Trao ®æi vÒ ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br />
<br />
ĐỊNH HƯỚNG XÂY DỰNG V À THỰC HIỆN CHÍNH SÁCH ĐỐI VỚI<br />
NGƯỜI CÓ CÔNG NHẰM ĐẢM BẢO HÀI HÒA QUAN HỆ GIỮA CÔNG<br />
BẰNG XÃ HỘI VỚI TĂNG TRƯỞNG KINH TẾ<br />
<br />
<br />
Th.s Bùi Xuân Dự<br />
Phòng NC Chính sách An sinh xã hội<br />
<br />
1. Quan niệm về người có công và xã hội) trân trọng, tôn vinh và ghi nhận<br />
chính sách ưu đãi xã hội những cống hiến của những người có<br />
công với cách mạng. Trong bối cảnh<br />
Người có công là người đã cống đất nước thống nhất và ngày càng phát<br />
hiến công sức, vật chất, tinh thần và hy triển thì việc thực hiện chính sách ưu<br />
sinh xương máu để bảo vệ giá trị xã hội đãi xã hội đối với người có công với<br />
mà trong hoàn cảnh lịch sử cụ thể thì cách mạng không chỉ thể hiện đạo lý<br />
người có công với cách mạng Việt Nam “uống nước nhớ nguồn” mà còn thể<br />
là những người đã hy sinh, cống hiến hiện trách nhiệm thực hiện công bằng<br />
trong đấu tranh giải phóng dân tộc, xã hội.<br />
thống nhất tổ quốc, b ảo vệ và xây dựng<br />
đất nước ngày càng lớn mạnh. Chính sách ưu đãi xã hội (chính<br />
sách người có công) là một chính sách<br />
Lịch sử phát triển hàng ngàn năm đặc thù dành cho những người hoặc<br />
của Việt Nam đã trải qua nhiều thăng thân nhân những người đã cống hiến,<br />
trầm, mà trong quá trình lịch sử đó đã hy sinh cho sự nghiệp cách mạng giải<br />
ghi nhận vô vàn những con người đã hy phóng dân tộc, xây dựng và bảo vệ tổ<br />
sinh, cống hiến để bảo vệ độc lập dân quốc, làm nghĩa vụ quốc tế.<br />
tộc. Sự nghiệp xây dựng đất nước Việt<br />
Nam xã hội chủ nghĩa ngày nay được Chính sách ưu đãi xã hội về bản<br />
thực hiện trên nền tảng từ thành công chất là sự ghi nhận, trân trọng, tôn vinh,<br />
của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, đền ơn đáp nghĩa đối cới người có<br />
bảo vệ tổ quốc. Để có thành công đó công; chăm lo, bù đắp bằng vật chất,<br />
hàng triệu người Việt Nam đã tự nguyện tinh thần đối với những cống hiến,<br />
hiến dâng của cải, vật chất, tinh thần và đóng góp hy sinh của người có công<br />
cả sinh mạng của mình cho cách mạng. cho sự nghiệp cách mạng. Những cống<br />
Sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống hiến hy sinh đó đã làm nên giá trị xã<br />
nhất đất nước sẽ không thể đạt được nếu hội là thành quả cách mạng trong đấu<br />
thiếu những hy sinh, đóng góp của tranh giải phóng dân tộc, thống nhất tổ<br />
những người có công với cách mạng. quốc, giữ gìn độc lập dân tộc, tự do,<br />
xây dựng đất nước giàu mạnh.<br />
Từ nhận thức đó, Nhà nước (và cả<br />
Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 18<br />
Trao ®æi vÒ ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br />
2. Lý do thực hiện chính sách ưu sự cống hiến, đóng góp hy sinh của<br />
đãi xã hội những người có công với cách mạng là<br />
không thể đo đếm để có thể bù đắp<br />
Bất kỳ chính sách nào được xây (theo nguyên tắc công bằng như phân<br />
dựng cũng dựa trên những cơ sở nền tảng phối quyền lợi trong kinh tế) được.<br />
được xã hội công nhân. Đối với chính<br />
