Đối tượng tác động của báo chí - Nguyễn Văn Dững

32 X· héi häc sè 4 (88), 2004<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> ®èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ<br /> <br /> NguyÔn V¨n D÷ng<br /> <br /> <br /> B¸o chÝ ngµy cµng cã vai trß vµ ®ãng gãp quan träng vµo sù ph¸t triÓn x· héi.<br /> ViÖc n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña b¸o chÝ ®ang ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò lý<br /> luËn - thùc tiÔn cÇn quan t©m. §èi t−îng vµ c¬ chÕ t¸c ®éng cña b¸o chÝ lµ mét trong<br /> nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n, cÇn thiÕt ®−îc nhËn thøc mét c¸ch s¸ng râ vµ cô thÓ. Trong bµi<br /> viÕt nµy, chóng t«i tham gãp vµo viÖc nh×n nhËn ®èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ.<br /> Cã mét sè ý kiÕn cho r»ng, ®èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ lµ ý thøc x· héi.<br /> §iÒu ®ã hoµn toµn ®óng, nh−ng cã lÏ ch−a x¸c ®¸ng. Bëi ý thøc x· héi lµ ph¹m trï<br /> cña triÕt häc ®−îc dïng, ®−îc hiÓu trong sù ®èi lËp víi tån t¹i x· héi. MÆt kh¸c,<br /> ph¹m trï cña triÕt häc lµ ph¹m trï réng nhÊt, chung nhÊt do ®ã nÕu dïng ®Ó chØ ®èi<br /> t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ cã lÏ lµ ch−a tháa ®¸ng, v× nh− vËy trªn thùc tÕ, còng<br /> ch−a x¸c ®Þnh râ rµng vµ cô thÓ ®−îc ®èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ víi t− c¸ch c¸c<br /> kªnh truyÒn th«ng ®¹i chóng. B¸o chÝ häc lµ bé m«n khoa häc øng dông, g¾n bã chÆt<br /> chÏ víi thùc tiÔn x· héi ®ang vËn ®éng. Ho¹t ®éng b¸o chÝ l¹i g¾n liÒn trùc tiÕp víi<br /> mäi tr¹ng th¸i tinh thÇn thùc tÕ vµ c¸c tiÕn tr×nh cña x· héi vËn ®éng tõng ngµy. Do<br /> ®ã viÖc x¸c ®Þnh cô thÓ h¬n vÒ ®èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ lµ ®iÒu hÕt søc cÇn<br /> thiÕt, cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn s©u s¾c.<br /> Theo chóng t«i, tr−íc hÕt, ®èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ vµ truyÒn th«ng ®¹i<br /> chóng lµ c«ng chóng x· héi. C«ng chóng x· héi ®−îc hiÓu lµ quÇn thÓ d©n c− réng lín<br /> chÞu sù t¸c ®éng vµ chi phèi cña c¸c kªnh truyÒn th«ng ®¹i chóng, ë ®ã kh«ng ph©n<br /> biÖt thµnh phÇn, giai cÊp, løa tuæi, tr×nh ®é... xÐt vÒ mÆt nh©n khÈu häc - x· héi.<br /> HoÆc cã thÓ nãi b¸o chÝ t¸c ®éng vµo ý thøc cña c«ng chóng x· héi, t¸c ®éng vµo ý<br /> thøc quÇn chóng. ý thøc quÇn chóng lµ mét tr¹ng th¸i tinh thÇn thùc tÕ, mét d¹ng<br /> thøc biÓu hiÖn hµng ngµy cña ý thøc x· héi.<br /> ý thøc quÇn chóng lµ mét hiÖn t−îng phøc t¹p, phong phó, sinh ®éng, bao<br /> gåm hµng lo¹t yÕu tè cÊu thµnh, bao gåm c¶ nhËn thøc, ý chÝ vµ t×nh c¶m, c¶m xóc<br /> vµ Ên t−îng, ®éng c¬, t©m lý… Tuy nhiªn, ®Ó nghiªn cøu ý thøc quÇn chóng víi t−<br /> c¸ch lµ ®èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ, cã thÓ trõu t−îng hãa mét sè nh÷ng thµnh tè<br /> vµ gi÷ l¹i, m« t¶ mét sè thµnh tè liªn quan chÆt chÏ ®Õn mèi quan hÖ ®ang xem xÐt,<br /> nh−: thÕ giíi quan, nh©n sinh quan, ý thøc lÞch sö - v¨n hãa vµ thµnh