SKKN: Một số giải pháp giúp trẻ 3 – 4 tuổi phát triển ngôn ngữ thông qua hoạt động
làm quen Văn học tại lớp Mầm 2 trường Mầm Non 3
I. TÊN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM “ MỘT SỐ GIẢI PHÁP GIÚP TRẺ 3-4
TUỒI PHÁT TRIỂN NGÔN NGỮ THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG LÀM QUEN VĂN
HỌC”
1. Lí do chọn đề tài
Phát triển ngôn ngữ là phương tiện giao tiếp cơ bản của con người nó là một nhân tố
quan trọng trong sự phát triển nhân cách, không có ngôn ngữ con người không thể giao tiếp
được, thậm chí không thể tồn tại được, nhất là trẻ em. Ngôn ngữ được tích hợp trong tất cả
các hoạt động từ làm quen môi trường xung quanh, đến giáo dục âm nhạc, hình thành biểu
tượng toán sơ đẳng, hoạt động tạo hình... nhưng nổi bật hơn cả chính là cho trẻ làm quen với
tác phẩm văn học. Vì vậy việc phát triển ngôn ngữ thông qua làm quen văn học cho trẻ
trong trường mầm non là một nhiệm vụ quan trọng.
Thông qua hoạt động văn học giúp trẻ phát triển ngôn ngữ có tầm quan trọng rất lớn và
được các trường mẫu giáo chú ý cùng với sự phát triển ngôn ngữ cho trẻ mới chỉ là giai
đoạn đầu nên vẫn còn nhiều vấn đề cần được quan tâm. Việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ 3
tuổi sẽ giúp trẻ đễ dàng tiếp cận với các với các môn học khác, đặc biệt là thông qua bộ môn
văn học, giúp trẻ khả năng phát triển tư duy và ngôn ngữ, cảm thụ cái hay, cái đẹp xung
quanh trẻ, phát triển ngôn ngữ là một trong những nhiệm vụ hàng đầu phát triển toàn diện
nhân cách cho trẻ mầm non.
Vì vậy, tôi đã mạnh dạng chọn đề tài “Một số giải pháp giúp trẻ 3 – 4 tuổi phát
triển ngôn ngữ thông qua hoạt động làm quen Văn học tại lớp Mầm 2, trường Mầm
Non 3” nhằm phát triển ngôn ngữ cho trẻ mẫu giáo 3-4 tuổi qua việc tổ chức cho trẻ chơi ,
qua tranh ảnh...giúp trẻ diễn đạt lưu loát rõ ràng, đúng câu, đủ câu, góp phần phát triển nhân
cách trẻ.
2. Mô tả nội dung
Do trẻ mới rời gia đình đến lớp với cô với bạn, lúc này môi trường vui chơi, học tập và
sinh hoạt của trẻ rộng hơn, mọi sự vật hiện tượng xung quanh trẻ còn rất nhiều bỡ ngỡ và
mới lạ. Ngôn ngữ của trẻ tiến bộ nhanh hay chậm tùy thuộc vào điều kiện sống, quan hệ
giao tiếp với những người xung quanh đây là giai đoạn trẻ đang học bắt chước người lớn,
chính thời điểm này uốn nắn trẻ cách phát âm rõ ràng thông qua môn làm quen văn học (loại
truyện kể) ở trường mầm chủ yếu được thực hiện qua giờ hoạt động chung theo trình tự: trò
chuyện dẫn dắt vào câu chuyện; giáo viên kể diễn cảm; cùng trẻ đàm thoại về nội dung, tính
cách của nhân vật; thảo luận nhóm, đặt tên câu chuyện. Đây là thể loại mà giáo viên thường
xuyên lựa chọn nhất Tuy nhiên, như thế sẽ không phát huy hết khả năng phát triển ngôn ngữ
cho trẻ mà môn làm quen văn học mang lại. Bởi vì, ngoài hoạt động nêu trên, còn một số
thể loại khác nhưng ít được chú ý hơn như: làm quen văn học qua việc cho trẻ kể chuyện
sáng tạo, làm quen văn học qua góc thư viện, làm quen văn học qua hình thức đóng kịch…
đây cũng là những hình thức góp phần phát triển ngôn ngữ cho trẻ.