sách ưu đãi xã hội, cơ sở nền tảng để xây 3. Các nhóm đối tượng hưởng<br />
dựng và thực hiện chính là đạo đức xã chính sách ưu đãi xã hội<br />
hội và nguyên tắc công bằng xã hội. Đối tượng hưởng chính sách ưu đãi xã<br />
Dưới giác độ về đạo đức xã hội, hội được phân tách theo các tiêu chí sau:<br />
chính sách ưu đãi xã hội thể hiện triết lý + Phân theo đối tượng trực tiếp<br />
“ăn quả nhớ kẻ trồng cây” của dân tộc hay gián tiếp: Chính sách ưu đãi xã hội<br />
Việt Nam. Để có được cuộc sống trong hướng tới cả đối tượng trực tiếp tham<br />
hoà bình, ổn định, kinh tế phát triển gia cống hiến cho cách mạng, đồng thời<br />
ngày nay, người Việt Nam biết ơn và với đối tượng là thân nhân của những<br />
thực hiện đền ơn đáp nghĩa những người người có công với cách mạng. Theo<br />
đã cống hiến hy sinh giúp đỡ cách cách phân nhóm này thì nhóm hưởng<br />
mạng, hay trực tiếp tham gia cách mạng. lợi trực tiếp là người có công bao gồm<br />
Về khía cạnh công bằng xã hội, thương binh, người hưởng chế độ như<br />
vi thực hiện chính sách ưu đãi xã hội<br />
ệc thương binh, anh hùng, thanh niên xung<br />
thể hiện nguyên tắc đóng góp -hưởng phong, cán bộ tiền khởi nghĩa; nhóm<br />
lợi. Rõ ràng rằng mọi thành quả không đối tượng là thân nhân như gia đình liệt<br />
tự nhiên có mà là kết quả của những sỹ, mẹ Việt Nam anh hùng, ...<br />
đóng góp, cống hiến từ quá khứ. Nếu + Phân theo giai đoạn lịch sử:<br />
coi thành quả của cách mạng là làm cho Cách mạng Việt Nam trải qua nhiều<br />
đất nước không ngừng phát triển thì giai đoạn lịch sử từ trước khi độc lập<br />
những người đóng góp cho sự phát dân tộc (tiền khởi nghĩa, 1945), kháng<br />
triển đó có quyền hưởng lợi từ thành chiến chống Pháp, chống Mỹ và làm<br />
quả đạt được. Như vậy, việc người có nghĩa vụ quốc tế.<br />
công với cách mạng hưởng chính sách<br />
ưu đãi mang ý nghĩa công bằng xã hội. + Phân theo hình thức cống hiến,<br />
mức độ hy sinh: Rất nhiều hình thức<br />
Việc luận giải cơ sở thực hiện cống hiến, hy sinh cho cách mạng của<br />
chính sách ưu đãi xã hội nêu trên không người có công như hy sinh tính mạng<br />
chỉ để khẳng định sự cần thiết thực hiện (liệt sỹ), một phần xương máu (thương<br />
chính sách mà còn là cơ sở để xây dựng binh), một thời tuổi trẻ (thanh niên<br />
cách tiếp cận xây dựng, thực hiện chính xung phong),...<br />
sách ưu đãi xã hội. Mặc dù chính sách<br />
ưu đãi xã hội dựa trên hai khía cạnh Việc xem xét theo nhóm đối tượng<br />
nhưng khía cạnh tinh thần, đạo đức xã với những tiêu chí khác nhau là cơ sở<br />
để xác định cách tiếp cận xây dựng,<br />
hội vẫn có vị trí, ý nghĩa quan trọng bởi<br />
thực hiện chính sách ưu đãi một cách<br />
Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 19<br />
Trao ®æi vÒ ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br />
phù hợp đạo lý và nguyên tắc công hướng cao hơn, phù hợp với nhu cầu của<br />
bằng xã hội. đời sống xã hội. Diện đối tượng hưởng<br />
4. Cơ sở thực tiễn xây dựng và chính sách ưu đãi xã hội được mở rộng;<br />
thực hiện chính sách ưu đãi xã hội hình thức ưu đãi tiếp tục được bổ sung.<br />
