Giáo trình Cơ sở văn hóa Việt Nam: Phần 2

Chia sẻ: Lavie Lavie | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:34

Thêm vào BST

Báo xấu

208
lượt xem 38
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

(NB) Giáo trình Cơ sở văn hóa Việt Nam: Phần 2 nêu lên những nét đặc trưng văn hóa của cộng đồng người Việt Nam như tổ chức xã hội của cộng đồng người Việt; văn hóa vật chất của cộng đồng người Việt; văn hóa tinh thần của cộng đồng người Việt;... Mời các bạn tham khảo.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Cơ sở văn hóa Việt Nam: Phần 2

ÑAËC TRÖNG VAÊN HOÙA CUÛA COÄNG ÑOÀNG NGÖÔØI VIEÄT NAM Nhöõng neùt ñaëc tröng cuûa vaên hoùa coäng ñoàng ngöôøi Vieät theo coá vaán Phaïm Vaên Ñoàng theå hieän ôû hai ñieåm : 1. Tính ñoäng ñoàng bao goàm 3 truïc : Gia ñình (Nhaø), Laøng vaø Nöôùc. 2. Xu theá nhaân vaên höôùng veà con ngöôøi vaø coäng ñoàng con ngöôøi, tìm thaáy ôû con ngöôøi nhöõng tieàm löïc cuûa nhöõng ñöùc tính bieát bao toát ñeïp vôùi loøng mong muoán phaùt trieån noù, phaùt huy noù. I. TOÅ CHÖÙC XAÕ HOÄI CUÛA COÄNG ÑOÀNG NGÖÔØI VIEÄT 1. Nhaø (gia ñình) Toå chöùc gia ñình cuûa ngöôøi Vieät vaãn theo huyeát toäc laø chính. Trong gia ñình vaãn theo tuïc : cha truyeàn con noái. Con trai tröôûng ñoùng vai troø quan troïng thôø cuùng toå tieân, oâng, baø cha meï. Trong gia ñình nhaát laø nhöõng gia ñình coù neà neáp thì toân ti, traät töï raát ñöôïc coi troïng. Nhöõng moái quan heä: Phu-Phuï. Phu-Töû, Maãu-Töû, Huynh-Ñeä vaãn thöôøng ñaët ra moät caùch nghieâm ngaët trong toå chöùc gia ñình. Cung caùch öùng xöû trong gia ñình toân theo ñaïo lyù: kính treân, nhöôøng döôùi. Ñaây cuõng laø moät truyeàn thoáng ñaïo ñöùc cuûa ngöôøi Vieät Nam. Vieäc thôø cuùng toå tieân, oâng baø, cha meï laø moät traùch nhieäm cuûa caùc baäc con chaùu. Maëc daàu cheá ñoä maãu heä thoáng coøn ñoùng vai troø trong xaõ hoäi, song vai troø cuûa ngöôøi vôï, ngöôøi phuï nöõ laø thieát yeáu trong gia ñình ngöôøi Vieät. Hoï laø ngöôøi thu veùn, thu xeáp vaø toå chöùc söï oån ñònh trong gia ñình. Trong cuoäc soáng hieän nay ôû ñaâu maø cuoäc soáng gia ñình oån ñònh, beàn vöõng thì khoâng theå khoâng noùi tôùi vai troø cuûa ngöôøi vôï, ngöôøi phuï nöõ. Hoï laø choã döïa taïo neân söï ñoaøn tuï, aám cuùng trong gia ñình. Ñaëc bieät laø traùch nhieäm ñoái vôùi choàng vaø giaùo duïc con caùi. Moãi gia ñình Vieät Nam neáu thieáu ñi ngöôøi vôï, ngöôøi phuï nöõ, nôi aáy khoâng bieát caùi gì seõ xaûy ra. Nhöng chaéc chaén söï oån ñònh, söï aám cuùng seõ coù söï chuyeån dòch nhaát ñònh. Gia toäc cuõng laø choã döïa tinh thaàn quan troïng cuûa moãi gia ñình trong söï bieán ñoåi cuûa cuoäc soáng vaø thôøi cuoäc. Ta vaãn thöôøng nhaéc con chaùu nhôù ñeán toå tieân, oâng baø, cha meï, hoï haøng chính laø nhaéc ñeán söùc soáng löu truyeàn cuûa gia toäc. 2. Toå chöùc laøng : Noâng thoân Vieät Nam laáy ñôn vò laøng laøm toå chöùc khaù beàn vöõng. Laøng laø ñôn vò ñòa lyù, ñòa baøn cö truù quan troïng cuûa ngöôøi Vieät. Döôùi laøng coù xoùm. Xoùm laøng laø moät moái lieân heä beàn chaët ñeå ñoái phoù vôùi thieân tai vaø naïn troäm caép, giaëc giaõ, vôùi maâu thuaãn giöõa laøng naøy vôùi laøng khaùc. Moái lieân keát naøy ôû mieàn Baéc dieãn ra trong thôøi gian khaù daøi cho ñeán naêm 1954. Trung taâm sinh hoaït ôû laøng Baéc Boä laø ñình laøng. Moïi söï cuùng teá, xöû kieän, sinh hoaït cuûa laøng thöôøng dieãn ra ôû ñình laøng. Giaø laøng coù moät vai troø quan troïng trong toå chöùc laøng.
