Độc học môi trường part 7

Chia sẻ: Afsjkja Sahfhgk | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:110

Thêm vào BST

Báo xấu

98
lượt xem 22
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Khả năng gây ung thư tiềm tàng của 2,3,7,8–TCDD = 1,5E+5 LADIF = cá/bữa ăn (kg) x không bữa ăn/năm x ED 70 năm x 365 ngày/năm Trong đó: LADIF: lượng cá trung bình mỗi ngày (kg/ngày) Cá/bữa ăn = 0,284 kg Không có bữa ăn/năm = 48 Khoảng thời gian tính (ED) = 30 năm LADIF = 0,016 kg/ngày LADD = CW x BCF x LADIF BW Trong đó: LADD: lượng trung bình mỗi ngày, mg/kg–ngày CW: cô đặc trong nước, mg/l BCF: tác nhân cô đặc sinh học = 50,000 BW: trọng lượng trung bình cơ thể người...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Độc học môi trường part 7

Khaû naêng gaây ung thö tieàm taøng cuûa 2,3,7,8–TCDD = 1,5E+5 LADIF = caù/böõa aên (kg) x khoâng böõa aên/naêm x ED 70 naêm x 365 ngaøy/naêm Trong ñoù: LADIF: löôïng caù trung bình moãi ngaøy (kg/ngaøy) Caù/böõa aên = 0,284 kg Khoâng coù böõa aên/naêm = 48 Khoaûng thôøi gian tính (ED) = 30 naêm LADIF = 0,016 kg/ngaøy LADD = CW x BCF x LADIF BW Trong ñoù: LADD: löôïng trung bình moãi ngaøy, mg/kg–ngaøy CW: coâ ñaëc trong nöôùc, mg/l BCF: taùc nhaân coâ ñaëc sinh hoïc = 50,000 BW: troïng löôïng trung bình cô theå ngöôøi = 70 kg LADD = 2,3E – 09 mg/kg – ngaøy Ruûi ro gaây ung thö = LADD x nhaân toá gaây ung thö = 3,45E–04 Khaû naêng khoâng gaây ung thö = LADD x (70/30)RfD = 2,3E–09 x (70/30)/1E–09 = 5,4 22.11.2.4. Ñaùnh giaù tính ñoäc cuûa moät soá ñoäc chaát tieâu bieåu trong söï coá thieâu raùc nguy haïi Caàn phaûi ñaùnh giaù tính ñoäc cho caû chaát gaây ung thö laãn chaát khoâng gaây ung thö vì chaát khoâng gaây ung thö vaãn coù khaû naêng gaây 994
neân caùc beänh khaùc. Caùc tính ñoäc naøy ñöôïc ñaùnh giaù döïa treân tieâu chuaån US EPA – Cô quan baûo veä moâi tröôøng Myõ vaø tieâu chuaån Cal/EPA. (Trong tröôøng hôïp Vieät Nam thì duøng TCVN 2001) a. Ñaùnh giaù sô boä caùc ñoäc chaát coù trong söï coá thieâu raùc Arsenic (As) Nguoàn goác cuûa As vaø caùc hôïp chaát cuûa noù coù trong thuoác baûo veä thöïc vaät, thuoác tröø saâu, ngaønh deät, thuûy tinh, hôïp kim trong coâng nghieäp. Khi As–Pb toàn taïi moät löôïng lôùn trong cô theå gaây caûm giaùc noùng xung quanh mieäng, buoàn noân. Ngoaøi ra coøn gaây haïi ñeán caùc boù cô, gan, thaän vaø tim, theo sau ñoù laø ngöôøi nhieãm bò meâ saûng, hoân meâ vaø cuoái cuøng töû vong. Nöôùc uoáng bò nhieãm As ñaõ ñöôïc chöùng minh laø coù lieân quan ñeán khaû naêng maéc beänh ung thö cao hôn qua vieäc khaûo saùt ngöôøi daân ôû Taiwan. Ruûi ro gia taêng beänh ung thö phoåi ñöôïc khaûo saùt cho nhöõng coâng nhaân ñaõ laäp gia ñình saûn xuaát thuoác tröø saâu coù chöùa As vaø nhöõng coâng nhaân cheá bieán ñoàng, nôi coù haøm löôïng As raát cao. Nhöõng khoái u trong maïch maùu ôû gan ñöôïc khaûo saùt töø nhöõng ngöôøi laøm ôû vöôøn nho trong nhieàu naêm söû duïng thuoác tröø saâu, dung dòch töôùi hoa, nöôùc uoáng vaø röôïu nho. Soá coøn laïi haàu heát laø do caùc hoùa chaát khaùc gaây neân As voâ cô öùc cheá DNA phuïc hoài cô cheá cuûa vi khuaån vaø teá baøo trong quaù trình nuoâi caáy. US EPA phaân loaïi As laø moät chaát gaây ung thö nhoùm A caên cöù treân nghieân cöùu khoa hoïc veà dòch teã hoïc. Beryllium (Be) Be laø moät kim loaïi ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát hôïp kim vôùi caùc kim loaïi khaùc, coù trong nhieân lieäu vaø trong coâng nghieäp haït nhaân. Khi da tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi buïi Be daãn ñeán beänh vieâm da, ñoái vôùi da deã maãn caûm thì daãn ñeán noåi meà ñay. Khi hít phaûi moät löôïng lôùn Be thì deã bò vieâm phoåi ñaëc tröng baèng vieäc vieâm toaøn boä ñöôøng hoâ haáp vaø coù theå trong moät soá tröôøng hôïp, daãn ñeán töû vong. Buïi Be coù theå tích tuï trong phoåi gaây beänh. Caû trung taâm nghieân cöùu dòch teã hoïc vaø phoøng thí nghieäm trung taâm nghieân cöùu ñoäng vaät ñeàu coù keát luaän Be laø nguyeân toá coù theå gaây beänh ung thö cho con ngöôøi. Be ñöôïc phaân loaïi laø chaát gaây ung thö nhoùm B2 Cadmium (Cd) 995