Từ đó làm xuất hiện khả năng tìm lời giải đáp hoặc trẻ sẽ tự ti không muốn tham gia
vào các hoạt động của lớp. Đó là động lực giúp tôi nghiên cứu, tổ chức thực hiện các giải
pháp giúp trẻ 3- 4 tuổi tham gia tốt hoạt động làm quen văn học tại lớp mình phụ trách.
2.1 Khảo sát
GV: Nguyễn Thị Mỹ An - Trường Mầm non 3 1/10
SKKN: Một số giải pháp giúp trẻ 3 – 4 tuổi phát triển ngôn ngữ thông qua hoạt động
làm quen Văn học tại lớp Mầm 2 trường Mầm Non 3
Việc rèn và hướng dẫn giúp trẻ 3 - 4 tuổi phát triển ngôn ngữ thông qua làm quen Văn
Học là rất quan trọng. Những ngày đầu trẻ đến trường, đến lớp còn rụt rè, một số trẻ nói,
phát âm sai do ảnh hưởng ngôn ngữ của người lớn. Một phần do phụ huynh vì bận việc hoặc
vì một lý do khách quan nào đó ít có thời gian trò chuyện hoặc nghe trẻ nói. Một số khác lại
được cha mẹ đáp ứng quá đầy đủ các nhu cầu mà trẻ không cần phải dùng lời để yêu cầu
hoặc xin phép...Tôi đã theo dõi, khảo sát và ghi nhận thực tế trên trẻ như sau:
STT Nội dung khảo sát Số trẻ Tỉ lệ
1 Trẻ phát âm đúng, to, rõ ràng, mạch lạc 25/30 83.3%
2Trẻ sử dụng từ ngữ linh hoạt, phong phú trong
giao tiếp. 15/30 50%
3Trẻ biết thể hiện ngôn ngữ, giọng điệu trong kể
chuyện sáng tạo và kể chuyện theo trí nhớ. 10/30 33.3%
4 Trẻ biết đọc thơ diễn cảm. 15/30 50%
5 Trẻ mạnh dạn trả lời câu hỏi của giáo viên. 15/30 16.6%
2.2 Nguyên nhân thực trạng
Nắm được đặc điểm tình hình của trường, của lớp tôi đang giảng dạy cũng như đặc
điểm cá nhân của từng trẻ. Bản thân tôi nhận thấy được những thuận lợi và khó khăn như
sau:
Thuận lợi:
- Luôn được sự quan tâm, hướng dẫn và chỉ đạo sâu sát về chuyên môn của các cấp
Lãnh đạo cùng BGH nhà trường.
- Cơ sở vật chất trường lớp khang trang; thiết bị đồ dùng, đồ chơi được bổ sung thường
xuyên và tương đối đầy đủ.
- Được sự tín nhiệm, quan tâm ủng hộ, phối hợp và hỗ trợ nhiệt tình của quý phụ
huynh về nguyên vật liệu mở để giáo viên làm đồ dùng đồ chơi cho trẻ.
- Đa số thích tham gia vào các hoạt động nghe cô kể vả thích được mô phỏng tính các
của nhân vật.
- Trẻ được tham dự nhiều hoạt động vui chơi, lễ hội của lớp, của trường,…từ đó trẻ
hứng thú trả lời, tự tin hơn khi tham gia vào các hoạt động.
Khó khăn:
- Qua quá trình giảng dạy ở lớp 3 - 4 tuổi tôi nhận thấy rằng ngôn ngữ của trẻ chưa
đồng đều. Khi giao tiếp, trẻ chưa thể hiện được đúng ngữ điệu, cử chỉ của lời nói, phát âm
còn ngọng, dùng từ chưa chính xác, diễn đạt chưa lôgic, câu từ chưa lưu loát, trẻ hay nói
lắp.
GV: Nguyễn Thị Mỹ An - Trường Mầm non 3 2/10
SKKN: Một số giải pháp giúp trẻ 3 – 4 tuổi phát triển ngôn ngữ thông qua hoạt động
làm quen Văn học tại lớp Mầm 2 trường Mầm Non 3
- Ở gia đình, bố mẹ đôi khi còn bận nhiều công việc, vẫn chưa chú trọng đến việc phát
triển ngôn ngữ cho trẻ, trẻ còn hay nói trống không, nói câu cụt, chưa thể hiện rõ ý hiểu của
mình.
