I
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ NHƯ QUỲNH
GIÁO DỤC NHẬN THỨC XÃ HỘI
CHO TRẺ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỈ 5-6 TUỔI
THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
Ở TRƯỜNG MẦM NON HÒA NHẬP
Chuyên ngành Giáo dục đặc biệt
Mã số: 9.14.01.18
TÓM TẮT LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Hà Nội, 2025
II
Công trình được hoàn thành tại:Trường Đại Học Sư Phạm Hà Nội
Người hướng dẫn khoa học: GS. TS. Phạm Công Khanh
TS. Hoàng Thị Nho
Phản biện 1: GS.TS. Nguyễn Thị Hoàng Yến. Học viện quản lí giáo dục.
Phản biện 2: PGS.TS Bùi Thị Lâm. Trường ĐHSP Hà Nội.
Phản biện 3: TS. Nguyễn Thị Kim Hoa. Viện Khoa học giáo dục Việt Nam
Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Trường họp tại
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội vào hồi 08 giờ 00 ngày 29 tháng 5 năm 2025
1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Xu hướng đưa trẻ khuyết tật học hòa nhập đang được các nước trên thế giới, trong đó có
Việt Nam quan tâm và thúc đẩy phát triển. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của GDHN trong
quá trình CTS trẻ có khuyết tật, cần sự phối hợp thực hiện của các lực lượng, ngành nghề có liên
quan.
Trẻ RLPTK có những khiếm khuyết trong tương tác giao tiếp xã hội; hành vi sở thích hạn
hẹp, định hình, rập khuôn; khó khăn trong ngôn ngữ; đặc biệt là khả năng nhận biết, thấu hiểu
cảm xúc của người khác. Để trẻ có thể hòa nhập an toàn và hiệu quả, cần tổ chức GDNTXH để
trẻ hiểu được cảm xúc của người khác, nhận ra cảm xúc và biết ứng xử phù hợp với các tình
huống.
Nhận thức xã hội được hình thành khi cá nhân biết quan tâm đến cảm xúc của người khác,
bao gồm sự đồng cảm, thiết lập ranh giới cảm xúc. Đồng thời phải qua sự rèn luyện, uốn nắn,
thực hành, trải nghiệm trong môi trường giáo dục thực tiễn. Vì vậy HĐTN là con đường chính
yếu, cần được tổ chức dưới nhiều hình thức giáo dục kích thích thị giác, thu hút trẻ tập trung, tư
duy phản biện, tương tác giao tiếp xã hội và nhận diện hành vi không phù hợp, tự tin học hỏi,
quan tâm, chia sẻ đến người thân và bạn bè, dần biết thiết lập những cảm xúc, hành vi tương tác,
ứng xử với nhau.
GDHN tại trường MNHN đòi hỏi GV phải nắm bắt được những đặc điểm cơ bản của trẻ
RLPTK như: đặc điểm NTXH. Ngoài ra GV cần nhận thức đầy đủ mục tiêu, nội dung, phương
pháp, cách thức tổ chức, kiểm tra đánh giá để tổ chức hoạt động GDNTXH phù hợp. Đồng thời
biết hợp tác với các chuyên gia GDĐB, lực lượng hỗ trợ để hướng dẫn CMT tổ chức GD NTXH,
giúp trẻ được tiếp nhận dịch vụ GD bình đẳng, mục tiêu GD phù hợp, đúng hướng, giúp trẻ biết
sống độc lập và trở thành những người có đóng góp hữu ích cho xã hội.
Trên thế giới và Việt Nam đã có những nghiên cứu về GD NTXH thông qua HĐTN, chỉ
ra những phương pháp, biện pháp, cách thức tổ chức hoạt động GD NTXH cho trẻ RLPTK 5-6
tuổi thông qua HĐTN mang tính thực tiễn, gần gũi với cuộc sống hàng ngày của trẻ. Tuy nhiên
chưa thấy có nghiên cứu nào chỉ rõ nội dung, hình thức HĐTN, công cụ đánh giá xác định đặc
điểm hành vi đặc trưng của trẻ đối với NTXH. Vì vậy chúng tôi chọn đề tài: “GDNTXH cho trẻ
RLPTK 5-6 tuổi thông qua HĐTN ở trường MNHN” để nghiên cứu.
2. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và khảo sát thực trạng GD NTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi
ở trường MNHN, luận án đề xuất biện pháp tổ chức HĐTN nhằm phát triển NTXH phù hợp với
đặc điểm của trẻ. Đồng thời, thúc đẩy sự phối hợp giữa gia đình, nhà trường và cộng đồng trong
quá trình can thiệp. Từ đó, giúp trẻ hình thành các năng lực NTXH cần thiết để chuyển tiếp lớp
1 hòa nhập hiệu quả.
3. Đối tượng và khách thể nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Quá trình GD NTXH thông qua HĐTN cho trẻ RLPTK 5-6
tuổi ở trường MNHN.
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Biện pháp GD NTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua
HĐTN ở trường MNHN.
4. Giả thuyết khoa học
Hiện nay, các trường MNHN đã triển khai GD NTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi. Tuy nhiên,
kết quả GD chưa đạt được hiệu quả như kì vọng. Một trong những nguyên nhân là do: việc tổ chức
HĐTN ở trường MNHN trong quá trình GD NTXH còn hạn chế, chưa được thiết kế và triển khai
một cách có hệ thống, khoa học và phù hợp với đặc điểm riêng của trẻ RLPTK 5-6 tuổi. Nếu các
biện pháp GD NTXH được đề xuất và áp dụng một cách khoa học, phù hợp với đặc điểm tâm sinh
lí của trẻ, được triển khai thông qua HĐTN gắn với các chủ đề gần gũi trong thực tiễn, môi trường
học tập phong phú, có hướng dẫn cụ thể để trẻ nhận biết, phản hồi các tình huống xã hội, đúc kết
kinh nghiệm và thể hiện cảm xúc phù hợp, thì năng lực NTXH của trẻ sẽ được nâng cao, góp phần
2
cải thiện hiệu quả GD toàn diện cho trẻ.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lí luận về GDNTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua HĐTN ở
trường MNHN.
5.2. Nghiên cứu thực trạng GDNTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua HĐTN ở trường
MNHN.
5.3. Đề xuất và thực nghiệm các biện pháp GD NTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua
HĐTN ở trường MNHN.
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn nghiên cứu
6.1.1. Nội dung nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu lí luận, thực trạng và các biện
pháp GDNTXH của GV, CM trẻ thông qua HĐTN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi như: hoạt động có
chủ đích, hoạt động vui chơi, hoạt động sinh hoạt hàng ngày, hoạt động ngoài trời và khám phá
thế giới xung quanh.
6.1.2. Địa bàn nghiên cứu: Đề tài nghiên cứu thực trạng tại 30/125 trường MNHN trên
địa bàn Tp. Hồ Chí Minh và tiến hành thực nghiệm tại trường MN Mặt Trời Nhỏ 2.
6.1.3. Đối tượng nghiên cứu: nghiên cứu nhóm trẻ RLPTK 5–6 tuổi mức độ nhẹ theo
tiêu chuẩn chẩn đoán DSM-5 (American Psychiatric Association, 2013). Nhóm trẻ này có khả
năng: sử dụng ngôn ngữ ở mức cơ bản để giao tiếp; tham gia vào các hoạt động nhóm với sự hỗ
trợ từ GV trong môi trường phù hợp; có khả năng tuân thủ một số yêu cầu đơn giản trong HĐTN;
tương tác xã hội ở mức độ nhất định và không kèm theo khuyết tật trí tuệ nặng hoặc rối loạn
hành vi nghiêm trọng.
6.2. Khách thể khảo sát: Khảo sát 450 khách thể GV trực tiếp làm việc với trẻ, 30 CBQL
và 10 CM, quan sát 10 trẻ RLPTK 5-6 tuổi
6.3. Địa điểm, thời gian nghiên cứu thực nghiệm: Thực nghiệm sư phạm được thực hiện
trên 6 trẻ RLPTK 5-6 tuổi ở Trường MN Mặt Trời Nhỏ 2 (quận Tân Phú, Thành phố Hồ Chí
Minh).
Thời gian: Vòng 1 từ 11/9 đến 06/10/2023; Vòng 2 từ 09/10 đến 29/12/2023
7.1. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp tiếp cận: Đề tài vận dụng các nguyên tắc tiếp cận: GD hoà nhập, hoạt
động, phát triển, cá biệt hoá, thực tiễn, tích hợp, trải nghiệm.
7.1. Phương pháp nghiên cứu
7.1.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận: Phân tích, tổng hợp, khái quát hóa, cụ thể
hóa các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước để xây dựng cơ sở lí luận của đề tài.
7.1.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: quan sát, phỏng vấn, điều tra bằng bảng
hỏi, nghiên cứu hồ sơ, chuyên gia, nghiên cứu biểu hiện, nghiên cứu sản phẩm hoạt động giáo
dục, tổng kết kinh nghiệm giáo dục, thực nghiệm sư phạm.
7.1.3. Phương pháp thống kê toán học: Xử lí kết quả nghiên cứu
8. Những luận điểm bảo vệ
Môi trường GD, nội dung HĐTN và khả năng phối kết hợp các lực lượng GD là nhân tố
quyết định đến sự thành công trong GDNTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua HĐTN
Để đáp ứng mục tiêu GDNTXH thông qua HĐTN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi ở trường
MNHN, cần phải đảm bảo nội dung chương trình trải nghiệm, khả năng thực hiện tích hợp những
nội dung trải nghiệm phù hợp với từng đối tượng trẻ RLPTK, biết quan tâm, quan sát, đánh giá
về sự phát triển nhận thức của trẻ để có sự điều chỉnh về nội dung hoạt động, thời lượng trò chơi
phù hợp, đổi mới về phương pháp giáo dục cũng như phương tiện giáo dục.