Cd ñöôïc saûn xuaát trong thöông maïi gioáng nhö trong coâng nghieäp luyeän keõm. Phaàn nhieàu coâng nghieäp söû duïng Cd coù trong xi maï, maïch ñieän, plastic, phaåm nhuoäm, hôïp kim vaø cheá taïo pin. Cd toàn taïi moät löôïng raát nhoû trong thöïc phaåm vaø trong thuoác laù. Cd khi vaøo cô theå noù seõ hoøa tan muoái. Cd coù khuynh höôùng tích luõy ngaøy moät nhieàu trong cô theå, chæ coù moät löôïng raát nhoû bò baøi tieát ra ngoaøi. Cd khi vaøo cô theå seõ taäp hôïp ôû thaän vaø xöông gaây chöùng nhuyeãn xöông. Löôïng Cd hít vaøo qua khoùi/buïi taïi nôi laøm vieäc gaây beäïnh vieâm cuoáng phoåi, khí thuûng vaø gia taêng ruûi ro gaây ung thö phoåi. US EPA phaân loaïi Cd laø moät chaát gaây ung thö nhoùm B1 caên cöù treân nghieân cöùu khoa hoïc veà dòch teã hoïc vaø phoøng thí nghieäm trung taâm nghieân cöùu ñoäng vaät. Chromium (Cr) Cr coù theå xaâm nhaäp vaøo cô theå töø thöùc aên, tieáp xuùc qua da, hít thôû hôi Cr. Trong moâi tröôøng, Cr toàn taïi döôùi hai traïng thaùi oxi hoaù: Cr III vaø Cr VI. Daïng Cr III thì ít ñoäc, noù khoâng coù khaû naêng gaây beänh ung thö vaø baûn chaát noù laø moät chaát dinh döôõng caàn thieát cho söï trao ñoåi glucose. Daïng Cr VI ñöôïc xem laø coù tính ñoäc nhieàu hôn so vôùi daïng Cr III. Cr VI coù theå laø nguyeân nhaân gaây caùc beänh veà da nhö kích thích da nhaày vaø loeùt, laøm thuûng vaùch ngaên muõi, da deã nhaïy caûm trong moâi tröôøng laøm vieäc. Khi Cr VI xaâm nhaäp vaøo cô theå seõ gaây haïi ñeán thaän vaø heä thoáng hoâ haáp, laøm taêng tyû leä maéc beänh veà muõi vaø ung thö cuoáng phoåi. US EPA phaân loaïi Cr VI laø moät chaát gaây ung thö nhoùm A. Ñoàng (Cu) Cu ñöôïc söû duïng roäng raõi ôû nhieàu daïng khaùc nhau trong coâng nghieäp, muoái ñoàng ñöôïc söû duïng laøm thuoác dieät naám. Hít phaûi moät löôïng lôùn khoùi hoaëc buïi Cu seõ gaây neân hoäi chöùng cuùm. Khi Cu xaâm nhaäp vaøo cô theå vôùi moät löôïng lôùn seõ gaây beänh u xô, xô gan, roái loaïn chöùc naêng thaän. Cu coù theå ñöôïc phaân loaïi laø ñoäc toá döôùi nöôùc. Cu khoâng phaûi laø chaát gaây ung thö theo US EPA hoaëc Cal/EPA. Chì (Pb) Pb laø nguyeân toá taùc ñoäng leân moät soá moâ vaø cô quan trong cô theå. Pb gaây caûn trôû cho söï phaùt trieån caùc nô ron thaàn kinh ôû treû, khi treû 996
tích tuï moät löôïng chì vöôït quaù möùc ñoä cho pheùp. Ñoäc chaát chì taùc ñoäng leân ngoaïi vi heä thaàn kinh, caùc moâ maùu, thaän, gaây vieâm ñöôøng ruoät, vieâm daï daøy. Chì ñöôïc phaân loaïi laø chaát coù khaû naêng gaây ung thö nhoùm B theo US EPA. Thuûy ngaân (Hg) Thuûy ngaân gaây ñoäc caáp tính vaø maõn tính ôû con ngöôøi, roõ raøng nhaát laø beänh roái loaïn thaàn kinh, caùc beänh veà thaän, veà ñöôøng ruoät. Taùc ñoäng cuûa thuûy ngaân leân heä thaàn kinh gaây neân caùc beänh nhö run, kích ñoäng, giaûm trí nhôù. Thuûy ngaân khoâng ñöôïc phaân loaïi laø chaát gaây ung thö bôûi caû US EPA hoaëc Cal/EPA Nickel (Ni) Ni gaây ñoäc leân phoåi vaø heä mieãn dòch cuûa cô theå. Ni ñaõ ñöôïc trung taâm nghieân cöùu ñoäng vaät caûnh baùo laø chaát ñoäc laøm giaûm tuoåi thoï. Buïi töø nhaø maùy tinh luyeän Ni coù lieân quan ñeán beänh ung thö, vaø beänh ñöôøng hoâ haáp ñoái vôùi coâng nhaân laøm vieäc ôû ñaây. Buïi Ni ñöôïc phaân loaïi laø chaát gaây ung thö nhoùm A. Benzen (C6H6) Benzen laø moät daãn xuaát cuûa daàu hoûa vaø ñöôïc söû duïng nhö laø dung moâi hoøa tan trong coâng nghieäp hoùa chaát. Benzen ñöôïc söû duïng trong coâng ngheä toång hôïp cao su, nylon, polystyrene vaø trong thuoác baûo veä thöïc vaät. Benzen laø moät chaát deã bay hôi, thaâm nhaäp vaøo cô theå thoâng qua con ñöôøng thöùc aên, hoâ haáp vaø tieáp xuùc qua da. Benzen toàn taïi trong cô theå vôùi moät löôïng lôùn seõ daãn ñeán töû vong, nheï hôn thì aûnh höôûng ñeán heä thaàn kinh, roái loaïn nhòp tim. Benzen coù nhieàu trong moâi tröôøng laøm vieäc seõ gaây roái loaïn tuaàn hoaøn maùu, beänh baïch caàu, gia taêng tyû leä maéc beänh böôùu. Benzen ñöôïc phaân loaïi laø moät chaát gaây ung thö nhoùm A theo US EPA. Carbon tetrachloride ( CCl4) Carbon tetrachloride ñöôïc söû duïng laøm nhieàu daïng dung moâi hoøa tan khaùc nhau trong coâng nghieäp. Carbon tetrachloride ñöôïc söû duïng laøm dung moâi taåy röûa, chaát laøm laïnh, taåy kim loaïi, xoâng khoùi trong noâng nghieäp (ñeå tröø saâu) vaø ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát chaát baùn daãn. Daáu 997