tè d− luËn x·<br /> héi. C¸c thµnh tè nµy cã thÓ ®−îc m« t¶ b»ng m« h×nh cÊu tróc nh− sau:<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn V¨n D÷ng 33<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> B¸o chÝ<br /> 4<br /> D− luËn (Sù kiÖn , vÊn ®Ò<br /> X· héi thêi sù)<br /> <br /> ý thøc lÞch sö- v¨n hãa<br /> <br /> Nh©n sinh<br /> 2323<br /> quan<br /> <br /> ThÕ giíi<br /> quan<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> M« h×nh ý thøc quÇn chóng)<br /> Trong m« h×nh nµy, thÕ giíi quan vµ nh©n sinh quan lµ hai yÕu tè h¹t nh©n<br /> cña ý thøc quÇn chóng (thÕ giíi quan vµ nh©n sinh quan ®· ®−îc triÕt häc ®Ò cËp<br /> nhiÒu, xin kh«ng bµn thªm ë ®©y)<br /> - Tri thøc lÞch sö v¨n-hãa nh− lµ líp vßng ®Öm, lµ tÇng nÊc trung gian truyÒn<br /> dÉn cã vai trß thÈm ®Þnh, so s¸nh, ®èi chiÕu trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn c¸c sù kiÖn,<br /> hiÖn t−îng vµ vÊn ®Ò míi víi nh÷ng d÷ liÖu ®−îc l−u gi÷ trong kho tµng tri thøc lÞch<br /> sö v¨n hãa cña mçi ng−êi, mçi nhãm c«ng chóng. BÊt kú sù kiÖn hay t¸c nh©n nµo<br /> tr−íc khi ®−îc “ph¸n quyÕt” ë thÕ giíi quan, tr−íc hÕt ®Òu ®−îc l−u gi÷, thÈm ®Þnh ë<br /> kho tµng tri thøc lÞch sö v¨n hãa. Trong trÝ thøc lÞch sö-v¨n hãa cã hai lo¹i thµnh tè<br /> rÊt ®¸ng quan t©m : Sù kiÖn lÞch sö vµ quan hÖ (th¸i ®é, ®¸nh gi¸, quan niÖm …) cña<br /> con ng−êi ®èi víi c¸c sù kiÖn Êy. Cã nghÜa lµ “sù kiÖn” vµ “quan hÖ” lµ hai yÕu tè cã ý<br /> nghÜa quan träng, quyÕt ®Þnh t¹o nªn gi¸ trÞ, chÊt l−îng nhËn thøc cña ý thøc quÇn<br /> chóng. Hai yÕu tè nµy quy ®Þnh gi¸ trÞ nhËn thøc cña con ng−êi, cña nhãm c«ng<br /> chóng vÒ c¸c sù kiÖn vµ vÊn ®Ò trong cuéc sèng. Ai, hay nhãm c«ng chóng nµo cã<br /> tr×nh ®é v¨n hãa cao, giao tiÕp vµ tiÕp nhËn c¸c s¶n phÈm v¨n hãa, truyÒn th«ng ®¹i<br /> chóng nhiÒu th× kho tµng tri thøc lÞch sö - v¨n hãa dµy dÆn vµ phong phó. Vµ ®ã lµ<br /> ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó c«ng chóng nhËn thøc, thÈm ®Þnh nhanh, chÝnh x¸c vµ ch¾c<br /> ch¾n nh÷ng sù kiÖn míi tiÕp nhËn. Ng−îc l¹i, viÖc tiÕp thu, thÈm ®Þnh sÏ chËm h¬n.<br /> Nh− vËy cã thÓ cã hai kh¶ n¨ng khi ph©n tÝch tri thøc lÞch sö - v¨n hãa ë tõng nhãm<br /> c«ng chóng (hoÆc ë mçi ng−êi) cô thÓ. Thø nhÊt, trong ý thøc quÇn chóng nÕu thiÕu<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 34 §èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ<br /> <br /> lo¹i sù kiÖn mµ hä cÇn, hoÆc nhµ tuyªn truyÒn cÇn cung cÊp mµ hä ch−a cã th× b¸o<br /> chÝ cÇn ph¶i cung cÊp th«ng in, d÷ liÖu cho hä. §ã lµ yÕu tè tiÒn ®Ò t¹o nªn hÊp dÉn<br /> cña tin tøc. §iÒu nµy gi¶i thÝch t¹i sao b¸o Anh ninh thÕ giíi ra ®êi sau mµ trong thêi<br /> gian ng¾n ®· nhanh chãng t¨ng nhanh chØ sè ph¸t hµnh vµ chiÕm lÜnh ®−îc c«ng<br /> chóng. Bëi v× trong ý thøc quÇn chóng nh©n d©n ta, c¸c sù kiÖn vµ vÊn ®Ò chÝnh trÞ<br /> trªn thÕ giíi l©u nay hÇu nh− ch−a ai cung cÊp, cßn bá ngá, nh− c¸c ®iÖp vô t×nh<br /> b¸o, c¸c vô bª bèi chÝnh trÞ n−íc ngoµi, v.v... HoÆc ®Æc san, phô