Đương đầu với HIV/AIDS

Chia sẻ: Dao Kim | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:311

Thêm vào BST

Báo xấu

243
lượt xem 69
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ở một số nước HIV chỉ lây nhiễm trong một tỉ lệ phần trăm rất nhỏ dân chúng và những tác động của nó hầu như không nhìn thấy, ở những nước khác virut lan rộng tới mức chỉ một số rất ít các gia đình thoát khỏi bi kịch của ốm đau và chết chóc do AIDS.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Đương đầu với HIV/AIDS

Àûúng àêìu vúái AIDS: Nhûäng ûu tiïn cuãa chñnh phuã trong möåt dõch bïånh toaân cêìu Nguyïn baãn: CONFRONTING AIDS: PUBLIC PRIORITIES IN A GLOBAL EPIDEMIC A WORLD BANK POLCY RESEARCH REPORT Published for the World Bank 1997 Oxford University press Ngûúâi dõch: Nguyïîn Xuên Hiïëu Phaåm Hoaâng Anh Lûúng Quang Luyïån Hiïåu àñnh: Nguyïîn Vùn Minh
MUÅC LUÅC LÚÂI TÛÅA LÚÂI NOÁI ÀÊÌU LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU NHOÁM CHUYÏN GIA LAÂM BAÁO CAÁO LÚÂI CAÃM ÚN CAÁC ÀÕNH NGHÔA TOÁM TÙÆT CHÛÚNG 1: AIDS: MÖÅT THAÁCH THÛÁC ÀÖËI VÚÁI CHÑNH PHUÃ Bïånh AIDS laâ gò vaâ lan truyïìn nhû thïë naâo? AÃnh hûúãng cuãa AIDS túái tuöíi thoå vaâ sûác khoeã AIDS vaâ sûå phaát triïín Vai troâ cuãa chñnh phuã trong cöng cuöåc àûúng àêìu vúái AIDS Nhûäng chuêín mûåc xaä höåi vaâ chñnh trõ laâm cho AIDS trúã nïn thaách thûác Àiïím laåi cuöën saách Phuå luåc 1.1. Nhûäng ûúác tñnh khaác nhau vïì quy mö hiïån taåi vaâ tûúng lai cuãa dõch HIV/AIDS CHÛÚNG 2: NHÛÄNG BAÂI HOÅC CHIÏËN LÛÚÅC RUÁT RA TÛÂ ÀÙÅC ÀIÏÍM DÕCH TÏË HOÅC CUÃA HIV Tyã lïå nhiïîm múái, tyã lïå hiïån nhiïîm vaâ tyã lïå tûã vong do HIV Baãn chêët sinh hoåc cuãa viruát vaâ haânh vi caã thïí coá aãnh hûúãng túái sûå lan truyïìn HIV ÛÁng duång vaâo chñnh saách cöng cöång Mûác àöå vaâ phên böë tònh hònh nhiïîm HIV úã caác nûúác àang phaát triïín CHÛÚNG 3: CAÁC CHIÏËN LÛÚÅC COÁ HIÏÅU QUAÃ VAÂ CÖNG BÙÇNG PHOÂNG NGÛÂA HIV/AIDS Gêy aãnh hûúãng túái caác lûåa choån cuãa caá nhên Núái loãng caác haån chïë xaä höåi àöëi vúái haânh vi an toaân Àùåt caác ûu tiïn cuãa chñnh phuã trong phoâng chöëng HIV Phaãn ûáng cuãa caác quöëc gia 2
CHÛÚNG 4: ÀÖËI PHOÁ VÚÁI TAÁC ÀÖÅNG CUÃA AIDS Chùm soác y tïë cho ngûúâi bõ AIDS Nhûäng lûåa choån chñnh saách y tïë khoá khùn trong möåt dõch bïånh AIDS nghiïm troång AIDS vaâ àoái ngheâo: Ai cêìn giuáp àúä? Chñnh phuã laâm thïë naâo àïí àöëi phoá vúái taác àöång cuãa HIV/AIDS àöëi vúái chùm soác y tïë vaâ tònh traång àoái ngheâo CHÛÚNG 5:PHÖËI HÚÅP HAÂNH ÀÖÅNG NHÙÇM ÀÛÚNG ÀÊÌU VÚÁI HIV/AIDS Chñnh phuã, caác nhaâ taâi trúå vaâ caác töí chûác phi chñnh phuã Vöën taâi trúå song phûúng vaâ àa phûúng vaâ giai àoaån cuãa dõch bïånh Ai seä laâ ngûúâi àêìu tû vaâo kiïën thûác vaâ cöng nghïå múái? Khùæc phuåc nhûäng trúã ngaåi chñnh trõ àöëi vúái chñnh saách AIDS hiïåu quaã CHÛÚNG 6:CAÁC BAÂI HOÅC TÛÂ QUAÁ KHÛÁ, CAÁC CÚ HÖÅI CHO TÛÚNG LAI Caác baâi hoåc kinh nghiïåm tûâ hai thêåp kyã qua Vai troâ cuãa chñnh phuã Caác cú höåi laâm thay àöíi tiïën trònh cuãa dõch bïånh Nhûäng thaách thûác cho cöång àöìng quöëc tïë PHUÅ LUÅC Phuå luåc A: Möåt söë àaánh giaá vïì caác can thiïåp phoâng ngûâa lêy truyïìn HIV úã caác nûúác àang phaát triïín Phuå luåc B: Möåt söë nghiïn cûáu vïì hiïåu quaã vaâ chi phñ cuãa caác can thiïåp phoâng chöëng úã caác nûúác àang phaát triïín Phuå luåc thöëng kï CAÁC TAÂI LIÏÅU THAM KHAÃO CHOÅN LOÅC 3
LÚÂI TÛÅA Nhû nhiïìu nûúác àang phaát triïín khaác, HIV/AIDS khöng coân laâ möåt hiïím hoaå xa vúâi àöëi vúái Viïåt Nam maâ thûåc tïë àang laâ möåt thaách thûác ngaây caâng lúán. Theo söë liïåu múái nhêët, trong nùm 1998 cuäng àaánh dêëu laâ nùm àêìu tiïn nhiïîm HIV àaä taác àöång àïën têët caã 61 tónh vaâ thaânh phöë úã Viïåt Nam. Dûå baáo àïën nùm 2000 seä coá 250 000 ngûúâi úã Viïåt Nam bõ nhiïîm HIV vaâ 24 000 ngûúâi seä chïët vò AIDS. Viïåt Nam àaä haânh àöång súám vaâ nhanh choáng trûúác thaách thûác vïì HIV/AIDS. Chñnh phuã Viïåt Nam àaä thïí hiïån cam kïët cao àöëi vúái cöng cuöåc phoâng chöëng AIDS, àaä kõp thúâi àïì ra vaâ triïín khai caác biïån phaáp phoâng chöëng trûúác khi dõch bïånh tiïën triïín àïën mûác hiïån taåi. Viïåt Nam khöng àún àöåc trong cuöåc chiïën àêëu cuãa mònh chöëng laåi àaåi dõch naây. Caác töí chûác cuãa Liïn húåp quöëc, caác nhaâ taâi trúå song phûúng vaâ àa phûúng, caác töí chûác phi chñnh phuã àaä cöång taác chùåt cheä vaâ höî trúå maånh meä caác nöî lûåc phoâng chöëng HIV/AIDS cuãa chñnh phuã Viïåt Nam. Ngoaâi höî trúå vïì taâi chñnh cho caác hoaåt àöång phoâng chöëng HIV/AIDS cuãa chñnh phuã, caác nhaâ taâi trúå coân giuáp tiïëp cêån nhûäng kinh nghiïåm quöëc tïë vïì chñnh saách vaâ caác biïån phaáp can thiïåp coá hiïåu quaã. Trïn tinh thêìn àoá Ngên haâng Thïë giúái taåi Viïåt Nam àaä taâi trúå cho viïåc dõch thuêåt vaâ in êën baáo caáo chñnh saách múái àêy nhêët cuãa möåt nhoám chuyïn gia Ngên haâng Thïë giúái vïì HIV/AIDS nhan àïì: “Àûúng àêìu vúái AIDS: Nhûäng ûu tiïn cuãa chñnh phuã trong möåt dõch bïånh toaân cêìu”. Viïåc dõch vaâ in êën baáo caáo naây laâ möåt phêìn cuãa chûúng trònh haânh àöång chung cho nùm 1998 – 1999 thoaã thuêån giûäa Uyã ban quöëc gia phoâng chöëng AIDS Viïåt Nam vaâ Chûúng trònh phöëi húåp cuãa Liïn húåp quöëc vïì HIV/AIDS (UNAIDS) maâ Ngên haâng Thïë giúái laâ möåt thaânh viïn. Àêy laâ cuöën saách àêìu tiïn àûúåc dõch ra tiïëng Viïåt àïì cêåp àïën cöng taác dûå phoâng, khùæc phuåc taác àöång cuãa HIV/AIDS vaâ chùm soác ngûúâi nhiïîm HIV/AIDS vúái caác chiïën lûúåc töíng thïí quöëc gia, nhûäng chiïën lûúåc can thiïåp coá hiïåu quaã, cêìn àûúåc ûu tiïn trong tûâng thúâi kyâ diïîn biïën cuãa dõch bïånh vaâ trong khuön khöí nguöìn lûåc hiïån coá. Nhûäng vêën àïì nïu trong cuöën saách hïët sûác thñch húåp vúái Viïåt Nam. Vò vêåy noá thûåc sûå cêìn thiïët cho caác nhaâ lêåp chñnh saách, caác töí chûác vaâ caác caá nhên àang hoaåt àöång trong lônh vûåc phoâng chöëng HIV/AIDS úã Viïåt Nam. Chuáng töi chên troång giúái thiïåu cuöën saách naây túái caác baån àoåc Viïåt Nam. PGS.TS Chung AÁ Andrew Steer Phoá Chuã tõch Giaám àöëc quöëc gia Uyã ban quöëc gia phoâng chöëng AIDS Ngên haâng thïë giúái taåi Viïåt Nam 4