hieäu vaø trieäu tröùng cuûa söï nhieãm ñoäc carbon tetrachloride laø noù kích thích maét, muõi vaø coå hoïng, gaây choùng maët, ñau ñaàu, buoàn noân, æa chaûy, loaïn nhòp tim, gaây haïi ñeán thaän vaø gan daãn ñeán hoân meâ vaø cheát. Carbon tetrachloride ñöôïc phaân loaïi laø chaát gaây ung thö nhoùm B theo US EPA. Chloroform Chloroform ñöôïc söû duïng roäng raõi laøm chaát gaây teâ, vaø laø thaønh phaàn trong kem ñaùnh raêng, chaát suùc mieäng, xi–roâ ho vaø caùc loaïi thuoác khaùc. Hieän nay chloroform ñöôïc söû duïng laøm dung moâi hoøa tan trong caùc ngaønh coâng nghieäp. Chloroform laø moät chaát deã bay hôi, xaâm nhaäp vaøo cô theå thoâng qua con ñöôøng thöùc aên, hoâ haáp vaø qua da. Khi chloroform toàn taïi moät löôïng lôùn trong cô theå seõ gaây hoân meâ, gaây aûnh höôûng ñeán thaän vaø gan. Chloroform laø moät chaát gaây ung thö (thuoäc nhoùm B) ôû ñoäng vaät. Formaldehyde Formaldehyde laø moät chaát gaây kích thích. Noàng ñoä töø 0,5 ÷ 1 ppm coù theå caûm nhaän baèng muøi ñöôïc, töø 2 ÷ 3 ppm gaây kích thích nheï vaø töø 4 ÷ 5 ppm thì coù muøi raát khoù chòu vôùi haàu heát moïi ngöôøi. Formaldehyde ñöôïc söû duïng roäng raõi trong coâng nghieäp. Formaldehyde ñöôïc phaân loaïi laø chaát gaây ung thö nhoùm B2 theo US EPA. Polycyclic hydrocarbons thôm Polycyclic hydrocarbons thôm (PAHs) laø hôïp chaát coù trong saûn phaåm chaùy khoâng hoaøn toaøn cuûa hôïp chaát höõu cô chöùa hydro vaø cacbon. Coù vaøi traêm hôïp chaát PAHs ñöôïc tìm thaáy. Trong ñoù bao goàm: naphthalene, benzo(a)anthracene, benzo(a)pyrene vaø chrysene vaø nhieàu hôïp chaát khaùc. PAHs coù theå hoøa tan toát lipit vaø trong nhieàu tröôøng hôïp noù coù theå hoøa tan nhieàu hôïp chaát khaùc. Moät khía caïnh khaùc cuûa PAHs laø noù laø moät loaïi hôïp chaát coù khaû naêng gaây ung thö ñoái vôùi ñoäng vaät. Caùc hôïp chaát PAHs sau ñaây coù nguy cô gaây beänh ung thö tieàm taøng ñoái vôùi con ngöôøi: benzo(a)anthracene; benzo(b)fluoranthene; benzo(k) fluoranthene; benzo(a)pyrene, chrysene; dibenz(a,h)acridine; dibenz(a,j)acridine; dibenzo(a,h)anthracene; 7Hdibenz(c,g)carbazole; dibenzo(a,e)pyrene; dibenzo(a,h)pyrene; dibenzo(a,i)pyrene; dibenzo(a,i)pyrene; 7,12– 998
dimethylbenz(a)anthracene; indeno(1,2,3–c,d)pyrene; 3methylchlolanthrene; vaø 5–methylchrysene. Benzo(a)pyrene Benzo(a)pyrene laø moät thaønh phaàn trong hoãn hôïp cuûa PAHs vôùi than ñaù, haéc ín, nhöïa ñöôøng, boà hoùng, cacbon ñen, parafin vaø nhieàu daãn xuaát cuûa daàu vaø khoùi thuoác laù. Khi tieáp xuùc vôùi moät löôïng lôùn PAHs gaây kích thích da, maét vaø phaùt ban. Qua ñieàu tra nghieân cöùu treân ñoäng vaät benzo(a)pyrene laø nguyeân nhaân gaây ung thö cho ñôøi con chaùu cuûa ñoäng vaät (trong luùc mang thai) vaø benzo(a)pyrene coøn ñöôïc truyeàn qua tuyeán söõa khi cho con buù. Cuoäc ñieàu tra coøn cho thaáy benzo(a)pyrene coù khaû naêng gaây ung thö daï daøy vaø ung thö phoåi khi hít thôû phaûi. Benzo(a)pyrene ñöôïc phaân loaïi laø moät chaát gaây ung thö nhoùm B theo US EPA vaø Cal/EPA. Moät soá chaát thuoäc benzo(a)pyrene gioáng nhö than ñaù, haéc ín, nhöïa ñöôøng, than coác, boà hoùng, daàu vaø khoùi thuoác thì ñöôïc cô quan nghieân cöùu veà beänh ung thö toaøn caàu (IARC– International Agency for Calcer) coâng nhaän laø chaát gaây ung thö. Dibenzo(a,h)anthracene Dibenzo(a,h)anthracene laø moät thaønh phaàn cuûa polycyclic hydrocarbons thôm, coù theå coi noù gioáng nhö PAHs. Noù laø chaát gaây ñoäc cho da. Dibenzo(a,h) anthracene laø chaát coù khaû naêng gaây ung thö nhoùm B theo US EPA. Naphthalene Naphthalene laø chaát ñöôïc söû duïng trong coâng ngheä nhuoäm, toång hôïp nhöïa, dung moâi, chaát boâi trôn, thuoác tröø saâu. Naphthalene xaâm nhaäp vaøo cô theå qua ñöôøng thöùc aên, tieáp xuùc qua da vaø hoâ haáp. Moät löôïng lôùn naphthalene seõ gaây noân möûa, ñau ñaàu, kích thích maét, tieåu ra maùu, co giaät, aûnh höôûng ñeán phoåi vaø gan. Ngoaøi ra noù coøn gaây beänh ñuïc theå thuûy tinh, cheát hoaïi phoåi treân moät soá ñoäng vaät nghieân cöùu. US EPA phaân loaïi naphthalene laø chaát gaây ung thö tieàm taøng. Dioxin (Polychlorinated dibenzo–p–dioxins vaø polychlorinated dibenzofurans) 999
2,3,7,8– tetrachlorinated dibenzo–p–dioxin ñöôïc duøng ñeå saûn xuaát chlorophenols vaø caùc chaát gaây oâ nhieãm nhö: 2,4,5– trichlorophenol (2,4,5– TCP); axít 2,4,5– trichloro–phenoxyacetic (2,4,5–T) vaø caùc chlorophenol khaùc. Moät loaïi thuoác dieät coû vaø chaát laøm ruïng laù vôùi thaønh phaàn 2,4,5–T coù chaát dioxin ñaõ ñöôïc tìm thaáy trong chaát ñoäc maøu da cam ôû Vieät Nam. Dioxin laø moät hoãn hôïp phöùc taïp cuûa polychlorinated dibenzo–p–dioxins (PCDDs), polychlorinated dibenzofurans (PCDFs). Trong ñieàu kieän caùc chaát gaây oâ nhieãm nhö chlorophenols, PCDDs vaø PCDFs coù nguoàn goác khaùc nhau, nhö trong caùc loø ñoát raùc ñoâ thò vaø chaát thaûi coâng