Điện tâm đồ trẻ em thiếu cân 3 - 15 tuổi tại Thành phố Hồ Chí Minh

ĐIỆN TÂM ĐỒ TRẺ EM THIẾU CÂN 3-15 TUỔI TẠI TP. HỒ CHÍ MINH<br /> Nguyễn Xuân Cẩm Huyên*, Lê Thị Mỹ Phượng*, Nguyễn Mạnh Phan**, Ngô thị Kim***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Mục tiêu. Khảo sát sự khác biệt giữa điện tâm đồ trẻ em thiếu cân và trẻ em bình thường.<br /> Đối tượng và phương pháp. Chúng tôi khảo sát điện tâm đồ của tám mươi bảy học sinh thíếu cân từ<br /> 3-15 tuổi tại TPHCM được cho bắt cặp về giới và tuổi với những trẻ có BMI bình thường, từ tháng 2 năm<br /> 1995 đến tháng 11 năm 2003.<br /> Kết quả. Tuổi trung bình 8,9 ± 3,7 năm, 50% là nữ. Điện tâm đồ của trẻ thiếu cân cho thấy nhịp tim<br /> nhanh hơn (92 ± 14 vs 88 ± 15 lần/phút, p=0,015), biên độ sóng R cao hơn tại V3 (14,3 ± 6,0 mm vs 12,8 ±<br /> 5,8 mm, p=0,049) và biên độ sóng T thấp hơn tại hầu hết các chuyển đạo trước ngực (trừ V4) (TV5: 5,6 ±<br /> 1,6 mm vs 6,2 ± 2,5 mm, p=0,028).<br /> Kết luận. Điện tâm đồ của trẻ thiếu cân cho thấy tình trạng thiếu cân có ảnh hưởng lên hoạt động điện<br /> tim.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> ELECTROCARDIOGRAMS OF UNDERWEIGHT 3-15 YEAR-OLD CHILDREN OF<br /> HOCHIMINHCITY.<br /> Nguyen Xuan Cam Huyen, Le Thi My Phuong, Nguyen Manh Phan, Ngo Thi Kim<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 13 – Supplement of No 1 - 2009: 224 - 227<br /> Objectives. We sought to determine the differences between ECGs of underweight and normal children.<br /> Materials and methods. We undertook matched case-control study of electrocardiographic finding in<br /> eighty seven 3-15 year-old chidren of HCMC from February 1995 to November 2003.<br /> Results. Mean age was 8.9 ± 3.7 years, 50% were female. Underweight children had significant higher<br /> heart rate (92 ± 14 vs 88 ± 15 beats/minute, p=0,015), RV3 amplitude (14,3 ± 6,0 mm vs 12,8 ± 5,8 mm,<br /> p=0,049) and lower T wave amplitude at almost all precordial leads ( except V4) (TV5: 5,6 ± 1,6 mm vs 6,2 ±<br /> 2,5 mm, p=0,028).<br /> Conclusion. Electrocardiographic findings of underweight children showed that underweight status has<br /> impact on electrical activity of the heart.<br /> <br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> <br /> ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP<br /> <br /> Trong khi khảo sát 815 điện tâm đồ (ĐTĐ)<br /> trẻ em bình thường 3-15 tuổi tại TP. HCM từ<br /> tháng 2 năm 1995 đến tháng 11 năm 2003 chúng<br /> tôi ghi nhận có 116 ĐTĐ là của trẻ em thiếu cân<br /> (14,2%) và 42 ĐTĐ là của trẻ em thừa cân (5,0%).