Giáo trình Bệnh phổi và lao: Phần 1

Chia sẻ: Thangnamvoiva Thangnamvoiva | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:65

Thêm vào BST

Báo xấu

118
lượt xem 19
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Cuốn giáo trình "Bệnh phổi và lao" và lao do Học viện Quân y biên soạn có cấu trúc gồm 4 phần. Phần 1 giáo trình giới thiệu các kiến thức cơ sở bệnh hô hấp, bao gồm các bài viết về triệu chứng học lâm sàng và cận lâm sàng cơ bản của bệnh hô hấp. Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Bệnh phổi và lao: Phần 1

häc viÖn qu©n y Bé m«n lao vµ bÖnh phæi BÖnh phæi vµ lao  nhµ xuÊt b¶n qu©n ®éi nh©n d©n hµ Néi - 2001
häc viÖn qu©n y Bé m«n lao vµ bÖnh phæi BÖnh phæi vµ lao gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y ®¹i häc cña häc viÖn qu©n y nhµ xuÊt b¶n qu©n ®éi nh©n d©n hµ Néi - 2002
nhµ xuÊt b¶n mong ®îc b¹n ®äc gãp ý kiÕn phª b×nh héi ®ång duyÖt s¸ch cña häc viÖn qu©n y ThiÕu tíng : gs.ts.Ph¹m Gia Kh¸nh Gi¸m ®èc Häc viÖn Qu©n y - Chñ tÞch §¹i t¸ : bs. Hµ V¨n Tuú Phã gi¸m ®èc Häc viÖn Qu©n y - Phã chñ tÞch §¹i t¸ : pgs.ts. NguyÔn V¨n Nguyªn Phã gi¸m ®èc Häc viÖn Qu©n y - ñy viªn §¹i t¸ : pgs.ts.Vò ®øc Mèi Phã gi¸m ®èc Häc viÖn Qu©n y - ñy viªn §¹i t¸ : PGS.TS. Lª B¸ch Quang Phã gi¸m ®èc Häc viÖn Qu©n y - ñy viªn §¹i t¸ : PGS.TS. §Æng Ngäc Hïng Gi¸m ®èc BÖnh viÖn 103 - ñy viªn §¹i t¸ : PGS.TS NguyÔn V¨n Mïi Phã gi¸m ®èc BÖnh viÖn 103 - ñy viªn §¹i t¸ : BS. TrÇn Lu ViÖt Trëng phßng Th«ng tin Khoa häc C«ng nghÖ M«i trêng - ñy viªn Trung t¸ : BS. NguyÔn V¨n CHÝnh Trëng ban biªn tËp - Th ký 61 - 616 V.3 73 - 2001 Q§ND - 2001
Chñ biªn: TS. NguyÔn Xu©n TriÒu Chñ nhiÖm Bé m«n Lao vµ BÖnh phæi - Häc viÖn Qu©n y Tham gia biªn so¹n: Ths. §ç Ch©u Hïng Gi¶ng viªn chÝnh TS. §ång Kh¾c Hng Chñ nhiÖm khoa - Gi¶ng viªn chÝnh Ths. NguyÔn Xu©n Minh Phã chñ nhiÖm khoa - Gi¶ng viªn TS. §ç QuyÕt Phã chñ nhiÖm bé m«n - Gi¶ng viªn TS. NguyÔn §×nh TiÕn Gi¶ng viªn, Phã chñ nhiÖm khoa phæi - BÖnh viÖn Trung ¬ng qu©n ®éi 108 TS. NguyÔn Xu©n TriÒu Chñ nhiÖm bé m«n - Gi¶ng viªn chÝnh
Lêi giíi thiÖu §ÓQu©n ®¸p øng nhu cÇu hiÖn nay cho c¸c häc viªn cña Häc viÖn y, tËp thÓ gi¶ng viªn Bé m«n Lao vµ BÖnh phæi ®· biªn so¹n cuèn bÖnh phæi vµ lao, do TS. NguyÔn Xu©n TriÒu lµm chñ biªn. Néi dung cuèn s¸ch gåm 4 phÇn: - PhÇn I: C¬ së bÖnh h« hÊp. Gåm c¸c bµi viÕt vÒ triÖu chøng häc l©m sµng vµ cËn l©m sµng c¬ b¶n cña bÖnh h« hÊp. - PhÇn II: BÖnh häc h« hÊp. ViÕt vÒ nh÷ng bÖnh chÝnh vµ thêng gÆp cña c¬ quan h« hÊp. - PhÇn III: BÖnh lao phæi. Gåm mét sè bµi c¬ b¶n vÒ lao phæi, ®îc viÕt theo qui ®Þnh cña ch¬ng tr×nh ®µo t¹o