san cña mét sè b¸o<br /> nh− b¸o C«ng an Thµnh phè Hå ChÝ Minh (§Æc san cuèi tuÇn) sau khi c¶i tiÕn, t¨ng<br /> trang më réng diÖn th«ng tin, thªm m¶ng ®Ò tµi nµo ®ã th× chØ sè ph¸t hµnh t¨ng gÊp<br /> ®«i, gÊp ba. Râ rµng mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nªn tÝnh hÊp dÉn cña th«ng tin b¸o<br /> chÝ lµ nhanh chãng ph¸t hiÖn vµ“lÊp ®Çy”c¸c kho¶ng trèng trong nhËn thøc cña c«ng<br /> chóng m×nh. Thø hai, trong ý thøc quÇn chóng ®· cã nh÷ng sù kiÖn nµo ®ã, nh−ng<br /> nhËn thøc, th¸i ®é, ®¸nh gi¸, quan ®iÓm (nh− trªn gäi lµ quan hÖ) cña c«ng chóng<br /> ®èi víi nh÷ng sù kiÖn Êy cßn ch−a chuÈn x¸c, tøc lµ ch−a phï hîp víi hÖ thèng quan<br /> ®iÓm chÝnh trÞ hiÖn t¹i, th× cÇn thiÕt ph¶i gióp hä ®iÒu chØnh. Tøc lµ b¸o chÝ ph¶i<br /> ph©n tÝch, b×nh luËn ®Ó ®iÒu chØnh quan ®iÓm, nhËn thøc, th¸i ®é vµ hµnh vi cña<br /> nhãm c«ng chóng x· héi. Nh− vËy, mçi kh¶ n¨ng diÔn ra ®ßi hái b¸o chÝ cã ph−¬ng<br /> thøc t¸c ®éng thÝch hîp, th«ng tin hay gi¶i thÝch, b×nh luËn hoÆc c¶ hai ph−¬ng thøc<br /> Êy. Do ®ã, ®èi víi nhµ b¸o, viÖc nhËn thøc ®−îc, n¾m ®−îc tri thøc lÞch sö - v¨n hãa<br /> cña c«ng chóng m×nh cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc t×m kiÕm, ph¸t hiÖn ®Ò tµi,<br /> sù kiÖn vµ lùa chän ph−¬ng thøc th«ng tin phï hîp, bëi ®ã lµ tiÒn ®Ò t¹o nªn tÝnh<br /> hÊp dÉn cña bµi viÕt.<br /> LÞch sö vµ hiÖn t¹i trong nhËn thøc cña ý thøc quÇn chóng bao giê còng cã<br /> nh÷ng kho¶ng trèng. VÊn ®Ò lµ ë chç, ng−êi lµm b¸o cã ph¸t hiÖn ra kho¶ng trèng Êy<br /> hay kh«ng, vµ cã ph−¬ng thøc ®¸p øng phï hîp gióp hä lÊp dÇn nh÷ng kho¶ng trèng<br /> vµ ®iÒu chØnh mèi quan hÖ cho phï hîp víi hiÖn t¹i vµ ®Þnh h−íng cho t−¬ng lai hay<br /> kh«ng. Cµng lÊp dÇn nh÷ng kho¶ng trèng nµy, l¹i xuÊt hiÖn kho¶ng trèng kh¸c. Do<br /> ®ã, nh©n d©n ta cã c©u, “cµng häc cµng thÊy m×nh dèt". B¸o chÝ lµ tÊm g−¬ng ph¶n<br /> ¸nh hiÖn t¹i trong h¬i Êm cña qu¸ khø vµ h−íng tíi h×nh d¸ng cña t−¬ng lai. Nhµ<br /> b¸o hiÓu ®−îc thÊu ®¸o tri thøc lÞch sö v¨n hãa cña c«ng chóng m×nh, tøc lµ hiÓu<br /> ®−îc nhãm c«ng chóng - ®èi t−îng cÇn l«i kÐo vµ tËp hîp, thuyÕt phôc vµ tæ chøc<br /> nh»m tham gia gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra; hiÓu ®−îc nh©n d©n m×nh, lµ c¬ së<br /> thÊm ®Ém tÝnh nh©n v¨n, ®¹o lý cña d©n téc, nh×n nhËn ®−îc hiÖn t¹i mét c¸ch s¸ng<br /> râ vµ h−íng tíi t−¬ng lai víi mét niÒm tin ch¸y báng.<br /> Trong m« h×nh ý thøc quÇn chóng trªn ®©y, d− luËn x· héi lµ yÕu tè ngoµi<br /> cïng, rÊt nh¹y c¶m vµ hçn hîp. §ã lµ ®iÓm tiÕp xóc, n¬i tiÕp nhËn cña ý thøc quÇn<br /> chóng ®èi víi nh÷ng sù kiÖn vµ vÊn ®Ò thêi sù, nh÷ng t¸c nh©n hµng ngµy. Nãi lµ<br /> nh¹y c¶m vµ hçn hîp, v× bÊt kú mét t¸c nh©n nµo g©y ra, tïy ë møc ®é, ph¹m vi kh¸c<br /> nhau, ®Òu ®−îc d− luËn x· héi ghi nhËn. Mét sù kiÖn nµo ®ã t¸c ®éng vµo d− luËn x·<br /> héi sÏ cã thÓ lÇn l−ît g©y ra ph¶n øng d©y chuyÒn nh− sau : Sù kiÖn Êy ®−îc d− luËn<br /> x· héi tiÕp nhËn, chuyÓn vµo thÕ giíi quan th«ng qua mµng thÈm thÊu tri thøc lÞch<br /> sö v¨n hãa. Sù kiÖn Êy sÏ ®−îc thÈm ®Þnh, suy xÐt, so s¸nh ë tri thøc lÞch sö v¨n hãa.