháp này, các câu dịch được đánh giá “tốt” 15 lần (ví dụ 16 và 17), “khá” 7 lần (ví dụ 18 và 19) và “kém” 5 lần (ví dụ 20 và 21). Trong đó, có 10 trường hợp vi phạm tiêu chí “chuẩn mực ngôn ngữ”, 2 trường hợp vi phạm tiêu chí “ngữ cảnh” và 5 trường hợp vi phạm tiêu chí “thông điệp”. Nhìn chung, khi sử dụng phương pháp này để dịch câu bị động, người dịch thường vi phạm tiêu chí “chuẩn mực ngôn ngữ” nhất. Một điểm đáng lưu ý nữa đó là nguyên nhân chính dẫn đến việc vi phạm tiêu chí “thông điệp” chủ yếu là do người dịch dịch sai động từ chính của câu. Ví dụ: (16) CERN was granted the statute observer in United Nations General Assembly.-> CERN trở thành một quan sát viên của Đại hội đồng Liên hợp quốc. (17) This cannot be achieved without keeping abreast of the development in science and technology.-> Việc này sẽ không đạt được nếu như chúng ta không theo kịp sự phát triển của khoa học và công nghệ. (18) That can be traded without the country.->Việc sản xuất hàng hóa có thể buôn bán được ở các nước khác. Đề xuất: Công việc này có thể được kinh doanh ở các nước khác. (vì “việc sản xuất” không thể đi với “có thể buôn bán”, làm câu bị tối nghĩa)
52 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG Số 9(289)-2019 (19) Sustainable development of society can only be reached if another very important perimeter is guaranteed which is peace.-> Sự phát triển bền vững của xã hội có thể đạt được nếu như mà một yếu tố khác quan trọng đó là hòa bình phải có được. Đề xuất: Chúng ta chỉ có thể đạt được sự phát triển bền vững nếu chúng ta có hòa bình, một yếu tố quan trọng khác. (vì cách dùng cấu trúc của người dịch rất lạ tai đối với người Việt, có thể dẫn đến khó hiểu cho người nghe) (20) The OPCW is indicated to eliminating all stockpiles of chemical warfare agents under strict and effective international verification.-> OPCW cam kết xóa bỏ mọi hình thức các vũ khí hóa học và có thể kiểm chứng được. Đề xuất: OPCW được chỉ định loại bỏ tất cả kho vũ khí hóa học dưới sự giám sát nghiêm ngặt và hiệu quả của quốc tế. (câu dịch của phiên dịch bị thiếu nghĩa và tối nghĩa) (21) The current diplomatic advisor to the French president was trained as a young mathematician. -> Cố vấn ngoại giao của tổng thống Pháp hồi trẻ là một nhà toán học. Đề xuất: Cố vấn ngoại giao hiện tại của tổng thống Pháp lúc trước học chuyên ngành Toán. (vì được đào tạo chuyên ngành Toán chưa chắc đã trở thành một nhà toán học). 5. Kết luận và đề xuất 5.1. Kết luận Khi dịch câu bị động từ tiếng Anh sang tiếng Việt, người dịch trong nghiên cứu này có xu hướng dùng cấu trúc tương đương với câu bị động trong tiếng Anh với 47 lần được sử dụng trong tổng số 120 câu dịch. Đây có thể là do phương pháp này là phương pháp ít đòi hỏi việc xử lí thông tin từ người dịch nhất, giúp người dịch dịch nhanh nhất và có cơ hội dịch đầy đủ ý nghĩa của câu gốc nhất. Hai phương pháp có tỉ lệ dịch tốt cao nhất là phương pháp dùng cấu trúc tương đương với câu bị động trong tiếng Anh và phương pháp dùng cấu trúc tương đương với câu chủ động trong tiếng Anh với tỉ lệ câu dịch tốt lần lượt là 80,9% và 81,8%. Đây có thể là do những cấu trúc này tồn tại trong cả tiếng Anh và tiếng Việt giúp cho việc chuyển ngữ của người dịch được thuận lợi. Bên cạnh đó, những cấu trúc này cũng quen thuộc với người Việt Nam nên câu dịch thường ít vi phạm tiêu chí “chuẩn mực ngôn ngữ”. Các câu dịch “kém” trong nghiên cứu này (hay nói cách khác là các câu vi phạm tiêu chí “thông điệp” xuất phát từ nguyên nhân chính là dịch sai từ. Trong một số trường hợp, từ bị dịch sai là từ mang nghĩa chính của câu ví dụ như danh từ và động từ của câu, trong một số trường hợp khác, các từ dịch sai là các giới từ, liên từ, làm cho mối quan hệ giữa các thành tố trong câu bị sai lệch so với câu gốc. Trong 3 tiêu chí đánh giá bản dịch thì tiêu chí về “chuẩn mực ngôn ngữ” là tiêu chí bị vi phạm nhiều nhất. Điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, ví dụ: chủ ngữ và động từ chính của câu không hòa hợp về nghĩa, cấu trúc câu phức tạp, khó hiểu hay cách dùng từ rườm rà, mơ hồ, v.v. 5.2. Đề xuất Rõ ràng, có rất nhiều việc phải làm để biến công việc dịch thuật nói chung và phiên dịch nói riêng trở nên hoàn