<br /> Chúng tôi đã khảo sát những đặc điểm của ĐTĐ<br /> trẻ em thừa cân nhưng chưa khảo sát ĐTĐ của<br /> trẻ em thiếu cân do đó chúng tôi mong muốn<br /> <br /> Đối tượng của chúng tôi là học sinh 3-15<br /> tuổi của các trường TPHCM, có chỉ số BMI tính<br /> theo tuổi và giới dưới bách phân vị thứ 3 của<br /> CDC Growth Charts năm 2000.<br /> Những học sinh thỏa các tiêu chuẩn sau<br /> đây được chọn tham gia mẫu nghiên cứu:<br /> Hiện không bị bệnh, tiền sử không bị bệnh<br /> thấp khớp hoặc nhiễm trùng hô hấp tái đi tái<br /> <br /> * Đại học Y dược TP HCM, ** Hội Tim mạch TP HCM, ***BV Thống Nhất TP HCM<br /> đóng góp thêm các dữ liệu về lĩnh vực này.<br /> <br /> lại nhiều lần, không sử dụng thuốc ảnh hưởng<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> <br /> đến tim hay dòng điện tim.<br /> <br /> Đặc điểm dân số khảo sát<br /> <br /> Không có tiếng tim bệnh lý, mạch và huyết<br /> áp trong giới hạn bình thường.<br /> Điện tâm đồ bình thường theo tiêu chuẩn<br /> tầm soát bằng ĐTĐ của Nhật bản(8).<br /> Siêu âm tim bình thường (nếu trẻ < 9 tuổi)<br /> Tiêu chuẩn loại trừ là các đối tượng nghi<br /> ngờ có tiếng tim bệnh lý và/hoặc có bản ĐTĐ<br /> không đạt chất lượng.<br /> Các học sinh này được cho bắt cặp với các<br /> học sinh cùng tuổi và giới có BMI nằm trong<br /> giới hạn bình thường (bách phân vị thứ 5 đến<br /> <br /> Tuổi Cân nặng Chiều<br /> BMI<br /> 2<br /> (năm)<br /> (kg)<br /> cao (cm) (kg/m )<br /> x±s<br /> x±s<br /> x±s<br /> x±s<br /> Trẻ bình 8,95 ± 27,42 ± 127,01 ± 16,12 ±<br /> thường<br /> 3,74<br /> 12,04<br /> 22,54<br /> 2,29<br /> Trẻ thiếu 8,94 ± 21,31 ± 124,40 ± 13,19 ±<br /> cân<br /> 20,78<br /> 1,14<br /> 3,74<br /> 7,56<br /> Chênh lệch<br /> 6,11<br /> 2,61<br /> 2,93<br /> p<br /> 0,000<br /> 0.013<br /> 0.000<br /> <br /> Trong số 87 trẻ của mỗi nhóm có 43 trẻ nam<br /> và 44 trẻ nữ.<br /> <br /> So sánh các thông số của ĐTĐ<br /> So sánh nhịp tim và các khoảng cách<br /> Thông số<br /> <br /> bách phân vị thứ 95 của CDC Grơwth Charts).<br /> Trẻ được đo chiều cao bằng thước đo<br /> SECA (Đức ) ở tư thế đứng, đi chân đất, mắt<br /> nhìn thẳng về phía trước, vai và mông dựa vào<br /> thước đo.<br /> Trẻ được đo cân nặng bằng cân TANITA<br /> của Nhật (model 1528) khi mặc đồng phục của<br /> <br /> thường, với vận tốc giấy 50 mm/giây, trên máy<br /> 3 kênh Auto Cardiner FCP-2201 của hãng<br /> Fukuda Denshi (Nhật); điện cực có đường kính 2<br /> cm; trẻ ở trạng thái thức; đo cách bữa ăn khoảng<br /> 2 giờ(13).