Truyeàn thoáng coi troïng ngöôøi giaø trong sinh hoaït laøng queâ Vieät Nam laø moät truyeàn thoáng toát ñeïp. Laøng laø toå chöùc haønh chaùnh cô sôû ôû noâng thoân tröôùc ñaây vaø hieän nay. Laøng coøn laø nôi hoäi tuï nhöõng tình caûm gaén boù giöõa con ngöôøi vaø con ngöôøi, laø choã döïa tinh thaàn cuûa moãi gia ñình, gia toäc trong quaù trình toàn vong vaø phaùt trieån. Nhieàu laøng coù thôø thaàn hoaøng cuûa laøng mình. Ñoù laø minh chöùng cho uy tín vaø danh döï cuûa laøng. Moãi laøng ñöôïc toå chöùc theo daân chính cö vaø nguï cö. Daân nguï cö laø daân ôû nôi khaùc ñeán ôû nhôø vaø thöôøng khoâng ñöôïc coi troïng vaø bò ngöôïc ñaõi. Daân chính cö chia laøm nhieàu loaïi : chöùc saéc, chöùc dòch, laõo, ñinh, taáu. Chöùc saéc, chöùc dòch baàu ra hoäi ñoàng kyø muïc (tieân chæ, thöù chæ. Hoäi ñoàng kyø muïc baàu ra chöùc dòch nhö lyù tröôûng, phoù lyù höông tröôûng ... Laõo, ñinh, aáu ñöôïc toå chöùc theo giaùp. Toå chöùc laøng xaõ döïa vaøo giaùp. Ñaëc tröng cuûa toå chöùc laøng laø coi troïng tính coäng ñoàng. Chính nhôø yù thöùc coäng ñoàng naøy maø hoï gaén boù vôùi nhau, nhaát laø trong nhöõng luùc gian nguy, hoaïn naïn, bieát ñuøm boïc, töông thaân, töông aùi nhau. Nhöng cuõng töø ñaáy laïi ñeû ra tö töôûng yû laïi, döïa daãm nhau. Laøng coøn theå hieän tính ñoäc laäp töï trò, cuoäc soáng naëng veà töï cung tö caáp, cuoäc soáng boù heïp sau luõy tre laøng. Vaø ñoù cuõng laø moät trong nhöõng nguyeân nhaân ñeû ra tö töôûng cuïc boä, ñòa phöông, heïp hoøi. - Kieán taïo laøng : Laøng ôû mieàn Baéc vaø mieàn Trung laø moät vuøng laõnh thoå taùch bieät vôùi nhöõng laøng khaùc baèng caùnh ñoàng, ao chum, con ñöôøng hay soâng ngoøi ... Bao quanh laøng laø nhöõng luõy tre xanh. Laøng giaøu ngöôøi daân chuù yù xaây ñöôøng laøng baèng gaïch laùt. 3. Nöôùc: Nöôùc laø moät caùi gì thieâng lieâng, moät caùi gì gaàn guõi vôùi coäng ñoàng. Khaùi nieäm nöôùc thöôøng gaén lieàn vôùi moät laõnh thoå nhaát ñònh, vôùi bôø coõi, nuùi soâng, vôùi moät theå cheá chính trò xaõ hoäi nhaát ñònh, vôùi moät phong tuïc taäp quaùn, vôùi moät truyeàn thoáng vaên hoùa nhaát ñònh. Khaùi nieäm nöôùc trong yù nieäm cuûa ngöôøi Vieät thöôøng gaén lieàn vôùi khaùi nieäm Nhaø (trong töø vöïng tieáng Vieät coù töø : quoác gia, nhaø nöôùc) ÔÛ Vieät Nam tröôùc ñaây, caùc caáp trung gian nhö phuû, tænh vuøng khoâng ñoùng vai troø quan troïng trong ñôøi soáng cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät. Quan troïng ñoái vôùi hoï laø laøng vaø nöôùc. Söï keát hôïp giöõa laøng vaø nöôùc, nhaø vaø nöôùc laø moät trong nhöõng nhaân toá laøm neân söùc maïnh cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät. Toå chöùc quoác gia treân cô sôû laõnh thoå, ñòa lyù. Coäng ñoàng ngöôøi Vieät soáng trong moät quoác gia, moät laõnh thoå nöôùc Ñaïi Vieät ngaøy nay goïi laø nöôùc Vieät Nam. Ñöùng ñaàu toå chöùc nhaø nöôùc phong kieán ôû nöôùc ta laø vua. Nhöng vôùi ngöôøi Vieät bieåu töôïng cuûa nöôùc laïi laø daân. “Quan nhaát thôøi, daân vaïn ñaïi “Lyù Thöôøng Kieät coù laàn ñaõ noùi :
