Ebook Bệnh sốt xuất huyết dengue và các biện pháp phòng bệnh tại cộng đồng: Phần 2

Chia sẻ: Trinh _ | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:72

Thêm vào BST

Báo xấu

21
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Ebook Bệnh sốt xuất huyết dengue và các biện pháp phòng bệnh tại cộng đồng: Phần 2 cung cấp kiến thức về các xét nghiệm phục vụ chuẩn đoán, điều trị bệnh sốt xuất huyết dengue, các biện pháp xử trí, chăm sóc người bệnh và các biện pháp phòng bệnh sốt xuất huyết dengue;…

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Ebook Bệnh sốt xuất huyết dengue và các biện pháp phòng bệnh tại cộng đồng: Phần 2

Chương 4 CÁCH NHẬN BIẾT, CHẨN ĐOÁN BỆNH VÀ MỘT SỐ YẾU TỐ LIÊN QUAN TỚI TIÊN LƯỢNG BỆNH SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE Hiện nay bệnh sốt xuất huyết dengue đã trở thành bệnh lưu hành địa phương tại Việt Nam. Việc nhận biết tình trạng bệnh để đi khám và được tư vấn, hướng dẫn chăm sóc đúng phương pháp sẽ góp phần giảm các biến chứng của bệnh. 1. Cách nhận biết mắc bệnh sốt xuất huyết dengue Như đã mô tả về biểu hiện và diễn biến của bệnh sốt xuất huyết dengue tại Chương 3, một người được nghi ngờ mắc bệnh sốt xuất huyết dengue cần dựa vào hai yếu tố sau: Một là, có yếu tố dịch tễ. Nghĩa là người bệnh đang sinh sống trong vùng có dịch bệnh sốt xuất huyết dengue đang lưu hành, hoặc đã đi vào khu 91
vực có bệnh sốt xuất huyết dengue lưu hành (nhập cảnh vào các nước đang có dịch sốt xuất huyết dengue lưu hành). Cần lưu ý rằng, trên toàn lãnh thổ Việt Nam đều được xem là vùng dịch DENV đang lưu hành. Trong trường hợp xuất cảnh ra nước ngoài trong vòng 14 ngày, là thời gian ủ bệnh của DENV, vẫn cần lưu ý về nguy cơ của bệnh sốt xuất huyết dengue. Hai là, có yếu tố lâm sàng. Người bệnh có biểu hiện sốt cao đột ngột (đối với các trường hợp có sốt trong vòng 7 ngày) và có hai trong các dấu hiệu sau: - Đau cơ, đau khớp, nhức hai hố mắt. - Buồn nôn, hoặc có nôn. - Phát ban. - Có biểu hiện của xuất huyết. Các biểu hiện đau cơ, đau xương khớp và buồn nôn hoặc nôn có thể gặp trong các bệnh nhiễm virus thường gặp như cúm, chân tay miệng... hoặc một số bệnh nhiễm vi khuẩn như liên cầu lợn, não mô cầu, sốt rét. Để phân biệt với các bệnh này cần lưu ý: - Các biểu hiện xuất huyết: Thường có chấm xuất huyết ở dưới da, chảy máu chân răng hoặc chảy máu mũi. Ở phụ nữ đang thời kỳ sinh lý có thể có biểu hiện hành kinh với số lượng nhiều, hoặc kéo dài. Nước tiểu có máu cũng là biểu hiện của xuất huyết. Trong các biểu hiện xuất huyết 92
dưới da thường ở dạng xuất huyết chấm, nốt và thường quan sát thấy ở thân mình và tứ chi, hoặc có mảng bầm tím tại các chỗ va chạm, tiêm, truyền. Để phân biệt bệnh sốt xuất huyết dengue với các bệnh có phát ban do nhiễm một số virus khác, khi căng da tại chỗ các biểu hiện xuất huyết sẽ không mất đi. Các bệnh do não mô cầu hoặc liên cầu lợn cũng gây xuất huyết, nhưng thường thành các dạng đám xuất huyết lan rộng hơn. - Đối với những trường hợp có sốt kéo dài đã trên 7 ngày cần nghĩ đến các bệnh khác, như