LÚÂI NOÁI ÀÊÌU AIDS àaä gêy ra nhûäng töín thêët khuãng khiïëp cho con ngûúâi, khöng chó trong söë nhûäng ngûúâi àaä chïët, maâ coân gia àònh vaâ cöång àöìng cuãa hoå. Do khöng coá phûúng caách chûäa khoãi bïånh coá thïí chõu àûúåc vïì mùåt kinh tïë, töín thêët do dõch bïånh naây seä coân tùng. Chñn mûúi phêìn trùm trûúâng húåp lêy nhiïîm HIV xaãy ra taåi caác nûúác àang phaát triïín, núi maâ nguöìn lûåc àïí àûúng àêìu vúái AIDS hïët sûác khan hiïëm. Thïë nhûng khöng phaãi khöng thïí àaão ngûúåc àûúåc chiïìu hûúáng diïîn biïën cuãa dõch bïånh naây. Baãn baáo caáo naây lêåp luêån rùçng àaåi dõch HIV/AIDS trïn toaân cêìu laâ coá thïí vûúåt qua àûúåc. Caác chñnh phuã quöëc gia coá nhûäng troång traách coá möåt khöng hai trong viïåc ngùn ngûâa sûå lêy lan hún nûäa cuãa HIV vaâ giaãm thiïíu taác haåi cuãa AIDS. Thïë nhûng chó riïng caác chñnh phuã khöng thöi thò khöng thïí vûúåt qua àûúåc dõch bïånh naây vaâ caác chñnh phuã khöng phaãi luác naâo cuäng coá àuã khaã nùng àïí laâm àûúåc nhiïåm vuå naây. Caác töí chûác phi chñnh phuã vaâ caác nhoám khaác trong xaä höåi dên sûå, bao göìm caã nhûäng ngûúâi àang nhiïîm HIV, àaä àoáng vai troâ vaâ phaãi tiïëp tuåc àoáng vai troâ söëng coân trong viïåc hònh thaânh nïn haânh àöång cuãa chñnh phuã vaâ trong viïåc mang nhûäng biïån phaáp phoâng ngûâa vaâ chûäa trõ túái nhûäng ngûúâi dên maâ chñnh phuã khöng thïí dïî daâng tiïëp cêån àûúåc. Cöång àöìng quöëc tïë cuäng coá thïí laâm àûúåc nhiïìu viïåc àïí höî trúå caác nûúác vaâ caác khu vûåc àang phaát triïín trong viïåc taâi trúå caác chûúng trònh àaãm baão phoâng ngûâa vaâ caãi thiïån sûå cöng bùçng trong viïåc tiïëp cêån vúái dõch vuå chùm soác. Cöång àöìng quöëc tïë cuäng coá thïí höî trúå viïåc saãn xuêët vaâ quaãng baá thöng tin trïn toaân thïë giúái, àêìu tû nghiïn cûáu caác biïån phaáp phoâng ngûâa, caác vacxin, caác liïåu phaáp y hoåc dûå phoâng vaâ àiïìu trõ hiïåu quaã vïì chi phñ maâ coá thïí sûã duång àûúåc cho caác nûúác àang phaát triïín. Baãn baáo caáo naây tûå noá àaä laâ möåt vñ duå vïì nhûäng lúåi ñch tiïìm taâng cuãa sûå húåp taác quöëc tïë àaáp ûáng laåi naån dõch. Viïåc soaån thaão cuöën saách trïn cú súã baãn baáo caáo naây búãi nhûäng nhaâ nghiïn cûáu cuãa Ngên haâng Thïë giúái àaä têån duång àûúåc nhiïìu àoáng goáp kyä thuêåt, nhûäng yá kiïën cöë vêën, vaâ sûå taâi trúå cuãa Chûúng trònh höîn húåp cuãa Liïn húåp quöëc vïì HIV/ AIDS (UNAIDS) vaâ Uyã ban chêu Êu. Baãn baáo caáo nghiïn cûáu naây laâ möåt àoáng goáp coá giaá trõ cho cuöåc thaão luêån quöëc tïë vïì vai troâ cuãa chñnh phuã trong viïåc àöëi phoá vúái dõch AIDS taåi caác nûúác àang phaát triïín. Nhûäng khuyïën nghõ cuãa baãn baáo caáo laâ cuãa taác giaã vaâ khöng nhêët thiïët phaãn aánh quan àiïím lêåp trûúâng cuãa caác cú quan tûúng ûáng cuãa chuáng töi. Thïë giúái coá thïí vûúåt qua HIV. Vúái thöng tin, phûúg tiïån cêìn thiïët, vaâ sûå höî trúå cuãa cöång àöìng, caác caá nhên coá thïí vaâ àang thay àöíi haânh vi cuãa mònh àïí giaãm búát ruãi ro bõ 5
nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV. Thïë nhûng, coá möåt söë haânh àöång nhêët àõnh maâ chó chñnh phuã múái coá thïí àaãm traách àûúåc, vaâ hiïån coân àang thiïëu caác cam kïët chñnh trõ. Caái giaá phaãi traã cho viïåc khöng ra tay haânh àöång coá thïí hïët sûác to lúán. Caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách, nhûäng ngûúâi àaä thïí hiïån sûå cam kïët cuãa mònh thöng qua laâm viïåc möåt caách saáng taåo vúái nhûäng ngûúâi bõ taác àöång nùång nïì nhêët búãi HIV/AIDS, coá möåt cú höåi àöåc nhêët vö nhõ àïí kiïìm chïë naån dõch toaân cêìu vaâ cûáu söëng haâng triïåu sinh maång con ngûúâi. James D. Wolfensohn Joao de Deus Pinheiro Peter Piot, Chuã tõch Ngên haâng Uyã viïn Uyã ban Töíng giaám àöëc chûúng trònh Thïë giúái Chêu Êu Höîn húåp cuãa Liïn hiïåp quöëc vïì AIDS 6
LÚÂI GIÚÁI THIÏÅU Caác nûúác àang phaát triïín khöng thïí coi thûúâng dõch HIV/AIDS. Theo UNAIDS, khoaãng 1,5 triïåu ngûúâi àaä chïët vò AIDS trong nùm 1996. Möîi ngaây coá khoaãng 8500 ngûúâi, bao göìm khoaãng 1000 treã em, bõ nhiïîm múái. Khoaãng 90% söë nhiïîm naây xaãy ra taåi caác nûúác àang phaát triïín, laâ nhûäng núi maâ naån dõch coá khaã nùng laâm töìi tïå thïm naån ngheâo khöí vaâ sûå bêët bònh àùèng. Thïë nhûng HIV/AIDS khöng phaãi laâ vêën àïì duy nhêët àoâi hoãi phaãi coá sûå chuá yá cuãa chñnh phuã. Àùåc biïåt taåi caác nûúác ngheâo nhêët, viïåc àûúng àêìu vúái AIDS coá thïí tiïu töën caác nguöìn lûåc khan hiïëm coá thïí àûúåc sûã duång cho nhûäng nhu cêìu cêëp baách khaác. Laâm thïë naâo chñnh phuã caác nûúác àang phaát triïín vaâ cöång àöång quöëc tïë coá thïí xaác àõnh àûúåc caác ûu tiïn cöng cöång trong viïåc àûúng àêìu vúái naån dõch toaân cêìu naây? Cuöën saách naây cung cêëp thöng tin vaâ caác phên tñch giuáp caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách, caác chuyïn gia phaát triïín, caác chuyïn gia y tïë vaâ nhûäng ngûúâi khaác, laâ nhûäng ngûúâi taåo dûång sûå àaáp ûáng cöng cöång àöëi vúái HIV/AIDS, thiïët kïë möåt chiïën lûúåc hiïåu quaã àûúng àêìu vúái naån dõch. Noá dûåa trïn kiïën thûác cuãa 3 ngaânh khoa hoåc: dõch tïî hoåc HIV; nhûäng nguyïn tùæc y tïë cöng cöång vïì phoâng chöëng bïånh; vaâ àùåc biïåt laâ y tïë cöng cöång - möåt khoa hoåc têåp trung àaánh giaá nhûäng giaãi phaáp töëi ûu trong viïåc phên böí caác nguöìn lûåc cöng ñt oãi. Baãn baáo caáo àûa ra chûáng cûá thuyïët phuåc rùçng, àöëi vúái 2.3 tyã ngûúâi àang söëng taåi nhûäng núi trïn thïë giúái maâ dõch bïånh múái úã vaâo giai àoaån sú khai, thò möåt phaãn ûáng tñch cûåc vaâ súám cuãa chñnh phuã trong viïåc khuyïën khñch haânh vi an toaân trong söë nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát nhêët coá tiïìm nùng ngùn chùån nhûäng àau khöí khöng thïí taã xiïët vaâ coá thïí cûáu söëng àûúåc haâng triïåu sinh maång. Thêåm chñ ngay caã nhûäng núi maâ viruát àaä lan truyïìn röång raäi trong toaân thïí dên cû chung, thò viïåc phoâng ngûâa trong söë nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát nhêët vêîn coá thïí laâ caách thûác hiïåu quaã chi phñ nhêët àïí giaãm búát tyã lïå nhiïîm bïånh. Têët nhiïn caác chñnh phuã quöëc gia khöng àún àöåc trong cuöåc chiïën cuãa mònh chöëng laåi bïånh naây. Caác nhaâ taâi trúå song phûúng vaâ àa phûúng cung cêëp sûå laänh àaåo vaâ nguöìn taâi trúå to lúán cho caác chûúg trònh phoâng chöëng AIDS quöëc gia, àùåc biïåt taåi caác nûúác àang phaát triïín ngheâo hún, cuäng nhû cho viïåc nghiïn cûáu cú baãn vïì möåt vacxin vaâ möåt phûúng caách chûäa khoãi bïånh. Caác töí chûác phi chñnh phuã trong nûúác vaâ quöëc tïë àaä thûúâng höî trúå vaâ àöi khi cuäng laänh àaåo cuöåc chiïën chöëng laåi naån dõch. Caác chñnh phuã coá thïí caãi thiïån nhiïìu hún nûäa tñnh hiïåu quaã cuãa sûå àaáp ûáng cuãa mònh thöng qua phöëi húåp cöng viïåc vúái nhûäng àöëi taác trïn. Thïë nhûng chó coá chñnh phuã múái coá sûá mïånh vaâ phûúng tiïån àïí cung cêëp caái maâ caác nhaâ kinh tïë hoåc vêîn goåi laâ haâng hoaá cöng cöång. Trong trûúâng húåp HIV/AIDS, nhûäng haâng hoaá àoá bao göìm caã thöng tin vïì sûå phên böí cuãa caác trûúâng húåp nhiïîm bïånh vaâ caác 7