t¹i Häc viÖn Qu©n y. - PhÇn IV: Thùc hµnh bÖnh phæi vµ lao. Gåm mét sè bµi thùc hµnh c¬ b¶n vÒ h« hÊp, gióp cho häc viªn khi thùc hµnh bÖnh viÖn. Cuèn s¸ch viÕt theo ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y cña Häc viÖn Qu©n y, cho ®èi tîng ®µo t¹o ®¹i häc, víi tÝnh c¬ b¶n, hÖ thèng vµ cËp nhËt. Chóng t«i tr©n träng giíi thiÖu tËp gi¸o tr×nh nµy víi toµn thÓ b¹n ®äc. Gi¸m ®èc Häc viÖn Qu©n y ThiÕu tíng : GS.TS. Ph¹m Gia Kh¸nh
Lêi nãi ®Çu t Ëp gi¸o tr×nh nµy lµ sù cè g¾ng cña tËp thÓ c¸c gi¶ng viªn Bé m«n Lao vµ BÖnh phæi, nh»m gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng gi¶ng d¹y, ®ång thêi ®Ó kÞp thêi phôc vô cho c¸c häc viªn qu©n y. BÖnh h« hÊp hiÖn nay ®ang lµ mét vÊn ®Ò réng vµ khã. Kinh nghiÖm biªn so¹n cßn Ýt. Tuy nhiªn, bé m«n còng ®· chó ý tr×nh bµy nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n vÒ lý thuyÕt vµ thùc hµnh bÖnh lao vµ bÖnh phæi, n»m trong ch¬ng tr×nh ®¹i häc; ®îc viÕt víi tÝnh chÊt ng¾n gän, c¬ b¶n, dÔ hiÓu, nh»m ®¸p øng cho ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc hiÖn nay. V× thêi gian h¹n chÕ vµ còng lµ lÇn ®Çu biªn so¹n, cho nªn kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt, mong b¹n ®äc hÕt søc th«ng c¶m. Chóng t«i rÊt mong c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ b¹n ®äc ®ãng gãp nhiÒu ý kiÕn ®Ó lÇn t¸i b¶n sau ®îc hoµn chØnh h¬n. Nh©n dÞp nµy, chóng t«i xin c¶m ¬n Ban gi¸m ®èc Häc viÖn Qu©n y, ban biªn tËp gi¸o tr×nh vµ c¸c phßng, khoa ban trong Häc viÖn ®· gióp ®ì in Ên tËp gi¸o tr×nh nµy. §ång thêi, chóng t«i xin bµy tá lêi c¶m ¬n GS.TS. Bïi Xu©n T¸m; PGS.TS. TrÇn V¨n S¸ng; PGS.TS. TrÇn ThÞ Dung ®· ®ãng gãp nhiÒu ý kiÕn quÝ b¸u cho néi dung cuèn s¸ch nµy. Chñ biªn TS. NguyÔn Xu©n TriÒu
Danh môc nh÷ng ch÷ viÕt t¾t CNHH : Chøc n¨ng h« hÊp. TCYTTG : Tæ chøc Y tÕ thÕ giíi. AFB : Acide fast bacillie: trùc khuÈn kh¸ng axÝt. DOTS : Directly observed treatment sort-cours: ®iÒu trÞ ng¾n h¹n cã MMMMMNMM kiÓm so¸t trùc tiÕp. COPD : Chronic obstructive pulmonary disease: BÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh. ( BPTNMT ). CT : Conventional tomography: chôp c¾t líp qui íc. CT-scan : Computed tomography scanner: chôp c¾t líp vi tÝnh. HRCT : Hight resolution computed tomography: chôp c¾t líp vi tÝnh ®é MMMMMNM.Mph©n gi¶i cao. PCR : Polymerase chain reaction: ph¶n øng chuçi polymerase. ELISA : Enzyme linked immuno sorbent assay: kü thuËt miÔn dÞch g¾n men. BC : B¹ch cÇu. N : Neutrophil: b¹ch cÇu trung tÝnh. E : Eosinophil: b¹ch cÇu ¸i toan. L : B¹ch cÇu limph«. VSS : Vitesse de sedimentation sanguine: tèc ®é l¾ng m¸u.