các bệnh nhiễm trùng huyết, bệnh lý miễn dịch, bệnh máu. Trong những trường hợp bệnh được phát hiện muộn và có biến chứng cần lưu ý các dấu hiệu cảnh báo sau: - Đau bụng có xu hướng tăng: người bệnh thường có biểu hiện đau bụng vùng gan, thành từng cơn có xu hướng tăng lên trước khi có hội chứng sốc. - Nôn dai dẳng. Ngoài các biểu hiện nôn và buồn nôn thất thường, trước khi có biến chứng sốc xảy ra biểu hiện nôn có xu hướng tăng lên. Ví dụ trong vòng một giờ có nôn ít nhất 3 lần. - Chảy máu niêm mạc. - Ý thức của người bệnh thay đổi: lừ đừ hoặc bồn chồn, kích thích. 93
- Tiểu ít: lượng nước tiểu ít dần. - Xuất huyết niêm mạc: chảy máu chân răng, mũi, nôn ra máu, tiêu phân đen hoặc có máu, xuất huyết âm đạo hoặc đi tiểu ra máu. Tuy nhiên, để giúp chẩn đoán bệnh cần đưa người bệnh đến các cơ sở y tế có điều kiện làm xét nghiệm thực hiện chẩn đoán bệnh và được tư vấn theo hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh sốt xuất huyết dengue của Bộ Y tế. 2. Hướng dẫn chẩn đoán của Bộ Y tế Việt Nam (năm 2019) Vì Việt Nam nằm trong vùng dịch lưu hành, để tăng cường chăm sóc người bệnh sốt xuất huyết dengue và giảm tỷ lệ tử vong, Bộ Y tế thường xuyên hoàn thiện các hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt xuất huyết dengue. Theo hướng dẫn của Bộ Y tế năm 2019, bệnh sốt xuất huyết dengue được chia thành ba mức độ: Một là, chẩn đoán: Sốt xuất huyết dengue. Người bệnh đang sinh sống hoặc đi đến vùng có dịch. Có sốt từ 2 đến 7 ngày và có hai trong các dấu hiệu sau: - Buồn nôn, nôn. - Phát ban. - Đau cơ, đau khớp, nhức hai hố mắt. 94
- Xuất huyết da hoặc dấu hiệu dây thắt (+). - Hct bình thường hoặc tăng. - Bạch cầu bình thường hoặc giảm. - Tiểu cầu bình thường hoặc giảm. Để chẩn đoán bệnh cần làm thêm một trong các xét nghiệm sau: - Xét nghiệm nhanh: tìm kháng nguyên NS1 thường được làm trong 5 ngày đầu. - Xét nghiệm ELISA: tìm kháng thể IgM, IgG từ ngày thứ 5 của bệnh. - Xét nghiệm PCR, phân lập virus. Trên thực hành lâm sàng, để chẩn đoán bệnh, chỉ cần thực hiện các xét nghiệm tìm kháng nguyên NS1 hoặc tìm kháng thể IgM. Kết quả thường được trả lời nhanh trong vòng 15 phút - 2 giờ. Xét nghiệm PCR, phân lập virus chỉ cần thực hiện trong những trường hợp có chỉ định đặc biệt, vì kết quả trả lời thường chậm hơn và không cần thiết cho nhu cầu chẩn đoán, điều trị bệnh. Hai là, chẩn đoán bệnh sốt xuất huyết dengue có dấu hiệu cảnh báo. Nhằm phát hiện kịp thời người bệnh sốt xuất huyết dengue có nguy cơ xuất hiện các biến chứng để được điều trị kịp thời. Người bệnh sốt xuất huyết dengue được chẩn đoán là sốt xuất huyết dengue có dấu hiệu cảnh báo khi có thêm một trong các biểu hiện sau: 95