“Ñaïo laøm chuû ôû daân Coát nöôùc ôû daân” Nöôùc vaø daân trong taâm thöùc ngöôøi Vieät laø gaén boù, laø moät theå thoáng nhaát. Ngaøy nay ta thöôøng noùi: “Vì nöôùc, vì daân” “trung vôùi nöôùc, hieáu vôùi daân”, yeâu nöôùc, thöông daân”, “ích nöôùc lôïi daân”, nhöõng cuïm töø aáy theå hieän söï gaén boù giöõa nöôùc vaø daân. Nhöng caáu thaønh veà maët xaõ hoäi cuûa moät nöôùc ôû ta thôøi phong kieán bao goàm vua, quan, daân. - Vua: Vua ñöôïc taán phong theo tuïc cha truyeàn con noái Vua sôû höõu moïi ñaát ñai. Moïi quyeàn löïc cuûa Nhaø nöôùc, cuûa quoác gia taäp trung vaøo vua. Moïi haønh vi, bieåu hieän cuûa Vua thöôøng gaén lieàn vôùi caùc töø: Hoaøng, Long, Ngoïc, Ngöï. Y Phuïc cuûa Vua laø aùo vaøng (maøu hoaøng thoå). - Quan: quan do vua phong töôùc. ÔÛ caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam, caùc quan thaêng chöùc thöôøng laø nhöõng ngöôøi coù coâng, nhöõng ngöôøi thoâng qua con ñöôøng thi cöû. Truyeàn thoáng troïng vaên, troïng ngöôøi taøi laø neùt ñaùng chuù yù trong vieäc thaêng quan ôû caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam. - Daân: Daân chia laøm 4 haïng: Só, Noâng, Coâng, Thöông. Trong lòch söû Vieät Nam keû só thöôøng ñöôïc coi troïng. Nhöng trong daân gian, moái quan heä keû só vaø noâng gia cuõng coù khi thay ñoåi, xuaát phaùt töø quan nieäm soáng thieát thöïc “Coù thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo” vaø coù thôøi ngöôøi ta ñaõ thay ñoåi moái quan heä Só-Noâng. “Nhaát só nhì noâng Heát gaïo chaïy roâng Nhaát noâng nhì Só. Quan nieäm treân theå hieän vai troø cuûa ngöôøi noâng daân trong ñôøi soáng, trong coäng ñoàng ngöôøi Vieät.
Tröôùc ñaây, truyeàn thoáng thöông maïi ôû ta khoâng ñöôïc coi troïng. Ñieàu naøy bò chi phoái bôûi tính chaát töï trò, töï tuùc trong loái soáng cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät. Töø ñoù coù caâu : “Dó noâng vi baûn Dó thöông vi maït” (laáy noâng laøm goác, laáy thöông laøm ngoïn) Toå chöùc xaõ hoäi cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät : gia ñình laøng, nöôùc, nhö laø moät caáu truùc ñaëc thuø, taïo neân moät theå toång hôïp, moái lieân keát moät hôïp löïc taïo neân söùc maïnh cuûa daân toäc trong moïi nguy bieán, thaêng traàm cuûa lòch söû. II. VAÊN HOÙA VAÄT CHAÁT CUÛA COÄNG ÑOÀNG NGÖÔØI VIEÄT. Vaên hoùa vaät chaát cuûa coäng ñoàng daân toäc phaûn aùnh trình ñoä khaû naêng vaät chaát, vaø söï tieán boä trong sinh hoaït vaät chaát cuûa daân toäc ñoù. Thoâng qua sinh hoaït vaät chaát, con ngöôøi nhaän bieát moät phaàn sôû thích, loái soáng, phong tuïc cuûa moät coäng ñoàng ngöôøi vaên hoùa vaät chaát gaén lieàn vôùi tieán trình lòch söû cuûa daân toäc, vôùi trình ñoä kyõ thuaät trong saûn xuaát vaät chaát, vôùi söï taùc ñoäng aûnh höôûng cuûa vaên hoùa vaät chaát cuûa khu vöïc