<br /> Các thông số được đo bằng mắt thường, theo<br /> chỉ dẫn trong “The science and practice of<br /> <br /> 92,06 ± 14,19<br /> <br /> 87,7 ± 15,03<br /> <br /> p<br /> 0.015<br /> <br /> Nhịp tim<br /> (lần/phút)<br /> PR (ms)<br /> QRS (ms)<br /> <br /> 120,52 ± 16,32 124,78 ± 16,23<br /> 7,02 ± 0,88<br /> 7.04 ± 0,92<br /> <br /> QT (ms)<br /> <br /> 329,35 ± 26,93 338,31 ± 29,99<br /> <br /> 0,064<br /> 0,838<br /> 0.007<br /> <br /> QTc<br /> <br /> 408,55 ± 18,14 406,36 ± 18,97<br /> <br /> 0,381<br /> <br /> So sánh trục P, QRS, T<br /> Thông số<br /> <br /> trường.<br /> ĐTĐ được đo trên 12 chuyển đạo thông<br /> <br /> Trẻ thiếu cân (<br /> Trẻ bình<br /> x ± s)<br /> thường (x ± s)<br /> <br /> Trẻ thiếu cân<br /> Trẻ bình<br /> (x ± s)<br /> thường (x ± s)<br /> <br /> p<br /> <br /> Trục P<br /> <br /> 42,83 ± 19.91<br /> <br /> 38.85 ± 18.30<br /> <br /> 0.141<br /> <br /> Trục QRS<br /> Trục T<br /> <br /> 65,80 ± 20.73<br /> 36,62 ± 14.16<br /> <br /> 67.17 ± 21.93<br /> 36.83 ± 15.28<br /> <br /> 0.643<br /> 0.553<br /> <br /> So sánh biên độ các sóng tại chuyển đạo các<br /> chi<br /> Thông số Trẻ thiếu cân Trẻ bình thường<br /> PD2<br /> 1,04 ± 0,40<br /> 0,98 ± 0,37<br /> QD3<br /> 0,70 ± 0,84<br /> 0,71 ± 1,24<br /> QaVF<br /> 0,41 ± 0,55<br /> 0,39 ± 0,62<br /> RD1<br /> 4,77 ± 2,21<br /> 4,63 ± 2,23<br /> <br /> p<br /> 0,296<br /> 0,941<br /> 0,813<br /> 0,671<br /> <br /> RD2<br /> <br /> 10,92 ± 3,50<br /> <br /> 10.60 ± 3,16<br /> <br /> 0,479<br /> <br /> ECGs”(12), và “Cardiovascular survey methods“(13).<br /> <br /> RD3<br /> RaVR<br /> <br /> 7,21 ± 4,40<br /> 0,83 ± 0,85<br /> <br /> 7,22 ± 3,94<br /> 0.73 ± 0,91<br /> <br /> 0, 977<br /> 0,409<br /> <br /> ĐTĐ của trẻ em thiếu cân được so sánh<br /> <br /> RaVL<br /> <br /> 1,77 ± 1,17<br /> <br /> 1,79 ± 1,47<br /> <br /> 0,939<br /> <br /> ĐTĐ trẻ em bình thường đối với tất cả các thông<br /> <br /> RaVF<br /> SD1<br /> <br /> 9,06 ± 3,50<br /> 1,39 ± 1,10<br /> <br /> 9,20 ± 3,57<br /> 1,37 ± 1,43<br /> <br /> 0,769<br /> 0,913<br /> <br /> SD2<br /> <br /> 1,09 ± 1,30<br /> <br /> 0,91 ± 1,20<br /> <br /> 0,322<br /> <br /> SD3<br /> <br /> 0, 73 ± 1,12<br /> <br /> 0,59 ± 1,14<br /> <br /> 0,431<br /> <br /> SaVR<br /> <br /> 3,13 ± 4,11<br /> <br /> 3,26 ± 4,09<br /> <br /> 0,841<br /> <br /> pediatric cardiology”(6), “How to read pediatric<br /> <br /> số bằng phép kiểm Student bắt cặp của chương<br /> trình SPSS 13.0.