Đình Tân Tịch - Một thiết chế văn hóa truyền thống luôn phát huy vai trò qua các thời kỳ lịch sử

KỶ YẾU HỘI NGHỊ SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NĂM 2019<br /> <br /> ĐÌNH TÂN TỊCH - MỘT THIẾT CHẾ VĂN HÓA TRUYỀN THỐNG<br /> LUÔN PHÁT HUY VAI TRÒ QUA CÁC THỜI KỲ LỊCH SỬ<br /> SV: Lê Trường Giang, Lớp: ĐHQLVH17A<br /> GVHD: ThS. Đinh Văn Nhân<br /> Tóm tắt<br /> Đình làng là một thiết chế văn hóa truyền thống có vai trò quan trọng trong cộng đồng.<br /> Qua biến đổi của thời gian nhưng nhiều ngôi đình ở Đồng Tháp vẫn thể hiện được các chức<br /> năng, vai trò của mình trong xã hội đương đại. Bài viết trình bài về quá trình hình thành và<br /> phát triển của ngôi đình Tân Tịch, cũng như những đóng góp của ngôi đình này qua từng thời<br /> kỳ lịch sử của địa phương.<br /> Từ khóa: Đình Tân Tịch, đình làng, thiết chế văn hóa, lịch sử - văn hóa.<br /> 1. Đặt vấn đề<br /> Công cuộc khẩn hoang vùng đất Nam bộ nói chung và tỉnh Đồng Tháp nói riêng đã góp<br /> phần tích cực vào sự hình thành các di sản văn hóa vật chất, tinh thần cùng những giá trị truyền<br /> thống tốt đẹp của dân tộc được trao truyền qua nhiều thế hệ, mà ở đó đình làng là biểu tượng<br /> tiêu biểu nhất. Ngôi đình ra đời gắn liền với công cuộc khai hoang lập ấp, đồng thời nó còn là<br /> cơ sở vật chất đánh dấu thành tựu trong công cuộc mở cõi. Nhà văn Sơn Nam rất tinh tế khi cho<br /> rằng: “Xây dựng đình làng là nhu cầu tinh thần, có đình thì mới tạo được thế đứng, gắn bó vào<br /> cộng đồng dân tộc và càn khôn vũ trụ, bằng không thì chỉ là lục bình trôi sông, viên gạch rời<br /> rạc, một dạng lưu dân tập thể, mặc dầu làng lắm gạo nhiều tiền” [2, tr.26].<br /> Đình là nơi sinh hoạt thể hiện rõ tính cộng đồng làng xã vì mọi sinh hoạt truyền thống<br /> của cộng đồng điều hầu như diễn ra nơi đây, nên đình làng có vai trò như một thiết chế văn hóa<br /> với những chức năng là: trung tâm hành chính, quyền lực của làng; trung tâm tín ngưỡng, tâm<br /> linh của làng; trung tâm văn hóa, vui chơi giải trí của làng [1, tr.95]. Theo Từ điển Bách khoa<br /> Việt Nam: “Thiết chế văn hóa là chỉnh thể văn hóa hội tụ đầy đủ các yếu tố: cơ sở vật chất, bộ<br /> máy tổ chức, nhân sự, quy chế hoạt động, nguồn kinh phí; chỉ riêng ngôi nhà hoặc công trình<br /> văn hóa chưa đủ để gọi là thiết chế văn hóa”.<br /> Hay, thiết chế văn hóa là một trung tâm, hay một cơ quan, tổ chức các hoạt động có mục<br /> đích tuyên truyền giáo dục về một tư tưởng, lĩnh vực nào đó phục vụ công tác chính trị tư tưởng<br /> hay nghiên cứu khoa học kỹ thuật - lịch sử văn hóa nghệ thuật, được tổ chức theo những quy<br /> chế, nội quy nhất định, được thể chế hóa pháp luật do Nhà nước ban hành, được xã hội công<br /> nhận và tuân thủ, có mục đích, yêu cầu và những chức năng riêng được xã hội quy định. Như<br /> vậy qua định nghĩa trên, chúng ta thấy rằng đình làng đã hội tụ các yếu tố và chức năng trở<br /> thành một dạng thiết chế văn hóa truyền thống trong xã hội.