9. Đóng góp mới của luận án
9.1. Đóng góp về mặt lí luận:
Làm rõ và góp phần làm phong phú cơ sở lí luận về hoạt động GDNTXH cho trẻ RLPTK
5-6 tuổi thông qua HĐTN.
3
Chỉ rõ đặc điểm, mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức, kiểm tra đánh giá và nguyên
tắc, quy trình GDNTXH thông qua trải nghiệm trong trường MN hòa nhập. Đồng thời chỉ ra mối
quan hệ, các yếu tố ảnh hưởng tới quá trình GDNTXH ở trường MN
9.2. Đóng góp về mật thực tiễn
Cung cấp tư liệu thực trạng GDNTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua HĐTN ở trường
MNHN.
Đề xuất các biện pháp giáo dục đáp ứng các yêu cầu phát triển khả năng nhận biết cảm
xúc, định hướng hành vi để trẻ RLPTK 5-6 tuổi có thể hòa nhập.
Các biện pháp đề xuất là cơ sở cho những hướng dẫn các HĐTN cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi
ở môi trường hòa nhập tại Thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam.
11. Cấu trúc của luận án
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Khuyến nghị, Tài liệu tham khảo luận án gồm có 03
chương:
Chương 1: Tổng quan và cơ sở lí luận về GD NTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua HĐTN
ở trường MNHN.
Chương 2: Cơ sở thực tiễn GD NTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua HĐTN ở các trường
MNHN.
Chương 3: Biện pháp GD NTXH cho trẻ RLPTK 5-6 tuổi thông qua HĐTN ở trường MNHN
và thực nghiệm sư phạm
Chương 1
TỔNG QUAN VÀ CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA GIÁO DỤC NHẬN THỨC XÃ HỘI CHO
TRẺ RLPTK 5-6 TUỔI THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM Ở TRƯỜNG
MẦM NON HOÀ NHẬP
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
1.1.1. Nghiên cứu về GDNTXH cho trẻ em
Thứ nhất, các nghiên cứu về GDNTXH trên thế giới và Việt Nam chỉ ra rằng GDNTXH
là quá trình liên tục khởi nguồn từ kinh nghiệm, bao gồm các tương tác giữa con người với nhau,
với môi trường, là quá trình phản hồi thông qua miêu tả phương thức học tập chuyển đổi động
lực, cảm giác từ những kinh nghiệm rời rạc từ trước thành hành động có mục tiêu ở cấp độ cao
hơn. Hành vi bị ảnh hưởng trực tiếp từ môi trường giáo dục qua sự tương tác của trẻ với môi
trường xung quanh.
Thứ hai: Thúc đẩy NTXH và tình cảm của học sinh sẽ trang bị cho trẻ những kĩ năng tư
duy rõ ràng, mạch lạc, năng lực xã hội và giảm thiểu các hành vi rủi ro, phát triển đạo đức lành
mạnh trong các mối quan hệ xung quanh, giúp trẻ em hòa thuận với nhau, về lâu dài có thể giúp
ngăn ngừa bạo lực, lạm dụng ma túy và định kiến. Đồng thời phát triển cho trẻ sự tự tin, tự lực;
nhận biết và thể hiện cảm xúc, tình cảm phù hợp với con người, sự vật, hiện tượng xung quanh;
nhận ra và ứng xử phù hợp với các hành vi và quy tắc xã hội và các dạng cảm xúc cơ bản là lo
lắng, sợ hãi, căng thẳng, choáng ngộp và buồn bã.
Thứ ba, trẻ RLPTK là chủ thể của quá trình giáo dục, cần có phương pháp, phương tiện
hỗ trợ phù hợp với đặc điểm khiếm khuyết của trẻ, đồng thời cần tiến hành điều chỉnh môi trường
để kích thích trẻ tham gia, sắp xếp lớp học khoa học, có bảng biểu chỉ dẫn để trẻ độc lập trải
nghiệm. Bên cạnh đó, GV cần phải tạo được bầu không khí tâm lí thoải mái, yên tâm để trẻ sẵn
sàng hoạt động chung với bạn.
Thứ tư, GDNTXH có thể thực hiện thông qua tranh ảnh, chữ viết, trò chơi đóng vai, văn
học đa văn hóa, các buổi thảo luận, môi trường giả định, học tập trực tuyến, kiến thức kĩ thuật
số, môi trường ảo 3D, thiết bị di di động, tham quan dã ngoại nhằm phát triển năng lực xã hội
và cảm xúc cho trẻ, kĩ năng học tập trong nhóm, cộng đồng và thúc đẩy trẻ tham gia tích cực để
hướng tới học tập và hợp tác.
Thứ năm, cần có các phương pháp, mô hình, cách thức thực hiện để đánh giá đo lường