<br /> <br /> So sánh biên độ các sóng tại chuyển đạo<br /> trước ngực<br /> Thông số Trẻ thiếu cân Trẻ bình thường<br /> PV1<br /> 0.37 ± 0,42<br /> 0.36 ± 0,45<br /> RV1<br /> 4,20 ± 2,24<br /> 4,09 ± 2,74<br /> RV2<br /> 9,56 ± 4,74<br /> 10,70 ± 5,02<br /> <br /> p<br /> 0.864<br /> 0,719<br /> 0,062<br /> 0,049<br /> <br /> RV3<br /> RV4<br /> <br /> 14,33 ± 6,02<br /> 20,13 ± 7,17<br /> <br /> 12,83 ± 5,86<br /> 19,20 ± 6,71<br /> <br /> RV5<br /> <br /> 18,10 ± 5,51<br /> <br /> 18,25 ± 6,09<br /> <br /> 0,860<br /> <br /> RV6<br /> SV1<br /> <br /> 12,66 ± 3,93<br /> 8,00 ± 4,58<br /> <br /> 13,70 ± 4,41<br /> 7,35 ± 4,08<br /> <br /> 0,104<br /> 0,314<br /> <br /> SV2<br /> <br /> 15,73 ± 6,42<br /> <br /> 14,33 ± 5,93<br /> <br /> 0,130<br /> <br /> SV3<br /> <br /> 10,05 ± 4,95<br /> <br /> 9,98 ± 5,52<br /> <br /> 0,922<br /> <br /> SV4<br /> SV5<br /> <br /> 4,73 ± 3,92<br /> 2,39 ± 2,38<br /> <br /> 5,23 ± 4,24<br /> 2,75 ± 2,39<br /> <br /> 0,419<br /> 0,309<br /> <br /> SV6<br /> <br /> 0,99 ± 1,23<br /> <br /> 1,24 ± 1,35<br /> <br /> TV1<br /> <br /> -2,76 ±<br /> <br /> -2,25 ± 1,39<br /> <br /> 0,226<br /> 0.009<br /> <br /> TV2<br /> TV3<br /> <br /> -0,07 ± 2,99<br /> 2,95 ± 3,38<br /> <br /> 1,08 ± 3,48<br /> 3,91 ± 3,67<br /> <br /> 0.003<br /> 0.045<br /> <br /> TV4<br /> <br /> 6,16 ± 2,54<br /> <br /> 6,57 ± 3,37<br /> <br /> TV5<br /> TV6<br /> <br /> 5,59 ± 1,62<br /> 4,28 ± 1,21<br /> <br /> 6,23 ± 2,53<br /> 5,00 ± 1,88<br /> <br /> 0,328<br /> 0.028<br /> 0.004<br /> <br /> 0,255<br /> <br /> BÀN LUẬN<br /> Trẻ có BMI dưới bách phân vị thứ 3<br /> Trẻ được khảo sát là trẻ thiếu cân có BMI<br /> dưới bách phân vị thứ 3 theo CDC Growth<br /> Charts năm 2000. Ngoài sự chênh lệch hiển<br /> nhiên về cân nặng (p = 0,000) và BMI (p = 0,000)<br /> giữa trẻ em thiếu cân và bình thường, trẻ thiếu<br /> cân có chiều cao thấp hơn trẻ bình thường<br /> (p=0,013) (Bảng 2.1).<br /> <br /> Các thông số điện tâm đồ của trẻ thiếu cân<br /> Nhịp tim<br /> Trẻ thiếu cân có tần số tim nhanh hơn, trung<br /> bình 4 lần/phút (p = 0,015) (Bảng 2.1). Sự gia tăng<br /> nhịp tim cũng được Bedi nhận xét ở 30 trẻ suy<br /> dinh dưỡng 5-10 tuổi(1) và Olowyono ở 91% trên<br /> tổng số 90 trẻ bị Kwashiorkor được khảo sát(10).<br /> Theo Bedi hiện tượng này là do giảm trương lực<br /> thần kinh phó giao cảm và tác giả này cũng<br /> chứng minh có sự tổn thương của dây X ở trẻ<br /> suy dinh dưỡng thông qua một số test như đáp<br /> ứng của tim khi chuyển từ đứng sang nằm,<br /> nghiệm pháp Valsalva…Tuy nhiên Olivares<br /> không thấy có sự khác biệt về nhịp tim giữa<br /> <br /> nhóm trẻ suy dinh dưỡng với nhóm chứng(9) còn<br /> Panagiopoulos thì nhận xét ngược lại là thanh<br /> niên bị chứng biếng ăn tâm thần có nhịp tim<br /> chậm hơn nhóm chứng(11).