bÖnh phæi vµ lao gi¸o tr×nh gi¶ng d¹y ®¹i häc cña häc viÖn qu©n y môc lôc Trang PhÇn I : c¬ së bÖnh h« hÊp 13 Kh¸m l©m sµng c¬ quan h« hÊp TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 13 TriÖu chøng c¬ n¨ng vµ c¸c tiÕng bÖnh lý khi nghe phæi TS. §ç QuyÕt 19 C¸c héi chøng h« hÊp TS. NguyÔn §×nh TiÕn 32 TS. §ç QuyÕt Th¨m dß th«ng khÝ phæi vµ c¸c héi chøng rèi lo¹n chøc n¨ng h« hÊp TS. NguyÔn §×nh TiÕn 44 C¸c ph¬ng ph¸p X quang lång ngùc TS. §ång Kh¾c Hng 49 PhÇn II : BÖnh häc h« hÊp 55 Viªm phÕ qu¶n cÊp TS. §ç QuyÕt 55 Viªm phÕ qu¶n m¹n tÝnh TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 58 KhÝ phÕ thòng TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 62 Kh¸i niÖm bÖnh phæi t¾c nghÏn m¹n tÝnh TS. NguyÔn §×nh TiÕn 66 Hen phÕ qu¶n TS. NguyÔn §×nh TiÕn 69 Viªm phæi cÊp tÝnh TS. §ång Kh¾c Hng 73 Gi·n phÕ qu¶n TS. §ç QuyÕt 84 ¸p xe phæi TS. §ç QuyÕt 86 Ung th phæi TS. §ång Kh¾c Hng 89 Trµn dÞch mµng phæi thanh t¬ Th.s. §ç Ch©u Hïng 94 Trµn khÝ mµng phæi TS. NguyÔn §×nh TiÕn 97 PhÇn III : BÖnh lao phæi 101 BÖnh sinh lao phæi TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 101 L©m sµng lao phæi TS. §ång Kh¾c Hng 105 ChÈn ®o¸n lao phæi TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 110 §iÒu trÞ lao phæi TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 116 CÊp cøu ho ra m¸u Th.s. NguyÔn Xu©n Minh 120 Lao h¹ch b¹ch huyÕt ngo¹i vi TS. NguyÔn §×nh TiÕn 124 PhÇn IV : Thùc hµnh bÖnh phæi vµ lao 127 C¸ch lµm bÖnh ¸n h« hÊp TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 127 BÖnh ¸n minh häa TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 130 Qui tr×nh chäc hót dÞch mµng phæi TS. §ç QuyÕt 134 Qui tr×nh chäc hót khÝ mµng phæi TS. §ång Kh¾c Hng 136 Ph¬ng ph¸p ®äc X quang phæi TS. NguyÔn Xu©n TriÒu 138 Giíi thiÖu ch¬ng tr×nh chèng lao quèc gia TS. §ång Kh¾c Hng 144
Tµi liÖu tham kh¶o 149 PhÇn I c¬ së bÖnh h« hÊp Kh¸m l©m sµng c¬ quan h« hÊp Kh¸m l©m sµng c¬ quan h« hÊp lµ ph¬ng ph¸p ®¬n gi¶n, ®Ó ®¸nh gi¸ sù ho¹t ®éng cña c¬ quan h« hÊp, ®Ó ph¸t hiÖn c¸c t×nh tr¹ng bÖnh lý h« hÊp, ®Ó cã híng lµm c¸c xÐt nghiÖm cËn l©m sµng, gióp cho chÈn ®o¸n vµ tiªn lîng ®îc chÝnh x¸c. 1. T thÕ ngêi bÖnh. Tèt nhÊt lµ t thÕ ngåi, còng cã thÓ kh¸m ë t thÕ ®øng hoÆc n»m. Ngêi bÖnh cëi ¸o, ®Ó lé râ nöa trªn cña c¬ thÓ, ®ång thêi ph¶i ë t thÕ nghØ ng¬i, kh«ng co cøng c¸c c¬ thµnh ngùc. Nh¾c ngêi bÖnh thë ®Òu b»ng mòi, kh«ng thë b»ng miÖng. NÕu kh¸m vïng tríc ngùc vµ lng th× hai tay ®Ó bu«ng thâng, kh¸m vïng n¸ch vµ m¹n sên, hai tay cã thÓ «m lªn g¸y. NÕu ngêi bÖnh kh«ng ngåi ®îc cã thÓ kh¸m ë t thÕ n»m ngöa hoÆc n»m nghiªng. 2. Kh¸m toµn th©n. Trong kh¸m c¬ quan h« hÊp bao giê còng ph¶i kÕt hîp víi kh¸m toµn th©n. V× c¸c bÖnh lý cña c¬ quan h« hÊp thêng cã liªn quan vµ biÓu lé ë toµn th©n (vÎ mÆt, m«i, mòi, m¾t...) - Da vµ niªm m¹c tÝm t¸i thêng gÆp trong bÖnh phæi vµ tim cã thiÕu oxy. Phï vµ tÝm cã thÓ gÆp trong bÖnh t©m phÕ m¹n. Khã thë, m«i hång vµ ph¶i chóm m«i ®Ó thæi ra, gÆp trong bÖnh khÝ phÕ thòng ®a tuyÕn nang. TuÇn hoµn bµng hÖ ë ngùc gÆp trong u trung thÊt.
- Ngãn tay vµ ngãn ch©n dïi trèng ë c¸c møc ®é kh¸c nhau, thêng gÆp trong c¸c bÖnh nung mñ m¹n tÝnh nh: ¸p xe phæi, mñ mµng phæi, hoÆc bÖnh tim bÈm sinh, héi chøng Pierre Mari... - H¹ch thîng ®ßn còng cã thÓ lµ h¹ch cña ung th phæi. H¹ch hai bªn cæ cã thÓ lµ h¹ch lao. H×nh 1: C¸c møc ®é cña ngãn tay dïi trèng. H×nh 2: Ngãn dïi trèng. 3. Ph©n khu lång ngùc. 3.1. PhÝa tríc: ngùc ®îc giíi h¹n bëi 3 ®êng: - §êng gi÷a øc: ®i chÝnh gi÷a x¬ng øc. - §êng c¹nh øc: ®i tõ khíp øc - ®ßn, däc bê ngoµi x¬ng øc. - §êng gi÷a ®ßn: ®i th¼ng tõ ®iÓm gi÷a x¬ng ®ßn xuèng. PhÇn tríc trªn cña ngùc cã: hâm øc, hè trªn ®ßn, hè díi ®ßn. §©y lµ n¬i ph¸t hiÖn sù rót lâm khi khã thë. C¸c khoang liªn sên, ®Õm thø tù tõ trªn xuèng. Tõ khíp øc sên I lÇn t×m ra x¬ng sên I. Díi x¬ng sên I lµ kho¶ng liªn sên I. Tõ ®ã t×m ra c¸c kho¶ng liªn sên kh¸c.