nghieäp, töø caùc nguoàn ñoát khaùc, ñaëc bieät laø trong chaát thaûi nguy haïi, chaát baûo quaûn goã. Coù 210 ñoàng phaân khaùc nhau cuûa PCDDs vaø PCDFs, nhöng chæ coù moät vaøi chaát ñöôïc kieåm tra laø coù chaát ñoäc. Chaát ñoäc nhaát laø 2,3,7,8–tetrachloro– dibenzo–p–dioxin (TCDD); thöïc vaäy TCDD ñöôïc tìm thaáy trong haàu heát ñoäng vaät ñem nghieân cöùu. Moät ñoàng phaân khaùc (coù ít chaát ñoäc hôn so vôùi TCDD) vaø nhieàu noàng ñoä clorua hôn so vôùi ñoàng phaân cuûa TCDD vaø 2,3,7,8–tetrachloro–dibenzofuran (TCDF). TCDD laø chaát cöïc ñoäc ñoái vôùi caùc loaøi ñoäng vaät. Nghieân cöùu treân moät soá ñoäng vaät, vôùi moät löôïng lôùn TCDD seõ gaây thoaùi hoùa gan, ngaên chaën heä thoáng mieãn dòch cuûa cô theå. TCDD coøn gaây hieän töôïng noåi muïn tröùng caù. Caên cöù vaøo keát quaû nghieân cöùu treân ñoäng vaät, TCDD, PCDDs vaø PCDFs ñöôïc US EPA vaø Cal/EPA phaân loaïi laø chaát gaây ung thö nhoùm B. Polychlorinated biphenyls (PCBs) Polychlorinated biphenyls (PCBs) ñöôïc duøng laøm dung moâi trong coâng nghieäp hoùa hoïc. PCBs gaây aûnh höôûng ñeán gan, vieâm ñöôøng daï daøy, heä thoáng hoâ haáp, da vaø maét. PCBs ñöôïc US EPA vaø Cal/EPA phaân loaïi laø chaát gaây ung thö nhoùm B. Tetrachloroethylene (perchloroethylene, PCE) PCE laø chaát deã bay hôi ôû nhieät ñoä phoøng. Moät löôïng lôùn PCE khi hít vaøo cô theå seõ gaây aûnh höôûng ñeán ñöôøng hoâ haáp, heä thaàn kinh trung öông, gaây teâ. Ngoaøi ra, coøn gaây aûnh höôûng ñeán gan vaø thaän. PCE ñöôïc phaân loaïi laø chaát gaây ung thö nhoùm B2. Vinyl chloride monomer (VCM) 1000
Vinyl chloride ñöôïc söû duïng roäng raõi trong coâng nghieäp nhöïa, ñeå saûn xuaát PVC (polyvinyl chloride). Vinyl chloride duøng ñeå saûn xuaát dung moâi chlorinated, bao goàm: trichloroethylene (TCE), tetrachloroethylene (PCE) vaø 1,1–dichloroethylene (1,1 DCE). Vinyl chloride toàn taïi trong khoâng khí taïi nôi laøm vieäc laø nguyeân nhaân gaây ñau ñaàu, choùng maët, ñau buïng, teâ lieät vaø uø tai. Vinyl chloride ñöôïc phaân loaïi laø chaát gaây ung thö nhoùm A theo US EPA vaø Cal/EPA. 22.11.3. Moâ taû ñaëc tính moät soá ruûi ro khi ñoát raùc ñoäc haïi 22.11.3.1. Ruûi ro ung thö do ñoát raùc nguy haïi Ñaùnh giaù caùc taùc ñoäng ung thö tieàm taøng töø loø ñoát raùc thaûi nguy haïi ñöôïc toùm taét trong baûng sau: Baûng 22.7. Ruûi ro ung thö do ñoát raùc nguy haïi coù theå gaây ra Con ñöôøng Noâng daân Cö daân lôùn tuoåi Cö daân nhoû tuoåi Ngö daân xaâm nhaäp Hoâ haáp 6,00E–08 7,00E–09 3,50E–09 7,00E–09 Thöùc aên 5,00E–08 6,00E–09 6,00E–09 6,00E–09 Tieáp xuùc qua da 2,00E–08 3,00E–09 6,00E–09 3,00E–09 AÊn thòt boø 5,00E–06 NA NA NA Uoáng söõa 2,00E–06 NA NA NA AÊn caù NA NA NA 3,50E–04 AÊn rau 4,00E–08 5,00E–09 6,00E–09 5,00E–09 Toång ruûi ro 7,20E–06 2,10E–08 2,10E–08 3,50E–04 (Nguoàn: R.A, Becker, Cô quan BVMT, California, 1997) Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp, caùc giaù trò ruûi ro thaáp (< 10–5) thì caàn phaûi coù söï ñieàu chænh thích hôïp. Taùc ñoäng baèng ñöôøng hoâ haáp thoâng qua con ñöôøng giaùn tieáp thì lôùn hôn so vôùi con ñöôøng tröïc tieáp. Taùc ñoäng lôùn nhaát laø dioxin (PCDDs vaø PSDFs) vì noù beàn trong moâi tröôøng, khaû naêng tích tuï sinh hoïc raát lôùn trong daây chuyeàn thöùc aên vaø khaû naêng gaây ung thö tieàm taøng lôùn. 1001
22.11.3.2. Taùc haïi cuûa nhöõng chaát khaùc khoâng ñöôïc ñaùnh giaù laø gaây ung thö Caùc chaát naøy ñöôïc so saùnh tính ñoäc döïa vaøo lieàu löôïng. Tyû leä döï ñoaùn lieàu löôïng giôùi haïn bôûi thöông soá chaát nguy haïi. Neáu tyû leä naøy nhoû hôn 1 thì caàn phaûi döï ñoaùn möùc ñoä taùc ñoäng cuûa chaát thaûi ñeán con ngöôøi. Neáu tyû soá naøy lôùn hôn 1 thì khaû naêng toàn taïi chaát khoâng gaây ung thö laø coù theå xaûy ra. Caùc chaát naøy coù theå phaùt ra töø oáng khoùi cuûa loø ñoát raùc nguy haïi ñöôïc toùm taét trong baûng sau: Baûng 22.8. Caùc khí ñoäc khoâng gaây ung thö phaùt ra töø loø ñoát raùc nguy haïi Con ñöôøng Noâng daân Cö daân lôùn Cö daân nhoû Ngö daân tuoåi tuoåi xaâm nhaäp Hoâ haáp 1,40E–01 1,00E–02 5,00E–02 1,40E–01 Thöùc aên 2,00E–04 3,00E–05 1,50E–05 2,00E–04 Tieáp xuùc qua da 2,00E–04 3,00E–05 6,00E–05 2,00E–04 AÊn thòt boø 2,00E–01 NA NA 2,00E–01 Uoáng söõa 2,00E–06 NA NA 2,00E–02 AÊn caù NA NA NA 3,50E–04 AÊn rau 4,00E–08 5,00E–09 6,00E–09 2,30E–09 Toång ruûi ro 3,60E–01 1,00E–02 5,00E–02 2,30E–00 (Nguoàn: R.A, Becker, Cô quan BVMT, California, 1997) Trong haàu heát caùc tröôøng hôïp caùc chaát neâu treân coù giaù trò thaáp (nhoû hôn moät) thì phaûi coù söï ñieàu chænh thích hôïp. 22.11.3.3. Phaân tích khoâng chính xaùc Trong baát kyø böôùc naøo trong boán böôùc ñaùnh giaù ruûi ro taùc ñoäng leân con ngöôøi, söï giaû ñònh luoân khoâng traùnh khoûi söï thieáu chính xaùc. Tuy nhieân, cuõng coù moät soá giaû ñònh tin caäy ñöôïc, trong ñoù noù chöùa ít nhaân toá ngaãu nhieân. Moãi söï giaû ñònh ñeàu coù möùc ñoä khoâng 1002