- Đa số trẻ chưa qua lớp nhà trẻ, mới đến lớp lần đầu nên khả năng trả lời tròn câu trẻ
chưa đồng đều.
- Phụ huynh chưa dành nhiều thời gian để phối hợp với giáo viên rèn kỹ năng diễn đạt
cho trẻ cũng bị hạn chế.
2.3 Đề ra giải pháp
Trước những thuận lợi và khó khăn trên tôi đề ra một số giải pháp để thực hiện việc tổ
chức các nội dung, phương pháp giúp trẻ phát triển như sau:
- Bồi dưỡng nâng cao nhận thức, cung cấp cho trẻ những kiến thức, trí thức về thế giới
xung quanh trẻ.
- Tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lí của trẻ. Mở rộng hiểu biết và tích lũy vốn kinh nghiệm
cá nhân.
- Tạo môi trường cho trẻ làm quen với văn học.
- Tuyên truyền và kết hợp với phụ huynh trong việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ.
2.4 Những nội dung cần đạt
- Trẻ phát âm đúng, to, rõ ràng mạch lạc đạt 100% .
- Trẻ sử dụng từ ngữ linh hoạt, phong phú trong giao tiếp đạt 83%.
- Trẻ biết thể hiện ngôn ngữ, giọng điệu trong kể chuyện sáng tạo và kể chuyện theo trí
nhớ đạt 86%.
- Trẻ biết đọc thơ diễn cảm đạt 66.6%.
- Trẻ mạnh dạn trả lời câu hỏi của giáo viên đạt 66.6%.
III. CÁC GIẢI PHÁP THỰC HIỆN “SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM”
1. Bồi dưỡng nâng cao nhận thức, cung cấp cho trẻ những kiến thức, trí thức về
thế giới xung quanh trẻ.
Bản thân tôi là giáo viên mầm non phải không ngừng học tập, trao dồi nâng cao trình
độ, để tìm gia những phương pháp dạy học tích cực nhất, thu hút trẻ tập trung vào bài học,
và mang lại kết quả nhận thức cao nhất cho trẻ.
Tôi thường xuyên tham gia chơi cùng trẻ trong lớp. Đây là cơ hội cho tôi và trẻ được
trò chuyện với nhau phát triển khả năng giao tiếp của trẻ, suy nghĩ cảm giác thành lời khi
chơi với đồ vật.
Cụ thể: Tôi cho trẻ chơi ru em, mỗi nhóm ngồi 3 - 5 trẻ, mỗi trẻ ôm một con búp bê, tôi
nói trẻ: Ru em à ơi và lắc lư người, từ đó cũng làm cho trẻ gia tăng trí tưởng tượng và nâng
cao khả năng giao tiếp với mọi người xung quanh.
Dùng thủ thuật câu đố, thủ thuật để gợi mở cho trẻ, để trẻ hướng vào bài sắp học.
GV: Nguyễn Thị Mỹ An - Trường Mầm non 3 3/10
SKKN: Một số giải pháp giúp trẻ 3 – 4 tuổi phát triển ngôn ngữ thông qua hoạt động
làm quen Văn học tại lớp Mầm 2 trường Mầm Non 3
Cụ thể: Trong câu truyện: Ba chú lợn con tôi cho trẻ chơi trè chơi: ‘Kéo cưa lừa xẻ’ để
gây hứng thú cho trẻ.
Đối với những trẻ ngọng: Tôi cho trẻ nhắc lại những từ khó phát âm.
Cụ thể: Trẻ thường phát âm ngọng chữ “l” và “n” tụi phát âm trước cho trẻ phát âm sau
và yêu cầu trẻ phát âm lại cho chuẩn. Ngoài các hoạt động học tôi rèn cho trẻ phát âm đúng
ở mọi lúc mọi nơi.