<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn V¨n D÷ng 35<br /> <br /> Cho nªn, ai, hoÆc nhãm c«ng chóng nµo, cã kho tµng tri thøc lÞch sö v¨n hãa dµy dÆn<br /> vµ phong phó,nhÊt lµ lÜnh vùc liªn quan ®Õn sù kiÖn, th× viÖc thÈm ®Þnh, ph¸n xÐt sÏ<br /> rÊt nhanh vµ chÝnh x¸c. NÕu kh«ng, sÏ ng−îc l¹i. Sù kiÖn nµy tõ ý thøc lÞch sö v¨n<br /> hãa sau khi ®−îc thÈm ®Þnh, nhanh chãng chuyÓn vµo thÕ giíi quan ®Ó ra quyÕt ®Þnh<br /> ®ång t×nh hay ph¶n ®èi, khen hay chª … Sau khi thÕ giíi quan ra quyÕt ®Þnh, mÖnh<br /> lÖnh sÏ truyÒn qua nh©n sinh quan ®Ó béc lé ra bªn ngoµi, còng t¹i ®iÓm d− luËn x·<br /> héi ®Ó thÓ hiÖn th¸i ®é, ph¶n øng xung quanh sù kiÖn vµ vÊn ®Ò Êy. Cho nªn cã thÓ<br /> khen, chª nh−ng mçi ng−êi, mçi nhãm c«ng chóng (c«ng nh©n, n«ng d©n, tri thøc...)<br /> béc lé viÖc khen , chª kh¸c nhau, biÓu hiÖn th¸i ®é kh«ng gièng nhau. Cuéc “hµnh<br /> tr×nh” nµy diÔn ra rÊt nhanh, trong gi©y l¸t nh−ng theo qui tr×nh, tuÇn tù víi c¬ chÕ<br /> ph¶n øng t©m - sinh lý linh ho¹t trong tr¹ng th¸i t©m lý, t©m thÕ cô thÓ.<br /> Nh− vËy, tõ sù ph©n tÝch trªn ®©y, b−íc ®Çu cã thÓ rót ra mÊy vÊn ®Ò cã ý<br /> nghÜa ®èi víi ho¹t ®éng b¸o chÝ vµ c«ng t¸c t− t−ëng nãi chung.<br /> 1. Muèn cñng cè vµ x©y dùng thÕ giíi quan, nh©n sinh quan khoa häc cho<br /> c«ng chóng m×nh, nh©n d©n m×nh, tr−íc hÕt ph¶i cung cÊp vµ lµm giµu, lµm phong<br /> phó thªm kho tµng tri thøc lÞch sö v¨n hãa cña hä, kh«ng ngõng cung cÊp th«ng tin,<br /> sù kiÖn vµ ®iÒu chØnh mèi quan hÖ trong nhËn thøc cña hä víi c¸c sù kiÖn vµ vÊn ®Ò<br /> lÞch sö còng nh− c¸c sù kiÖn vµ vÊn ®Ò thêi sù ®ang diÔn ra. §©y còng lµ c¬ së lý luËn<br /> vµ thùc tiÔn t¹o nªn kh¶ n¨ng miÔn dÞch t− t−ëng cho nh©n d©n. Kh«ng thÓ cã kh¶<br /> n¨ng miÔn dÞch t− t−ëng ë nh©n d©n nÕu trong kho tµng tri thøc lÞch sö- v¨n hãa cña<br /> hä ®¬n ®iÖu, nghÌo nµn c¸c sù kiÖn, vÊn ®Ò lÞch sö vµ hiÖn t¹i, kh«ng ®−îc cung cÊp ë<br /> møc cÇn vµ ®ñ. Vµ trong cuéc ®Êu tranh t− t−ëng hiÖn nay, chóng ta kh«ng cung cÊp<br /> th«ng tin-d÷ liÖu th−êng xuyªn, phong phó, ®a d¹ng, nhiÒu chiÒu cho nh©n d©n m×nh<br /> th× ngay lËp tøc thÕ lùc kh¸c sÏ t×m c¸ch t¸c ®éng, l«i kÐo. Do ®ã, nghiªn cøu c«ng<br /> chóng-nhãm ®èi t−îng trong ho¹t ®éng b¸o chÝ vµ c«ng t¸c t− t−ëng ®· trë thµnh nhu<br /> cÇu cã tÝnh chÊt tiÒn ®Ò c¬ b¶n vµ ®ßi hái cÊp thiÕt.<br /> 2. D− luËn x· héi lµ ®iÓm tiÕp xóc nh¹y c¶m, bé phËn ngoµi cïng cña ý thøc<br /> quÇn chóng, lu«n tiÕp nhËn c¸c sù kiÖn vµ vÊn ®Ò do b¸o chÝ (vµ c¸c t¸c nh©n kh¸c)<br /> g©y ra. Tuy nhiªn, muèn t¹o ®−îc d− luËn x· héi vµ ®Æc biÖt lµ g©y ®−îc chÊn ®éng<br /> d− luËn x· héi th× c¸c sù kiÖn vµ vÊn ®Ò Êy ph¶i liªn quan mËt thiÕt ®Õn lîi Ých cña<br /> nh©n d©n, cña sè ®«ng, ®−îc nh©n d©n quan t©m hoÆc chÝ Ýt lµ cña mét nhãm lín<br /> c«ng chóng nµo ®ã. Mäi biÓu hiÖn giËt g©n c©u kh¸ch chØ cã t¸c ®éng tøc thêi vµ cµng<br /> lµm cho tê b¸o (hay ch−¬ng tr×nh ph¸t thanh, truyÒn h×nh) xa rêi c«ng chóng. Nãi<br /> c¸ch kh¸c, b¸o chÝ t¸c ®éng vµo ý thøc quÇn chóng, tr−íc hÕt lµ t¸c ®éng vµo d− luËn<br /> x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a b¸o chÝ vµ d− luËn x· héi lµ mèi quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ,<br /> nh− h×nh víi bãng.