chính xaùc trong ñaùnh giaù taùc ñoäng ruûi ro. Khi bieát ít thoâng soá veà giaù trò thöïc thì vieäc ñaùnh giaù söùc khoûe con ngöôøi khoâng ñöôïc ôû möùc thaáp. Khi taát caû caùc giaû ñònh ñeàu coù söï töông taùc laãn nhau thì ñoä tin caäy seõ cao hôn. 22.11.3.4. Nhaän xeùt veà ñaùnh giaù ruûi ro töø ñoát raùc ñoäc haïi Quaù trình ñoát luoân phaùt ra nhöõng chaát thaûi nguy hieåm aûnh höôûng ñeán söùc khoûe con ngöôøi, nhaát laø nhöõng chaát gaây ung thö. Vì theá ñeå ñoát raùc thaûi, ñaëc bieät laø chaát thaûi nguy haïi, caàn phaûi xaây döïng loø ñoát raùc coù heä thoáng xöû lyù ñaït tieâu chuaån thì môùi haïn cheá ñöôïc löôïng chaát nguy haïi phaùt thaûi ra. Vieäc ñaùnh giaù taùc ñoäng ruûi ro cuûa caùc chaát phaùt ra töø loø ñoát raùc giuùp chuùng ta bieát ñöôïc tính ñoäc haïi cuûa nhöõng chaát naøy ñeå töø ñoù coù bieän phaùp phoøng ngöøa thích hôïp 22.12. KEÁT LUAÄN Caàn phaûi hieåu töông quan giöõa caùc nguy cô do caùc chaát thaûi ñoäc haïi vaøo moâi tröôøng vaø caùc moái nguy cô khaùc gaëp phaûi haèng ngaøy trong ñôøi soáng, töø ñoù laøm cô sôû ñeå coù caùc quyeát ñònh caàn thieát vaän duïng nguoàn löïc quyù hieám cuûa khu vöïc coâng vaø tö vaøo vieäc kieåm soaùt caùc nguy cô. Coù nhieàu tình huoáng trong ñôøi soáng thöôøng nhaät gaây ra nguy cô lôùn hôn keå caû ung thö, do tieáp xuùc ôû möùc xaùc suaát 1 trong 1.000.000. Trong luùc caùc thoâng tin naøy ñöôïc söû duïng, xöû lyù söï coá, thì caùc vaán ñeà veà thoâng tin khaùc laïi naûy sinh, do vaäy caàn thaän troïng hôn, vaø nhanh choùng naém baét thoâng tin, ñaùnh giaù ruûi ro coù ñoä tin caây cao hôn nöõa. * Ghi nhaän coù cöï coäng taùc cuûa Traàn Thò Ngoïc Oanh, Döông Chí Son, Döông Hoàng Hueä 1003
23 CHÖÔNG ÑOÄC HOÏC MOÂI TRÖÔØNG BEÄNH CUÙM GIA CAÀM H5N1 23.1 TOÅNG QUAN CUÙM GAØ Thaät ra cuùm gaø chæ laø caùch goïi moät caùch cuï theå moät loaïi beänh cuùm coù ôû nhieàu loaøi loâng vuõ, nhöng chæ vì noù raát hay gaëp vaø ñang xaûy ra treân con gaø neân goïi laø cuùm gaø maø thoâi. Goïi cho ñuùng teân theo WHO: laø avian influenza hoaëc laø bird flu vì beänh cuùm xaûy ra ôû loaøi chim, hoaëc caùc loaøi gia caàm loâng vuõ khaùc nhö gaø, vòt, boà caâu… Tuy nhieân, cuõng theo WHO beänh naøy coøn xaûy ra ôû lôïn, nhöng raát hieám. Taùc nhaân gaây beänh laø do caùc loaïi virus cuùm A hay cuùm type A thuoäc hoï Orthomyxovirida, gioáng Influenzavirus A (goïi taét laø cuùm A). Loaïi beänh cuùm gia caàm naøy xuaát hieän laàn ñaàu tieân taïi Italy naêm 1878 laøm cheát haøng trieäu gaø vòt, sau naøy ôû Myõ taïi bang Pennsylvania naêm 1983–1984 gieát hôn 17 trieäu con gaø, laøm thieät haïi 65 trieäu dollar, 1992 cuõng xaûy ra dòch cuùm taïi Hongkong coù 18 ngöôøi maéc beänh, 6 ngöôøi cheát, trong ñoù vôùi 17 ngöôøi laøm vieäc trong caùc chôï buoân baùn thòt gia caàm vaø moät ngöôøi coù tieáp xuùc tröïc tieáp töø gaø maéc beänh. 23.1.1 Caáu taïo vaø ñaëc ñieåm virus cuùm A Virus cuùm A coù kích thöôùc trung bình töø 80–120nm, acid nhaân ARN, coù voû lipid vaø voâ soá gai beà maët daøi töø 10–12nm nhoâ ra töø lôùp voû. 1004
Virus chöùa 8 maãu ARN moät sôïi ñôn nhaát, maõ hoaù ít nhaát 10 protein. Moãi ñoaïn ARN coù chöùc naêng nhö moät gene maõ hoaù 1 hoaëc 2 protein. Caùc gai ôû beà maët goàm: hemagglutinin (HA) hình que vaø neuraminidase (NA) hình naám. HA vaø NA coù caùc vuøng giuùp chuùng baùm chaët vaøo voû lipid. Caùc gai naøy caém saâu vaøo trong voû khoaûng 7 – 8 nm, vaø thoø ra beân ngoaøi khoaûng 10 – 14nm - HA coù taùc duïng giuùp virus baùm vaøo teá baøo vaät chuû vaø keát hôïp vôùi maøng teá baøo vaät chuû. Haønh vi naøy môû ñaàu cho chu kyø taùi taïo virus. - NA tham gia vaøo vieäc giaûi phoùng virus môùi ra ñôøi khoûi teá baøo vaät chuû vaø taïo ñieàu kieän cho virus xaâm nhaäp vaøo lôùp nhaày naèm beân treân bieåu moâ hoâ haáp. Moãi ñaëc tính khaùng nguyeân cuûa HA vaø NA ñöôïc kieåm soaùt bôûi nhöõng gene nhaát ñònh, song nhieàu virus cuùm A laïi ñöôïc kieåm soaùt bôûi nhöõng gene khaùc vaø söï töông taùc