haânh vi laâm lêy lan bïånh, kiïën thûác vïì caác chi phñ vaâ tñnh hiïåu quaã cuãa caác chûúng trònh phoâng ngûâa vaâ giaãm nheå taác haåi. Tûúng tûå, caác chñnh phuã coá möåt traách nhiïåm coá möåt khöng hai trong viïåc giaãm búát caác aãnh hûúãng ngoaåi vi tiïu cûåc cuãa caác haânh vi ruãi ro, thöng qua khuyïën khñch haânh vi an toaân hún trong söë nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng truyïìn viruát sang ngûúâi khaác nhêët. Mùåc duâ laâ nhûäng chñnh saách saáng suöët, thïë nhûng nhûäng chñnh saách trïn coá thïí vêëp phaãi khoá khùn vïì mùåt chñnh trõ. Thêåt vêåy, do sûå lan truyïìn cuãa HIV liïn quan túái caác haânh vi riïng tû maâ nhiïìu ngûúâi lïn aán – coá nhiïìu baån tònh vaâ tiïm chñch ma tuyá - nhûäng chñnh phuã naâo cöë gùæng giaãm búát nhûäng hoaåt àöång naây coá thïí khiïën cho dên chuáng cuãa mònh nghô rùçng hoå thao tuáng nhûäng haânh vi phi àaåo àûác. Caác chñnh phuã phaãi laâm roä rùçng caách töët nhêët baão vïå moåi ngûúâi khoãi HIV laâ giuáp nhûäng ngûúâi tham gia vaâ caác haânh vi ruãi ro traánh bõ nhiïîm bïånh. Do nguöìn lûåc khan hiïëm, ngûúâi ta phaãi cên nhùæc caách naâo laâ töët nhêët àïí phên böí caác nguöìn lûåc. Hêåu quaã cuãa nhûäng quyïët àõnh naây àöëi vúái tûâng caá nhên coá thïí hïët sûác to lúán. Vaâ coá nhûäng vêën àïì nan giaãi àau àúán. Taåi caác nûúác maâ HIV àaä lan ra röång raäi, dõch bïånh seä laâm tùng nhanh choáng nhu cêìu àöëi vúái chùm soác y tïë vaâ yïu cêìu höî trúå àoái ngheâo. Caác chñnh phuã cuãa nhûäng nûúác ngheâo àöëi mùåt vúái möåt thaách thûác phaãi àaáp ûáng laåi nhûäng nhu cêìu múái cuãa nhûäng ngûúâi ngheâo bõ mùæc AIDS trong khi àoá laåi khöng àûúåc sao nhaäng caác nhu cêìu cuãa nhûäng ngûúâi ngheâo mùæc caác bïånh têåt khaác vaâ nhûäng nguyïn nhên ngheâo àoái khaác. Ruát kinh nghiïåm cuãa caác nûúác àaä phaãi àöëi mùåt vúái vêën àïì nan giaãi naây, baãn baáo caáo gúåi ra nhûäng àaáp ûáng vûâa coá tñnh nhên baãn laåi vûâa coá tñnh khaã thi. Àûúng àêìu vúái AIDS: Nhûäng ûu tiïn cuãa chñnh phuã trong möåt dõch bïånh toaân cêìu laâ cuöën saách thûá saáu trong möåt loaåt caác Baáo caáo Nghiïn cûáu Chñnh saách àûúåc thiïët kïë nhùçm àûa caác kïët quaã phaát hiïån cuãa cöng trònh nghiïn cûáu cuãa Ngên haâng Thïë giúái vïì möåt vêën àïì phaát triïín then chöët àïën vúái àöng àaão àöåc giaã. Àêy laâ möåt saãn phêím cuãa àöåi nguä chuyïn gia cuãa Ngên haâng Thïë giúái; caác àaánh giaá trong baáo caáo khöng nhêët thiïët phaãn aánh quan àiïím cuãa caác giaám àöëc hay caác chñnh phuã maâ hoå àaåi diïån. Joseph E. Stiglitz Phoá chuã tõch cao cêëp vaâ Chuyïn viïn kinh tïë trûúãng Kinh tïë hoåc phaát triïín Ngên haâng thïë giúái Nhoám chuyïn gia laâm baáo caáo Taác giaã chñnh cuãa baáo caáo naây laâ Martha Ainsworth vaâ Mead Over. Nina Brooks vaâ Samantha Forusz viïët nhiïìu khung minh hoåa, soaån caác phuå luåc thöëng kï vaâ cung cêëp höî trúå nghiïn cûáu. Kathleen Mantila cung cêëp höî trúå nghiïn cûáu böí sung. Deon Filmer cung cêëp tû liïåu cho khung minh hoåa 3.3 vaâ caác kïët quaã khaác dûåa trïn söë liïåu Àiïìu tra Nhên khêíu hoåc vaâ Y tïë. Tim Brown vaâ Werasit Sittirai viïët khung minh hoåa 3.11. Eduard Bos soaån thaão caác dûå baáo cho khung minh hoåa 6.1. Julia Dayton vaâ Michael Merson soaån thaão phuå luåc; A. Lawrence MacDonald biïn têåp baãn baáo caáo. Baãn baáo caáo àûúåc soaån thaão dûúái sûå chó àaåo cuãa Lyn Squire vaâ Joseph Stiglitz. Nhoám saãn xuêët-biïn têåp baáo caáo laâm viïåc dûúái sûå chó àaåo cuãa Deirdre T. Rufino, vúái sûå trúå giuáp thïm cuãa Paola Brezny, Joyce Gates, Audrey Heiligman, Brenda Mejia vaâ Anthony Pordes. Jeffrey Lecksell soaån thaão caác baãn àöì trong caác Chûúng 1 vaâ 2. Grace O. Evans höî trúå trong viïåc soaån thaão baãn thaão, vúái sûå àoáng goáp cuãa Thomas Hastings vaâ Jim Shafer. Joanne Fleming cuäng àoáng goáp höî trúå thû kyá. 8
LÚÂI CAÃM ÚN Baáo caáo naây nhêån àûúåc sûå húåp taác chùåt cheä, àaánh giaá kyä thuêåt vaâ taâi trúå cuãa Chûúng trònh HIV/AIDS cuãa Uyã ban chêu Êu (EC) vaâ cuãa Chûúng trònh Höîn húåp cuãa Liïn hiïåp quöëc vïì HIV/AIDS (UNAIDS). Chuáng töi xin baây toã sûå trên troång vaâ loâng biïët ún àùåc biïåt túái caác Tiïën sô Lieve Fransen cuãa EC vaâ Stefano Bertozzi cuãa UNAIDS vò àaä coá nhûäng àoáng goáp caá nhên xuêët sùæc trong viïåc baão trúå caác höåi thaão vaâ caác cuöåc hoåp àaánh giaá, giaám saát quaãn lyá caác nghiïn cûáu phuå trúå vaâ raâ soaát dûå thaão baáo caáo. Chuáng töi xin baây toã sûå biïët ún túái Chûúng trònh HIV/AIDS cuãa Uyã ban chêu Êu àaä baão trúå hêìu hïët caác baáo caáo phuå trúå vaâ möåt höåi thaão vúái caác taác giaã taåi Limelette, Bó, thaáng Saáu 1996. Nhûäng nhêån xeát cuãa caác thaânh viïn dûå caác höåi thaão hïët sûác hûäu ñch: Tony Barnette, David Bloom, Marijke Bontinck, Jean-Claude Deheneffe, Domique Dellicour, Deon Filmer, Michel Garenne, Paul Gertner, Dick Hebbema, King Holmes, Roberto Iunes, Joseá Antonio Izazola, Wattana Janjareon, Emmanuel Mimenez, Tony Klouda, Tieákoura Koneá, Sukontha Kongsin, Michael Kremer, Ajay Mahal, Allechi M’bet, Rekha Menon, Anne Mills, Martina Morris, Phare Mujinja, Amadon Noumbissi, I. O. Orubuloye, Nocholas Prescott, Pamela Rao, Innocent Seali, Zmarak Shalizi, Donald Shapard, Lyn Squire, John Stover, Paula Tibandebage, Inge Van Den Bussche, Peter Way, Marc Wheeler, Alan Whiteside, vaâ Debrework Zewdie. Möåt baãn danh saách àêìy àuã nhûäng baáo caáo phuå trúå àûúåc cung cêëp taåi phêìn cuöëi cuãa baáo caáo naây. Chuáng töi xin biïët ún nhûäng àoáng goáp kyä thuêåt quan troång cuãa nhûäng chuyïn gia UNAIDS sau: Bai Bagasao, Michel Carael, Renu Chahil-Graf, Suzanne Cherney, Mark Connolly, Sally Cowal, Isabelle de Vincenzi, Joseá Esparza, Purnima Mane, Peggy McEvoy, Rob Moodie, Joseph Perriens, Peter Piot, Joseph Saba, Bernhard Schwarlander, Werasit Sittitrai, vaâ caác Cöë vêën Chûúng trònh Quöëc gia laâ nhûäng ngûúâi àaä àaáp ûáng laåi cuöåc àiïìu tra nïu taåi Chûúng 3. Chuáng töi cuäng xin biïët ún UNAIDS àaä baão trúå cuöåc hoåp àaánh giaá vïì baãn thaão hoaân chónh àêìu tiïn cuãa baáo caáo naây taåi Geveva, vaâ caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách quöëc gia laâ nhûäng ngûúâi àaä cung cêëp nhûäng nhêån xeát sêu röång vaâo luác bêëy giúâ nhû: Akan Akanov, (Ka-dùæc-xtan), Papa Fall (Sï-nï-gan), Mary Muduuli (U-gan-àa); vaâ Jaime Sepulveda (Mï-hi-cö). Ngoaâi nhûäng ngûúâi àûúåc nïu tïn úã trïn ra, nhiïìu ngûúâi khaác bïn ngoaâi hay bïn trong Ngên haâng Thïë giúái cuäng àaä cung cêëp nhûäng àoáng goáp hay nhûäng nhêån xeát quyá baáu nhû: Peter Aggleton, Sevgi Aral, Natalie Beáchu, Seth Berkeley, Dorothy Blake, John Bongaarts, 9