<br /> VÒ mÆt lÞch sö, d− luËn x· héi lµ hiÖn t−îng x· héi ®Æc thï vµ kh¸i niÖm nµy<br /> trªn b×nh diÖn khoa häc, ®· ®−îc c¸c nhµ ho¹t ®éng chÝnh trÞ - x· héi ®Ò cËp tõ thÕ<br /> kû 12, vµ tr−íc hÕt g¾n liÒn víi tªn tuæi nhµ v¨n, nhµ ho¹t ®éng x· héi ng−êi Anh<br /> Jonsonberi vµo n¨m 1159. Nh−ng m·i cuèi thÕ kû 18, kh¸i niÖm d− luËn x· héi míi<br /> b¾t ®Çu ®i vµo ®êi sèng b¸o chÝ hiÖn ®¹i, lªn ng«i tõ cuèi thÕ kû 19, råi trë thµnh<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 36 §èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ<br /> <br /> trung t©m cña sù chó ý vµo thÕ kû XX vµ ngµy cµng trë thµnh vÊn ®Ò bøc xóc cña<br /> mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng trong ®êi sèng x· héi h«m nay. d− luËn x· héi ngµy cµng tá râ<br /> søc m¹nh vµ hiÖu qu¶ trong viÖc tæ chøc, qu¶n lý vµ gi¸m s¸t c¸c tiÕn tr×nh x· héi.<br /> Vai trß, vÞ thÕ x· héi cña b¸o chÝ hiÖn ®¹i phô thuéc mét phÇn quan träng , cã tÝnh<br /> quyÕt ®Þnh vµo mèi quan hÖ t¸c ®éng cña nã víi d− luËn x· héi.<br /> D− luËn x· héi cã thÓ ®−îc hiÓu lµ mét hiÖn t−îng x· héi ®Æc thï, biÓu thÞ<br /> th¸i ®é ph¸n xÐt, ý kiÕn ®¸nh gi¸ cña quÇn chóng nh©n d©n ®èi víi c¸c sù kiÖn vµ<br /> vÊn ®Ò thêi sù mµ hä quan t©m. §ã lµ mét tr¹ng th¸i tinh thÇn thùc tÕ, cã thÓ ®−îc<br /> biÓu hiÖn ®Çy ®ñ ë th¸i ®é, lêi nãi vµ ®Ønh cao lµ hµnh vi. D− luËn x· héi cã vai trß<br /> quan träng trong viÖc ®iÒu chØnh nhËn thøc, th¸i ®é, hµnh vi con ng−êi vµ nhãm x·<br /> héi, v× nã nhËn xÐt ®¸nh gi¸ trªn c¬ së chuÈn mùc x· héi; mÆt kh¸c, d− luËn x· héi cã<br /> thÓ t¹o lËp nh÷ng chuÈn mùc x· héi míi; d− luËn x· héi còng l¹i lµ m«i sinh cña hÖ<br /> thèng gi¸ trÞ ®¹o ®øc vµ chuÈn mùc x· héi. §ã lµ mét hiÖn t−îng rÊt nh¹y bÐn, mÉn<br /> c¶m, lu«n biÕn ®éng. Trong x· héi nguyªn thñy, d− luËn x· héi lµ c«ng cô quan träng<br /> nhÊt dïng ®Ó tæ chøc - qu¶n lý x· héi, tøc lµ céng ®ång dïng d− luËn x· héi ®Ó ®Þnh<br /> h−íng vµ tù ®Þnh h−íng nhËn thøc, th¸i ®é vµ hµnh vi cña con ng−êi vµ c¸c nhãm<br /> ng−êi trong sù phï hîp víi sù ph¸t triÓn. X· héi cµng ph¸t triÓn, d©n trÝ cµng cao vµ<br /> d©n chñ cµng më réng th× vai trß vµ søc m¹nh cña d− luËn x· héi cµng ®−îc ph¸t<br /> huy. Ngµy nay, d− luËn x· héi ®· vµ ®ang trë thµnh mét ph−¬ng thøc, mét c«ng cô<br /> dïng vµo viÖc tæ chøc, qu¶n lý vµ gi¸m s¸t x· héi cã hiÖu qu¶.