giöõa nhieàu gene. Chính söï thay ñoåi khaùng nguyeân ôû HA vaø NA (goïi caùc ñoät bieán HA & NA) aûnh höôûng saâu saéc tôùi loaïi vaät chuû, tính ñoäc haïi vaø tieàm aån nguy cô laây lan cuûa virus. Virus cuùm A H5N1 khoâng phaûi laø daïng virus môùi. Laàn ñaàu tieân giôùi khoa hoïc phaân laäp ñöôïc noù taïi Nam Phi vaøo nhöõng naêm 1961. Keå töø ñoù ngöôøi ta ñaõ xaùc ñònh, H5N1 gaây ra nhieàu ñaïi dòch lôùn ôû gia caàm. Laàn ñaàu tieân, H5N1 laây nhieãm sang ngöôøi vaøo naêm 1997 taïi Hoàng Koâng. Hieän nay, tìm thaáy ôû ngöôøi laø type A (H1N1), type A (H3N2) vaø type A (H5N1). V irus cuù m gaø coù theå toà n taï i laâ u ngoaø i moâ i tröôø n g. Ngöôø i ta coù theå tìm thaá y noù trong caù c gioï t nöôù c nhoû (caù c sol) trong khoâ n g khí aå m , caù c haï t buï i nhoû , virus cuù m gaø coù theå soá n g soù t qua vaø i ngaø y . 1005
Hình 23.1. Caáu taïo virus cuùm gaø H5N1 Caên cöù vaøo söï coù maët cuûa caùc loaïi khaùng nguyeân khaùc nhau maø chia ra thaønh caùc type virus cuùm khaùc nhau. Baûng 23.1. Caùc loaïi khaùng nguyeân HA vaø NA coù trong ngöôøi, ngöïa, heo, gaø Nguoàn: (Karl G Nicholson, et al Lancet 2003; 362: 1733 – 45) 1006
23.1.2. Nhöõng bieåu hieän cuûa beänh cuùm gaø 23.1.2.1 Trieäu chöùng gaø bò nhieãm Beänh cuùm gaø do virus Influenzavi A gaây neân. Moät soá doøng (ñaëc bieät laø H5 vaø H7) coù ñoäc löïc cöïc kyø cao vaø laây lan nhanh, coù theå gaây cheát 90% hoaëc toaøn boä ñaøn gaø. Gaø cheát nhanh hay chaäm phuï thuoäc vaøo thôøi gian sinh tröôûng cuûa gia caàm, ñieàu kieän moâi tröôøng vaø ñoäc löïc cuûa chuûng virus. Sau ñaây laø caùc trieäu chöùng gaø bò nhieãm beänh. • Loaøi maéc beänh: gaø, gaø taây, vòt, ngan, ngoãng, ñaø ñieåu, caùc loaøi chim. • Thôøi gian nung beänh töø vaøi giôø ñeán 21 ngaøy, coù tröôøng hôïp keùo daøi ñeán 28 ngaøy. • Con vaät soát cao, bieåu hieän khoâng bình thöôøng ôû heä thoáng tieâu hoaù, hoâ haáp, sinh saûn vaø thaàn kinh. Trieäu chöùng chung cuûa con vaät maéc beänh, goàm: - Giaûm hoaït ñoäng. - Giaûm tieâu thuï thöùc aên. - Gaày yeáu. - Beänh xaûy ra vôùi gaø aáp, ôû ñaøn gaø ñang ñeû, laøm giaûm saûn löôïng tröùng vaø tyû leä tröùng nôû thaønh con. • Tröôøng hôïp beänh naëng thì coù nhöõng bieåu hieän nhö: - Ho, khoù thôû. - Chaûy nöôùc maét. - Ñöùng tuùm tuïm laïi moät choã. - Loâng xuø, phuø ñaàu vaø maët. - Nhöõng choã da khoâng coù loâng bò tím taùi. - Chaân bò xuaát huyeát. - Roái loaïn thaàn kinh. - Æa chaûy. - Moät soá con coù bieåu hieän co giaät hoaëc ñaàu ôû tö theá khoâng bình thöôøng. 1007
Nhöõng trieäu chöùng treân coù theå gaëp cuøng moät luùc hoaëc rieâng reõ. 23.1.2.2. Caùch laây truyeàn • Truyeàn tröïc tieáp giöõa con maéc beänh vaø con caûm nhieãm. • Truyeàn giaùn tieáp thoâng qua moâi tröôøng khoâng khí, duïng cuï chaên nuoâi, xe coä, phaân raùc, thöùc aên, thöùc uoáng coù chöùa maàm beänh. • Theo tieán só Hoaøng Vaên Nam, Tröôûng Phoøng dòch teã – Cuïc thuù y, söï löu haønh beänh baét nguoàn töø chim trôøi phaùt taùn virus H5N1 töø nôi naøy sang nôi khaùc qua moâi tröôøng trung gian. Ñeán ngaøy 26/05/2005 Trung Quoác thöøa nhaän soá chim di truù cheát vì H5N1 ôû hoà Thanh Haûi ñaõ leân ñeán hôn 1.000 con. • Virus laây lan töø ñaøn gia caàm naøy sang ñaøn khaùc bôûi söï vaän chuyeån nhöõng ñaøn gaø nhieãm beänh, duïng cuï bò oâ nhieãm, xe chôû thöùc aên gia suùc, thöùc aên chöùa maàm beänh maø chöa ñöôïc naáu chín vaø caû nhöõng ngöôøi tham quan. Treân caùc ñaøn gaø beänh ôû Pennsylvania (Myõ), virus coù theå deã daøng ñöôïc phaân laäp vôùi soá löôïng lôùn töø phaân vaø chaát tieát hoâ haáp cuûa nhöõng gia caàm nhieãm (gia caàm coù saün virus gaây nhieãm trong maøng nieâm cuûa tuùi khí hay khí quaûn). Toaøn boä cô theå gaø ñeàu coù chöùa virus (do nhieãm truøng huyeát). Phaàn voû cuûa tröùng gaø bò cuùm coù raát nhieàu virus. Loøng ñoû tröùng cuõng laø nôi taäp trung virus vaø söï laây lan beänh coù theå thöïc hieän qua vieäc söû duïng chung nguoàn nöôùc uoáng bò oâ nhieãm hoaëc doøng chaûy soâng suoái cuõng coù theå mang virus cuùm töø vuøng naøy ñeán vuøng khaùc. Hay qua khoâng khí cuõng coù theå xaûy ra laây nhieãm. • Nhieàu baèng chöùng ñöôïc xaùc ñònh trong phoøng thí nghieäm cho thaáy, virus coù theå phuïc hoài töø loøng ñoû vaø loøng traéng tröùng cuûa nhöõng con gaø beänh. Do vaäy, caàn chuù yù tôùi caû nhöõng nguy cô töø tröùng cuûa gaø beänh. • Virus cuùm laây lan maïnh trong ñieàu kieän moâi tröôøng ñoä coù aåm ñoä cao vaø nhieät ñoä laïnh. Virus cuùm cö truù treân caùc loaøi thuûy caàm di cö (coø, ngoãng trôøi, vòt trôøi…) neân söï laây lan cuûa beänh raát khoù kieåm soaùt. Thöïc teá trong thôøi gian qua caùc oå dòch xaûy ra laø do ngöôøi ta mua gaø maéc beänh ôû chôï veà aên, laøm laây cho ñaøn gaø nuoâi trong gia ñình, 1008