- Vật vã, lừ đừ, li bì. - Đau bụng nhiều và liên tục hoặc tăng cảm giác đau vùng gan. - Nôn ói nhiều ít nhất 3 lần/1 giờ hoặc ít nhất 4 lần/6 giờ. - Xuất huyết niêm mạc: chảy máu chân răng, mũi, nôn ra máu, tiêu phân đen hoặc có máu, xuất huyết âm đạo hoặc đi tiểu ra máu. - Gan to hơn 2 cm dưới bờ sườn. - Tiểu ít. - Hematocrits máu tăng kèm theo số lượng tiểu cầu giảm nhanh. - Các men gan AST hoặc ALT tăng từ 400U/L trở lên. - Kết quả siêu âm hoặc X-quang cho thấy có hình ảnh tràn dịch màng phổi, hoặc màng bụng. Ba là, chẩn đoán bệnh sốt xuất huyết dengue nặng: khi người bệnh sốt xuất huyết dengue có một trong các biểu hiện của biến chứng sau: - Có hội chứng sốc hoặc có biểu hiện của ứ dịch, hoặc suy hô hấp. - Có biểu hiện của xuất huyết nặng. - Có suy tạng: như suy gan (men gan AST hoặc ALT tăng từ 1000U/L trở lên), có tổn thương của hệ thần kinh trung ương (như rối loạn ý thức) hoặc có tổn thương tim hoặc các cơ quan khác. 96
Bộ Y tế cũng hướng dẫn cần chẩn đoán phân biệt với các bệnh hay gặp tại các địa phương ở Việt Nam như các bệnh do virus (sốt phát ban, tay chân miệng), các bệnh nhiễm vi khuẩn (sốt mò, nhiễm khuẩn huyết do liên cầu lợn, não mô cầu, vi khuẩn gram âm), bệnh sốt rét, hoặc các bệnh có sốt cao khác (bệnh máu). 3. Các yếu tố tiên lượng bệnh sốt xuất huyết dengue Trong nhiễm DENV, kể cả nhiễm DENV sơ nhiễm và tái nhiễm đều có thể gây ra các bệnh cảnh nặng, mặc dù chỉ gặp với tỷ lệ khoảng 5%. Nhiều đề tài đã tiến hành tìm hiểu các nguy cơ liên quan với các bệnh cảnh nặng với mục đích giúp tiên lượng bệnh. Về mặt lý thuyết, có thể chia các yếu tố nguy cơ thành ba nhóm: - Phụ thuộc vào các yếu tố của bản thân người bệnh (vật chủ). - Các yếu tố thuộc về DENV. - Các yếu tố liên quan đến sự tác động qua lại giữa vật chủ và DENV. Để dễ hiểu hơn, có thể chia thành hai nhóm nguy cơ chính là: - Các yếu tố thuộc về vật chủ (người bệnh). - Các yếu tố thuộc về virus. 97
Các yếu tố đã được tìm hiểu và được ghi nhận để có thể tham khảo trong chăm sóc, điều trị người bệnh sốt xuất huyết dengue là: 3.1. Các yếu tố thuộc về vật chủ Tuổi và giới: Các kết quả nghiên cứu cho thấy tỷ lệ có hội chứng sốc gặp nhiều nhất ở lứa tuổi trẻ em, từ 6 đến 10 tuổi. Tuy nhiên, ở trẻ càng nhỏ tuổi tuy tỷ lệ có hội chứng sốc không cao nhưng lại có nguy cơ bệnh diễn biến nặng hơn. Điều này được giải thích ở trẻ càng nhỏ tuổi chức năng của thành mạch yếu hơn, dễ bị tổn thương hơn và tiến triển thành hội chứng sốc. Các kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, giới tính là một yếu tố nguy cơ nặng. Trong một nghiên cứu tại Việt Nam, trẻ gái có tỷ lệ bệnh diễn biến trầm trọng hơn trẻ trai. Điều này tác giả bài nghiên cứu cho rằng, tại châu Á có sự khác nhau về sức khoẻ giữa hai giới, hoặc nữ giới được tiếp cận hệ thống y tế chậm hơn so với nam giới, hoặc liên quan đến đáp ứng miễn dịch, hoặc ở nữ giới có sự tổn thương thành mạch nặng hơn trong bệnh sốt xuất huyết dengue. Nhiễm virus dengue trong năm đầu đời: Sốt xuất huyết dengue nặng đã được ghi nhận xảy ra ở những trẻ sơ nhiễm DENV mà người mẹ đã có đáp ứng miễn dịch với DENV. Theo tác giả Halstead, 98