H×nh 3: C¸c ®êng giíi h¹n trªn thµnh ngùc. 3.2. PhÝa sau: ®îc giíi h¹n bëi 3 ®êng: - §êng gi÷a cét sèng. - §êng bªn däc bê trong 2 x¬ng b¶ vai. - §êng ngang qua gai x¬ng b¶ vai vµ ®êng liªn mám x¬ng b¶ vai. C¸c ®êng nµy chia lng ra 3 vïng: + Vïng trªn gai (trªn vai): t¬ng øng víi ®Ønh phæi. + Vïng liªn b¶ cét sèng: t¬ng øng víi rèn phæi. + Vïng díi vai: t¬ng øng víi ®¸y phæi.
H×nh 4: C¸c ®êng giíi h¹n trªn thµnh ngùc phÝa sau 3.3. PhÝa bªn: cã 3 ®êng: - §êng n¸ch tríc: ch¹y ë bê tríc hè n¸ch trïng víi bê ngoµi c¬ ngùc to. - §êng n¸ch gi÷a: ch¹y tõ ®Ønh hè n¸ch xuèng. - §êng n¸ch sau: ch¹y däc bê sau hè n¸ch trïng víi bê ngoµi c¬ lng to. H×nh 5: C¸c ®êng giíi h¹n trªn thµnh ngùc phÝa bªn. 4. ®èi chiÕu cña phæi lªn thµnh ngùc. 4.1. §¸y phæi: - Bªn tr¸i: giíi h¹n bëi mét ®êng ®i tõ sôn sên VI, däc bê trªn x¬ng sên VII ®i xuèng c¾t x¬ng sên VIII ë ®êng n¸ch gi÷a, c¾t
x¬ng sõ¬n IX ë ®êng n¸ch sau, c¾t x¬ng sên XI khi tíi cét sèng. - Bªn ph¶i: giíi h¹n cña ®¸y phæi còng theo con ®êng t¬ng tù, nhng v× cã gan nªn phÝa sau ®¸y phæi chØ xuèng ®Õn x¬ng sên X. H×nh 6: H×nh chiÕu cña c¸c thuú vµ ph©n thuú phæi lªn thµnh ngùc. 4.2. Mµng phæi: - Mµng phæi l¸ t¹ng bäc s¸t lÊy phæi. - Mµng phæi l¸ thµnh bäc s¸t phÝa trong cña thµnh ngùc 2 l¸ mµng phæi gÊp l¹i t¹o nªn c¸c tói cïng ë vïng ®¸y phæi. Tói cïng lín nhÊt ë ®êng n¸ch sau. S©u tõ 2-5cm. - Bê trªn gan t¬ng øng víi liªn sên V ®êng gi÷a ®ßn ph¶i. Vïng vang trèng Traube t¬ng øng tõ liªn sên VII trë xuèng ë bªn tr¸i.
- R·nh liªn thuú lín ë bªn tr¸i, t¬ng øng víi ®èt sèng th¾t lng IV,V, ch¹y chÕch xuèng phÝa tríc vµ chia phæi tr¸i ra thµnh 2 thuú: thïy trªn chñ yÕu n»m ë vïng trªn phÝa tríc ngùc; thuú díi n»m chñ yÕu phÝa sau. Bªn ph¶i: r·nh liªn thuú lín xuÊt ph¸t tõ møc ngang ®èt sèng lng DIII, DIV ®i chÕch xuèng vµ ra phÝa tríc. R·nh liªn thuú bÐ t¬ng øng víi liªn sên III phÝa tríc chia phæi ph¶i ra lµm 3 thuú: thuú trªn n»m phÝa tríc vµ trªn cña lång ngùc; thuú gi÷a tõ x¬ng sên IV ®Õn x¬ng sên VI vµ thuú díi n»m chñ yÕu ë phÝa sau díi. 5. C¸c thao t¸c kh¸m c¬ quan h« hÊp. 5.1. Nh×n: Thao t¸c kh¸m b»ng m¾t, cã thÓ kÕt hîp trong khi kh¸m toµn th©n. B¶o bÖnh nh©n hÝt thë b×nh thêng, råi hÝt thë s©u, ®Ó quan s¸t. Thø tù nh sau: 5.1.1. Quan s¸t h×nh d¸ng lång ngùc: Chó ý vÒ sù c©n xøng gi÷a hai bªn lång ngùc. Cét sèng th¼ng, kh«ng gï, kh«ng vÑo. §êng kÝnh ngang cña lång ngùc b×nh thêng lín h¬n ®êng kÝnh tríc sau (tØ lÖ: 1/2). - Lång ngùc biÕn d¹ng, gÆp trong lng gï bÈm sinh; lång ngùc h×nh ngùc gµ hoÆc ngùc lâm h×nh phÔu gÆp trong trÎ em cßi x¬ng. - Lång ngùc h×nh thïng gÆp