vaø theá giôùi. Tìm hieåu vaên hoùa cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät chuû yeáu ñi vaøo moät soá phöông dieän : aên, maëc, ôû ñi laïi. 1. AÊn uoáng : a) AÊn : Ngöôøi Vieät Nam chuû yeáu laø aên côm. Duø aên gì ngöôøi Vieät cuõng laáy côm loùt daï. Taäp quaùn aáy laø do ngöôøi Vieät bieát troàng luùa töø thôøi Thöôïng coå. Khoai lang laø saûn vaät nhaäp vaøo nöôùc ra töø theá kyû XV. Ngoâ xuaát phaùt töø Myõ sang Trung Quoác vaø nhaäp vaøo Vieät Nam theá kyû XVII, XVIII. Ngoâ, khoai cuõng laø nhöõng löông thöïc raát caàn cho ngöôøi Vieät. Do vaäy trong daân gian coù caâu : “Ñöôïc muøa chôù phuï ngoâ, khoai Ñeán khi thaát baùt laáy ai baïn cuøng” Nöôùc ta laø moät nöôùc ôû khu vöïc nhieät ñôùi gioù muøa coù nhieàu saûn vaät, ñoäng, thöïc vaät phong phuù taïo neân nguoàn thöïc phaåm ña daïng, phong phuù. Kyõ thuaät naáu nöôùng raát tinh xaûo vaø linh hoaït tuøy theo töøng vuøng, töøng muøa, tuøy theo sôû thích vaø khaåu vò cuûa con ngöôøi trong moãi thôøi ñieåm khaùc nhau. Caùch söû duïng nguyeân lieäu thöïc phaåm cuõng raát khaùc nhau. Taây thích aên bô, söõa, pho maùt. Ngöôøi Trung Quoác thích aên vöøng laïc, xì daàu, huùng lieäu vaø caùc loaïi naám. Ngöôøi Vieät thích duøng môõ, nöôùc maém, töông chao, rau caø. Caùc loaïi gia vò trong böõa aên caøng nhieàu caøng taïo neân khoaùi caûm, ngöôøi Vieät thích aên nhieàu gia vò phoái hôïp, ví duï nhö quan saùt caùch pha cheá
nöôùc chaám cuûa ngöôøi Vieät seõ thaáy ñöôïc ñieàu ñoù. Caùi quan troïng trong pha cheá laø söï phoái hôïp lieàu löôïng trong caùch pha cheá vaø naáu nöôùng. Caø phaùo, maém toâm, rau muoáng, töông chao... laø nhöõng loaïi thöùc aên daân daõ maø ngöôøi Vieät duø giaøu ngheøo ñeàu öa thích. Soáng xa queâ ngöôøi Vieät duø aên ngon ñuû thöùc, ñuû chaát vaãn thöôøng nhôù ñeán nhöõng moùn aên ñaäm saéc vò daân toäc. “Anh ñi anh nhôù queâ nhaø Nhôù canh rau muoáng, nhôù caø daàm töông” Leâ Quyù Ñoân cho bieát ôû saùch “Thaûo moäc trang” coù cheùp: “Rau muoáng tính laïnh, vò ngoït. Ngöôøi nöôùc Nam laáy coû lau ken laøm beø thöa ñeå loå nhoû, thaû treân maët nöôùc roài troàng rau muoáng leân treân. Beø aáy noåi leânh ñeânh nhö beøo... AÁy laø thöù rau laï cuûa phöông Nam”. Ngöôøi Vieät laøm ra raát nhieàu loaïi baùnh: baùnh chöng, baùnh daøy, baùnh coám, baùnh gai, baùnh ñaäu xanh, baùnh cuoán, baùnh troâi... Ñoù laø nhöõng thöù baùnh maø ngöôøi Vieät thích vaø thöôøng baøy trong leã hoäi, cuùng baùi toå tieân, tieäc tuøng. b) Uoáng : Nöôùc uoáng maø ngöôøi Vieät thích laø nöôùc cheø (traø): cheø töôi, cheø khoâ, cheø maïn, cheø haït. Uoáng cheø laø moät thoùi quen cuûa ngöôøi Vieät. Ñoái vôùi nhöõng ngöôøi coù thuù uoáng traø thì uoáng traø ñoái vôùi hoï laø moät ngheä thuaät. Moät thuaät thöôûng traø nhö cuï Nguyeãn Tuaân ñaõ töøng baøn ñeán. Ngoaøi ra, daân queâ vuøng chaâu thoå Baéc Boä coù moät thöù uoáng thoâng duïng laø nöôùc laù voái. Laù voái haùi, phôi