ở trẻ sinh ra từ bà mẹ đã có miễn dịch với DENV thường có sẵn các yếu tố miễn dịch, cụ thể là các kháng thể IgG kháng DENV. Khi trẻ nhiễm DENV ở độ tuổi 4 - 11 tháng, thì nồng độ các kháng thể trung hòa được nhận từ mẹ đã giảm, nhưng các kháng thể không trung hòa vẫn tồn tại và xuất hiện tăng cường phụ thuộc kháng thể (Antibody-dependent enhancement - ADE). Ngoài ra còn có thể có liên quan đến tình trạng dự trữ nội môi kém ở trẻ nhỏ. Thiếu men Glucose-6-phosphate dehydrogenase (G6PD): Đây là bệnh có tính di truyền, phổ biến đặc biệt ở các nước châu Á. Khi nhiễm DENV, ở người thiếu men G6PD xuất hiện tình trạng bạch cầu đơn nhân tăng cao hơn so với người có men G6PD bình thường. Phức hợp phản ứng kháng thể và DENV cũng được tìm thấy trên tiểu cầu ở những bệnh nhân này, có nghĩa là DENV gắn vào tiểu cầu thông qua kháng nguyên tiểu cầu người (HPA) làm giảm số lượng tiểu cầu. Yếu tố gen của vật chủ: Nghiên cứu tại Cuba và Haiti cho thấy người gốc Phi có nguy cơ tiến triển bệnh nặng hơn so với những người gốc Âu. Điều này phản ánh sự khác biệt về mặt di truyền, hoặc sinh lý, hoặc do tình trạng phơi nhiễm với ae. aegypti. 99
“Cơn bão cytokine” trong miễn dịch học: Trong nhiễm DENV cấp, tình trạng tổn thương thành mạch, gây giãn mạch, và rối loạn chức năng các tế bào nội mô gây ra hiện tượng thoát dịch ra khỏi lòng mạch có liên quan với các cytokine (là các yếu tố gây viêm). Có nhiều nghiên cứu về vai trò của các cytokine trong bệnh lý sốt xuất huyết dengue và vẫn còn nhiều tranh cãi trong giả thuyết “Cơn bão cytokine”. Tuy nhiên, giữa đáp ứng miễn dịch và sự tăng tính thấm mao mạch không phù hợp về mặt thời gian. Tại thời điểm nồng độ virus máu cao nhất (trong 48 giờ đầu của sốt, sau đó giảm nhanh), nhưng các biểu hiện tổn thương thành mao mạch lại muộn hơn (vào ngày thứ 3 - 6 của sốt). Khi các biểu hiện của tổn thương thành mạch xảy ra là khi nồng độ DENV trong máu đã giảm và gần như đã hết sốt. Ngoài ra, tình trạng nặng còn liên quan với một số yếu tố khác: - Kiểu gen HLA và DENV: Trong nhiễm DENV, các kháng nguyên DENV được trình diện với tế bào lympho T và có liên quan với kháng nguyên bạch cầu người (Human Leucocyte Antigen - HLA). - Vitamin D receptor (VDR): VDR đóng vai trò không thể thiếu trong điều tiết đáp ứng miễn dịch. 100
VDR hiện diện trên hầu hết các tế bào của hệ thống miễn dịch và hoạt hóa các thụ thể điều hòa đáp ứng miễn dịch bằng cách kích hoạt đáp ứng qua trung gian tế bào và ức chế sự tăng tế bào lympho. - Các yếu tố của tế bào đuôi gai ảnh hưởng đến nhiễm DENV. - Major Histocompatibility Complex (MHC): Công nghệ GWAS đã chứng minh sự nhạy cảm mang tính địa phương trong nhiễm DENV nặng với nhiễm sắc thể. 3.2. Các yếu tố thuộc về virus Nhờ công nghệ gen kết hợp với các nghiên cứu huyết thanh học đã chứng minh mối quan hệ giữa miễn dịch chống DENV và di truyền của DENV. Trong các vụ dịch sốt xuất huyết dengue ở Cuba vào các năm 1981 và 1997, một chủng DEN-2 tăng độc lực đã được phát hiện. Giải trình tự gen virus cho thấy có sự đột biến xảy ra ở NS1 và NS5. Hơn nữa, trong vụ dịch sốt xuất huyết dengue năm 2001-2002, ở Havana, có sự xuất hiện các kháng thể trung hòa các chủng virus DEN-3 ở đầu và cuối vụ dịch. Những hiện tượng này cho thấy virus đã tiến hóa trong quá trình gây bệnh. Các kết quả nghiên cứu cũng cho thấy: sau khi nhiễm một trong số bốn typ DENV thì ở những lần 101