<br /> <br /> QT và QTc<br /> Trẻ thiếu cân có QT ngắn hơn (p = 0,007) trẻ<br /> bình thường nhưng QTc không khác biệt ( p =<br /> 0,381) (Bảng 2.1). Fuenmayor cũng nhận xét<br /> không có sự khác biệt về QT ở trẻ suy dinh<br /> dưỡng(5) nhưng Panagiopoulos lại thấy QTc<br /> ngắn hơn ở thanh niên bị biếng ăn tâm thần(11) và<br /> trong các công trình của El-Sayed(4) và Olivares(9)<br /> QTc kéo dài ở nhóm trẻ suy dinh dưỡng. Khi so<br /> sánh ĐTĐ của bệnh nhân người lớn suy dinh<br /> dưỡng và không suy dinh dưỡng Cunha cho<br /> rằng QTc kéo dài ở đối tượng thứ nhất(3).<br /> Biên độ các sóng<br /> Biên độ sóng R có khuynh hướng cao hơn<br /> tại chuyển đạo trước ngực phải và thấp hơn tại<br /> chuyển đạo trước ngực trái ở trẻ thiếu cân tuy<br /> nhiên sự khác biệt chỉ có ý nghĩa thống kê tại<br /> chuyển đạo V3 (p = 0,049) với biên độ sóng R<br /> thấp hơn ở trẻ thiếu cân (Bảng 2.4). Biên độ sóng<br /> S nhìn chung có khuynh hướng cao hơn tại<br /> chuyển đạo trước ngực phải và thấp hơn tại<br /> chuyển đạo trước ngực trái tuy nhiên sự khác<br /> biệt này không có ý nghĩa thống kê. Sự khác biệt<br /> rõ nhất là biên độ sóng T thấp hơn tại hầu hết<br /> các chuyển đạo trước ngực (trừ V4) (Bảng 2.4).<br /> Theo El-Sayed biên độ RV1 và RV6 thấp<br /> hơn ở trẻ suy sinh dưỡng so với nhóm chứng(4).<br /> Olowonyo cũng nhận xét điện thế QRS giảm ở<br /> 100% trẻ bị Kwashiorkor(10) và theo tác giả do có<br /> sự tương quan mạnh giữa tỉ số tim/lồng ngực<br /> và điện thế QRS nên sự giảm điện thế này có<br /> thể do teo cơ tim. Điều này đã được chứng<br /> minh trong các công trình của El-Sayed(4), Ocal(7)<br /> và Olivares(9) là trên siêu âm tim khối lượng<br /> thất trái giảm ở trẻ suy dinh dưỡng. Theo<br /> Bergman(2) tình trạng giảm khối lượng cơ này<br /> có thể khiến thất trái không thích nghi được với<br /> sự gia tăng tiền tải khi nuôi ăn trở lại bằng cách<br /> truyền dịch nên thường dẫn đến tử vong đột<br /> <br /> ngột của trẻ suy dinh dưỡng trong giai đoạn<br /> này. Khi khảo sát mô dẫn truyền của tim ở trẻ<br /> suy dinh dưỡng Sims đưa ra nhận xét có hiện<br /> tượng thoái hóa mô, nên nguyên nhân tử vong<br /> đột ngột của trẻ suy dinh dưỡng còn có thể là<br /> rối loạn dẫn truyền(14).<br /> Fuenmayor cũng thấy T dẹt hay đảo ngược<br /> ở trẻ suy dinh dưỡng(5). Có thể giải thích là do<br /> khối lượng cơ tim thấp hơn nên hiện tương tái<br /> cực cũng kém hơn, hoặc là do nồng độ kali trong<br /> máu thấp hơn ở đối tượng này như được ghi<br /> nhận trong công trình của El-Sayed(4).<br /> <br /> KẾT LUẬN<br /> ĐTĐ của trẻ thiếu cân cho thấy một số<br /> khác biệt với ĐTĐ trẻ bình thường là nhịp tim<br /> nhanh hơn, QT ngắn hơn, biên độ sóng R thấp<br /> hơn tại chuyển đạo V3 và rõ nhất là biên độ<br /> sóng T thấp hơn tại hầu hết các chuyển đạo<br /> trước ngực. Như vậy tình trạng thiếu cân có<br /> ảnh hưởng lên hoạt động điện tim, có thể là do<br /> giảm khối lượng cơ tim.