Kenneth Bridbord, Denis Broun, Tim Brown, Richard Bumgarner, Tony Burton, Anne Buveá, Julia Dayton, David de Ferranti, Jacquelin Dubow, Richard Feachem, Steven Forsythe, Mark Gersovtz, Ronald Gray, Jacque du Guerny, Salim Habayeb, Jeffrey Ham- mer, David Heymann, Philip Harvey, Richard Hayes, Estelle James, Dean Jamison, Prabhat Jha, Christine Jones, Arata Kochi, Kees Kostermans, Maureen Lewis, Samuel Liberman, Bernard Liese, Georges Malempreá, Jacque Martin, Raymond Martin, Clyde McCoy, Tom Merrick, Michael Merson, David Metzger, Norman Miller, Susan Mlango, Stephen Moses, Philip Musgrove, Jeffrey O’Malley, Junko Otani, Cheryl Overs, David Paltiel, Lant Pritchett, Hnin Hnin Pyne, Bill Rao, Wendy Roseberry, Lewis Schrager, Thomas Selden, Guy Stallworthy, Karen Stanecki, Daniel Tarantola, Kitty Theurmer, Anne Tinker, Dominique van de Walle, Carina Van Vliet, Maria Waver, Roger Yeager, vaâ Fernado Zacarias. Caác yá kiïën vaâ kïët luêån thïí hiïån trong baáo caáo naây khöng nhêët thiïët phaãn aánh lêåp trûúâng cuãa Ngên haâng Thïë giúái, caác chñnh phuã thaânh viïn cuãa töí chûác naây, hay caác töí chûác húåp taác hoùåc baão trúå khaác. Chuáng töi cuäng ghi nhêån vúái loâng biïët ún sûå höî trúå taâi chñnh cuãa caác chñnh phuã UÁc vaâ Thuåy Sô. 10
CAÁC ÀÕNH NGHÔA Caác ghi chuá vïì söë liïåu: Caác söë liïåu lõch sûã trong cuöën naây coá thïí khaác vúái söë liïåu trong caác êën phêím khaác cuãa Ngên haâng Thïë giúái nïëu nhû àaä coá caác söë liïåu àaáng tin cêåy hún, nïëu nhû möåt nùm cú súã àûúåc duâng cho söë liïåu tñnh theo giaá cöë àõnh, hoùåc nïëu nhû caác nûúác àûúåc phên loaåi möåt caách khaác. Nûúác Zai-a trûúác kia giúâ àûúåc goåi laâ Cöång hoâa Dên chuã Cöng-gö, vaâ Höìng Köng (àûúåc goåi laâ Trung Quöëc kïí tûâ 1/7/1997) àöi khi vêîn àûúåc goåi laâ Höìng Köng. • Têët caã söë lûúång tiïìn àö la laâ tiïìn àö la Myä hiïån taåi trûâ phi àûúåc cuå thïí hoáa khaác ài. • Tyã coá nghôa laâ möåt nghòn triïåu. Nhûäng chûä viïët tùæt vaâ gheáp tùæt AIDS Höåi chûáng suy giaãm miïîn dõch mùæc phaãi AIDSCAP Dûå aán Kiïím soaát vaâ Ngùn ngûâa AIDS CSM Tiïëp thõ xaä höåi bao cao su (xem phêìn Ngûä vûång dûúái àêy) DALY Nùm söëng àiïìu àaä chónh theo mûác àöå taân phïë DHS Àiïìu nhên khêíu hoåc vaâ y tïë DOTS Phûúng phaáp àiïìu trõ liïåu phaáp ngùæn àûúåc quan saát trûåc tiïëp (àöëi vúái bïånh lao) EC UÃy ban chêu Êu FSU Liïn Xö cuä GAPC Liïn minh Chñnh saách AIDS Toaân cêìu GDP Töíng saãn phêím quöëc nöåi (xem phêìn Ngûä vûång dûúái àêy) GNP Töíng saãn phêím quöëc dên (xem phêìn Ngûä vûång dûúái àêy) 11
GPA Chûúng trònh Toaân cêìu vïì AIDS HIV Viruát gêy suy giaãm miïîn dõch úã ngûúâi IDU Ngûúâi sûã duång ma tuáy dûúái daång tiïm (ngûúâi tiïm chñch ma tuáy) IEC Thöng tin, giaáo duåc, truyïìn thöng MSM Nam giúái coá tònh duåc vúái nam giúái (xem phêìn Ngûä vûång dûúái àêy) NEP Chûúng trònh trao àöíi kim tiïm NGO Töí chûác phi chñnh phuã (xem phêìn Ngûä vûång dûúái àêy) OECD Töí chûác Húåp taác vaâ Phaát triïín Kinh tïë ODA Cú quan Phaát triïín Haãi ngoaåi (Anh quöëc) OI Nhiïîm cú höåi PAHO Töí chûác Y tïë Toaân Myä PCP Bïånh pneumocystis carinii pneumonia (möåt daång viïm phöíi) PSI Töí chûác Dõch vuå Dên söë Quöëc tïë (haäng tû nhên) SOMARC Haäng Tiïëp thõ Xaä höåi vò sûå Thay àöíi (haäng tû nhên) STD Bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc (LQÀTD) TB Bïånh lao UNAIDS Chûúng trònh Höîn húåp cuãa Liïn hiïåp quöëc vïì HIV/AIDS UNDP Chûúng trònh Phaát triïín cuãa Liïn hiïåp quöëc UNESCO Töí chûác Giaáo duåc, Khoa hoåc, vaâ Vùn hoáa cuãa Liïn hiïåp quöëc UNFPA Quyä Dên söë cuãa Liïn hiïåp quöëc UNICEF Quyä Nhi àöìng cuãa Liïn hiïåp quöëc USAID Cú quan Phaát triïín Quöëc tïë cuãa Hoa Kyâ WHO Töí chûác Y tïë Thïë giúái WHO/GPA Chûúng trònh Toaân cêìu vïì AIDS cuãa Töí chûác Y tïë Thïë giúái Baãng tûâ vûång Adverse selection: sûå lûåa choån coá haåi (cho haäng baão hiïím) - sûå lûåa choån tham gia vaâo nhoám ngûúâi maâ chùæc seä yïu cêìu böìi thûúâng cao hún nhûäng ngûúâi khaác. Assortative sexual mixing: höîn giao àöìng nhoám; nïëu nhûäng ngûúâi coá söë baån tònh giöëng nhau cùåp àöi vúái nhau. Asymptomatic: khöng coá triïåu chûáng; bõ nhiïîm möåt taác nhên gêy bïånh nhûng khöng coá biïíu hïån nhûäng triïåu chûáng y hoåc naâo; cêån lêm saâng. 12
Commersial sex: maåi dêm, viïåc baán caác dõch vuå tònh duåc àïí lêëy thuâ lao; naån àô àiïëm. Concurrent partnership: quan hïå àöìng thúâi; nhûäng möëi quan hïå baån tònh cuâng diïîn ra möåt luác. Disassortative sexual mixing: höîn giao dõ nhoám; mûác àöå nhûäng ngûúâi coá nhiïìu baån tònh cùåp àöi vúái nhûäng ngûúâi coá ñt baån tònh. Discordant couple: möåt cùåp traái ngûúåc; möåt cùåp baån tònh maâ trong àoá möåt baån tònh bõ nhiïîm HIV vaâ ngûúâi kia thò khöng. Endemic: dõch bïånh úã quy mö àõa phûúng; thöng thûúâng coá tñnh chêët lan traân; dai dùèng taåi caác mûác àöå tûúng àöëi khöng thay àöíi. Epidemic: dõch bïånh; möåt sûå gia tùng bêët thûúâng àöåt xuêët vïì caác trûúâng húåp nhiïîm bïånh vûúåt con söë dûå kiïën trïn cú súã kinh nghiïåm. Epidemic, concentrated: dõch bïånh úã giai àoaån têåp trung; möåt dõch HIV taåi möåt nûúác maâ taåi àoá coá nùm phêìn trùm hoùåc hún caác caá thïí trong caác nhoám coá haânh vi nguy cú cao, nhûng coá chûa àêìy nùm phêìn trùm phuå nûä àïën thùm khaám thai taåi caác phoâng khaám úã àö thõ bõ nhiïîm. Epidemic, generalized: dõch bïånh úã vaâo giai àoaån lan röång; möåt dõch HIV taåi möåt nûúác maâ taåi àoá coá nùm phêìn trùm hoùåc hún söë phuå nûä àïën thùm khaám thai taåi caác phoâng khaám úã àö thõ bõ nhiïîm bïånh; tyã lïå nhiïîm bïånh trong söë nhûäng caá thïí trong caác nhoám coá haânh vi nguy cú cao cuäng coá khaã nùng vûúåt nùm phêìn trùm taåi caác nûúác coá möåt dõch HIV lan röång. Epidemic, nascent: dõch bïånh úã vaâo giai àoaån sú khai; dõch HIV taåi möåt nûúác maâ úã àoá dûúái nùm phêìn trùm caác caá thïí trong caác nhoám coá haânh vi nguy cú cao bõ nhiïîm. Epidemiology: dõch tïî hoåc; viïåc nghiïn cûáu sûå phên böí vaâ caác taác nhên gêy bïånh vaâ thûúng têåt trong caác quêìn thïí ngûúâi. Externality: taác àöång ngoaåi vi; möåt hiïåu quaã phuå khöng àõnh giaá àûúåc àöëi vúái bïn thûá ba cuãa möåt giao dõch giûäa hai bïn. Gross domestic product: töíng saãn phêím quöëc nöåi; möåt ào lûúâng thö vïì sûå thõnh vûúång kinh tïë quöëc gia: töíng chi tiïu cuãa cû dên cuãa möåt nûúác hoùåc haâng hoáa vaâ dõch vuå cuöëi cuâng daânh cho tiïu thuå, àêìu tû, vaâ caác dõch vuå cuãa chñnh phuã. Gross national product: töíng saãn phêím quöëc dên; möåt sûå thay thïë cho töíng saãn phêím quöëc nöåi trong viïåc ào lûúâng sûå thõnh vûúång kinh tïë quöëc gia. Cöång vúái thu nhêåp vïì töíng saãn phêím quöëc nöåi àaåt àûúåc búãi nhûäng cöng dên tûâ lao àöång hay taâi saãn bïn ngoaâi möåt nûúác vaâ trûâ ài thu nhêåp cuãa nhûäng ngûúâi nûúác ngoaâi cû truá taåi nûúác àoá. High-risk behavior: haânh vi nguy cú cao; sûå giao húåp khöng coá baão vïå (tûác laâ khöng duâng bao cao su) vúái nhiïìu baån tònh, hoùåc duâng chung caác duång cuå tiïm chñch khöng àûúåc khûã truâng. HIV-positive: HIV dûúng tñnh; coá caác khaáng thïí àöëi vúái HIV. Incidence of HIV: tyã lïå nhiïîm HIV; con söë nhûäng trûúâng húåp HIV múái taåi möåt giai àoaån thúâi gian naâo àoá, thûúâng àûúåc biïíu thõ bùçng söë phêìn trùm trïn möåt söë cho trûúác caác caá thïí cuãa nhoám ngûúâi coá khaã nùng lêy nhiïîm. 13