mắc tiếp theo nguy cơ bệnh nặng có sự khác nhau. Hiện nay tồn tại hai giả thiết về mức độ nặng của nhiễm DENV tuần tự và độc lực virus. - Độc lực của virus bị ảnh hưởng bởi di truyền virus và bởi các yếu tố vật chủ (gồm tình trạng miễn dịch có trước và yếu tố di truyền của vật chủ). - Trong nhiễm DENV tuần tự, tình trạng nhiễm DENV tái nhiễm đã được nhiều nghiên cứu chứng minh là yếu tố nguy cơ bệnh nặng. Tuy nhiên, độc lực DENV có liên quan chặt chẽ đến tình trạng miễn dịch của vật chủ và rất khó phân biệt giữa vai trò của virus và các yếu tố vật chủ. - Giả thuyết “Độc lực virus” + Typ DENV: Mặc dù bốn typ DENV đều có khả năng gây bệnh nặng và tử vong, nhưng DEN-2 và DEN-3 có liên quan đến bệnh nặng hơn. Nhiễm DEN-2 có biểu hiện từ nhiễm trùng không triệu chứng đến tử vong. Nhiều nghiên cứu dịch tễ ở Thái Lan, Colombia, Nicaragua đã chứng minh DEN-2 có liên quan đến kết cục bệnh nặng hơn so với các typ khác. DEN-4 được coi là nhẹ nhất trong bốn typ DENV. Tuy nhiên các kết quả nghiên cứu tại Puerto Rico, El Salvador và Mexico cho thấy DEN-4 liên quan đến các biểu hiện tổn thương thành mạch và xuất huyết. 102
+ Chủng DENV: Một số chủng DENV được cho là có tiềm năng dịch lớn do khả năng xâm nhập và nhân lên ở cơ thể người và muỗi với thời gian ủ bệnh ngắn. Các chủng DEN-2 ở châu Á có tỷ lệ lây nhiễm cao hơn các chủng ở châu Mỹ, cũng như khả năng lây nhiễm với ae. aegypti cao hơn. + Biến đổi di truyền: Di truyền của virus DEN cũng ảnh hưởng khác nhau ở những người bệnh chưa có và đã có miễn dịch với DENV. Một số nghiên cứu đã chứng minh vai trò gen di truyền của virus làm tăng mức độ nặng của sốt xuất huyết dengue. + Kiểu gen: Trong nhiễm trùng sơ nhiễm một số kiểu gen gây ít triệu chứng, trong khi kiểu gen khác lại có triệu chứng rõ, thậm chí bệnh nặng. Kiểu gen III của DEN-3 được cho là có khả năng lây nhiễm muỗi ae. aegypti cao. Các kiểu gen DEN-2 trên người Mỹ gốc Á có bệnh nặng hơn, tùy thuộc vào kiểu gen của nhiễm trùng trước (DEN-1 hoặc DEN-3). Dịch sốt xuất huyết dengue nặng ở Mỹ Latinh và Caribbean được cho là có liên quan với sự xuất hiện của một kiểu gen DEN-2 từ Đông Nam Á. + Đột biến: Các đột biến trong prM, NS2A và NS4A của DEN-2 đã được quan sát tại châu Mỹ. Sự đột biến làm thay đổi khả năng nhân lên của DENV và lẩn tránh được hệ thống miễn dịch. 103
Kết quả nuôi cấy trong phòng thí nghiệm cũng cho thấy typ DEN-2 ở châu Á đột biến ở vị trí 390 của protein E dẫn đến giảm tải lượng virus ở đại thực bào và tế bào đuôi gai. Trong mối quan hệ với vật chủ, những thay đổi protein của virus có thể ảnh hưởng đến độc lực, bao gồm NS1 và khả năng nhận diện NS1 trong tế bào hệ thống mạch máu, hoặc NS4B có khả năng tạo ra các trung gian miễn dịch làm tăng tính thấm tế bào nội mô và sự đa dạng gen DENV. + Tải lượng virus: Các nghiên cứu cho thấy tải lượng DENV có liên quan đến mức độ nặng của bệnh. Một nghiên cứu định lượng DENV ở Việt Nam cho thấy, số bản sao RNA của DEN-1 cao hơn DEN-2 và DEN-3 trong các trường hợp sốt dengue và sốt xuất huyết