<br /> 3. Trong mèi quan hÖ víi d− luËn x· héi, b¸o chÝ cã nh÷ng vai trß ®Æc biÖt<br /> quan träng. Thø nhÊt, lµ vai trß kh¬i nguån, tøc lµ n¨ng lùc x· héi hãa c¸c sù kiÖn vµ<br /> vÊn ®Ò tõ mét gãc phè lµng quª, ë mét kh«ng gian hÑp thµnh sù kiÖn vµ vÊn ®Ò toµn<br /> x· héi, thËm chÝ toµn cÇu; vµ ng−îc l¹i, b¸o chÝ cã thÓ nhanh chãng, ngay lËp tøc ®−a<br /> c¸c sù kiÖn vµ vÊn ®Ò trªn kh¾p hµnh tinh vÒ ®Õn gãc nhµ cña mçi ng−êi. §ã lµ kh¶<br /> n¨ng cã thËt cña b¸o chÝ vµ truyÒn th«ng ®¹i chóng. Do vËy, sù kiÖn, vÊn ®Ò nµo<br /> liªn quan mËt thiÕt ®Õn lîi Ých c«ng chóng vµ cã lîi cho nh©n d©n, cho d©n téc vµ ®Êt<br /> n−íc, cho §¶ng ta th× b¸o chÝ tÝch cùc kh¬i nguån ®Ó nã cã thÓ nhanh chãng trë thµnh<br /> mèi quan t©m cña x· héi, thËm chÝ trë thµnh phong trµo x· héi. Ch¼ng h¹n, h¬n<br /> th¸ng nay, b¸o Tuæi trÎ thµnh phè Hå ChÝ Minh ®· kiªn tr× kh¬i dËy, tæ chøc phong<br /> trµo “Ký tªn v× c«ng lý”, “Gãp tay xoa dÞu nçi ®au da cam”...kh«ng chØ trªn ph¹m vi<br /> c¶ n−íc mµ cßn ®−îc b¹n bÌ kh¾p n¬i ñng hé, tham gia. §iÒu nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt<br /> quan träng ®èi víi nhµ b¸o trong viÖc lùa chän sù kiÖn vµ vÊn ®Ò th«ng tin. Tõ l©u,<br /> Pi-c¸t-x« ®· ®−a ra bé läc lùa chän sù kiÖn vµ vÊn ®Ò th«ng tin th«ng qua ba c©u hái :<br /> Sù kiÖn cã thËt kh«ng ? thËt råi, nh−ng cã hÊp dÉn kh«ng? HÊp dÉn nh−ng cã Ých lîi<br /> g× kh«ng ? (Tøc lµ th«ng tin sù kiÖn nµy, x· héi hãa vÊn ®Ò nµy sÏ ®em l¹i lîi Ých g×<br /> vµ cho ai) Thø hai, b¸o chÝ vµ truyÒn th«ng ®¹i chóng cã vai trß ph¶n ¸nh d− luËn<br /> x· héi, ph¶n ¸nh d− luËn x· héi cµng kÞp thêi, cµng s©u s¸t vµ ®Çy ®ñ bao nhiªu th×<br /> b¸o chÝ cµng sinh ®éng vµ hÊp dÉn bÊy nhiªu. Tuy nhiªn, ph¶n ¸nh d− luËn x· héi<br /> ®ßi hái nhµ b¸o ph¶i võa nh¹y c¶m võa tØnh t¸o, cã ph−¬ng thøc cô thÓ ®Ó tr¸nh khái<br /> r¬i vµo ®¬n ®iÖu kh« cøng, ¸p ®Æt hoÆc tù nhiªn chñ nghÜa. Thø ba, b¸o chÝ vµ<br /> truyÒn th«ng ®¹i chóng cã vai trß ®Þnh h−íng vµ ®iÒu hßa d− luËn x· héi, ®iÒu hoµ<br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />  NguyÔn V¨n D÷ng 37<br /> <br /> t©m lý, t©m tr¹ng x· héi. §©y lµ vai trß cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña<br /> b¸o chÝ. Dï kh¬i nguån, ph¶n ¸nh nh− thÕ nµo, cuèi cïng b¸o chÝ còng ph¶i ®Þnh<br /> h−íng cho ®−îc d− luËn x· héi, tøc lµ ®Þnh h−íng ®−îc nhËn thøc, t− t−ëng cña nh©n<br /> d©n. Vai trß kh¬i nguån hay ph¶n ¸nh ®Òu chñ yÕu nh»m vµo viÖc ®Þnh h−íng d−<br /> luËn x· héi, tøc lµ h−íng dÉn nhËn thøc cho c«ng chóng, cho nh©n d©n. §Þnh h−íng<br /> kh«ng chØ lµ yªu cÇu cña nhµ b¸o, nhµ truyÒn th«ng, mµ cßn lµ yªu cÇu kh¸ch quan<br /> cña c«ng chóng cÇn thèng nhÊt nhËn thøc, th¸i ®é vµ hµnh vi, cÇn b×nh æn ®êi sèng<br /> tinh thÇn ®Ó khai th¸c, ph¸t huy mäi nguån lùc vËt chÊt x©y dùng-ph¸t triÓn kinh tÕ<br /> x· héi, n©ng cao ®êi sèng vµ chÊt l−îng cuéc sèng. Vµ thø t−, cïng víi d− luËn x· héi<br /> vµ b»ng d− luËn x· héi, b¸o chÝ thùc hiÖn chøc n¨ng gi¸m s¸t x· héi. Nãi b¸o chÝ<br /> tham gia gi¸m s¸t x· héi, tøc lµ gi¸m s¸t b»ng tai m¾t cña nh©n d©n. Cho nªn trong<br /> x· héi ta, b¸o chÝ võa lµ c¬ quan ng«n luËn, lµ c«ng cô thÓ hiÖn quyÒn lùc chÝnh trÞ<br /> cña §¶ng vµ Nhµ n−íc, võa lµ diÔn ®µn d©n chñ thÓ hiÖn quyÒn lùc cña nh©n d©n vµ<br /> lµ c«ng cô cña nh©n d©n gi¸m s¸t mäi tiÕn tr×nh kinh tÕ-x· héi, gãp phÇn lµm lµnh<br /> m¹nh hãa c¸c mèi quan