trong khÝ phÕ thòng ®a tuyÕn nang: t¨ng ®êng kÝnh tríc sau, phÇn trªn cña lång ngùc gi·n réng b»ng phÇn díi. - Lång ngùc gi·n mét bªn: trong trµn dÞch hoÆc trµn khÝ mµng phæi. - XÑp hoÆc lÐp mét bªn lång ngùc trong dÇy dÝnh mµng phæi, x¬ phæi hoÆc xÑp phæi. - Phï ¸o kho¸c: tõ phÇn ngùc trë lªn, cæ vµ hai tay bÞ phï, gièng nh kho¸c ¸o. GÆp trong u trung thÊt chÌn Ðp tÜnh m¹ch chñ trªn, thêng kÌm theo tuÇn hoµn bµng hÖ ë ngùc. 5.1.2. Quan s¸t c¸c phÇn kh¸c: KhÝ qu¶n, c¬ øc - ®ßn - chòm, hè trªn ®ßn, hè trªn øc, c¸c kho¶ng liªn sên, c¸c nhãm c¬ thµnh ngùc, t×nh tr¹ng da cña thµnh ngùc (sÑo dß, sÑo mæ, phï nÒ ...) C¸c trêng hîp bÖnh lý: - KhÝ qu¶n bÞ lÖch vÑo: cã thÓ do bÞ co kÐo hoÆc do bÞ chÌn ®Èy.
- C¬ øc - ®ßn - chòm teo ë bªn nµo, cã thÓ cã tæn th¬ng m¹n tÝnh ë phæi bªn Êy. - Vïng liªn sèng b¶ bªn nµo hÑp, c¸c kho¶ng liªn sên hÑp lµ bªn Êy lång ngùc bÞ co kÐo. - Vång cao ë thµnh ngùc cã thÓ do u ë thµnh ngùc hoÆc mñ mµng phæi dß ra da, hoÆc phï nÒ tæ chøc díi da do viªm mñ mµng phæi. - Khi khã thë cã thÓ thÊy rót lâm ë hè trªn øc, c¸c hè trªn ®ßn vµ c¸c kho¶ng liªn sên. - B×nh thêng tÇn sè 5.1.3. §Õm tÇn sè thë: thë lµ 16-18 lÇn/1 phót. NhÞp thë ®Òu ®Æn gi÷a 2 th× hÝt vµo vµ thë ra. NÕu th× thë nµo kÐo dµi lµ khã thë th× ®ã. - Quan s¸t kiÓu thë: b×nh thêng nam giíi thë kiÓu hoµnh (kiÓu bông), n÷ giíi thë kiÓu ngùc. NÕu thÊy thay ®æi tÇn sè thë, nhÞp thë vµ kiÓu thë trªn l©m sµng gäi lµ khã thë. - Lång 5.1.4. Quan s¸t cö ®éng thë: ngùc bªn nµo gi¶m cö ®éng thë lµ gîi ý bªn Êy bÞ tæn th¬ng. - Lång ngùc bÞ cè ®Þnh ë th× thë ra, gÆp trong hen phÕ qu¶n.. 5.2. Thao t¸c sê: Dïng ®Çu ngãn tay trá ®Æt vµo hai bªn khÝ qu¶n, c¹nh khíp øc - ®ßn hai bªn, ®Ó t×m sù di lÖch cña khÝ qu¶n. - Cã thÓ kÕt hîp víi sê mám tim, ®Ó ®¸nh gi¸ di lÖch cña trung thÊt. NÕu chØ lÖch khÝ qu¶n lµ di lÖch trung thÊt trªn. NÕu chØ thay ®æi vÞ trÝ cña mám tim cã thÓ lµ di lÖch ë trung thÊt díi. - Bµn tay ¸p h¼n vµo thµnh ngùc, lÇn lît th¨m dß khung x¬ng, tr¬ng lùc c¸c c¬, c¸c kho¶ng liªn sên, t×m c¸c ®iÓm ®au khu tró, Ên t×m c¸c u côc trªn thµnh ngùc vµ lÐp bÐp cña trµn khÝ díi da. - §¸nh gi¸ ®é gi·n lång ngùc cña tõng thuú phæi: Víi thuú trªn: ®Æt hai bµn tay s¸t ë vïng díi ®ßn hai bªn, sao cho hai ngãn c¸i ch¹m vµo nhau ë th× thë ra. B¶o bÖnh nh©n hÝt vµo cè. Nh×n hai ngãn c¸i di déng xa nhau ra ta biÕt ®îc ®é gi·n cña lång ngùc. T¬ng tù, ta ®o ®é gi·n ë thuú díi: ®Æt hai bµn tay ë thµnh ngùc phÝa sau hai bªn, sao cho hai ngãn c¸i ch¹m vµo nhau ë hai bªn cét sèng, råi b¶o bÖnh nh©n hÝt vµo cè. B×nh thêng ®é gi·n lång ngùc kho¶ng 3-5 cm.