khoâ, ñem ñun soâi, uoáng vaøo muøa noùng, maùt daï, deã tieâu hoùa. Trong caùch aên uoáng cuûa ngöôøi Vieät, ngöôøi Vieät chöa tính ñeán löôïng calo trong moãi thöùc aên, hoï môùi nghó ñeán aên ñuû, aên no, vaø daàn daàn tieán ñeán aên ngon. Moät neùt ñaëc bieät trong aên uoáng maø ngöôøi Vieät choïn laø nhöõng thöùc gì aên coù chaát boå, hôïp vôùi cô theå cuûa moãi ngöôøi. Thöùc aên luoân ñöôïc cheá bieán theo quan nieäm noùng-laïnh, khöû tanh baèng caùch taêng gia vò taïo neân höông vò cho thöùc aên, gaây caûm giaùc ngon mieäng. 2. Trang phuïc cuûa ngöôøi Vieät : Ngöôøi Laïc Vieät maëc aùo chui, gaøi khuy beân traùi. Ñaøn oâng ñoùng khoá, ñaøn baø maëc vaùy, aùo theâu. Sau CN, do bò ñoâ hoä quan laïi baét daân maëc theo kieåu Trung Quoác, cuï theå laø aùo khoâng caøi khuy beân traùi maø caøi khuy beân phaûi. Chieác vaùy toàn taïi khaù laâu ôû mieàn Baéc cho ñeán thôøi Trònh-Nguyeãn phaân tranh. 1771, chuùa Voõ vöông baét ñaøn baø Ñaøng trong maëc quaàn ñeå phaân bieät vôùi ñaøn baø Ñaøng ngoaøi. 1828, Minh Maïng baét ñaøn baø maëc quaàn thoáng nhaát. Do vaäy daân gian coù caâu cheá rieãu, chuû tröông ñoù cuûa vua : “Thaùng taùm coù chieáu vua ra Caám quaàn khoâng ñaùi ngöôøi ta haõi huøng Khoâng ñi thì chôï khoâng ñoâng Ñi thì phaûi möôïn quaàn choàng sao ñang
Coù quaàn ra quaùn baùn haøng Khoâng quaàn ra ñöùng ñaàu laøng troâng quan” Thôøi xöa nguyeân lieäu ñeå deät vaûi laø voû caây sui, beï caây chuoái tieâu. Töø vaûi sui, vaûi tô chuoái tieán ñeán vaûi boâng caây gaïo (coøn goïi laø vaûi Caùt boái). Sau ñoù ngöôøi Vieät baét ñaàu troàng daâu nuoâi taèm, öôm keùn vaø keùo sôïi deät neân tô luïa. Ngheà deät tô luïa phaùt trieån nhieàu ôû thôøi kyø nhaø nöôùc phong kieán giaønh ñöôïc ñoäc laäp. Vaøo thôøi Traàn ngheà deät phaùt trieån hôn, do vaäy haïn cheá vieäc mua haøng deät cuûa phöông Baéc. Ngöôøi daân trong nöôùc maëc luïa thaâm, aùo coå khaâu baèng laø, ñaàu ñoäi khaên deät baèng tô nhuoäm xanh. ÔÛ noâng thoân thôøi phong kieán, caùc boâ laõo, caùc vò chöùc saéc ôû laøng, xaõ ñoäi khaên ñoùng maøu reâu, gaáp nhieàu neáp. Vuøng troàng tô luïa noåi tieáng ôû nöôùc ta thôøi phong kieán laø vuøng soâng Nhueä, vuøng phuï caän Haø Noäi (Thaêng Long xöa). ÔÛ Ñaøng trong, thôøi nhaø Nguyeãn ngheà deät phaùt trieån. Ñaëc bieät laø ngheà deät tô, luïa Hueá, ôû Quaûng Nam. ÔÛ Hueá thì coù kyõ thuaät deät gaám nhieãu ñoû, laõnh (lónh) traéng hoa troøn. Quaûng Nam coù kyõ thuaät deät lónh boùng. Khi thöïc daân Phaùp ñoâ hoä nöôùc ta, vaø khi ñaët cheá ñoä cai trò treân toaøn coõi Vieät Nam, vaø do aûnh höôûng cuûa vaên hoùa phöông Taây caùi maëc cuûa ngöôøi Vieät phaàn lôùn ôû caùc ñoâ thò ñaõ Taây hoùa. Ñaây laø moät böôùc chuyeån trong söï aên maëc cuûa ngöôøi Vieät thôøi hieän ñaïi. ÔÛ ñoâ thò caùc baø, caùc oâng baét ñaàu aên vaän theo caùch Taây, vaùy ñaàm, quaàn taây. Song phaàn lôùn daân queâ vaãn aên maëc theo caùch cuûa daân toäc: aùo, baø ba, quaàn ta. Trong taát caû y phuïc cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät Nam thì chieác aùo daøi laø bieåu tröng cho veû ñeïp kieàu dieãm, giaûn dò vaø thanh lòch cuûa ngöôøi phuï nöõ Vieät. Chieác aùo daøi Vieät Nam laø neùt ñaëc tröng cho veû ñeïp cuûa vaên hoùa trang phuïc cuûa ngöôøi Vieät xöa vaø nay. Thôøi xöa giai caáp phong kieán Vieät Nam hoïc caùch trang phuïc cuûa phong kieán Trung hoa. Do vaäy, trong vieäc maëc coù nhöõng quy ñònh nghieâm ngaët. Trieàu ñình coù boâ leã, quy ñònh caùch aên maëc theo thöù baäc, phaåm haøm. - Vua : maëc aùo maøu vaøng. - Thaày tu : maøu naâu - Caùc quan laïi maëc maøu ñoû saãm, maøu tía, maøu luïc - Daân thöôøng maëc aùo quaàn maøu ñen, traéng, naâu Tröôùc thôøi Leâ ngöôøi ta chích khaên traéng. Ñeán thôøi Leâ, laáy cuû naâu, giaõ nhoû, nhuoäm thaønh maøu lam, naâu non, sau ñoù nhuùng buøn thaønh maøu ñen. Do vaäy ta thaáy khaên ñoùng cuûa ñaøn oâng coù 2 maøu : ñen, traéng. Khaên chít toùc, khaên choaøng cuûa ñaøn baø noâng thoân Baéc boä tröôùc CMT8 laø khaên ñen moû quaï. Tröôùc CMT8 vieäc maëc coù quy ñònh khaùc moät ít so vôùi tröôùc ñaây, ví duï : caùc quan maëc maøu xanh lam, quan nhoû, toång lyù, hoïc troø maëc maøu söøng, ngöôøi lao ñoäng maëc maøu naâu, ñen khi coù tang gia, ngöôøi trong gia ñình maëc maøu traéng.
Maëc laø moät bieåu hieän vaên hoùa vaät chaát cuûa moät coäng ñoàng. Vieät maëc cuûa ngöôøi Vieät laø thay ñoåi theo moãi thôøi nhöng neùt vaên hoùa maëc cuûa ngöôøi Vieät laø ôû choã: maëc thuaän tieän, thích hôïp vôùi töøng hoaøn caûnh vaø thôøi tieát. Trong vieäc maëc, ngöôøi Vieät chuù yù ñeán caùi kín ñaùo, caùi tao nhaõ, thanh lòch vaø caùi hoøa hôïp vôùi tuoåi taùc moâi tröôøng vaø khí haäu. 3. Nhaø cöûa : Ngöôøi Laïc Vieät xöa ôû nhaø saøn. Vì ñeå choáng laïi thuù döõ vaø luõ luït, ngöôøi Vieät xöa caát nhaø saøn. Nhaø saøn xöa coù hai kieåu : maùi cong voøm, vaø maùi mui thuyeàn. Veà sau ngöôøi Vieät tieán veà vuøng chaâu thoå ñoàng baèng, veà mieàn bieån. Hoï laøm nhaø ñeå ôû. Nhaø chuû yeáu laø töôøng baèng ñaát. Veà sau töôøng xaây döïng baèng gaïch ñoùng, hoaëc baèng ñaù ong. Nhaø laøm baèng vaät lieäu coù saün ôû trong vuøng. Maùi nhaø lôïp baèng tranh, laù, hoaëc baèng tre ñan taám. Nhaø thöôøng quay veà höôùng Ñoâng, Nam hoaëc höôùng Ñoâng Nam. Kieán truùc nhaø : nhaø moät gian, hai maùi (thöôøng laø nhaø ngheøo). Nhaø 3 hoaëc nhieàu gian tuøy theo khaû naêng cuûa töøng gia ñình maø xaây döïng. Nhaø ôû Baéc boä xöa khoâng coù chaùi. Nhaø giaøu thì coù nhaø treân, nhaø döôùi, hoaëc nhaø ngang. Nhaø coù nhieàu gian. Gian giöõa thöôøng laøm nôi thôø cuùng oâng baø, toå tieân. Treân baøn thôø baøy nhieàu thö thôø, coù caâu ñoái hoaønh phi. Caïnh baøn thôø coù tuû cheø, saïp guï, gheá traøng kyû, gheá ngöïa ... Ngaøy nay nhaø ôû noâng thoân cuõng nhö thaønh phoá ñaõ coù nhöõng thay ñoåi lôùn veà kieåu daùng, quy moâ tuøy theo khaû naêng