Không chỉ bồi dưỡng nâng cao nhận thức cho cô, mà cũng cần cho trẻ được làm quen,
tiếp cận với những đồ dùng đồ chơi cô đã chuẩn bị, điều đó cũng giúp cho giáo viên nắm bắt
được sâu hơn tâm lý và sở thích của trẻ.
2. Tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lí của trẻ. Mở rộng hiểu biết và tích luỹ vốn kinh
nghiệm cá nhân.
Tôi tiến hành tìm hiểu đặc điểm tâm sinh lí của trẻ 3-4 tuổi để so sánh với trẻ 4-5 tuổi,
từ đó có biện pháp bồi dưỡng giáo dục trẻ 3-4 tuổi.
+ Đặc điểm phát âm:
- Ở độ tuổi này trẻ phát âm còn sai và đớt đôi khi bị lấp từ nghe không rõ, chính vì thế
mà giáo viên cần phát hiện những bé để thường xuyên trò chuyện hay tạo những câu chuyện
để trẻ phát âm được rõ,
+ Đặc điểm vốn từ:
- Vốn từ của trẻ tăng nhanh khoảng 1300 – 2000 từ. Nhưng trẻ sử dụng từ chưa được
chính xác, chưa phù với ngữ cảnh.
+ Đặc điểm ngữ pháp:
- Trẻ sử dụng câu đầy đủ hơn. Tuy nhiên trong một số trường hợp trẻ sử dụng từ vẫn
chưa thật chính xác. Chủ yếu trẻ vẫn sử dụng câu đơn mở rộng.
- Trẻ có khả năng kể lại chuyện và kể chuyện có trình tự logic.
3. Tạo môi trường cho trẻ làm quen với văn học.
3.1 .Hoạt động học
Trẻ chưa biết đọc nên việc tiếp thu trẻ còn hạn chế. Đòi hỏi giáo viên phải biết sử dụng
mọi sắc thái của ngữ điệu giọng và các phương pháp biểu cảm để đưa tác phẩm văn học đến
với trẻ một cách gần gũi nhất ,đơn giản nhất và dễ hiểu nhất khả năng diễn đạt của từng trẻ
để vào tiết dạy thơ, truyện tôi cần quan tâm nhiều đến cháu còn chậm vốn từ còn nghèo còn
ấp úng chưa diễn đạt được thành câu bằng cách gọi thường xuyên, gọi nhiều lần, trong tiết
học kể truyện, đọc thơ khuyến khích động viên trẻ theo nhiều hình thức: đọc thơ diễn đạt
lưu loát được thưởng trò chơi.
Bản thân tôi luôn tìm tòi, sưu tầm sách truyện, các họa báo, tạp chí cũ, tìm tòi cách
làm rối từ các nguyên liệu bỏ đi như vỏ chai, lõi cuộn chỉ, các mảnh vải vụn làm rối tay để
làm các nhân vật trong truyện phục vụ cho tiết học.
Để tạo hứng thú cho trẻ khi tham học động văn học thì việc tạo môi trường với các
nhân vật ngộ nghĩnh cho trẻ được làm quen là rất cần thiết. Tôi đã sử dụng những chiếc môi
nhựa trắng để làm khuôn mặt của cô gái, dùng những sợi len tết thành những bím tóc .....
GV: Nguyễn Thị Mỹ An - Trường Mầm non 3 4/10
SKKN: Một số giải pháp giúp trẻ 3 – 4 tuổi phát triển ngôn ngữ thông qua hoạt động
làm quen Văn học tại lớp Mầm 2 trường Mầm Non 3
Phát triển ngôn ngữ cho trẻ thông qua việc cho trẻ kể lại chuyện và tập đóng kịch
Cụ thể: Qua tiết kể chuyện cho trẻ nghe ngoài trên tiết học, trẻ được biết thêm nhiều
từ ngữ mới, qua biểu cảm sắc thái của tác phẩm văn học, giáo viên sử dụng để giải thích từ
khó hoặc dẫn dắt trẻ cùng đàm thoại về nội dung câu chuyện. Tránh sử dụng quá nhiều từ
khó vừa không cần thiết vừa phân tán sự chú ý của trẻ.