Low-risk individuals: nhûäng caá thïí coá nguy cú thêëp; nhûäng caá thïí coá haânh vi khiïën chñnh hoå vaâ nhûäng baån tònh cuãa hoå coá ruãi ro lêy nhiïîm HIV thêëp; tuy nhiïn tuây thuöåc vaâo mûác àöå hoå tiïëp xuác vúái nhûäng caá thïí nguy cú cao hoå vêîn coá thïí coá nguy cú cao bõ nhiïîm bïånh. Men who have sex with men: nam giúái coá quan hïå tònh duåc vúái nam giúái; nhûäng ngûúâi nam giúái thuöåc loaåi àöìng tñnh luyïën aái nam, lûúäng tñnh luyïën aái vaâ tònh duåc khaác giúái, coá quan hïå tònh duåc vúái nhûäng nam giúái khaác. Merit good: haâng hoáa haão têm; haâng hoáa (hay dõch vuå) maâ viïåc ngûúâi ngheâo duâng chuáng àûúåc caã xaä höåi trên troång. Moral hazard: sûå gia tùng vïì töín thêët trung bònh gêy ra búãi nhûäng ngûúâi coá baão hiïím so vúái nhûäng nhûäng ngûúâi khöng coá baão hiïím; thuêåt ngûä naây àûúåc sûã duång búãi caác cöng ty baão hiïím y tïë àïí noái vïì nhu cêìu tùng lïn vïì chùm soác y tïë cuãa nhûäng ngûúâi coá baão hiïím. Nongovernmental organization: töí chûác phi chñnh phuã; caác haäng võ lúåi nhuêån vaâ caác töí chûác phi lúåi nhuêån tû nhên. Opportunistic illness: caác bïånh cú höåi; bïånh maâ nhûäng ngûúâi coá hïå miïîn dõch yïëu mùæc. Pandemic: àaåi dõch; möåt naån dõch cuâng luác xaãy ra taåi nhiïìu nûúác. Prevalence of HIV: tyã lïå hiïån nhiïîm HIV; con söë ngûúâi bõ nhiïîm HIV taåi möåt thúâi àiïím thûúâng àûúåc biïíu thõ bùçng con söë phêìn trùm cuãa töíng dên söë. Public good: haâng hoáa cöng cöång; möåt haâng hoáa hoùåc möåt dõch vuå coá hai àùåc tñnh sau: (1) viïåc sûã duång haâng hoáa cuãa möåt ngûúâi khöng laâm suy giaãm söë lûúång sùén coá cuãa haâng hoáa àoá cho ngûúâi khaác, vaâ (2) khöng thïí hoùåc rêët töën keám nïëu loaåi trûâ moåi ngûúâi khoãi viïåc sûã duång haâng hoáa àoá. Reproductive rate: töëc àöå lêy nhiïîm; con söë trung bònh nhûäng ngûúâi coá khaã nùng lêy nhiïîm bõ lêy nhiïîm búãi möåt ngûúâi àaä bõ nhiïîm trong cuöåc àúâi cuãa ngûúâi naây. Seroprevalence: tyã lïå huyïët thanh dûúng tñnh; tyã lïå hiïån nhiïîm viruát àûúåc phaát hiïån trong huyïët thanh. Sex worker: ngûúâi haânh nghïì maåi dêm; möåt ngûúâi chaâo baán dõch vuå tònh duåc vò tiïìn. Social marketing of condoms: tiïëp thõ xaä höåi bao cao su; caác chûúng trònh àûúåc thiïët kïë nhùçm nêng cao viïåc sûã duång bao cao su thöng qua caãi tiïën sûå chêëp nhêån cuãa xaä höåi àöëi vúái bao cao su, khiïën cho bao cao su caâng phöí biïën thöng qua caác núi baán khöng truyïìn thöëng vaâ baán chuáng vúái caác giaá bao cêëp. Susceptible: dïî bõ lêy nhiïîm. Symptomatic: coá triïåu chûáng; thïí hiïån àêìy àuã triïåu chûáng àoâi hoãi phaãi coá àiïìu trõ y hoåc. 14
TOÁM TÙÆT Hai thêåp kó sau khi viruát laâm suy giaãm miïîn dõch úã ngûúâi (HIV) xuêët hiïån, ngûúâi ta ûúác tñnh coá 30 triïåu ngûúâi àaä bõ nhiïîm viruát vaâ 6 triïåu ngûúâi àaä chïët vò höåi chûáng suy giaãm miïîn dõch (AIDS). Khoaãng 90% nhiïîm viruát nùçm úã caác nûúác àang phaát triïín maâ taåi àoá cùn bïånh naây àaä, àang laâm giaãm tuöíi thoå trung bònh, úã möåt söë nûúác tuöíi thoå trung bònh àaä bõ giaãm túái hún 10 nùm. HIV àaä lan röång úã nhiïìu nûúác vuâng Cêån Xa-ha-ra chêu Phi vaâ coá nguy cú buâng nöí úã nhiïìu khu vûåc khaác. Vò hêìu hïët nhûäng ngûúâi mùæc AIDS laâ ngûúâi lúán àang úã tuöíi sung sûác nhêët nïn cùn bïånh naây gêy mêët maát to lúán àöëi vúái nhûäng thaânh viïn coân laåi cuãa gia àònh, àùåc biïåt laâ treã em vaâ laâm töìi tïå hún tònh traång àoái ngheâo vaâ bêët bònh àùèng. Roä raâng laâ sûå mêët maát vïì ngûúâi do bïånh dõch naây laâ rêët lúán. Nhûng caác nûúác thu nhêåp thêëp coân gùåp phaãi sûác eáp nhiïìu mùåt vïì nhu cêìu nhên lûåc. Vêåy chñnh phuã caác nûúác àang phaát triïín vaâ cöång àöìng quöëc tïë àöëi phoá nhû thïë naâo vúái tònh hònh naây? Àïí traã lúâi cêu hoãi naây, cuöën saách Àûúng àêìu vúái AIDS: Nhûäng ûu tiïn cuãa chñnh phuã trong möåt dõch bïånh toaân cêìu àaä dûåa vaâo kiïën thûác cuãa ba ngaânh khoa hoåc: dõch tïî hoåc HIV; nhûäng nguyïn tùæc y tïë cöng cöång vïì phoâng chöëng bïånh; vaâ àùåc biïåt laâ kinh tïë cöng cöång - möåt khoa hoåc têåp trung àaánh giaá nhûäng giaãi phaáp töëi ûu trong viïåc phên böí caác nguöìn lûåc cöng ñt oãi. Bùçng viïåc dûåa chuã yïëu vaâo kinh tïë cöng cöång, chuáng töi khöng coá yá àõnh baác boã giaá trõ cuãa nhûäng quan àiïím khaác. Àaä coá nhiïìu ngûúâi viïët vïì dõch bïånh naây tûâ khña caånh y tïë cöng cöång, khoa hoåc y hoåc vaâ quyïìn con ngûúâi. Baãn Baáo caáo Nghiïn cûáu Chñnh saách naây khaác úã chöî noá àïì cêåp àïën dõch bïånh theo möåt caách thûác gêìn guäi hún xeát trïn phûúng diïån caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách ngoaâi ngaânh y tïë, nhûäng ngûúâi àõnh hûúáng caác nöî lûåc quöëc gia àïí chöëng laåi cùn bïånh naây. Àöëi vúái nhûäng àöåc giaã naây, baãn baáo caáo lêåp luêån rùçng AIDS laâ möåt vêën àïì lúán, àang phaát triïín vaâ rùçng caác chñnh phuã coá thïí vaâ phaãi àûúng àêìu vúái dõch bïånh bùçng caách ngùn chùån nhûäng trûúâng húåp nhiïîm múái vaâ giaãm thiïíu taác àöång do viïåc lêy nhiïîm gêy ra. Baáo caáo cho thêëy möåt söë chñnh saách naây hûäu hiïåu hún caác chñnh saách khaác trong viïåc giaãm lêy lan HIV vaâ giaãm thiïíu taác àöång cuãa viïåc nhiïîm viruát naây. Baáo caáo cuäng cung cêëp cú súã cho viïåc phên biïåt giûäa caác hoaåt àöång maâ caác höå gia àònh vaâ khu vûåc tû nhên kïí caã caác töí chûác phi chñnh phuã coá thïí tiïën haânh vúái caác hoaåt àöång maâ chñnh phuã caác nûúác àang phaát triïín phaãi khúãi xûúáng vaâ nhûäng hoaåt àöång maâ cöång àöìng phaát triïín quöëc tïë phaãi uãng höå maånh meä nhêët. Mùåc duâ coá nhûäng luêån cûá roä raâng uãng höå sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã àïí laâm giaãm sûå lêy lan HIV, nhûäng chuêín mûåc xaä höåi vaâ chñnh trõ laâm cho chñnh saách vïì AIDS trúã thaânh 15
möåt chñnh saách thaách thûác àùåc biïåt. Àiïìu naây àùåc biïåt àuáng trong nhûäng giai àoaån àêìu cuãa dõch bïånh khi maâ nhûäng lúåi thïë cuãa can thiïåp cuãa chñnh phuã laâ rêët lúán nhûng tñnh nghiïm troång tiïìm taâng cuãa vêën àïì coân chûa àûúåc thêëy roä. Baãn baáo caáo lêåp luêån rùçng caác chñnh phuã coá traách nhiïåm uãng höå vaâ trúå cêëp cho caác can thiïåp phoâng ngûâa laâm giaãm nguy cú, àùåc biïåt àöëi vúái nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët trong khi vêîn baão vïå hoå khoãi bõ kyâ thõ. Baãn baáo caáo naây laâ möåt taâi liïåu mang tñnh chiïën lûúåc. Noá àûúåc viïët ra àïí cung cêëp thöng tin vaâ thuác àêíy caác nhaâ laänh àaåo chñnh trõ, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách vaâ caác chuyïn gia vïì phaát triïín höî trúå cöång àöìng y tïë cöng cöång, xaä höåi dên sûå liïn quan nhûäng ngûúâi àang chung söëng vúái AIDS trong viïåc àûúng àêìu vúái dõch AIDS. Möåt söë àöåc giaã àaä biïët nhiïìu vïì chñnh saách cöng cöång vaâ HIV/AIDS, nhûäng ngûúâi khaác coá thïí xem xeát dõch bïånh naây lêìn àêìu tiïn tûâ goác àöå chñnh trõ. Baãn baáo caáo cuäng phuâ húåp vúái caác nûúác coân àang úã