mua ngan gioáng nhieãm beänh laøm maéc beänh ôû ñaøn gia caàm ñòa phöông, hoaëc coù theå laây qua nhöõng ngöôøi tieáp xuùc vôùi gaø maéc beänh nhöng khoâng ñöôïc khöû truøng tröôùc khi rôøi oå dòch. 25.1.3. H5N1 raát nguy hieåm Khaû naêng ñoät bieán raát nhanh coù xu höôùng thu nhaän gen cuûa caùc virus cuùm gaây beänh ôû caùc loaøi khaùc vaø taùi taïo toå hôïp gen ñeå taïo thaønh daïng phuï (subtype) môùi. Khi moät teá baøo bò nhieãm bôûi hai virus khaùc nhau, virus môùi ñöôïc taïo ra coù theå laø moät hoãn hôïp cuûa hai virus “cha– meï” – Boä gen cuûa virus cuùm gaø goàm: HA, NA, NS, NP, M, PB1, PB2, PA. – Hieän nay ta ñaõ bieát coù 15 subtype H, 9 subtype N vaø 2 subtype NS. Söï keát hôïp giöõa H vaø N seõ taïo ra raát nhieàu subtype khaùc nhau vôùi caùc khaû naêng gaây beänh khoâng gioáng nhau, H5 vaø H7 laø nhöõng loaïi coù ñoäc löïc raát cao. – Vieäc virus cuùm taùi toå hôïp thaønh moät virus coù tính chaát khaùc xaûy ra raát deã vaø raát nhanh. Ví duï: Naêm 1997 ôû Hongkong moät virus H5N1 môùi ñöôïc taïo ra do laáy phaàn H5 cuûa virus H5N1 ôû con ngoãng, phaàn N1 laáy töø H6N1 cuûa virus ôû moät con vaät khaùc vaø phaàn coøn laïi cuûa boä gen ( NP, MA, NS, PB1, PB2, PA) thì laáy töø virus H9N2 ôû chim cuùt. H5N1 cuûa ngoãng H6N1 H9N2 ôû chim cuùt H5N1 môùi raát ñoäc vôùi gaø H5N1 môùi raát ñoäc vôùi ngöôøi 1009
Hình 25.2. Quaù trình taùi taïo vaø toå hôïp gen cuûa caùc type cuùm 25.1.4. Caùc yeáu toá moâi tröôøng aûnh höôûng leân virus cuùm gaø Caùc yeáu toá nhö nhieät ñoä, pH maïnh, nhöõng ñieàu kieän khoâng ñaúng tröông, söï khoâ raùo coù theå baát hoaït virus. Sau ñaây laø moät soá yeáu toá aûnh höôûng ñeán virus: - ÔÛ 60oC bò tieâu dieät trong 30 phuùt. - ÔÛ 70oC cheát trong voøng 15 phuùt. - Bò dieät ôû pH < 5,0 vaø > 8,0, trong moâi tröôøng coù aùp suaát thaåm thaáu cao nhö nöôùc muoái vaø khi bò chieáu caùc tia cöïc tím, gamma. - Virus ñaõ ñöôïc xaùc ñònh coù maët trong tröùng vaø thòt cuûa gia caàm. - Coù theå toàn taïi trong maùu vaø gaø öôùp ñoâng laïnh 3 tuaàn. - Trong phaân noù coù theå soáng ñöôïc toái thieåu 35 ngaøy ôû nhieät ñoä 0 40 C. Virus coù theå soáng ñöôïc nhieàu ngaøy trong thòt gaø ôû ñieàu kieän nhieät ñoä moâi tröôøng bình thöôøng vaø soáng ñeán 23 ngaøy neáu ñeå thòt trong tuû laïnh. - Laø virus coù voû boïc neân nhaïy caûm vôùi caùc chaát taåy röûa vaø dung moâi höõu cô. - Virus cuõng bò phaù huûy bôûi caùc chaát saùt truøng nhö formol, β– propilactone, phenol, glutaraldehyde, cloramine B… 1010
23.2. DIEÃN BIEÁN TÌNH HÌNH DÒCH CUÙM GAØ TREÂN THEÁ GIÔÙI Ñaïi dòch cuùm gaø ñaõ lan nhanh hoaønh haønh ôû caùc nöôùc chaâu AÙ nhö Thaùi Lan, Haøn Quoác, Campuchia, Nhaät, Ñaøi Loan,… vaø moät phaàn ôû caùc nöôùc chaâu AÂu Theo Reuters, (26/1/2004) beänh cuùm gaø ñaõ lan roäng ôû chaâu AÙ. Toå chöùc y teá theá giôùi (WHO) cho bieát möùc ñoä lan truyeàn naøy nhanh chöa töøng thaáy trong lòch söû. 23.2.1. Taïi Thaùi Lan Boä y teá cho bieát, naêm 2005 nöôùc naøy ñaõ coù 10 ngöôøi maéc beänh cuùm gaø, beänh cuùm hieän ñaõ lan ra 10 tænh cuûa Thaùi Lan. Chính phuû ñaõ phaûi ñieàu ñoäng tôùi 650 binh só tôùi caùc trang traïi ôû tænh Supan Buri ñeå giuùp noâng daân tieâu huûy gaø beänh. Ngaøy 10/3/2005 dòch beänh ñaõ buøng phaùt ôû tænh Uttaradit, chính quyeàn tænh ñaõ ra leänh gieát 2.900 con gaø taïi caùc trang traïi trong baùn kính 1km töø trang traïi coù dòch cuùm ôû quaän Muang. Ngaøy 13/3/2005, lo ngaïi ngaøy caøng taêng khi hôn 20.000 con gaø taïi huyeän Sansai ôû Chiang Mai bò cheát. Keå töø ngaøy 1/12/2004, Thaùi Lan thoâng baùo 12 ngöôøi ñöôïc khaúng ñònh ñaõ nhieãm cuùm gaø H5N1, taùm ngöôøi trong soá naøy ñaõ töû vong, boán ngöôøi ñaõ phuïc hoài. Coù 21 ngöôøi khaùc bò nghi nhieãm virus. 23.2.2. Taïi Indonesia Beänh cuùm gaø ñaõ buøng phaùt ôû ñaûo Giava vaø Bali töø thaùng 9/2003 laøm 4,7 trieäu con gaø cheát. Caùc quan chöùc boä noâng nghieäp Indonesia cho bieát caùc chuyeân gia vöøa phaùt hieän moät loaïi virus cuùm chim ôû haøng trieäu con gaø treân caû nöôùc. Chính phuû Indonesia cho bieát, hoï seõ tieán haønh ñieàu tra kyõ hôn. Phaùt ngoân vieân boä noâng nghieäp Inñonesia cho bieát hoï seõ xem xeùt kyõ löôõng tröôùc khi ra leänh tieâu huûy gaø haøng loaït ôû caùc khu vöïc bò nhieãm. 23.2.3. Taïi Hoàng Koâng Dòch cuùm gaø vaøo naêm 1997 ñaõ laøm cheát 6 ngöôøi trong toång soá 18 ngöôøi nhieãm (ñoù laø laàn ñaàu tieân virus H5N1 vöôït qua ranh giôùi 1011