+ Chẳng hạn chuyện Cóc kiện trời – Chủ điểm Thời tiết và nước cô giải thích từ “hạn
hán”: do nắng nóng kéo dài, trời không mưa làm cho đất đai khô, nứt nẻ…
Có nhiều cách để dẫn dắt trẻ vào câu chuyện, một trong số đó là đàm thoại giới thiệu
tác phẩm. Thông thường, giáo viên chọn một tình tiết trong tác phẩm để giới thiệu vào bài.
Ngoài ra tôi còn làm đoạn phim về các con vật kết hợp với nhạc đệm rất hứng thú làm cho
trẻ nhớ lời thoại của các nhân vật trong truyện.
+ Chuyện Chú vịt xám – Chủ điểm động vật – cô nói: “Có một vịt không nhớ lời mẹ
dăn” Giáo viên ngưng giọng chút ít rồi hỏi trẻ: “Các con đoán xem chuyện gì sẽ xảy ra? Sau
khi cho trẻ tự do phỏng đoán trong giây lát cô nói tiếp: “ Để biết điều gì xẩy ra, các con
nghe cô kể câu chuyện Chú vịt sám nhé!”. Trẻ sẽ háo hức mong chờ được nghe cô kể để
biết được điều gì sẽ xảy ra.
Qua cách làm quen như vậy, trẻ biết nhận xét, đánh giá về đặc điểm tính cách của các
nhân vật thông qua ngôn ngữ nói của mình. Bên cạnh việc kể chuyện cho trẻ nghe và cho trẻ
xem băng truyện, tôi còn chú ý đến việc giúp trẻ ghi nhớ cốt truyện với nội dung và các tình
tiết chính, các nhân vật chính của câu chuyện thông qua hệ thống câu hỏi, nhắc trẻ logic của
câu chuyện, mối quan hệ và tác động của các nhân vật.
Qua việc sử dụng chiếc điện thoại để quay phim và ghi âm giọng kể của trẻ tôi thấy
được hiệu quả rõ ràng trẻ hào hứng tham gia được tập kể chuyện và đóng kịch hơn, trẻ biết
chau chuốt lời nói của nhân vật và nhập vai tốt hơn. Sau khi trẻ xem các vở kịch mà trẻ
đóng tôi cho trẻ nhận xét đánh giá giọng kể của các bạn trong lớp.
Phát triển ngôn ngữ thông qua việc dạy trẻ đọc thơ diễn cảm
Nhiệm vụ phát triển ngôn ngữ là một nhiệm vụ có tầm quan trọng hàng đầu ở các lứa
tuổi, nó đặc biệt quan trọng trong quá trình tổ chức hoạt động dạy trẻ đọc thơ diễn cảm cho
trẻ em ở lứa tuổi mầm non. Đó là một trong những phương pháp rèn luyện phát triển ngôn
ngữ nói cho trẻ. Khi đọc thuộc lòng thơ trẻ sẽ làm cho ngôn ngữ của mình thêm sinh động,
uyển chuyển, biểu cảm giúp trẻ thể hiện tình cảm, suy nghĩ của tác giả.
Nhận thấy rõ được tầm quan trọng của việc phát triển ngôn ngữ thông qua việc dạy trẻ
đọc thơ diễn cảm tôi luôn tìm tòi những phương pháp biện pháp tốt nhất để trẻ phát âm và
diễn đạt được mạch lạc.
Với lứa tuổi này tôi chọn các bài thơ có sắc thái khác nhau: êm dịu, nhẹ nhàng, vui vẻ
hóm hỉnh...nhằm giúp trẻ cảm nhận cái hay, cái đẹp trong ngôn ngữ tiếng việt và trong cuộc
sống, giúp trẻ phát triển đời sống tình cảm.
Để trẻ cảm thụ tốt bài thơ, nên trò chuyện với trẻ về nội dung bài thơ, giải thích nghĩa
của môt số từ, ý của các câu thơ, vẻ đẹp của các câu thơ mô tả, kết hợp với tranh minh họa
hoặc làm các động tác minh họa. Tôi đọc cho trẻ nghe nhiều lần, đọc thơ theo cá nhân, theo
nhóm, luyện tập cách đọc diễn cảm.
GV: Nguyễn Thị Mỹ An - Trường Mầm non 3 5/10