<br /> Tuy nhiên, qua thời gian các chức năng của đình làng Nam bộ dần mất đi, các ngôi đình<br /> chỉ hoạt động vào những ngày cúng tế (hạ điền, thượng điền…) còn những ngày thường hầu<br /> như không hoạt động chỉ có duy nhất “ông Từ” hàng ngày nhang khói, quét dọn. Nhưng hiện<br /> nay, đâu đó chúng ta vẫn thấy còn những ngôi đình có những hoạt động thay đổi thích ứng để<br /> trở thành một “thiết chế văn hóa trong thời đại mới” với đầy đủ các chức năng như ngày trước.<br /> Trong đó đáng chú ý phải nhắc đến là ngôi đình Tân Tịch.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 1. Quang cảnh đình Tân Tịch - Ảnh: Văn Nhân<br /> <br /> Trang 170<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP KHOA VĂN HÓA - DU LỊCH<br /> <br /> 2. Chức năng Đình Tân Tịch qua những thời kỳ lịch sử<br /> Đình Tân Tịch được dựng khoảng đầu thế kỉ XIX xưa thuộc huyện Vĩnh An, phủ Tân<br /> Thành, tỉnh An Giang [4, tr.65], (nay thuộc khóm 1, phường 6, thành phố Cao Lãnh, tỉnh Đồng<br /> Tháp). Sau hơn 150 năm tồn tại, ngày 19 tháng 12 năm 2014, Chủ tịch Ủy ban Nhân dân tỉnh<br /> Đồng Tháp đã ra Quyết định xếp hạng đình Tân Tịch là di tích lịch sử - văn hóa cấp Tỉnh.<br /> Ban đầu đình được cất bằng vật liệu đơn giản: tre, nứa, lá, đưng... Năm Tự Đức thứ 7<br /> (1854) thôn Tân Tịch được triều đình cấp sắc Thành hoàng bổn cảnh. Lúc này, ông hương cả<br /> Lê Văn Bích (ông Cả Bích) cùng với dân trong thôn kẻ công người của góp vào tôn tạo ngôi<br /> đình thêm to đẹp. Tuy nhiên, do địa thế chật hẹp không có hậu nên đến năm 1928 đình di dời<br /> về vị trí như hiện tại. Năm 2010, nhận thấy đình có nhiều chỗ xuống cấp, ông Lê Văn Bên –<br /> Trưởng Ban Tế tự đã xin phép chính quyền địa phương và đứng ra vận động người dân thực<br /> hiện trùng tu lại đình được to đẹp như ngày hôm nay.<br /> Đình Tân Tịch dù qua nhiều lần trùng tu vẫn giữ được lối kiến trúc truyền thống của<br /> đình Nam bộ: cột bằng gỗ, 4 nóc liền nhau lợp tol giả ngói kiểu âm dương; gồm 4 gian: gian<br /> tiền đình, gian võ ca, gian võ qui và gian chánh điện, vách được xây bằng gạch bê tông. Sân<br /> đình có đàn Thần Nông, miễu ông Hổ, miễu Ngũ Hành. Chánh điện thờ Thành hoàng bổn cảnh,<br /> Chánh lãnh binh Nguyễn Hương, chức sắc, Tiên sư, Tiền hiền, Hậu hiền, Bạch Mã thái giám,<br /> Ngũ Hành, Thổ Công. Đình là nơi diễn ra các sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của người dân<br /> trong thôn ấp và luôn phát huy chức năng là thiết chế văn hóa của cộng đồng qua các thời kỳ<br /> lịch sử.