Hệ thống văn bản pháp luật về người có<br />
Trước hết, như đã trình bày ở phần công đã dần được hoàn thiện (Pháp lệnh<br />
trên cơ sở lý luận xây dựng và thực hiện người có công, các chính sách,..) Bên<br />
chính sách ưu đãi xã hội dựa trên nền cạnh đó, các phong trào đền ơn đáp<br />
tảng tư tưởng là triết lý uống nước nhớ nghĩa phát triển đã tăng thêm cả nguồn<br />
nguồn và nguyên tắc công bằng xã hội lực tinh thần, vật chất động viên, giúp<br />
(hay là quyền được hưởng). Tuy nhiên, đỡ người có công và thân nhân người có<br />
câu hỏi đặt ra là chính sách ưu đãi thực công với cách mạng. Mặc dù còn một bộ<br />
hiện như thế nào? mức độ ưu đãi ra sao? phận nhỏ người có công với cách mạng<br />
lại phụ thuộc vào cơ sở thực tiễn phát vẫn sống trong tình trạng nghèo nhưng<br />
triển kinh tế, xã hội của đất nước và đời nhìn chung chính sách ưu đãi xã hội đã<br />
sống của chính đối tượng chính sách ưu góp phần tích cực cải thiện đời sống cho<br />
đãi xã hội. đối tượng.<br />
Việt Nam đang trong quá trình Để bảo đảm mức sống của người<br />
chuyển đổi từ kinh tế tập trung sang xây có công với cách mạng được ngày càng<br />
dựng nền kinh tế thị trường định hướng nâng cao, chất lượng cuộc sống ngày<br />
xã hội chủ nghĩa. Kinh tế Việt Nam tăng càng được cải thiện, người có công và<br />
trưởng nhanh và tương đối ổn định trong thân nhân người có công có nhiều cơ<br />
20 năm qua với tốc độ tăng trưởng bình hội phát triển thì trên cơ sở thực tiễn<br />
quân đạt khoảng 7,5%. Tình trạng nghèo cuộc sống đó, chính sách ưu đãi cần<br />
đói đã được cải thiện rất ấn tượng trong bảo đảm tính linh hoạt, minh bạch, rõ<br />
20 năm qua; Việt Nam là nước đi đầu về ràng đồng thời hài hoà giữa tăng trưởng<br />
thực hiện các mục tiêu Thiên niên kỷ. kinh tế với công bằng xã hội.<br />
Mặc dù vẫn còn là nước nghèo với thu 5. Quan điểm về công bằng xã hội<br />
nhập bình quân đầu người khoảng trong xây dựng và thực hiện chính<br />
640USD nhưng với thành tựu phát triển sách ưu đãi xã hội hài hoà với tăng<br />
kinh tế đó Nhà nước cũng đã có nguồn trưởng kinh tế<br />
lực tốt hơn để thực hiện các chính sách<br />
xã hội t rong đó có chính sách ưu đãi xã Để bảo đ ảm sự hài hoà giữa công<br />
hội. Từ tiền đề đó, mức độ trợ cấp đối bằng xã hội với tăng trưởng kinh tế<br />
với đối tượng chính sách được điều chỉnh trong việc xây dựng và thực hiện chính<br />
tăng lên. Sự phù hợp giữa chế độ chính sách ưu đãi xã hội cần phải quán triệt<br />
sách với điều kiện kinh tế-xã hội ở từng những quan điểm sau:<br />
thời kỳ lịch sử và mức độ đóng góp hy Một là, bảo vệ giá trị văn hoá, triết<br />
sinh cũng thể hiện tính cô ng bằng xã hội. lý sống tốt đẹp của dân tộc là uống<br />
Đời sống của các đối tượng chính nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa đối<br />
sách ưu đãi xã hội cũng được nâng lên với những người đã cống hiến, hy sinh<br />
rõ rệt, mức trợ cấp đối tượng chính sách dành độc lập, tự do cho tổ quốc.<br />
ưu đãi ngày càng được điều chỉnh theo<br />
Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 20<br />
Trao ®æi vÒ ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br />
Hai là, thực hiện chính sách xã hội chính sách ưu đãi xã hội một cách hài<br />
là đầu tư cho con người, cho xã hội; hoà trong mối quan hệ giữa tăng trưởng<br />
chính sách ưu đãi xã hội là một bộ phận kinh tế và công bằng xã hội. Trên cơ sở<br />
của hệ thống chính sách kinh tế xã hội lý luận, thực tiễn và với những quan<br />
chung của Đảng, Nhà nước ta, nó có vị điểm thực hiện chính sách ưu đãi xã hội,<br />
trí, ý nghĩa quan trọng và không thể trong nội dung dưới đây trình bày định<br />
tách rời với các chính sách kinh tế xã hướng và giải pháp đối với vấn đề xây<br />
hội khác. dựng và thực hiện chính sách ưu đãi xã<br />
Ba là, người có công với cách hội bảo đảm sự hài hoà giữa công bằng<br />
mạng là người đã cống hiến vào sự xã hội với tăng trưởng kinh tế.<br />
nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc có 6.1 Định hướng cơ bản về xây<br />
quyền được hưởng chế độ ưu đãi. dựng và thực hiện chính sách ưu đãi<br />
Bốn là, thực hiện chính sách ưu đãi xã hội bảo đảm sự hài hoà giữa công<br />
đối với người có công với cách mạng bằng xã hội với tăng trưởng kinh tế.<br />
phải phù hợp với mức độ hy sinh, cống Một là , nâng cao mức sống của<br />
hiến và điều kiện kinh tế xã hội ở mỗi người có công với cách mạng thông<br />
thời kỳ cụ thể. qua các chính sách trợ cấp trực tiếp và<br />
Năm là, việc thực hiện chính sách các chính sách ưu đãi gián tiếp để<br />
ưu đãi đến đúng đối tượng, người có người có công với cách mạng và thân<br />
công được hưởng chính sách, hạn chế nhân tiếp cận với cơ hội phát triển.<br />
tối đa tiêu cực. Hai là, xây dựng chế độ chính sách<br />
Sáu là, xã hội hoá công tác chăm sóc ưu đãi theo các mức độ khá c nhau, linh<br />
người có công với cách mạng, phát huy hoạt, công bằng nhưng trên nền tảng<br />
sự tham gia của toàn xã hội; đẩy mạnh thống nhất (tính theo hệ số).<br />
các phong trào đền ơn đáp nghĩa; đa Ba là, thường xuyên rà soát, đánh<br />
dạng hoá hình thức chăm sóc người có giá mức sống của người có công cùng<br />
công; nhà nước tăng cường quản lý, giám với đánh giá mức độ thay đổi trong đời<br />
sát công tác chăm sóc, điều dưỡng người sống xã hội. Khi kinh tế tăng trưởng,<br />
có công theo các tiêu chí, tiêu chuẩn. mức sống nhân dân tăng lên hoặ c giá cả<br />
Bảy là, tạo điều kiện để người có thay đổi thì mức trợ cấp cũng được điều<br />
công và thân nhân người có công tiếp chỉnh một cách hợp lý.<br />
cận các cơ hội phát triển trong đời sống Bốn là , hướng tới xây dựng hệ<br />
xã hội, phát huy năng lực, phẩm chất thống giám sát toàn diện về chất lượng,<br />
của người có công với cách mạng. hiệu quả của việc thực hiện chính sách<br />
6. Định hư ớng và giải pháp xây đối với người có công với cách mạng.<br />
dựng, thực hiện chính sách ưu đãi xã Năm là, phát triển các hình thức tổ<br />
hội bảo đảm hài hoà giữa tăng trưởng chức chăm sóc, nuôi dưỡng người có<br />
kinh tế và công bằng xã hội công với cách mạng, nâng cao hiệu quả<br />
Từ những nội dung phân tích nêu thực hiện chính sách ưu đãi xã hội,<br />
trên khẳng định có cơ sở lý luận và cơ cung cấp dịch vụ chăm sóc người có<br />