- Sê rung thanh: dïng mét hoÆc hai bµn tay ®Æt s¸t trªn thµnh ngùc (sê rung thanh phÝa tríc ngùc th× dïng mét bµn tay) råi b¶o bÖnh nh©n ®Õm 1,2,3 (®Õm chËm vµ to) sÏ thÊy c¶m gi¸c rung ë lßng bµn tay, ®ã lµ rung thanh cña phæi. Ph¶i ®Õm mÉu cho bÖnh nh©n b¾t chíc. Chó ý t×m rung thanh ®èi xøng vµ so s¸nh gi÷a hai bªn phæi ë phÝa tríc, phÝa bªn vµ phÝa sau cña lång ngùc. H×nh 7: L¾c Hippocrate L¾c Chauffard + C¸c trêng hîp thay ®æi bÖnh lý: - Rung thanh gi¶m: trong trµn dÞch mµng phæi, dÇy dÝnh mµng phæi, trµn khÝ mµng phæi... - Rung thanh t¨ng: trong ®«ng ®Æc phæi. - Khi cã trµn dÞch + trµn khÝ mµng phæi phèi hîp, nªn t×m dÊu hiÖu l¾c Hippocrate (cho bÖnh nh©n ngåi, ®Æt èng nghe trªn thµnh ngùc, gi÷a vïng gâ ®ôc vµ gâ vang; råi dïng bµn tay kia cÇm lÊy vai bÖnh nh©n vµ l¾c ë bªn phæi bÞ bÖnh sÏ nghe thÊy tiÕng ãc ¸ch cña dÞch vµ khÝ va trén) vµ l¾c Chauffard (nguyªn lý còng nh vËy, nhng cho bÖnh nh©n n»m nghiªng vÒ bªn lµnh). Khi l¾c sÏ nghe tiÕng ãc ¸ch râ h¬n, v× dÞch vµ khÝ ®îc va trén víi nhau ë diÖn tiÕp xóc lín h¬n. 5.3. Gâ phæi: Nh»m ®¸nh gi¸ ®é vang cña phæi ®Ó biÕt nh÷ng thay ®æi cña nã trong c¸c trêng hîp bÖnh lý. + Cã 2 c¸ch gâ: - C¸ch gâ trùc tiÕp: lµ dïng c¸c ®Çu ngãn tay cong l¹i vµ s¸t vµo nhau, råi gâ trªn thµnh ngùc bÖnh nh©n. Nh vËy, sÏ biÕt kh¸i qu¸t ®é trong hoÆc ®ôc cña lång ngùc. - Gâ gi¸n tiÕp: dïng mét tay ¸p chÆt vµo thµnh ngùc, c¸c ngãn tay c¸ch ®Òu nhau n»m däc trªn c¸c kho¶ng liªn sên (riªng ngãn gi÷a Ên m¹nh h¬n lªn thµnh ngùc). ë nh÷ng vïng ngùc thÊy râ ®îc c¸c kho¶ng liªn sên, th× ngãn gi÷a ph¶i
®Æt däc theo c¸c kho¶ng liªn sên ®ã. Råi dïng ngãn tay gi÷a cña bµn tay kia gâ th¼ng gãc lªn ®èt II ngãn gi÷a cña bµn tay ®Æt lªn thµnh ngùc, gâ b»ng träng lùc cña bµn tay. §ång thêi ph¶i gâ ®Òu tay vµ so s¸nh ®èi xøng hai bªn phæi. + KÕt qu¶: - TiÕng gâ trong: gÆp ë phæi ngêi b×nh thêng. - TiÕng gâ ®ôc: ë phæi bÞ ®«ng ®Æc hoÆc trµn dÞch mµng phæi hoÆc u phæi n»m s¸t thµnh ngùc. - TiÕng gâ vang: vang nhÑ gÆp trong khÝ phÕ thòng, hen phÕ qu¶n; vang trèng gÆp trong trµn khÝ mµng phæi. Trong trêng hîp trµn dÞch mµng phæi, u phæi hoÆc trµn dÞch mµng phæi khu tró, cÇn gâ t×m giíi h¹n cña vïng ®ôc ®Ó ph¸t hiÖn c¸c tæn th¬ng nµy. 5.4. Nghe phæi: Lµ ph¬ng ph¸p cho ta nhiÒu tµi liÖu nhÊt khi kh¸m thùc thÓ c¬ quan h« hÊp. Cã nhiÒu tæn th¬ng phæi mµ chØ cã nghe phæi míi ph¸t hiÖn ®îc. + Dïng èng nghe ®Æt s¸t lªn thµnh ngùc vµ nghe tÊt c¶ nh÷ng vïng phæi, nghe ®èi xøng hai bªn lång ngùc, khi nghe cÇn chó ý: - TÝnh chÊt cña tiÕng thë thanh - khÝ - phÕ qu¶n vµ tiÕng r× rµo phÕ nang ë hai th× h« hÊp. - Ph¸t hiÖn tiÕng bÊt thêng: tiÕng ran, tiÕng thæi, tiÕng cä. - Sù thay ®æi cña c¸c tiÕng nµy sau khi ho, khi nãi vµ hÝt s©u. + Kh¸m thuú gi÷a, th× nghe phæi ë vïng díi vó bªn ph¶i, ®©y lµ ph¬ng ph¸p quan träng nh»m ph¸t hiÖn viªm phæi thuú gi÷a hoÆc tæn th¬ng ë thuú gi÷a.
triÖu chøng c¬ n¨ng vµ c¸c tiÕng bÖnh lý khi nghe phæi 1. C¸c triÖu chøng c¬ n¨ng. C¸c triÖu chøng c¬ n¨ng lµ nh÷ng triÖu chøng do bÖnh nh©n c¶m thÊy vÒ bÖnh cña m×nh kÓ l¹i. Trong bÖnh lý h« hÊp, c¸c triÖu chøng chÝnh lµ: ®au ngùc, ho, khã thë, kh¹c ®êm vµ ho ra m¸u. §©y lµ nh÷ng triÖu chøng cã ý nghÜa quan träng gióp cho chÈn ®o¸n bÖnh. 1.1. §au ngùc: 1.1.1. C¬ chÕ:c¶mPhæi kh«ng cã c¸c nh¸nh thÇn kinh gi¸c ®au. §au ngùc thêng do tæn th¬ng thµnh ngùc (c¬, x¬ng, khíp), mµng phæi, mµng tim, thùc qu¶n vµ c©y khÝ - phÕ qu¶n. Khi cã tæn th¬ng nhu m« phæi mµ xuÊt hiÖn ®au ngùc lµ do mµng phæi ph¶n øng víi c¸c tæn th¬ng nµy. Nh÷ng ®iÓm quan träng cÇn n¾m khi hái bÖnh nh©n: 1.1.2. §Æc ®iÓm: 1.1.2.1. C¸ch khëi ph¸t: §au ®ét ngét d÷ déi: ®au d÷ déi kh«ng cã tÝnh chÊt b¸o tríc vµ møc ®é ®au ngay lËp tøc ë møc tèi ®a hoÆc ®au t¨ng dÇn dai d¼ng. 1.1.2.2. VÞ trÝ ®au: VÞ trÝ ®au cã thÓ gîi ý c¬ quan bÞ tæn th¬ng vµ b¶n chÊt cña tæn th¬ng. - §au ë phÝa tríc sau x¬ng øc: viªm khÝ - phÕ qu¶n hoÆc héi chøng trung thÊt. - §au ë mÆt tríc bªn: viªm phæi hoÆc mµng phæi. §au ë díi vó thêng gÆp trong viªm phæi cÊp. - §au vïng h¹ sên hay gÆp trong bÖnh lý mµng phæi. 1.1.2.3. Sù thay ®æi cña ®au ngùc víi c¸c cö ®éng h« hÊp: Møc ®é ®au t¨ng lªn khi ho, khi thay ®æi t thÕ thêng liªn quan ®Õn trµn dÞch mµng
phæi, héi chøng trung thÊt... §au thêng t¨ng lªn khi ho hoÆc hÝt vµo s©u. 1.1.3. §Æc ®iÓm cña ®au ngùc theo c¸c c¬ quan bÞ tæn th¬ng: 1.1.3.1. §au ngùc do bÖnh lý phæi - mµng phæi: - §au thêng khëi ph¸t ®ét ngét, kÌm theo cã c¸c triÖu chøng l©m sµng vµ X quang. - §au do viªm phæi cÊp: ®au díi vó, ®au t¨ng khi ho, thêng cã c¸c triÖu chøng kh¸c kÌm theo nh: rÐt run, sèt; kh¸m phæi cã héi chøng ®«ng ®Æc. Lo¹i ®au ngùc nµy còng gÆp trong nhåi m¸u phæi . - §au do viªm khÝ - phÕ qu¶n: bÖnh nh©n cã c¶m gi¸c ®au nãng r¸t sau x¬ng øc, ®au t¨ng khi ho, cã thÓ cã hoÆc kh«ng kh¹c ®êm, gÆp trong viªm khÝ - phÕ qu¶n cÊp do influenza hoÆc do hÝt ph¶i khãi kÝch thÝch. - §au do bÖnh lý mµng phæi: ®au ë mÆt bªn vµ ®¸y cña lång ngùc, cêng ®é ®au thay ®æi, t¨ng lªn khi ho vµ hÝt s©u. §au lan lªn b¶ vai vµ thêng kÕt hîp víi ho khan, thuèc gi¶m ®au Ýt t¸c dông vµ thêng xuÊt hiÖn khi thay ®æi t thÕ. Trong trµn dÞch mµng phæi, ®au thêng kÕt hîp víi khã thë, lång ngùc bªn bÞ bÖnh gi¶m cö ®éng vµ cã héi chøng 3 gi¶m. - §au ngùc do trµn khÝ mµng phæi: ®au ®ét ngét, d÷ déi “®au nh dao ®©m“ ®au ë mÆt bªn, b¶ vai, díi vó; ®«i khi gièng nh c¬n ®au th¾t ngùc. §au thêng kÌm theo khã thë, ho khi thay ®æi