<br /> 2.1. Thời kỳ phong kiến<br /> Thời các vua Nguyễn, đình Tân Tịch không chỉ là nơi hội họp để xử lý việc làng việc<br /> nước, là nơi tín ngưỡng của người dân trong làng, là nơi vui chơi giải trí của người dân nông trong<br /> thôn mỗi dịp lễ hội… mà ngôi đình còn là chứng nhân lịch sử cho các sự kiện xảy ra trong thôn<br /> xóm và gắn với thời niên thiếu của vị Chánh Lãnh binh tỉnh Hà Tiên – Nguyễn Hương (1819 -<br /> 1876). Ngày trước nơi vàm sông gần đình là nơi ông Nguyễn Hương và thầy mình thuần phục<br /> cặp rắn dữ, to gần bằng người ôm, thường xuyên quấy phá người dân đi xuồng qua khúc sông<br /> này. Nền đình Tân Tịch khi xưa cũng là nơi ông được thầy dạy võ nghệ và binh pháp (có tài liệu<br /> cho rằng thầy của ông Nguyễn Hương lúc bấy giờ là ông Đoàn Văn Huyên, sau này là Phật Thầy<br /> Tây An giáo chủ đạo Bửu Sơn Kỳ Hương) [4, tr.66-70]. Về sau khi được triều đình phong tước,<br /> cử về trấn nhậm Hà Tiên, trước khi đi nhận chức ông và quân cơ theo hầu được dân chúng thôn<br /> Tân Tịch tiếp đón trọng thể trong lễ vinh quy bái tổ cũng nơi tại đây, điều đó cho thấy vai trò và<br /> bề dày lịch sử - văn hóa của ngôi đình Tân Tịch. Mộ ông Nguyễn Hương hiện nay tọa lạc ở Xóm<br /> Câu, phường 6, thành phố Cao Lãnh, cạnh bờ sông Tiền hiền hòa. Qua bao cuộc chiến tranh loạn<br /> lạc, hiện nay, hậu duệ đời thứ 6 của ông vẫn giữ được 6 đạo sắc do triều đình phong tước cho<br /> ông. Với những công lao đóng góp cho quê hương, dân tộc, người dân Tân Tịch ngoài thờ Thần<br /> hoàng Bổn cảnh còn thờ bài vị của Chánh lãnh binh Nguyễn Hương như vị phúc thần ở chánh<br /> điện đình Tân Tịch.<br /> 2.2. Thời kỳ đấu tranh cách mạng và độc lập dân tộc<br /> Thời kỳ phong kiến đã qua, ngoại bang bước vào giầy xéo quê cha đất tổ, đình Tân Tịch<br /> không quên chức năng, nhiệm vụ lịch sử của mình tiếp tục lại là nơi diễn ra các sự kiện đấu<br /> tranh cách mạng của địa phương. Tiêu biểu là sự kiện treo cờ Đảng trên cây dầu gần đình Tân<br /> Tịch trong ngày Quốc khánh 02/9/1945 để thị uy với Pháp (cần nói thêm cây dầu này hiện nay<br /> vẫn còn, theo các cụ cao niên kể lại ước tính có trên 250 năm tuổi, chu vi khoảng 3-4 người ôm,<br /> cao khoảng 30m, với rất nhiều câu chuyện dân gian mang đậm màu sắc tâm linh liên quan đến<br /> cây dầu), hình ảnh lá cờ bay phất phới trên ngọn cây dầu cổ thụ càng khơi gợi và hung đúc thêm<br /> tinh thần yêu nước của quần chúng nhân dân. Tiếp theo đó, vào năm 1954 sau khi Hiệp định<br /> Geneve được ký kết, Việt Nam bị chia cắt đất nước lấy vĩ tuyến 17 – tỉnh Quảng Trị làm ranh<br /> giới, theo tinh thần Hiệp định các chiến sĩ cách mạng đang ở miền Nam phải tập kết ra Bắc,<br /> cũng chính tại đình Tân Tịch là điểm dừng chân để chuẩn bị tập kết chuyển quân ra Bắc ở địa<br /> bàn Cao Lãnh. Ngày nay gần bến Phà Cao Lãnh ta thấy đang xây dựng tượng đài kỷ niệm sự<br /> kiện này. Trong kháng chiến chống Mỹ, đình vẫn tiếp tục là cơ sở hoạt động cách mạng, nuôi<br /> Trang 171<br /> KỶ YẾU HỘI NGHỊ SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NĂM 2019<br /> <br /> giấu cán bộ... Sau ngày giải phóng đất nước, đình Tân Tịch được dùng vào việc chung của xóm<br /> làng và dùng làm Trường tập huấn cán bộ kế toán tài chính, huấn luyện quân sự, chính trị và<br /> đào tạo cán bộ Văn hóa Thông tin, là hậu cứ của Đoàn văn công Đồng Tháp. Đến năm 1995 thì<br /> đình được giao lại cho nhân dân sử dụng là nơi sinh hoạt tín ngưỡng tâm linh [3, tr.4]. Trong<br /> giai đoạn này dù trải qua bao biến cố chiến tranh, thời cuộc nhưng đình Tân Tịch vẫn thể hiện<br /> rõ các chức năng là thiết chế văn hóa truyền thống quan trọng của địa phương.<br /> 2.3. Thời kỳ hiện nay<br /> Trải qua bao thăng trầm của lịch sử cùng vùng đất Cao Lãnh, đình Tân Tịch vẫn hiện<br /> diện trong tâm thức và sinh hoạt tín ngưỡng của người dân địa phương, thể hiện vai trò là thiết<br /> chế văn hóa truyền thống trong đời sống cộng đồng. Theo lệ hàng năm, đình vẫn còn duy trùy<br /> nhiều lệ cúng như cúng Khai Sơn (mùng 7 tháng Giêng), cúng Rằm (tháng Giêng, tháng Bảy,<br /> tháng Mười). Cúng Chánh lãnh binh Nguyễn Hương (16 tháng 8 âm lịch). Trong đó có hai lệ<br /> cúng lớn là cúng Thượng Điền (15-16 tháng Mười âm lịch), cúng Hạ điền (15-16 tháng Tư âm<br /> lịch). Mỗi kỳ cúng thu hút hàng ngàn người dân từ trong và ngoài làng đến chiêm bái, cầu mong<br /> “phong điều vũ thuận, người yên vật thịnh, tống ôn tống gió”... Qua thời gian, lịch sử truyền<br /> thống ngày càng tích lũy thêm giá trị mới, nhất là trong giai đoạn hiện nay, giá trị mới đó là chủ<br /> nghĩa dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội nên đình còn trân trọng đưa chân dung Bác Hồ và<br /> danh sách anh hùng liệt sĩ của hai thời kỳ kháng chiến vào thờ, thể hiện truyền thống tốt đẹp<br /> “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc [1, tr.129]. Điều này thể hiện rõ chức năng là trung tâm<br /> tín ngưỡng tâm linh của làng xã và vai trò giáo dục giá trị truyền thống cho các thế hệ ngày<br /> nay. Bên cạnh đó, hàng năm vào các ngày lễ cúng (hạ điền, thượng điền) Ban tế tự tùy theo tình<br /> hình tài chính còn mời các đoàn hát bội, đờn ca tài tử, các trò chơi dân gian, ăn uống… qua đó<br /> đình đã thể hiện chức năng là trung tâm văn hóa, vui chơi giải trí của cộng đồng.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 2. Ban tế tự thực hiện nghi thức chánh tế Thần - Ảnh: Văn Nhân<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 172<br /> TRƯỜNG ĐẠI HỌC ĐỒNG THÁP KHOA VĂN HÓA - DU LỊCH<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 3. Hát Bội ở đình Tân Tịch - Ảnh: Văn Nhân<br /> Ngày nay, ngoài các chức năng tín ngưỡng tâm linh, vui chơi giải trí, đình Tân Tịch vẫn<br /> thể hiện chức năng là thiết chế văn hóa hành chính của mình, là nơi sinh hoạt của cộng đồng,<br /> hội họp của chính quyền địa phương với người dân trong việc triển khai các đường lối, chủ<br /> trương, chính sách của Đảng và Nhà nước đến người dân địa phương. Tiêu biểu là Ban bầu cử<br /> còn phối hợp với Ban tế tự tận dụng không gian của đình, tổ chức buổi tiếp xúc cử tri và là khu<br /> vực bỏ phiếu số 1 ở phường 6, thành phố Cao Lãnh bầu Đại biểu Quốc hội khóa XIV và Đại<br /> biểu Hội đồng Nhân dân các cấp nhiệm kỳ 2016 – 2021 (22/5/2016); tổ chức ngày Hội Đại<br /> đoàn kết toàn dân tộc của khóm 1, phường 6, thành phố Cao Lãnh (14/11/2016). Mọi người đến<br /> tham dự rất đông, đủ mọi thành phần, lứa tuổi, ai nấy điều vui vẻ nhất là những cô chú lớn tuổi,<br /> vì dường như họ được sống lại với không gian văn hóa và các sinh hoạt thời xưa.<br /> Không những thế, Ban tế tự đình Tân Tịch còn phối hợp với Ban chủ nhiệm Câu lạc bộ<br /> Bảo tồn Di sản văn hóa (Khoa văn hóa – Du lịch, trường Đại học Đồng Tháp) tổ chức các hoạt<br /> động như: các buổi học tập lịch sử văn hóa của địa phương ngay trong không gian của đình Tân<br /> Tịch, các bạn sinh viên còn thường xuyên có các hoạt động quét dọn, hỗ trợ sửa chữa và tham<br /> gia tìm hiểu, hỗ trợ trong các ngày lễ cúng cũng như các hoạt động khác… đây cách giáo dục<br /> thực tế hiệu quả, ý nghĩa đối với các bạn sinh viên (nhất là sinh viên ngành Quản lý Văn hóa<br /> và Việt Nam học) có cơ hội được trực tiếp tham gia nghiên cứu học tập thực tiễn về di sản văn<br /> hóa, lễ hội truyền thống...<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 173<br /> KỶ YẾU HỘI NGHỊ SINH VIÊN NGHIÊN CỨU KHOA HỌC NĂM 2019<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Hình 4. Lớp học lịch sử - văn hóa địa phương của sinh viên trong không gian đình<br /> - Ảnh: Văn Nhân<br /> 3. Kết luận<br /> Có thể thấy rằng, đình Tân Tịch là thiết chế văn hóa truyền thống nhưng vẫn luôn phát<br /> huy được các chức năng và vai trò trong xã hội đương đại. Ban tế tự cùng chính quyền địa<br /> phương cần tiếp tục thực hiện những hoạt động đã làm được và nghiên cứu trao đổi phối hợp<br /> với các đơn vị để có những hoạt động thiết thực hơn nữa trong thời gian tới. Đồng thời ngành<br /> văn hóa và chính quyền địa phương các cấp cần nghiên cứu, quan tâm hơn nữa để phát huy các<br /> chức năng, nhiệm vụ, vai trò của đình Tân Tịch nói riêng và các ngôi đình trên địa bàn tỉnh<br /> Đồng Tháp nói chung, thật sự trở thành những thiết chế văn hóa - “nhà văn hóa” của địa phương<br /> trong thời đại mới.<br /> <br /> Tài liệu tham khảo<br /> [1]. Nguyễn Hữu Hiếu (2005), Diễn trình văn hóa đồng bằng sông Cửu Long, Nxb Thời đại.<br /> [2]. Sơn Nam (2018), Đình miễu và lễ hội dân gian miền Nam, Nxb Trẻ.<br /> [3]. Nguyễn Thanh Thuận (2015), Đình Tân Tịch, Ấn phẩm Đồng Tháp xưa và nay số 48- Hội<br /> khoa học lịch sử Đồng Tháp, tr.4.<br /> [4]. Nguyễn Thanh Thuận (2018), Nhân thần trong tín ngưỡng dân gian Đồng Tháp, Nxb Hội<br /> nhà văn.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Trang 174<br />