dengue. - Trình tự và thời gian nhiễm trùng Trong giả thuyết “nhiễm trùng tuần tự” và đáp ứng miễn dịch chéo đóng vai trò quan trọng trong bệnh sốt xuất huyết dengue nặng. Nhiễm DENV tái nhiễm đã được chứng minh là một yếu tố nguy cơ bệnh nặng trong nhiều nghiên cứu dịch tễ học. Tại Cuba, kết quả điều tra cho thấy, typ DEN-1 lưu hành từ năm 1977 đến năm 1979; typ DEN-2 lưu hành vào năm 1981 và năm 1997; và typ DEN-3 lưu hành vào năm 2001- 2002, kết quả phân tích đã chỉ ra: 104
+ Trình tự nhiễm các typ có ảnh hưởng đến mức độ nặng. + Thời gian nhiễm có ảnh hưởng đến mức độ nặng. Theo tác giả Halstead, bệnh cảnh nặng thường thấy sau nhiễm tuần tự hai typ DEN-1 và typ DEN-2, hoặc do chủng độc hại typ DEN-1. Ở Tonga, các ca nhiễm DEN-1 có biểu hiện nặng tại nơi mà một năm về trước đã nhiễm typ DEN-2. Nhiễm typ DEN-2 tái nhiễm gây bệnh nặng đã được quan sát thấy ở Thái Lan. Tương tự, dịch do typ DEN-2 ở Brazil vào năm 1990-1991 đã chứng minh nhiễm trùng nặng có liên quan đến nhiễm trùng tái nhiễm. 105
Chương 5 CÁC BIỆN PHÁP XỬ TRÍ VÀ CHĂM SÓC NGƯỜI BỆNH SỐT XUẤT HUYẾT DENGUE Như đã trình bày ở Chương 1, các nước Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam nằm trong khu vực có bệnh sốt xuất huyết dengue lưu hành. Do nguy cơ này, những người sống trong khu vực đều có nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết dengue, thậm chí có nguy cơ mắc bệnh quanh năm, đặc biệt là những người sinh sống ở các tỉnh, thành có khí hậu mưa nhiều, nhiệt độ cao quanh năm (phía Nam của Việt Nam). Cần lưu ý rằng, do cả 4 typ DENV đều lưu hành gây bệnh tại Việt Nam, nên trong cuộc đời một người có thể mắc bệnh sốt xuất huyết dengue từ 1 đến 4 lần và những lần mắc bệnh về sau có xu hướng nặng hơn những lần đầu. Do những nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết dengue trong cộng đồng, Bộ Y tế Việt Nam đã ban hành các hướng dẫn chi tiết về các biện pháp chẩn đoán, 106
chăm sóc và điều trị bệnh sốt xuất huyết dengue. Cán bộ y tế từ cấp huyện trở lên được tập huấn về công tác chẩn đoán và điều trị bệnh, cán bộ cấp xã, phường, thị trấn cũng được tập huấn về các biện pháp theo dõi, chăm sóc và điều trị tại nhà. Do bệnh sốt xuất huyết dengue diễn biến bất thường, với các biến chứng, vì vậy khi người được nghi ngờ mắc bệnh sốt xuất huyết dengue cần đưa đến các cơ sở y tế gần nhất để được: - Chẩn đoán xác định bệnh. - Được tư vấn đầy đủ về bệnh và diễn biến bệnh. - Hướng dẫn cách chăm sóc, điều trị và chăm sóc người bệnh tại nhà. - Các hướng dẫn về: + Khi nào cần khám lại. + Khi nào cần khám lại ngay. 1. Khi nào cần đi khám bệnh Cần nghĩ đến nguy cơ mắc bệnh sốt xuất huyết dengue, nếu một người có biểu hiện sốt cao đột ngột (trong vòng 24 giờ nhiệt độ tăng lên 39 - 400C) và có kèm chỉ một trong các biểu hiện sau: - Đau cơ, đau khớp, nhức hai hố mắt. - Nhức đầu, chán ăn, buồn nôn và nôn. - Da sung huyết. 107