hÖ. ¥ ®©u vµ khi nµo tiÕn tr×nh d©n chñ ®−îc më réng(d©n<br /> chñ c¬ së - tr−íc hÕt lµ d©n chñ vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh!), vai trß gi¸m s¸t cña b¸o chÝ<br /> ®−îc ph¸t huy th× ë ®ã tiªu cùc ®−îc ®Èy lïi, ®−îc ng¨n chÆn<br /> 4. Tõ nhËn thøc trªn ®©y, cã thÓ coi d− luËn x· héi lµ ®èi t¸c cña b¸o chÝ<br /> Kh¸i niÖm ®èi t¸c, tho¹t ®Çu ®−îc dïng trong ho¹t ®éng kinh tÕ - ®Æc biÖt lµ<br /> kinh tÕ thÞ tr−êng. Ngµy nay, kh¸i nÖm ®èi t¸c ®−îc dïng réng r·i trong ho¹t ®éng<br /> chÝnh trÞ vµ c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c. Trong lý luËn vµ thùc tiÔn b¸o chÝ hiÖn ®¹i,<br /> d− luËn x· héi d− luËn x· héi ®−îc nh×n nhËn nh− ®èi t¸c cña b¸o chÝ ®Ó chØ mèi<br /> quan hÖ g¾n bã, t¸c ®éng chÆt chÏ cña hai hiÖn t−îng nµy. Mét mÆt, d− luËn x· héi lµ<br /> ®èi t−îng t¸c ®éng, ®èi t−îng ph¶n ¸nh, ®èi t−îng ®iÒu chØnh cña b¸o chÝ; mÆt kh¸c,<br /> d− luËn x· héi lµ nguån d÷ liÖu phong phó v« tËn cña b¸o chÝ. Nãi c¸ch kh¸c, b¸o chÝ<br /> ®Þnh h−íng d− luËn x· héi, h−íng dÉn nhËn thøc cña quÇn chóng chñ yÕu b»ng<br /> chÝnh c¸c sù kiÖn, vÊn ®Ò cña cuéc sèng. Cµng g¾n chÆt víi d− luËn x· héi, ph¶n ¸nh<br /> ®Çy ®ñ diÖn m¹o d− luËn x· héi th× b¸o chÝ cµng sinh ®éng vµ hÊp dÉn. §ång thêi,<br /> b¸o chÝ (b¸o in, b¸o ph¸t thanh, b¸o truyÒn h×nh, b¸o m¹ng internet vµ c¸c lo¹i h×nh<br /> b¸o ®iÖn tö kh¸c) lµ nh÷ng kªnh truyÒn dÉn, nh÷ng kªnh ph¸t t¸n, lµ ph−¬ng tiÖn<br /> thÓ hiÖn møc m¹nh chñ yÕu vµ th−êng xuyªn cña d− luËn x· héi. Do ®ã, viÖc nghiªn<br /> cøu, n¾m b¾t d− luËn x· héi cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi nhµ b¸o.<br /> Trong c¸c t¸c phÈm “ý kiÕn b¸o chÝ vµ ý kiÕn nh©n d©n”, “HÖ t− t−ëng §øc”, “D−<br /> luËn x· héi n−íc Anh”, … C.M¸c vµ F.¡nghen ®· h¬n mét lÇn kh¼ng ®Þnh vai trß to<br /> lín cña d− luËn x· héi. Bëi v× theo C.M¸c, d− luËn x· héi lµ d− luËn cña nh©n d©n;<br /> sù tiÕn bé to lín cña d− luËn x· héi lµ tiÒn ®Ò cña c¸c biÕn ®æi x· héi; r»ng "S¶n<br /> phÈm cña truyÒn th«ng lµ d− luËn x· héi...".<br /> 5. NghÞ quyÕt Trung −¬ng 6 (lÇn 2) khãa VIII cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam,<br /> lÇn ®Çu tiªn trong v¨n kiÖn chÝnh thøc cña m×nh, ®· kh¼ng ®Þnh vai trß gi¸m s¸t x·<br /> héi cña b¸o chÝ vµ truyÒn th«ng ®¹i chóng. Nãi b¸o chÝ vµ truyÒn th«ng ®¹i chóng lµ<br /> mét trong 4 hÖ thèng gi¸m s¸t x· héi, tøc lµ gi¸m s¸t b»ng d− luËn x· héi, b»ng tai<br /> m¾t cña nh©n d©n, lµ kªnh gi¸m s¸t cña nh©n d©n, th«ng qua b¸o chÝ ®Ó nh©n d©n<br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.ac.vn<br /> 38 §èi t−îng t¸c ®éng cña b¸o chÝ<br /> <br /> tham gia x©y dùng §¶ng, x©y dùng ®Êt n−íc, gãp phÇn lµm lµnh m¹nh hãa c¸c quan<br /> hÖ x· héi. Theo tinh thÇn NghÞ quyÕt Trung −¬ng 6 (lÇn 2), §¶ng vµ Nhµ n−íc ta<br /> ngµy cµng quan t©m gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ nh÷ng vÊn ®Ò mµ b¸o chÝ nªu ra. MÆt<br /> kh¸c, còng theo tinh thÇn ®ã, ®ßi hái b¸o chÝ ngµy cµng n©ng cao tr¸ch nhiÖm x· héi<br /> vµ n¨ng lùc ph¶n ¸nh