mĩ, tuy nhiên dựa trên kết quả của nghiên cứu này, chúng tôi có một số đề xuất tiêu biểu sau. Đối với loại câu bị động, dựa trên kết quả phân tích 120 câu phiên dịch hội thảo trong nghiên cứu này, chúng tôi đề xuất người dịch nên sử dụng phương pháp dùng cấu trúc câu tương đương câu bị động và cấu trúc câu tương đương câu chủ động trong tiếng Anh để dịch các câu bị động từ tiếng Anh sang tiếng Việt. Thứ hai, người dịch nên tránh dịch sai từ ngữ trong câu gốc vì như vậy có thể làm cho nghĩa của câu dịch khác với nghĩa ban đầu, khi đó thông điệp của người nói sẽ không còn được truyền tải đúng và đầy đủ đến người nghe. Cuối cùng, vì “chuẩn mực ngôn ngữ” là tiêu chí bị vi phạm nhiều nhất, nên chúng tôi đề xuất người dịch nên chú ý đến vấn đề này khi dịch. Điều này có nghĩa là, người dịch phải đảm bảo câu dịch của họ phải có nghĩa dễ hiểu đối với cộng đồng người nghe ở ngôn ngữ đích. Việc này có thể được thực hiện bằng cách xem xét cẩn thận những yếu tố như cấu trúc câu, ngôn từ sử dụng, sự kết hợp của từng thành tố trong câu lại với nhau, v.v.
Số 9(289)-2019 NGÔN NGỮ & ĐỜI SỐNG 53 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Brunette, L. (2000), Towards a terminology for translation quality assessment, The translator, 6(2), 169-182. 2. Diệp Quang Ban (1992), Ngữ pháp tiếng Việt - Tập 2, Nxb Giáo dục. 3. Colina, S. (2008), Translation quality evaluation: Empirical evidence for a functionalist approach, The translator, 14(1), 97-134. 4. Farrokh, P. (2011), The equivalence and shift in the Persian translation of English complex sentences with wh-subordinate clauses, English language and literature studies, 1(2), 74-81. 5. Giang, D. T. T. (2019), A study of English-Vietnamese translations of presentations at international conferences at ICISE, (Master Thesis), Quy Nhon University, Binh Dinh. 6. Han, C. (2017), Using analytic rating scales to assess English-Chinese bi-directional interpreting: A longitudinal Rasch analysis of scale utility and tare behaviour, Linguistica Antverpiensia, New Series: Themes in Translation Studies, 16, 196-215. 7. Han, C. (2018), Using rating scales to assess interpretation: Practices, problems and prospects, Interpreting, 20(1), 60-96. 8. Triệu Thu Hằng (2017), Mô hình đánh giá chất lượng bản dịch và đề xuất đối với đánh giá dịch Anh-Việt, Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, 33(5), 37-46. 9. Châu Thị Hoàng Hoa (2015), Giao tiếp liên văn hóa Việt-Anh dưới góc nhìn nhân học giao tiếp, Tạp chí khoa học Trường Đại học Trà Vinh, 18, 31-38. 10. Khalil, A. (1993), Arabic translation of English passive sentences: Problems and acceptability judgements, Papers and studies in contrastive linguistics, 27. 11. Russell, D. (2005), Consecutive and simultaneous interpreting, In T. Jansen (Ed.), Topics in signed language interpreting (pp. 135-164), Amsterdam and Philadelphia, PA: John Benjamins. 12. Sultan, J. K. (2011), The translation of English conditional clauses into Arabic: A pedagogical perspective, Journal of the college of arts. University of Basrah, 59. 13. Lê Hùng Tiến (2017), Về cơ sở lí luận đào tạo biên phiên dịch ở Việt Nam, Tạp chí Nghiên cứu nước ngoài, 33(2), 105-117. Interpretation of passive sentences at a scientific conference: a case study at ICISE international conference center Abstract: Translation in general and interpretation in particular are becoming increasingly popular in the trend of integration and internationalization. Because English and Vietnamese have different grammar and structure systems, translation for these two languages faces a number of obstacles. This article is a study on methods for English-Vietnamese translation of English passive sentences with the purpose of facilitating English-Vietnamese translation work. The research method used in this study is mainly qualitative techniques. The research findings show that the translation method of passive sentences that has the highest rate of good translation is to use the so-called Vietnamese passive sentences and Vietnamese active sentences. Key words: translation methods; interpretation; translation-interpretation; conference interpretation; passive sentences. View publication stats