sở thực tiễn để xây dựng và thực hiện công trên cơ sở chuyển từ mô hình nhà<br />
<br />
Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 21<br />
Trao ®æi vÒ ph¬ng ph¸p vµ c«ng cô nghiªn cøu<br />
nước tổ chức thực hiện và quản lý sang Chế độ trợ cấp và ưu đãi cần đ ược điều<br />
mô hình doanh nghiệp công ích nhà chỉnh một cách đồng bộ, thống nhất.<br />
nướ c thực hiện chức năng giám sát, - Tăng cường công tác truyền<br />
quản lý tiêu chuẩn. thông, nâng cao nhận thức về công<br />
Sáu là, tăng cường các cuộc vận động bằng xã hội trong chính sách xã hội nói<br />
xây dựng quỹ đền ơn đáp nghĩa, tuyên chung và chính sách ưu đãi xã hội nói<br />
truyền vận động nhân dân về ý nghĩa và riêng, thể hiện rõ quan điểm thực hiện<br />
trách nhiệm thực hiện chính sách đối với chính sách ưu đãi ngay trong từng bước<br />
người có công với cách mạng. (đồng thời) của quá trình phát triển kinh<br />
Bảy là, hình thức và chế độ ưu đãi tế xã hội chứ không chờ kinh tế phát<br />
phải phù hợp với đặc điểm, nhu cầu của triển mới thực hiện.<br />
mỗi nhóm đối tượng chính sách bảo - Rà soát đối tượng và xây dựng<br />
đảm cải thiện điều kiện sống cho người các dự báo về quy mô đối tượng, nhu<br />
có công. cầu chăm sóc, trợ cấp cho từng năm và<br />
6.2 Giải pháp cơ bản xây dựng và cả giai đoạn để có cơ sở hoạch định<br />
thực hiện chính sách ưu đãi xã hội chính sách, giải pháp thúc đẩy công tác<br />
bảo đảm sự hài hoà giữa công bằng đền ơn đáp nghĩa, nâng cao đời sống<br />
xã hội với tăng trư ởng kinh tế. vật chất, tinh thần cho người có công<br />
với cách mạng.<br />
- Trong bối cảnh nền kinh tế điều<br />
chính theo hướng hội nhập kinh tế quốc - Thực hiện công khai, minh bạch<br />
tế, cơ chế hoạt động của các thiết chế chế độ ưu đãi thông qua các đợt tuyên<br />
trong nền kinh tế cũng thay đổi vì vậy truyền, phổ biến chính sách đến mọi<br />
chính sách cũng cần điều chỉnh để phù người dân; tạo thêm các kênh thô ng tin,<br />
hợp với xu thế mới. Ví dụ: dịch vụ xã tư vấn chính sách (như xây dựng phần<br />
hội cơ bản không c hỉ còn được cung mềm tư vấn, hướng dẫn chế độ đối với<br />
cấp bởi bệnh viện, trường học của nhà người có công với cách mạng trên<br />
nước mà nay đã có sự tham gia của các internet) để đối tượng chính sách biết<br />
thành phần kinh tế khác, nếu chính sách và có thể thực hiện quyền lợi của mình.<br />
ưu đãi không gắn với thay đổi này thì - Giám sát chặt chẽ công tác xác<br />
nhu cầu chăm sóc sức khoẻ, giáo dục định người có công với cách mạn g, cải<br />
đối với người có công và thân nhân thiện thủ tục theo hướng nâng cao trách<br />
người có công có thể không đạt được nhiệm của cơ quan thụ lý hồ sơ, giảm<br />
hiệu quả. thiểu thủ tục cho đối tượng, xử lý thích<br />
- Điều chỉnh chính sách linh hoạt đáng những trường hợp gian lận, tiêu<br />
và phù hợp với quá trình phát triển kinh cực hoặc gây khó khăn, cản trở đối<br />
tế xã hội. Khi kinh tế tăng trưởng, đời tượng hưởng lợi. /.<br />
sống nhân dân cải thiện thì mức trợ cấp<br />
ưu đãi người có công cũng phải tăng lên.<br />
<br />
<br />
<br />
<br />
Hoạt động nghiên cứu khoa học -Số 15/Tháng 3-2008 22<br />