thùc tiÔn, n¨ng lùc vai trß kh¬i nguån d− luËn x· héi, ph¶n<br /> ¸nh vµ ®Þnh h−íng d− luËn x· héi, h−íng dÉn nhËn thøc cña nh©n d©n. Vai trß gi¸m<br /> s¸t cña b¸o chÝ vµ truyÒn th«ng ®¹i chóng phô thuéc vµo tiÕn tr×nh d©n chñ hãa ®êi<br /> sèng x· héi, phô thuéc vµo tr×nh ®é v¨n hãa cña c− d©n vµ m«i tr−êng ph¸p lý. HiÖu<br /> qu¶ gi¸m s¸t nµy võa phô thuéc võa thóc ®Èy qu¸ tr×nh x©y dùng nhµ n−íc ph¸p<br /> quyÒn x· héi chñ nghÜa. Hay nãi c¸ch kh¸c, hiÖu qu¶ gi¸m s¸t x· héi cña b¸o chÝ vµ<br /> truyÒn th«ng ®¹i chóng theo tinh thÇn NghÞ quyÕt Trung −¬ng 6 (lÇn 2) quan hÖ chÆt<br /> chÏ, mËt thiÕt víi n¨ng lùc l·nh ®¹o cña c¸c cÊp bé ®¶ng vµ n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c<br /> cÊp chÝnh quyÒn còng nh− vai trß, vÞ thÕ x· héi cña nh©n d©n trong sù nghiÖp x©y<br /> dùng ®Êt n−íc, trong ®Êu tranh lµm lµnh m¹nh hãa c¸c quan hÖ kinh tÕ- x· héi. Th¸i<br /> ®é vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi nh÷ng vÊn ®Ò b¸o chÝ nªu ra võa thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm x·<br /> héi, nghÜa vô c«ng d©n, võa thÓ hiÖn v¨n hãa chÝnh trÞ cña c¸n bé c«ng chøc trong bé<br /> m¸y c«ng quyÒn.<br /> Tõ nh÷ng luËn ®iÓm trªn ®©y, cã thÓ thÊy r»ng víi t− c¸ch lµ ®èi t¸c cña ho¹t<br /> ®éng b¸o chÝ, d− luËn x· héi cã vai trß ®Æc biÖt quan träng mµ nÕu hiÓu vµ n¾m b¾t<br /> ®−îc nã, sÏ kh«ng ngõng n©ng cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña b¸o chÝ.<br /> Muèn hiÓu ®−îc ®èi t¸c cña m×nh - d− luËn x· héi, th× cÇn ph¶i kh«ng ngõng<br /> nghiªn cøu, n¾m b¾t d− luËn x· héi. Nghiªn cøu d− luËn x· héi g¾n bã chÆt chÏ víi<br /> nghiªn cøu c«ng chóng. Tuy nhiªn, néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu d− luËn x·<br /> héi cã nh÷ng yªu cÇu ®Æc thï, bëi ®ã lµ hiÖn t−îng rÊt phong phó vµ linh ho¹t. Nhµ<br /> b¸o vµ c¬ quan b¸o chÝ nªn chó t©m vµ ®Þnh kú hoÆc ®ét xuÊt nghiªn cøu d− luËn x·<br /> héi. Muèn nghiªn cøu cã kÕt qu¶, cÇn cã ®éi ngò, cã c«ng cô vµ kinh phÝ cho viÖc<br /> nghiªn cøu. ThËm chÝ cÇn thiÕt thµnh lËp trung t©m nghiªn cøu d− luËn x· héi øng<br /> dông ngay t¹i c¬ quan b¸o chÝ. ë nhiÒu c¬ quan b¸o chÝ lín trªn thÕ giíi ®Òu cã trung<br /> t©m nghiªn cøu d− luËn x· héi cña riªng m×nh. Nghiªn cøu d− luËn x· héi vµ c«ng<br /> chóng cÇn ph¶i trë thµnh nhu cÇu tù th©n, b¾t buéc ®èi víi c¬ quan b¸o chÝ vµ nhµ<br /> b¸o. Chñ ®éng sö dông c¸c ph−¬ng ph¸p c«ng cô ®Ó nghiªn cøu s©u h¬n c¸c vÊn ®Ò<br /> kinh tÕ - x· héi, nghiªn cøu d− luËn x· héi vµ c«ng chóng sÏ lµ c¬ së khoa häc - thùc<br /> tiÔn ®Ó n©ng cao chÊt l−îng ch−¬ng tr×nh vµ c¸c Ên phÈm truyÒn th«ng ®¹i chóng,<br /> n©ng cao n¨ng lùc ph¶n ¸nh cã tÝnh nghiªn cøu - dù b¸o x· héi cña b¸o chÝ tr−íc sù<br /> ®ßi hái cña c«ng chóng vµ lÞch sö. §ã còng lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n n©ng<br /> cao n¨ng lùc vµ hiÖu qu¶ t¸c ®éng cña b¸o chÝ vµ c¸c ph−¬ng tiÖn truyÒn th«ng ®¹i<br /> chóng hiÖn nay.<br /> <br /> <br /> <br /> <br /> Bản quyền thuộc Viện Xã hội học. www.ios.org.vn<br />