t thÕ vµ cã tam chøng Gaillard. C¶m gi¸c ®au nh dao ®©m cßn gÆp khi æ ¸p xe phæi, ¸p xe díi c¬ hoµnh vì vµo trong mµng phæi. - Trong viªm mµng phæi ë vïng thÊp, bao gåm c¶ phÇn ngo¹i vi cña mµng phæi hoµnh ®îc chi phèi bëi 6 ®«i d©y thÇn kinh liªn sên díi, ®©y lµ nh÷ng d©y thÇn kinh chi phèi cho c¶ thµnh bông. V× vËy, khi viªm mµng phæi ë phÇn nµy cã thÓ kÌm theo ®au ë phÇn trªn bông. PhÇn trung t©m cña c¬ hoµnh ®îc chi phèi bëi d©y thÇn kinh hoµnh (CIII vµ CIV) nªn khi viªm ë phÇn nµy bÖnh nh©n cã thÓ cã c¶m gi¸c ®au ë vïng cæ hoÆc mám vai. - §au ngùc do lao phæi thêng lµ ®au ©m Ø, dai d¼ng. - §au ngùc trong ung th phæi: ®au kh«ng râ rµng, vÞ trÝ cã thÓ thay ®æi, song cè ®Þnh theo thêi gian trong ngµy, thuèc gi¶m ®au Ýt cã t¸c dông; thêng kÌm theo ho, cã thÓ cã ho ra m¸u... ë u ®Ønh phæi th× ®au lan tõ ngùc ra chi trªn. 1.1.3.2. §au trong bÖnh lý trung thÊt do viªm hoÆc kh«ng do viªm:
+ §au sau x¬ng øc, cã thÓ kÌm theo sèt . + §au m¹n tÝnh trong khèi u trung thÊt: - §au trong héi chøng chÌn Ðp trung thÊt tríc: ®au sau x¬ng øc, ®au gièng c¬n ®au th¾t ngùc kÌm theo phï ¸o kho¸c, tÝm vµ tuÇn hoµn bµng hÖ, t¨ng ¸p lùc tÜnh m¹ch chi trªn khi ho vµ g¾ng søc. - §au trong héi chøng chÌn Ðp trung thÊt gi÷a: ®au kiÓu “d©y ®eo quÇn“ kh«ng thêng xuyªn vµ thêng kÌm theo khã thë rÝt, khß khÌ, ho khan, giäng ®«i do liÖt d©y thÇn kinh quÆt ngîc tr¸i, nÊc do chÌn Ðp hoÆc liÖt thÇn kinh hoµnh. - §au trong héi chøng chÌn Ðp trung thÊt sau: ®au do chÌn Ðp thÇn kinh liªn sên. HoÆc ®au lan ra c¸nh tay do chÌn Ðp vµo c¸c rÔ thÇn kinh cña ®¸m rèi c¸nh tay CVII - DI. 1.1.3.3. §au do bÖnh lý thµnh ngùc. Ngoµi bÖnh lý cña mµng phæi, ®au ë thµnh ngùc cã thÓ do: - Tæn th¬ng x¬ng: ®au do gÉy x¬ng sên th× thêng dai d¼ng; ®au t¨ng khi cö ®éng, h« hÊp, khi thay ®æi vÞ trÝ vµ ho. - Tæn th¬ng sôn sên (héi chøng Tietze). - Tæn th¬ng c¬, ®au c¬, viªm c¬. - Tæn th¬ng thÇn kinh liªn sên: ®au lan däc theo x¬ng sên ë 1/2 lång ngùc. - §au ngùc ë nh÷ng ngêi ch¬i thÓ thao. 1.1.3.4. §au do c¸c nguyªn nh©n kh¸c: + §au ngùc do bÖnh lý tim m¹ch. - §au do bÖnh m¹ch vµnh: ®au sau x¬ng øc, lan lªn cæ vµ chi trªn. - §au do trµn dÞch mµng ngoµi tim: ®au vïng tríc tim, ®au t¨ng khi g¾ng søc vµ khi hÝt s©u. + §au do bÖnh lý thùc qu¶n: ®au sau x¬ng øc, xuÊt hiÖn khi nuèt vµ n»m ngöa, cã thÓ kÕt hîp víi khã nuèt. 1.1.3.5. C¸c ®au ngùc kh«ng do bÖnh lý cña thµnh ngùc: Lµ ®au tõ n¬i kh¸c lan lªn ngùc. - §au xuÊt ph¸t tõ bông: c¸c bÖnh lý gan-mËt, d¹ dµy, tôy. - §au tõ sau phóc m¹c : c¸c bÖnh lý cña thËn.