- Có bất kỳ biểu hiện xuất huyết nào ở trên da (chấm, nốt xuất huyết, tụ máu trên da), hoặc chảy máu niêm mạc (chảy máu chân răng hoặc chảy máu mũi, tiểu ra máu, nôn hoặc đi ngoài ra máu, hành kinh bất thường ở phụ nữ). Hoặc muộn hơn là có các biểu hiện: - Đau bụng nhiều và liên tục hoặc cảm giác đau tăng ở vùng mạn sườn phải. - Trở nên vật vã, lừ đừ, hoặc li bì. - Hoặc có các dấu hiệu bất thường khác. Đặc biệt là khi trong khu vực người ốm đang sinh sống và làm việc đã có người được chẩn đoán mắc bệnh sốt xuất huyết dengue. 2. Chẩn đoán bệnh tại cơ sở y tế Đối với người bệnh có các biểu hiện như trên cần đưa đến khám tại các cơ sở y tế. Đối với y tế tuyến xã sẽ có chẩn đoán sơ bộ và các hướng dẫn tiếp theo. Đối với tuyến huyện trở lên sẽ thực hiện các bước chẩn đoán và hướng dẫn điều trị cụ thể. Dựa trên kết quả đánh giá lâm sàng và các kết quả xét nghiệm (hematocrit, tiểu cầu), cán bộ y tế sẽ thực hiện theo hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt xuất huyết dengue của Bộ Y tế, như đã giới thiệu ở Chương 4: 108
Những người bệnh được chẩn đoán mắc bệnh sốt xuất huyết dengue sẽ được phân loại thành ba nhóm: - Sốt xuất huyết dengue. - Sốt xuất huyết dengue có dấu hiệu cảnh báo. - Sốt xuất huyết dengue nặng. Đối với người bệnh được chẩn đoán sốt xuất huyết dengue sẽ được hướng dẫn các biện pháp điều trị tại nhà. Đối với người bệnh được chẩn đoán sốt xuất huyết dengue có dấu hiệu cảnh báo và sốt xuất huyết dengue nặng cần nhập viện ngay để điều trị kịp thời, giảm nguy cơ bệnh nặng hơn. Ngoài ra, đối với người bệnh được chẩn đoán sốt xuất huyết dengue cũng cần nhập viện trong những trường hợp sau: - Người bệnh sốt xuất huyết dengue có cơ địa đặc biệt (có thể làm cho bệnh hoặc việc điều trị phức tạp hơn), như phụ nữ có thai, trẻ sơ sinh, người già, béo phì, người có bệnh mạn tính (tiểu đường, suy thận, bệnh máu mạn tính...). - Người bệnh có hoàn cảnh đặc biệt: sống độc thân, hoặc sống xa cơ sở y tế hơn 30 phút vận chuyển. Một số đặc điểm ở những người có cơ địa đặc biệt: 109
- Người béo phì khi hồi sức cán bộ y tế sẽ phải tính toán lượng dịch hồi sức để tránh truyền dịch quá mức, cũng như các thuốc điều trị khác. - Trẻ sơ sinh dễ bị suy gan và rối loạn chức năng các cơ quan khác, vì vậy công tác hồi sức sẽ phức tạp hơn. - Ở người bệnh tiểu đường, người bệnh đang điều trị bằng steroid, nên tiếp tục điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ chuyên khoa (để kiểm soát đường máu, duy trì tính ổn định của các bệnh sẵn có), tuy nhiên cần thông báo cụ thể với các thầy thuốc điều trị bệnh sốt xuất huyết dengue. - Phụ nữ mang thai cần được phối hợp giữa hồi sức, sản khoa và chuyên khoa nhi. Khối lượng dịch truyền cũng được tính toán phù hợp để tránh thừa dịch. - Người có bệnh huyết áp cần thông báo rõ tình trạng huyết áp của bản thân và nên tiếp tục điều trị thuốc chống tăng huyết áp, có thể ngừng tạm thời khi điều trị hội chứng sốc. Ngoài ra cần chú ý: Người bệnh đang dùng liệu pháp chống đông máu theo đơn của ngành y tế có thể phải dừng thuốc tạm thời trong thời kỳ bệnh nguy hiểm. Người có bệnh tan máu và bệnh haemoglobin có nguy cơ tan máu xảy ra. Người có bệnh tim bẩm sinh cũng cần thận trọng trong truyền dịch. 110