loaøi, nhieãm töø gia caàm sang ngöôøi), buoäc chính quyeàn Hoàng Koâng phaûi gieát treân 1,4 trieäu con gaø. Dòch ñaõ buøng phaùt trôû laïi khi moät ngöôøi ñaøn oâng, sau khi du haønh sang Phuùc Kieán, Trung Quoác (vaøo thaùng 1), ñaõ cheát vaøo ngaøy 16/2/2002 do nhieãm cuùm gaø H5N1. Caùc nhaø khoa hoïc lo ngaïi caùc trang traïi gia caàm ñoâng ñuùc ôû Hoàng Koâng vaø caùc chôï baùn gaø soáng coù theå laø moâi tröôøng thích hôïp cho caùc daïng môùi cuûa loaïi virus H5N1. 23.2.4. Taïi Haøn Quoác Vaøo ngaøy 15/12/2003, laàn ñaàu tieân Haøn Quoác thoâng baùo coù moät traïi gaø ôû tænh Chuncheong nhieãm cuùm. Beänh dòch ñaõ nhanh choùng laây lan tôùi nhieàu trang traïi gia caàm ôû 5 tænh khaùc. Boä noâng nghieäp vaø laâm nghieäp Haøn Quoác cho bieát, xeùt nghieäm gaàn ñaây ñoái vôùi gaø bò nghi nhieãm cuùm ñaõ cho keát quaû döông tính ñoái vôùi H5N1ø. Tuy nhieân, vaãn chöa coù thoâng baùo gì veà vieäc beänh cuùm gaø laây sang ngöôøi daân ñòa phöông. Gaàn 2 trieäu con gaø vaø vòt ñaõ bò gieát roài ñem choân, nhaèm ngaên chaën söï laây lan cuûa beänh. Chöa coù moät ai trong soá 1.500 ngöôøi tieáp xuùc vôùi gia caàm nhieãm beänh thoâng baùo caùc trieäu chöùng cuùm. Caùc quan chöùc boä noâng nghieäp nöôùc naøy cho bieát virus H5N1 laây lan nhanh vôùi thôøi gian uû beänh 20 ngaøy. Haøn Quoác ñaõ thöïc thi caùc bieän phaùp kieåm dòch chaët cheõ chaúng haïn nhö haïn cheá söï di chuyeån cuûa ngöôøi vaø ñoäng vaät taïi caùc trang traïi bò aûnh höôûng trong voøng 30 ngaøy keå töø khi dòch buøng phaùt, taåy ueá caùc trang traïi gaø cuõng nhö vöôøn thuù ñeå baûo veä nhöõng loaøi chim hieám. Dòch cuùm gaø aûnh höôûng tôùi Haøn Quoác keå töø naêm 1996. Caùc quan chöùc nöôùc naøy cho bieát coù raát ít khaû naêng daïng virus H5N1 ôû nöôùc naøy laây nhieãm sang ngöôøi bôûi phaàn lôùn caùc daïng H5N1 khoâng theå laøm ñieàu ñoù. 23.2.5 Tại Bắc Triều Tieân Ngaøy 28/03/2005 laàn ñaàu tieân Baéc Trieàu Tieân chính thöùc xaùc nhaän dòch cuùm gia caàm buøng phaùt vaø cho bieát haèng traêm ngaøn con gaø ñaõ bò tieâu huûy ñeå ngaên chaën dòch. Haõng thoâng taán Baéc Trieàu Tieân 1012
(KCNA) cho bieát coù tôùi 3 trang traïi nuoâi gaø ôû thuû ñoâ Bình Nhöôõng bò nhieãm beänh. Ngaøy 06/04/2005 virus cuùm gaø H7 – doøng coù khaû naêng gaây beänh cho ngöôøi – vöøa ñöôïc tìm thaáy ôû Baéc Trieàu Tieân. 27/4/2005 Toå chöùc noâng löông theá giôùi (FAO) thoâng baùo ñaõ daäp taét dòch cuùm gia caàm H7 ôû thuû ñoâ Bình Nhöôõng. Virus H7 ñaõ ñöôïc loaïi tröø khoûi 3 traïi gia caàm nhieãm beänh ôû Bình Nhöôõng, baèng caùch keát hôïp tieâu huûy gaàn 218.000 con gaø beänh, tieâm phoøng cho gaø vaø thöïc hieän nghieâm ngaët coâng taùc an toaøn. 23.2.6. Taïi Nhaät Baûn Vaøo cuoái thaùng 12/2003 dòch cuùm gaø ñaõ xuaát hieän ôû noâng traïi Win – Win cuûa thaønh phoá Ato quaän Yamaguchi ôû mieàn nam nöôùc Nhaät. Dòch ñaõ gieát cheát 6.000 con gaø, hôn 28.600 con gaø ñaõ bò tieâu huûy vaø choân trong vaøi ngaøy tôùi. Gaø töø trang traïi naøy seõ khoâng ñöôïc xuaát khaåu. Boä y teá vaø lao ñoäng Nhaät Baûn ñaõ ra chæ thò taêng cöôøng quy cheá giaùm saùt beänh ñoái vôùi lôïn, vì caùc chuyeân gia y teá lo ngaïi raèng virus gaây beänh cuùm gaø coù theå truyeàn sang cô theå lôïn vaø bieán daïng thaønh loaïi virus gaây beänh cho ngöôøi. Vaäy laø sau 79 naêm keå töø khi dòch cuùm gaø laàn cuoái xaûy ra taïi Nhaät vaøo naêm 1925, tình traïng dòch laïi buøng phaùt trôû laïi. Ngaøy 12/1/2004, caùc nhaø chöùc traùch Nhaät Baûn ñaõ cho trieån khai caùc bieän phaùp caàn thieát nhaèm ngaên chaën söï laây lan cuûa dòch beänh. Boä noâng, laâm vaø ngö nghieäp cuûa Nhaät Baûn cuøng chính quyeàn quaän Yamuchi ñang ñieàu tra nguoàn goác gaây beänh. 23.2.7. Taïi Ñaøi Loan Theo Hoäi ñoàng noâng nghieäp Ñaøi Loan gaàn 20.000 con gaø taïi moät trang traïi ôû thò traán Phöông Uyeân, huyeän Chöông Hoaù, mieàn trung Ñaøi Loan ñaõ bò gieát khi virus cuùm gaø H5N1 ñöôïc tìm thaáy ôû moät soá con. Caùc quan chöùc thuoäc Cuïc ñieàu tra söùc khoeû ñoäng thöïc vaät thuoäc Hoäi ñoàng cho bieát daïng cuùm treân ñöôïc tìm thaáy vaøo ngaøy 5/1, noù ít gaây nguy hieåm hôn so vôùi loaïi virus cuùm gia caàm ôû Vieät Nam. 1013