taøi chaùnh vaø sôû thích cuûa moãi gia ñình. 4. Ñi laïi : Phöông tieän ñi laïi : ngaøy xöa phöông tieän ñi laïi cuûa ngöôøi Vieät chuû yeáu laø: ñi boä, ñi thuyeàn, ñi xe ngöïa, xe keùo tay, ñi voõng, ñi kieäu. Veà sau coù caùc phöông tieän hieän ñaïi xuaát hieän ngöôøi Vieät ñi laïi baèng caùc phöông tieän hieän coù. Tính chaát vaø muïc ñích ñi laïi : - Ngaøy tröôùc moãi laàn ngöôøi coù vieäc ñi xa, ñi moät coâng vieäc heä troïng naøo ñoù thöôøng laø xem ngaøy giôø xuaát haønh. Ñi laïi thöôøng gaén lieàn vôùi kinh nghieäm soáng : “ñi hoûi giaø, veà nhaø hoûi treû” Khi ñi ñaâu xa, ngöôøi Vieät ñeàu coù lôøi caàu chuùc: “thöôïng loä bình an”, ñi maïnh gioûi, may maén, ñi ñeán nôi veà ñeán choán. Ñi laïi thöôøng giuùp cho con ngöôøi môû mang söï hieåu bieát “ñi moät ñaøng hoïc saøng khoân” ñi cho bieát ñoù bieát ñaây, ôû nhaø vôùi meï bieát chöøng naøo khoân”. III. VAÊN HOÙA TINH THAÀN CUÛA COÄNG ÑOÀNG NGÖÔØI VIEÄT “Giaù trò cao quyù nhaát, ñeïp ñeõ nhaát, caùi muøi, caùi vò, caùi höông, caùi thô cuûa ñôøi soáng, ñoù laø nhöõng giaù trò vaên hoùa, giaù trò tinh thaàn” cuûa ngöôøi Vieät chuùng ta) I. TÍN NGÖÔÕNG VAØ TOÂN GIAÙO
Con ngöôøi bao giôø cuõng soáng trong hai theá giôùi: theá giôùi cuûa thöïc taïi vaø theá giôùi cuûa bieåu töôïng. Tín ngöôõng vaø toân giaùo ñoùng vai troø quan troïng trong ñôøi soáng tinh thaàn cuûa ngöôøi Vieät. 1/ Tín ngöôõng: Tín ngöôõng laø nhöõng leã nghi thôø cuùng mang tính chaát thaàn linh, khoâng chuù yù nhieàu ñeán söï lyù giaûi, luaän giaûi. Tín ngöôõng gaén lieàn vôùi tuïc leã thôø cuùng thaàn linh, toå tieân. Tuïc leä naøy thöôøng mang tính chu kyø. Chu kyø naøy tính theo chu kyø maët traêng, thöôøng laáy ngaøy cuùng teá. Tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät coå toàn taïi quan nieäm : “vaïn vaät höõu thaàn”, “vaïn vaät höõu linh”. Tuïc thôø cuùng vaät toå, thôø cuùng linh hoàn ngöôøi cheát laø tuïc phoå bieán trong tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät. Ngöôøi ta cho raèng : ngöôøi cheát laø cheát phaàn xaùc chöù phaàn hoàn khoâng cheát, vaãn laãn quaát trong cuoäc soáng cuûa ngöôøi ñang soáng. Tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät thöôøng mang tính coäng ñoàng: nhieàu nôi, nhieàu ngöôøi thôø cuùng Trôøi, Ñaát, Nöôùc (goïi laø thôø cuùng Tam Phuû). Tín ngöôõng thieân veà nöõ tính. Ñieàu naøy coù theå xuaát phaùt töø quan nieäm veà vai troø cuûa ngöôøi phuï nöõ trong gia ñình, trong xaõ hoäi cuûa ngöôøi Vieät coå xöa. Ví duï nhö thôø cuùng töù phaùp : - Phaùp Vaân (chuøa Baø Daâu) - Phaùp Vuõ (chuøa Baø Ñaäu) - Phaùp Loâi (chuøa Baø Töôùng) - Phaùp Ñieän (chuøa Baø Daàn). Tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät coù vai troø tích cöïc trong quaù trình giaùo duïc ñaïo lyù cho con ngöôøi trong quaù trình döïng nöôùc vaø giöõ nöôùc. Söï cuùng teá naøy daàn daàn ñöôïc moät soá ngöôøi lo lieäu, toå chöùc. Nhöõng ngöôøi naøy thöôøng laø nhöõng