<br /> <br /> TÀI LIỆU THAM KHẢO<br /> 1.<br /> <br /> 2.<br /> <br /> 3.<br /> <br /> 4.<br /> <br /> 5.<br /> <br /> 6.<br /> 7.<br /> <br /> 8.<br /> <br /> 9.<br /> <br /> Bedi M, Babbar R, Chakrabarty AS, Sachlev HP:<br /> Comparative study of autonomic nervous system activity<br /> in malnourished and normal children in India. Ann Trop<br /> Paediatr 19:185–189,1999.<br /> Bergman JW, Human DG, De Moor MM, Schulz JM: Effect<br /> of kwashiorkor on the cardiovascular system. Arch Dis<br /> Child 63: 1359–1362, 1988.<br /> Cunha DF, Cunha SF, Ferreira TP (2001). Prolonged QTc<br /> intervals on the electrocardio grams of hospitalized<br /> malnourished adults, Nutrition 17(5): 422-3.<br /> El_Sayed HL, Nassar MF, Habib NM et al (2006).<br /> Structural and functional affection of the heart in protein<br /> energy malnutrition patients on admission and after<br /> nutritional recovery, Eur J Clin Nutr 60 (4): 502-510.<br /> Fuenmayor AJ, Mora RE, Fuenmayor AC, Fuenmayor AM<br /> (1998). QT- Interval dispersion in malnourished children,<br /> Clin Cardio l21:201– 205.<br /> Garson. A. Jr. The science and practice of pediatric cardiology,<br /> 1st ed.,1990, Malvern, Lea & Febiger, Vol.II, Ch.45.<br /> Ocal B, Unal S, Zorlu P. J (2001). Echocardiographic<br /> evaluation of cardiac functions and left ventricular mass in<br /> children with malnutrition, Paediatr Child Health 37(1):<br /> 14-7.<br /> Okuni M. et al. Electrocardiographic studies in normal<br /> children and adolescents, 1986, International Business<br /> Machines Corp.(baûn dòch tieáng Anh cuûa “Shoni<br /> Sindenzu no Seijo-chi”, Tokyo, Igaku-Shoin Ltd,1985).<br /> Olivares JL, Va´zquez M, Rodríguez G (2005).<br /> Electrocardiographic and Echocardiographic Findings In<br /> <br /> 10.<br /> <br /> 11.<br /> <br /> 12.<br /> 13.<br /> 14.<br /> <br /> Malnourished Children, Journal of the American College<br /> of Nutrition 24 (1): 38–43.<br /> Olowonyo MT, Akinbami FO, Ogunkunle OO et al (1993).<br /> The electrocardiographic changes in kwashiorkor, Ann<br /> Trop Paediatr 13(3): 293-8.<br /> Panagiotopoulos C, McCrindle BW, Hick K, Katzman DK<br /> (2000). Electrocardiographic Findings in Adolescents With<br /> Eating Disorders, Pediatrics 105:1100-1105.<br /> Park M.Y., Guntheroth W.G. How to read pediatric ECG,<br /> 1990, 3rd edition, Saint-Louis, Mosby-Year Book.<br /> Rose G.A. Cardiovascular survey methods, 1968, Geneva,<br /> WHO, Chap 6, 99-111, and Annex 1, 137-153.<br /> Sims BA. Conducting tissue of the heart in kwashiorkor.<br /> Br Heart J 34:828–829, 1972.<br /> <br />