trong giai àoaån sú khai cuãa dõch bïånh cuäng nhû caác nûúác àaä chõu sûå taân phaá cuãa dõch bïånh tûâ hún möåt thêåp kyã nay. Mùåc duâ dêîn ra nhûäng vñ duå vïì caác chûúng trònh úã nhiïìu nûúác trong àoá möåt söë chûúng trònh àaä rêët thaânh cöng, baáo caáo khöng nhùçm muåc àñch àûa ra möåt hûúáng dêîn laâm thïë naâo àïí thiïët kïë vaâ thûåc hiïån nhûäng chûúng trònh cuå thïí. Coá rêët nhiïìu nguöìn thöng tin khaác nhû vêåy vaâ toám tùæt caác thöng tin naây vûúåt ra ngoaâi phaåm vi cuãa baáo caáo. Chuã yïëu baãn baáo caáo àûa ra möåt khung phên tñch àïí quyïët àõnh nhûäng can thiïåp naâo chñnh phuã phaãi daânh ûu tiïn cao hún àïí giaãi quyïët dõch HIV/ AIDS úã caác nûúác àang phaát triïín vaâ dûåa trïn khung naây baáo caáo àaä àïì ra möåt chiïën lûúåc röång lúán àïí caác nûúác coá thïí aáp duång tuyâ theo caác nguöìn lûåc vaâ giai àoaån dõch bïånh taåi nûúác hoå. Chûúng 1: AIDS möåt thaách thûác àöëi vúái Chñnh phuã Chûúng naây cung cêëp caác thöng tin cú baãn vïì baãn chêët cuãa HIV/AIDS, mûác àöå cuãa dõch bïånh, nhûäng taác àöång cuãa dõch bïånh hiïån nay vaâ nhûäng taác àöång coá thïí trong tûúng lai túái nhûäng thûúác ào vïì phuác lúåi nhû tuöíi thoå trung bònh, sûác khoeã vaâ sûå tùng trûúãng kinh tïë. Vò AIDS àaánh vaâo ngûúâi lúán àang úã àöå tuöíi sung sûác vïì kinh tïë vaâ mùåc duâ coá nhûäng tiïën böå vïì y hoåc gêìn àêy nhûäng ngûúâi mùæc bïånh naây hêìu hïët seä chïët, do àoá bïånh laâm giaãm tuöíi thoå trung bònh (úã möåt söë trûúâng húåp laâm giaãm àaáng kïí), laâm tùng nhu cêìu vïì chùm soác y tïë vaâ chùæc chùæn laâm töìi tïå hún tònh traång ngheâo khöí vaâ bêët bònh àùèng. Möëi quan hïå giûäa caác chñnh saách phaát triïín kinh tïë vaâ HIV laâ rêët phûác taåp: caác söë liïåu liïn quöëc gia vaâ caác bùçng chûáng khaác chó ra rùçng dõch AIDS vûâa aãnh hûúãng àïën vaâ vûâa bõ aãnh hûúãng búãi phaát triïín kinh tïë. Tuy nhiïn, caác nhaâ hoaåch àõnh chñnh saách thûúâng miïîn cûúäng trong viïåc can thiïåp. Phaãi àûúng àêìu vúái nhûäng nhu cêìu gay gùæt àöëi vúái caác nguöìn lûåc cöng cöång khan hiïëm vaâ laåi biïët rùçng HIV/AIDS chuã yïëu truyïìn nhiïîm qua àûúâng quan hïå tònh duåc riïng tû vaâ tiïm chñch ma tuyá, caác chñnh phuã coá thïí kïët luêån rùçng bïånh khöng phaãi laâ möåt ûu tiïn cöng cöång. Dûåa trïn nhûäng nguyïn tùæc àûúåc sûå chêëp nhêån röång raäi vïì vai troâ cuãa chñnh phuã maâ nhûäng nguyïn tùæc naây laâ chuã àïì cuãa mön hoåc vïì kinh tïë cöng cöång, chûúng naây giaãi thñch taåi sao caác chñnh phuã phaãi tham gia möåt caách tñch cûåc vaâo cöng cuöåc phoâng chöëng AIDS. Bùæt àêìu tûâ quan àiïím rùçng chñnh phuã mang möåt sûá maång vïì phaát triïín phuác lúåi kinh tïë vaâ thuác àêíy phên phöëi cöng bùçng caác saãn phêím cuãa xaä höåi, chûúng naây aáp duång kinh tïë hoåc cöng cöång àïí lêåp luêån rùçng chñnh phuã khöng thïí boã trêån àõa phoâng chöëng HIV/AIDS cho khu vûåc tû nhên àaãm nhiïåm. Thûá nhêët, àöëi vúái nhûäng nûúác muöën trúå cêëp 16
phêìn lúán caác chi phñ vïì chùm soác y tïë, AIDS seä taåo ra nhûäng khoaãn chi phñ y tïë khöíng löì cho chñnh phuã, riïng àiïìu naây cuäng àuã àïí lyá giaãi cho viïåc phoâng bïånh súám vaâ hiïåu quaã. Thûá hai, bêët kyâ úã àêu möåt giao dõch giûäa hai bïn taåo ra nhûäng taác àöång tiïu cûåc hoùåc nhûäng taác àöång ngoaåi vi àöëi vúái bïn thûá ba nhû trong trûúâng húåp khi quan hïå tònh duåc giûäa hai ngûúâi laâm tùng nguy cú lêy nhiïîm HIV cho nhûäng ngûúâi baån tònh khaác thò kinh tïë cöng cöång lêåp luêån cêìn phaãi coá sûå can thiïåp cuãa chñnh phuã. Thûá ba, viïåc cung cêëp thöng tin vïì giai àoaån cuãa dõch hoùåc vïì tñnh hûäu hiïåu cuãa caác phûúng phaáp chûäa trõ, theo àõnh nghôa cuãa caác nhaâ kinh tïë laâ haâng hoaá cöng cöång; àoá laâ nhûäng gò mang laåi lúåi ñch cho xaä höåi maâ caác doanh nghiïåp tû nhên khöng quan têm àïën viïåc saãn xuêët ra chuáng bùçng nguöìn vöën cuãa hoå. Kinh tïë cöng cöång cho rùçng caác chñnh phuã thûúâng coá thïí nêng cao àûúåc phuác lúåi xaä höåi bùçng caách àaãm baão viïåc cung cêëp àêìy àuã caác dõch vuå nhû vêåy. Thûá tû, sûå cöng bùçng vaâ tònh thûúng àöëi vúái ngûúâi ngheâo àaãm baão cho chñnh phuã möåt vai troâ trong caã phoâng bïånh lêîn giaãm nheå taác àöång cuãa dõch bïånh. Cuöëi cuâng caác chñnh phuã thûúâng gêy aãnh hûúãng àöëi vúái caác quy chuêín xaä höåi vaâ ban haânh luêåt phaáp coá aãnh hûúãng túái quyïìn cuãa caã nhûäng ngûúâi àaä bõ nhiïîm vaâ nhûäng ngûúâi chûa bõ nhiïîm HIV. Nhûäng biïån phaáp baão vïå nhûäng ngûúâi khöng coá quyïìn lûåc khoãi bõ thaânh kiïën, bõ àöëi xûã heåp hoâi vaâ boác löåt seä àöìng thúâi giuáp cho viïåc baão vïå moåi ngûúâi khoãi dõch AIDS. Chûúng 2: Nhûäng baâi hoåc chiïën lûúåc ruát ra tûâ àùåc àiïím dõch tïî hoåc cuãa HIV ÚÃ möåt söë nûúác HIV chó lêy nhiïîm trong möåt tó lïå phêìn trùm rêët nhoã dên chuáng vaâ nhûäng taác àöång cuãa noá hêìu nhû khöng nhòn thêëy; úã nhûäng nûúác khaác viruát lan röång túái mûác chó möåt söë rêët ñt caác gia àònh thoaát khoãi bi kõch cuãa öëm àau vaâ chïët choác do AIDS. Àiïìu gò taåo ra sûå khaác nhau naây. Bùçng caách àiïím laåi viïåc HIV lêy truyïìn trong caác quêìn thïí dên cû nhû thïë naâo vaâ caác yïëu töë vïì haânh vi vaâ sinh hoåc àùçng sau dõch, chûúng naây xaác àõnh nhûäng nguyïn tùæc quan troång cho möåt haânh àöång hûäu hiïåu dûåa trïn dõch tïî hoåc cuãa HIV. Nhûäng nguyïn tùæc naây cung cêëp cú súã cho viïåc xem xeát caác ûu tiïn cuãa chñnh phuã nhùçm ngùn chùån sûå lêy lan cuãa HIV (Chûúng 3). Àïí HIV töìn taåi àûúåc trong möåt quêìn thïí dên cû thò möåt ngûúâi bõ nhiïîm trung bònh phaãi truyïìn viruát cho ñt nhêët laâ möåt ngûúâi trong cuöåc àúâi cuãa anh ta hoùåc chõ ta. Caã nhûäng yïëu töë haânh vi lêîn sinh hoåc aãnh hûúãng àïën tyã lïå lêy lan cuãa HIV thöng qua quêìn thïí dên cû. Nhûäng yïëu töë sinh hoåc chuã yïëu bao göìm thúâi gian daâi khöng coá triïåu chûáng cuãa HIV, nguy cú nhiïîm trïn möåt lêìn tiïëp xuác theo caác àûúâng lêy truyïìn khaác nhau vaâ caác àöìng yïëu töë nhû lêy nhiïîm caác bïånh lêy qua àûúâng tònh duåc. Tuy nhiïn coá thïí laâm chêåm laåi möåt caách àaáng kïí sûå lêy truyïìn cuãa HIV bùçng thay àöíi haânh vi: nhû giaãm söë baån tònh vaâ baån tiïm chñch ma tuyá, sûã duång bao cao su trong giao húåp vaâ duâng duång cuå tiïm chñch àûúåc tiïåt truâng. Cho àïën khi coá àûúåc möåt vacxin hoùåc thuöëc àiïìu trõ maâ caác nûúác àang phaát triïín coá thïí chõu àûúåc vïì taâi chñnh, caách hûäu hiïåu nhêët àïí ngùn chùån dõch bïånh seä laâ taåo àiïìu kiïån cho caác caá nhên giaãm àûúåc caác haânh vi nguy cú coá thïí dêîn àïën nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV. Caác biïån phaáp àùåc biïåt coá thïí laâm àïí giaãm haânh vi nguy cú úã caác caá nhên vaâ úã quy mö xaä höåi àûúåc thaão luêån trong Chûúng 3. Dõch tïî hoåc HIV àïì ra hai muåc tiïu quan troång cho caác chûúng trònh cöng cöång nhùçm laâm chêåm laåi vaâ chùån àûáng sûå lêy truyïìn cuãa HIV, àoá laâ: Haânh àöång caâng súám caâng töët. Gêìn möåt nûãa dên söë thïë giúái söëng trong nhûäng vuâng maâ úã àoá HIV coân hiïëm, ngay caã trong söë nhûäng ngûúâi maâ haânh vi cuãa hoå coá thïí àùåt hoå trûúác nguy cú nhiïîm bïånh cao. Bùçng viïåc àêìu tû vaâo phoâng bïånh trong khi chó möåt söë ñt ngûúâi bõ nhiïîm HIV, trûúác khi AIDS trúã thaânh möåt vêën àïì y tïë àaáng kïí, caác chñnh phuã coá 17
thïí kiïím soaát àûúåc dõch vúái chi phñ khaá thêëp. Ngay taåi caác nûúác maâ úã àoá viruát àaä lêy lan röång raäi, phoâng bïånh hûäu hiïåu bêy giúâ coá thïí cûáu àûúåc sinh maång cuãa nhiïìu ngûúâi maâ nïëu khöng coá phoâng bïånh hoå seä bõ nhiïîm viruát. Ngùn ngûâa lêy nhiïîm trong nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV. Khöng phaãi têët caã moåi ngûúâi trong quêìn thïí dên cû bõ nhiïîm HIV àïìu coá thïí laâm lêy truyïìn viruát sang nhûäng ngûúâi khaác vúái mûác àöå nhû nhau. Nhûäng ngûúâi coá söë baån tònh nhiïìu nhêët vaâ coá tó lïå thêëp nhêët vïì haânh vi baão vïå (nhû duâng bao cao su hoùåc caác duång cuå tiïm chñch àûúåc tiïåt truâng) laâ nhûäng ngûúâi dïî bõ nhiïîm nhêët vaâ vö yá laâm lêy truyïìn HIV. Möîi trûúâng húåp nhiïîm HIV àûúåc ngùn ngûâa trûåc tiïëp trong nhûäng ngûúâi thûåc haânh caác haânh vi nguy cú cao seä giaán tiïëp ngùn ngûâa àûúåc nhiïìu trûúâng húåp nhiïîm thûá phaát trong phêìn coân laåi cuãa quêìn thïí dên cû - möåt loaåi taác àöång kiïíu “cêëp söë nhên”. Nhûäng ngûúâi khaác trong quêìn thïí dên cû thûåc haânh nhûäng haânh vi nguy cú thêëp nhû coá ñt baån tònh hún, thûúâng xuyïn duâng bao cao su hoùåc duâng nhûäng duång cuå tiïm chñch àûúåc tiïåt truâng thûúâng ñt coá khaã nùng laâm lan truyïìn HIV ngay caã nïëu baãn thên hoå àaä bõ nhiïîm HIV. Khaã nùng möåt caá nhên seä bõ nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV àûúåc xaác àõnh búãi mûác àöå cuãa caác haânh vi nguy cú cuãa caá nhên àoá. Caác nghiïn cûáu vïì haânh vi cho thêëy rùçng nhûäng àùåc àiïím caá nhên coá thïí quan saát àûúåc nhû nghïì nghiïåp, tuöíi, thiïn hûúáng tònh duåc coá thïí phêìn naâo dûå àoaán àûúåc haânh vi nguy cú vaâ do àoá seä rêët hûäu ñch trong viïåc hûúáng dêîn caác nöî lûåc phoâng bïånh. Tuy nhiïn, nhûäng ngûúâi vúái haânh vi nguy cú hún cuäng khaác nhau giûäa caác nûúác vaâ theo thúâi gian. Vñ duå, gaái maåi dêm coá söë lûúång baån tònh lúán vaâ nïëu hoå khöng duâng bao cao su thò hoå laâ nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng nhiïîm viruát vaâ vö yá laâm lêy truyïìn viruát. Tuy nhiïn úã nhûäng núi maâ viïåc sûã duång bao cao su trong söë gaái maåi dêm àaä trúã thaânh quy tùæc thò nhûäng ngûúâi khaác laåi coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát nhiïìu hún. Chûúng naây kïët thuác vúái möåt töíng quan vïì mûác àöå vaâ sûå phên böë cuãa HIV trong caác nûúác àang phaát triïín, theo vuâng. ÚÃ nhûäng nûúác vúái caác dõch úã giai àoaån “sú khai”, tyã lïå hiïån nhiïîm HIV laâ rêët thêëp ngay caã trong söë nhûäng ngûúâi maâ haânh vi cuãa hoå àùåt hoå trûúác nguy cú lêy nhiïîm cao. ÚÃ nhûäng nûúác vúái caác dõch “têåp trung”, HIV àaä tùng lïn túái mûác àöå cao trong söë nhûäng ngûúâi thûåc haânh nhûäng haânh vi coá nguy cú hún vaâ àûúåc cho laâ nhûäng ngûúâi laâm lan truyïìn HIV röång raäi ra phêìn coân laåi cuãa cöång àöìng dên cû. ÚÃ nhûäng nûúác vúái dõch “lan röång”, tyã lïå hiïån nhiïîm HIV cao ngay caã trong söë nhûäng ngûúâi maâ haânh vi cuãa hoå khoá coá thïí laâm viruát lêy truyïìn sang nhûäng ngûúâi khaác. Giai àoaån cuãa dõch bïånh coá nhûäng yá nghôa quan troång àöëi vúái caác ûu tiïn cuãa chñnh phuã trong viïåc ngùn chùån sûå lêy lan cuãa HIV, nhûäng àiïìu naây àûúåc thaão luêån trong Chûúng 3. Chûúng 3: Caác chiïën lûúåc hiïåu quaã vaâ cöng bùçng phoâng ngûâa HIV Liïåu chñnh saách cöng cöång coá aãnh hûúãng àïën nhûäng haânh vi rêët riïng tû laâm lêy truyïìn HIV khöng? Nïëu coá, caác chñnh phuã phaãi theo àuöíi nhûäng haânh àöång naâo nhû laâ möåt ûu tiïn àïí àaåt àûúåc taác àöång röång lúán nhêët? Chûúng naây àïì cêåp àïën hai vêën àïì chñnh àoá. Mùåc duâ baãn chêët riïng tû cuãa nhûäng haânh vi laâm lêy truyïìn viruát HIV, caác chñnh phuã phaãi coá nhûäng lûåa choån àïí taác àöång àïën nhûäng quyïët àõnh cuãa nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng mùæc vaâ laâm lan truyïìn viruát. Chñnh saách cöng coá thïí trûåc tiïëp aãnh hûúãng àïën haânh vi nguy cú cao cuãa caác caá nhên bùçng caách giaãm “chi phñ” àöëi vúái nhûäng haânh vi an toaân hún (vñ duå bùçng viïåc trúå cêëp nhiïìu loaåi thöng tin, bao cao su vaâ tiïëp cêån àûúåc caác duång cuå tiïm chñch saåch) hoùåc bùçng caách tùng “chi phñ” àöëi vúái nhûäng haânh vi maâ coá thïí laâm lêy truyïìn HIV (vñ duå nhû haån chïë maåi dêm vaâ sûã duång ma tuyá). Chûúng naây nïu 18
bêåt caác vñ duå thaânh cöng cuãa caác chûúng trònh thuöåc loaåi naây. Mùåc duâ caách tiïëp cêån thûá hai àöi khi hêëp dêîn vïì chñnh trõ nhûng caác haânh àöång cûúäng eáp coá thïí laâm xêëu ài tònh hònh dõch bïånh do viïåc khoá tiïëp cêån hún túái nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng mùæc vaâ laâm lan truyïìn viruát àïí coá thïí khuyïën khñch hoå chêëp nhêån thûåc haânh nhûäng haânh vi an toaân hún. Möåt caách tiïëp cêån böí sung quan troång laâ thuác àêíy viïåc thay àöíi haânh vi möåt caách giaán tiïëp thöng qua caác chñnh saách nhùçm loaåi boã nhûäng caãn trúã vïì kinh tïë xaä höåi cho viïåc chêëp nhêån nhûäng haânh vi an toaân hún. Möåt nhoám caác hoaåt àöång khuyïën khñch caác quy tùæc xaä höåi dêîn àïën haânh vi an toaân hún bao göìm viïåc caãi thiïån sûå chêëp nhêån cuãa xaä höåi vïì bao cao su. Möåt nhoám thûá hai hoaåt àöång nhùçm caãi thiïån àõa võ cuãa phuå nûä, nhûäng ngûúâi maâ do võ trñ thêëp keám vïì xaä höåi vaâ kinh tïë cuãa hoå àaä laâm giaãm ài khaã nùng àoâi hoãi sûå chung thuyã vïì tònh duåc vaâ khaã nùng thûúng lûúång vïì tònh duåc an toaân. Nhûäng chñnh saách naây bao göìm: múã röång giaáo duåc daânh cho phuå nûä vaâ caác cú höåi vïì viïåc laâm; àaãm baão quyïìn cú baãn vïì thûâa kïë, taâi saãn, nuöi dêåy con caái; cêëm vaâ phaåt nùång nhûäng haânh vi bùæt laâm nö lïå, hiïëp dêm, laåm duång vúå vaâ maåi dêm treã em. Cuöëi cuâng caác chñnh saách giaãm ngheâo seä laâm dõu ài nhûäng khoá khùn maâ ngûúâi ngheâo àang gùåp phaãi trong viïåc traã tiïìn cho caác dõch vuå phoâng ngûâa HIV nhû àiïìu trõ caác bïånh lêy lan qua àûúâng tònh duåc vaâ bao cao su. Nhûäng haânh àöång naây nhùçm vaâo caác muåc tiïu cú baãn vïì phaát triïín vaâ coá nhiïìu lúåi ñch khaác ngoaâi viïåc laâm giaãm sûå lêy lan cuãa HIV. Nhûäng lúåi ñch cuãa nhûäng haânh àöång naây àöi khi khoá coá thïí lûúång hoaá àûúåc nhûng coá taác duång höî trúå cao àöëi vúái caác chñnh saách coá aãnh hûúãng trûåc tiïëp àïën chi phñ vaâ lúåi ñch cuãa haânh vi nguy cú cao. Caác chñnh phuã phaãi theo àuöíi