ngöôøi coù uy tín, coù hieåu bieát ít nhieàu trong coäng ñoàng. Daàn daàn nhöõng ngöôøi naøy thoaùt khoûi caùc hoaït ñoäng lao ñoäng saûn xuaát. Hoï trôû thaønh ngöôøi truyeàn ñaït, phoå bieán nhöõng nghi thöùc cuùng teá vaø daàn daàn taïo ra moät soá tri thöùc cho coäng ñoàng. Cuøng vôùi söï phaùt trieån xaõ hoäi cuûa coäng ñoàng, hoï trôû thaønh moät taàng lôùp ñaëc bieät: taàng lôùp taêng löõ. - Tín ngöôõng veà con soá 3 cuûa ngöôøi Vieät : Khi cuùng baùi toå tieân, trôøi, phaät ngöôøi ta thöôøng thaép höông theo soá leõ, nhöng thöôøng laø thaép 3 theû. Theo luaät Cô-Ngaãu cuûa Kinh Dòch thì caùc con soá 2, 4, 6, 8 thuoäc veà aâm, caùc con soá 1, 3, 7... thuoäc veà döông. Döông töôïng tröng cho trôøi, cho söï voâ hình, cho trong saïch, cho cao minh, cho khôûi ñaàu sinh hoùa.... Tín ngöôõng cuûa ngöôøi Vieät coi troïng con soá 3: ba neùn höông, laïy ba laïy, coã tam sinh, tam quan, tam toøa Thaùnh Maãu, tam theá chö Phaät, tam baûo (Phaät, Phaùp, Taêng), trieát lyù tam taøi (Thieân thôøi, Ñòa lôïi, Nhaân hoøa).
Tuïc thôø oâng Taùo quaân mang moät trieát lyù veà vuõ truï. Thôø thaàn taùo quaân thöôøng moät coã goàm 3 muõ ñoà haøng maõ: giöõa moät muõ baø, hai beân muõ oâng. Caùch baøi trí aáy laø theo queû Ly cuûa Kinh Dòch. Ly coù nghóa laø löûa, laø trung taâm cuûa beáp nuùc. 2/ Toân giaùo : Toân giaùo laø tín ngöôõng ñöôïc quan nieäm theo moät giaùo lyù, moät hoïc thuyeát nhaát ñònh vaø coù söï lyù giaûi, giaûng thuyeát veà lyù leõ cuûa tín ngöôõng ñoù. Chæ coù loaïi tín ngöôõng xaây döïng theo moät quan nieäm, moät lyù thuyeát môùi trôû thaønh toân giaùo. Toân giaùo Vieät Nam phaàn lôùn laø du nhaäp töø ngoaøi vaøo nhö : Phaät giaùo, Ñaïo giaùo, Thieân chuùa giaùo... Trong ñôøi soáng taâm linh cuûa con ngöôøi, ngöôøi ta caàn ñeán moät toân giaùo naøo ñoù, tuøy theo söï ngöôõng moä cuûa moãi con ngöôøi, moãi coäng ñoàng. Nhaø baùc hoïc ENG-STANH coù nhaän xeùt “Trong töông lai, nhaân loaïi caàn ñeán moät toân giaùo, nhöng ngöôøi ta khoâng coøn meâ tín”. Caùc toân giaùo chính ôû Vieät Nam: * Phaät giaùo : - Nguoán goác cuûa Phaät giaùo: Phaät giaùo laø tö töôûng trieát hoïc coå ñaïi xuaát phaùt ôû moät vöông quoác nhoû treân baùn ñaûo AÁn Ñoä döôùi chaân nuùi Hy Maõ Laïp Sôn, vaøo theá kyû VII tröôùc CN. Thuôû xa xöa ôû AÁn Ñoä löu truyeàn tö töôûng: “Vaïn vaät höõu thaàn”. Moïi vaät ñeàu coù Brahma. Con ngöôøi thuoäc veà Brahma. Con ngöôøi khi sinh ra töø Brahma vaø khi cheát cuõng trôû veà vôùi Brahma (taïm dòch laø Baø la moân). Veà sau thôøi ñaïi Veä Ñaø (Baø la moân) suy thoaùi ñaõ naûy sinh ra nhieàu khuynh höôùng trong ñoù coù khuynh höôùng xem Brahma laø bình ñaúng, coøn con ngöôøi ôû ñôøi laø baát bình ñaúng. Bình ñaúng laø thieän. Sai bieät laø aùc. Boû caùi aùc quay veà caùi thieän, boû caùi sai bieät quay veà caùi bình ñaúng laø trôû veà vôùi Brahma. Theo phaùi Uppanishad: con ngöôøi coù linh hoàn ñoäc laäp vôùi thaân xaùc. