Giá trị của CD66C trong theo dõi tồn lưu tế bào ác tính trên bệnh nhân bạch cầu cấp dòng Lympho B

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 6 * 2019 Tổng Quan<br /> <br /> <br /> GIÁ TRỊ CỦA CD66C TRONG THEO DÕI TỒN LƯU TẾ BÀO ÁC TÍNH<br /> TRÊN BỆNH NHÂN BẠCH CẦU CẤP DÒNG LYMPHO B<br /> Trần Quang Hưng*, Nguyễn Phương Liên**, Nguyễn Tấn Bỉnh***<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> CD66c là một glycoprotein biểu hiện mạnh trên bề mặt của các tế bào bình thường của dòng tủy. Dấu ấn<br /> miễn dịch này thường được biểu hiện bởi các tế bào bạch cầu cấp dòng lympho B. Mối liên hệ giữa CD66c và các<br /> đột biến đã được gợi ý qua nhiều nghiên cứu, CD66c có giá trị dự đoán âm BCR-ABL1 tương đối cao. Nhờ vào<br /> tần suất biểu hiện cao ở các tế bào bạch cầu cấp dòng lympho B ác tính và tính ít biến đổi do điều trị, CD66c đã<br /> được ứng dụng trong việc theo dõi tồn lưu tế bào ác tính bằng kỹ thuật tế bào dòng chảy.<br /> Từ khoá: tế bào bạch cầu cấp dòng lympho B, tế bào dòng chảy<br /> ABSTRACT<br /> UTILITY OF CD66C IN MONITORING MINIMAL RESIDUAL DISEASE<br /> IN B-CELL ACUTE LYMPHOBLASTIC LEUKEMIA<br /> Tran Quang Hung, Nguyen Phuong Lien, Nguyen Tan Binh<br /> * Ho Chi Minh City Journal of Medicine * Supplement of Vol. 23 – No. 6 - 2019: 19 – 23<br /> <br /> CD66c is a glycoprotein which is strongly expressed on the surface of normal myeloid cells. The<br /> immunophenotype marker is also frequently found on B-cell acute lymphoblastic leukemia (B-ALL) cells. The<br /> association between CD66c and mutations has been proposed in studies, CD66c has high negative predictive<br /> value for BCR-ABL1. As CD66c is commonly expressed in B-ALL and rarely shifted over the course of treatment,<br /> it is applied in monitoring minimal residual disease using flow cytometry method.<br /> Keywords: B-cell acute lymphoblastic leukemia, flow cytometry<br /> GIÁ TRỊ CỦA KỸ THUẬT TẾ BÀO DÒNG CHẢY dòng tế bào bất thường, kỹ thuật PCR xác định<br /> TRONG ĐÁNH GIÁ TỒN LƯU TẾ BÀO ÁC sự tái sắp xếp các gen immunoglobulin (Ig) và T-<br /> cell receptor (TCR) (Ig/TCR), và kỹ thuật PCR<br /> TÍNH(TLTBAT)<br /> phát hiện các tổ hợp gen do chuyển vị nhiễm sắc<br /> TLTBAT là sự tồn tại một lượng nhỏ các tế thể tạo ra (RQ-RT-PCR)(1). Sau hơn 20 năm<br /> bào ung thư trong bệnh nhân đang điều trị hoặc nghiên cứu, người ta nhận thấy việc đánh giá<br /> sau khi điều trị, mặc dù thăm khám lâm sàng và TLTBAT trong bệnh bạch cầu cấp (đã lui bệnh<br /> quan sát dưới kính hiển vi đã xác nhận lui bệnh hoàn toàn về hình thái) bằng kỹ thuật TBDC là<br /> hoàn toàn và bệnh nhân không có dấu hiệu hoặc một xét nghiệm khả thi, cho kết quả mau chóng,<br /> triệu chứng nào của bệnh(1). Việc theo dõi và tiết kiệm chi phí hơn so với các kỹ thuật di<br /> TLTBAT cung cấp những đánh giá quan trọng truyền học tế bào.<br /> về hiệu quả điều trị và giúp lựa chọn những<br /> Kỹ thuật TBDC 4 – 6 màu có khả năng phát<br /> phương pháp điều trị thay thế nếu cần.<br /> hiện 1 tế bào ác tính/10,000 tế bào tủy xương.<br /> Hiện tại có 3 kỹ thuật để phát hiện TLTBAT, Gần đây kỹ thuật TBDC thế hệ mới với 8 màu<br /> bao gồm kỹ thuật tế bào dòng chảy (TBDC) sử (NGF - new generation flow cytometry) có khả<br /> dụng các kiểu hình miễn dịch đặc trưng cho<br /> * Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh<br /> **Bệnh viện Truyền Máu Huyết Học TP. Hồ Chí Minh *** Sở Y tế TP. Hồ Chí Minh<br /> Tác giả liên lạc: BS. Trần Quang Hưng ĐT: 039 776 4792 Email: drtranquanghung91@gmail.com<br /> <br /> <br /> Hội Nghị Khoa Học BV. Truyền máu Huyết học 19<br /> Tổng Quan Y Học TP. Hồ Chí Minh * Phụ Bản Tập 23 * Số 6 * 2019<br /> <br /> năng phát hiện cao hơn 1 tế bào ác tính/ 100.000 ác tính dòng tủy.<br /> tế bào tủy xương. Nhiều nghiên cứu tiến cứu đã Kháng nguyên lạc chỗ: là sự biểu hiện của<br /> cho thấy sự tương quan mạnh giữa mức độ những kháng nguyên đặc biệt mà bình thường<br /> TLTBAT bằng dấu ấn miễn dịch (DAMD) và kết không gặp ở những tế bào máu. Ví dụ: CD1a<br /> quả điều trị, cho thấy khả năng ứng dụng để bình thường chỉ có trên tế bào lympho T ở vùng<br /> đánh giá mức độ đáp ứng điều trị và tiên lượng tủy tuyến ức, hay phức hợp CD5+ TdT+ bình<br /> tái phát sớm của kỹ thuật TBDC. thường chỉ phát hiện trên tế bào T ở vùng vỏ<br /> NGUYÊN TẮC ĐÁNH GIÁ TLTBAT NHỜ KỸ tuyến ức. Có nghĩa là các dấu ấn nêu trên chỉ<br /> THUẬTTBDC xuất hiện ở những vị trí ngoài tuyến ức như tủy<br /> xương hay máu ngoại vi trên tế bào bạch cầu ác<br /> Ngày nay, với sự hiểu biết tương đối rõ về<br /> tính dòng lympho T.<br /> DAMD, có nhiều quan niệm khác nhau về việc<br /> Kiểu phát xạ bất thường: chẳng hạn như các<br /> xác định TLTBAT dựa vào các kiểu hình DAMD<br /> tế bào non dòng lympho nhưng lại cho thấy đặc<br /> bất thường. Tuy nhiên, trong thực hành, các nhà<br /> tính phát tán ánh sáng nội tại SSC và FSC cao<br /> phân tích thường phối hợp nhiều chiến lược<br /> tương ứng với vi trí của tế bào dòng tủy bình<br /> đánh giá để xác định đầy đủ các kiểu hình<br /> thường; hoặc ngược lại, tế bào ác tính dòng tủy<br /> DAMD bất thường (LAIP-Leukemia associated<br /> lại có đặc tính SSC thấp và CD45 yếu như của tế<br /> immunophenotype) có thể xảy ra trên mỗi bệnh<br /> bào non dòng lympho.<br /> nhân. Một số tác giả trước kia gọi là “vùng<br /> trống” xuất hiện trên các biểu đồ phân tích. Các VAI TRÒ CỦA CD66C TRONG VIỆC NHẬN<br /> chiến lược đã từng được giới thiệu bao gồm: DIỆNVÀTHEODÕITLTBATTRONGBCCDL-B<br /> Sự xuất hiện của kháng nguyên khác dòng: Trong bệnh BCCDL-B, phương thức đánh<br /> là những kháng nguyên điển hình của dòng tủy giá TLTBAT dựa vào sự biểu hiện kháng<br /> xuất hiện trên tế bào lympho, và ngược lại; hoặc nguyên khác dòng được đánh giá cao nhất vì<br /> kháng nguyên điển hình của tế bào B hiện diện có khả năng lặp lại giống nhau ở mọi phòng<br /> trên tế bào T, và ngược lại. xét nghiệm. Đó là trên tế bào non dòng<br /> Sự biểu hiện kháng nguyên không đồng bộ: lympho B có sự biểu hiện của các dấu ấn dòng<br /> là sự xuất hiện đồng thời các DAMD non và tủy (như CD13, CD33, CD15, CD16, CD66c,…)<br /> trưởng thành hơn trên cùng một tế bào mà trong hoặc các kháng nguyên dòng lympho T (như<br /> sơ đồ phát triển bình thường chúng không bao CD3, CD4, CD2, CD7,…). Tuy nhiên, sự xuất<br /> giờ xuất hiện cùng lúc. Ví dụ: CD34 và CD15 hiện của các dấu ấn dòng tủy như CD13,<br /> trên các tế bào bạch cầu ác tính dòng tủy; hoặc CD33, CD15 là không cao. Vào năm 2010 -<br /> CD34 và CD20 trên tế bào bạch cầu ác tính dòng 2012, Nguyễn Phương Liên cùng cộng sự tiến<br /> lympho B (BCCDL-B). hành nghiên cứu trên các bệnh nhân BCCDL-<br /> Sự biểu hiện quá mức: là sự xuất hiện của B bằng kỹ TBDC 4 màu (khảo sát sự xuất hiện<br /> một dấu ấn nào đó với nồng độ cao hơn bình của các kháng nguyên dòng tủy, dòng lympho<br /> thường. Ví dụ: CD10high, CD22high, CD20high trên tế T, và NK trên tế bào ác tính dòng lympho B)<br /> bào lympho B; CD13high, CD33high trên tế bào ghi nhận sự xuất hiện kháng nguyên khác<br /> dòng tủy. dòng là phương thức xác định kiểu hình LAIP<br /> có tần suất xuất hiện cao nhất, trên 83% bệnh<br /> Sự vắng mặt một kháng nguyên đặc hiệu của<br /> nhân. Biểu hiện của CD33 và CD13 được ghi<br /> dòng: là sự giảm hoặc mất một kháng nguyên<br /> nhận lần lượt trên 36% và 32% bệnh nhân,<br /> đặc hiệu của dòng. Ví dụ: vắng mặt CD19<br /> CD15 chỉ biểu hiện trên