chiïën lûúåc phoâng bïånh naâo àïí coá àûúåc taác àöång töëi àa vúái caác nguöìn lûåc haån chïë? Theo nhûäng nguyïn tùæc vïì kinh tïë cöng cöång, caác chñnh phuã hoùåc laâ phaãi àaãm baão cung cêëp taâi chñnh hoùåc laâ trûåc tiïëp thûåc hiïån nhûäng can thiïåp àûúåc coi laâ cú baãn àïí ngùn chùån sûå lêy lan cuãa HIV maâ nhûäng caá nhên vaâ caác haäng tû nhên khöng coá àuã khuyïën khñch àïí tûå chi traã. Nhû àaä lûu yá trong Chûúng 1, ba lônh vûåc chuã yïëu àoá laâ laâm giaãm taác àöång ngoaåi vi tiïu cûåc cuãa haânh vi nguy cú, cung cêëp hoùåc àiïìu chónh haâng hoaá cöng cöång vaâ baão vïå ngûúâi ngheâo khoãi bõ nhiïîm HIV. Caác chûúng trònh àïì cêåp àïën nhûäng vêën àïì naây seä nêng cao hiïåu quaã vaâ sûå bònh àùèng cuãa caác nöî lûåc phoâng bïånh cuãa chñnh phuã. Ngoaâi ra, theo nhûäng nguyïn tùæc vïì dõch tïî hoåc àûúåc thaão luêån trong Chûúng 2, hiïåu quaã cuãa chûúng trònh seä àûúåc caãi thiïån nïëu caác chñnh phuã haânh àöång caâng súám caâng töët vaâ nïëu hoå thaânh cöng trong viïåc ngùn ngûâa sûå lêy nhiïîm trong söë nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV. Nhû vêåy caã kinh tïë cöng cöång vaâ caác nguyïn tùæc vïì dõch tïî hoåc àïìu uãng höå maånh meä viïåc daânh ûu tiïn cho nhûäng biïån phaáp ngùn chùån sûå lêy nhiïîm trong söë nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV. Hiïåu quaã cuãa caác thaânh töë cuãa caác chûúng trònh cuå thïí coá thïí laâ trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp vaâ taác àöång cuãa chuáng cuäng coá thïí laâ ngay lêåp tûác hoùåc lêu daâi nhûng taác duång cuãa chuáng trong viïåc laâm chêåm ài sûå phaát triïín cuãa dõch bïånh seä phuå thuöåc vaâo mûác àöå maâ theo àoá nhûäng thaânh töë cuå thïí cuãa chûúng trònh àoáng goáp cho viïåc thûåc hiïån muåc tiïu naây. Nhûäng khuyïën nghõ naây khöng nhùçm giúái haån phaåm vi tham gia cuãa chñnh phuã nïëu coá nhiïìu nguöìn lûåc vaâ cöng chuáng mong muöën laâm nhiïìu hún nûäa. YÁ àõnh cuãa nhûäng khuyïën nghõ naây nhùçm chó ra möåt loaåt töëi thiïíu caác hoaåt àöång maâ têët caã caác chñnh phuã phaãi tham gia àïí nêng cao hiïåu quaã vaâ bònh àùèng cuãa caác chûúng trònh phoâng bïånh vaâ möåt thûá tûå húåp lyá àïí múã röång caác hoaåt àöång nïëu nguöìn lûåc cho pheáp. Caác chñnh phuã coá rêët nhiïìu cöng cuå àïí thûåc hiïån chiïën lûúåc naây nhû trûåc tiïëp cung cêëp caác dõch vuå, trúå cêëp, thuïë vaâ thêím quyïìn àiïìu tiïët. Àïí àaåt àûúåc bêët kyâ möåt muåc tiïu 19
naâo thûúâng seä àoâi hoãi möåt sûå kïët húåp cuãa caác biïån phaáp can thiïåp böí sung cho nhau. Àïí sûã duång töëi àa caác nguöìn lûåc khan hiïëm, caác chûúng trònh phoâng bïånh cöng cöång phaãi ngùn chùån caâng nhiïìu caâng töët nhûäng trûúâng húåp nhiïîm HIV thûá phaát àöëi vúái möîi àöìng àö la chi phñ cöång. Ngoaâi ra cêìn daânh ûu tiïn cho nhûäng can thiïåp laâm tùng thïm (chûá khöng thay thïë) caác dõch vuå cuãa khu vûåc tû nhên. Caác chûúng trònh phoâng chöëng HIV thûúâng coá nhûäng lúåi ñch àaáng kïí àöëi vúái xaä höåi ngoaâi nhûäng lúåi ñch ngùn ngûâa dõch bïånh, nhûäng lúåi ñch naây vaâ hiïåu quaã tûúng taác giûäa caác biïån phaáp can thiïåp vaâ caác chñnh saách phaãi àûúåc tñnh àïën khi àaánh giaá chi phñ vaâ lúåi ñch. Möåt söë can thiïåp nhû sûác khoeã sinh saãn vaâ giaáo duåc HIV/AIDS taåi caác trûúâng hoåc mang laåi nhûäng lúåi ñch xaä höåi lúán lao ngoaâi nhûäng lúåi ñch ngùn ngûâa HIV nhûng laåi khöng töën keám vaâ vò vêåy nhûäng can thiïåp naây luön laâ àêìu tû àaáng laâm. Caác tiïu chñ nhùçm vaâo caác àöëi tûúång cuãa chûúng trònh laâ khöng hoaân haão vaâ tiïëp cêån nhûäng ngûúâi coá nguy cú cao vïì nhiïîm bïånh vaâ laâm lan truyïìn HIV coá thïí laâ rêët khoá. Chi phñ vaâ hiïåu quaã cuãa caác chûúng trònh cuãa chñnh phuã vïì phoâng chöëng HIV thûúâng coá thïí àûúåc caãi thiïån thöng qua laâm viïåc vúái caác töí chûác phi chñnh phuã vaâ nhûäng ngûúâi bõ aãnh hûúãng nùång nïì búãi dõch bïånh trong viïåc thiïët kïë vaâ thûåc hiïån caác chûúng trònh. Chiïën lûúåc phoâng chöëng röång raäi dûåa trïn dõch tïî hoåc vaâ kinh tïë cöng cöång naây àaä cung cêëp sûå hûúáng dêîn àöëi vúái caác nûúác úã trong têët caã caác giai àoaån cuãa dõch. Vñ duå, caã dõch tïî hoåc vaâ nhu cêìu giaãm caác taác àöång ngoaåi vi cuãa haânh vi nguy cú cao àïìu uãng höå viïåc trúå cêëp töëi àa cho caác haânh vi an toaân hún trong söë nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV. Riïng haânh àöång naây cuäng àuã laâm chêåm ài möåt caách àaáng kïí sûå lan röång cuãa dõch múái xuêët hiïån naây. ÚÃ caác nûúác vúái dõch têåp trung vaâ dõch lan röång, viïåc ngùn ngûâa HIV trong söë nhûäng ngûúâi coá nhûäng cú höåi nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn viruát cao nhêët vêîn laâ biïån phaáp cú baãn àïí laâm dõch chêåm laåi vaâ laâ biïån phaáp mang tñnh chi phñ - hiïåu quaã nhêët. Tuy nhiïn, thïm vaâo àoá viïåc thay àöíi haânh vi trong söë nhûäng ngûúâi khaác thûåc haânh nhûäng haânh vi nguy cú cuäng seä cêìn thiïët àïí coá thïí laâm àaão ngûúåc tiïën trònh dõch bïånh. Khi dõch lan röång, vêën àïì chi phñ vaâ hiïåu quaã cuãa viïåc phoâng bïånh trong söë nhûäng ngûúâi thûåc haânh haânh vi nguy cú vûâa phaãi laåi caâng tùng. Vïì vêën àïì bònh àùèng cuãa caác chûúng trònh phoâng ngûâa HIV, úã nhûäng vuâng maâ HIV chûa lan röång, caác chñnh phuã coá thïí baão vïå ngûúâi ngheâo möåt caách töët nhêët bùçng viïåc thûåc hiïån súám caác haânh àöång phuâ húåp àïí ngùn ngûâa dõch bïånh. ÚÃ nhûäng nûúác vúái dõch lan röång, caác chñnh phuã coá thïí àaãm baão cho nhûäng ngûúâi ngheâo tiïëp cêån àûúåc vúái kiïën thûác, caác kyä nùng vaâ caác phûúng tiïån àïí ngùn ngûâa HIV. Mùåc dêìu chûúng naây xaác àõnh möåt söë nguyïn tùæc cú baãn nhêën maånh vïì möåt chiïën lûúåc quöëc gia hiïåu quaã vaâ bònh àùèng nhùçm phoâng ngûâa sûå lêy lan HIV, möîi nûúác vêîn phaãi tûå xaác àõnh cho mònh möåt têåp húåp cuå thïí cuãa caác chûúng trònh, caác chñnh saách vaâ caác biïån phaáp can thiïåp àïí thûåc hiïån chiïën lûúåc naây theo caách àaåt àûúåc hiïåu quaã chi phñ cao nhêët. Nhûäng lûåa choån chûúng trònh cêìn phaãi dûåa vaâo àiïìu kiïån cuå thïí cuãa tûâng nûúác vò chi phñ vaâ hiïåu quaã cuãa caác biïån phaáp can thiïåp thûúâng rêët khaác nhau trong caác hoaân caãnh khaác nhau, tuyâ thuöåc vaâo nhûäng yïëu töë nhû giai àoaån cuãa dõch bïånh, nhûäng mö hònh cú baãn cuãa haânh vi tònh duåc vaâ tiïm chñch ma tuyá, nhûäng haån chïë vïì kinh tïë xaä höåi àöëi vúái caác haânh vi an toaân, chi phñ taåi chöî vaâ khaã nùng thûåc hiïån chûúng trònh. Nhûäng àùåc àiïím vaâ khaã nùng tiïëp cêån vúái nhûäng ngûúâi dïî coá khaã nùng nhiïîm vaâ laâm lan truyïìn HIV nhêët cuäng rêët khaác nhau giûäa caác nûúác. Caác chñnh phuã àaä thûåc hiïån chiïën lûúåc do chûúng naây àïì ra vúái mûác àöå nhû thïë naâo? Nhiïìu nûúác àang phaát triïín àaä phaát àöång caác chûúng trònh phoâng chöëng HIV vúái möåt 20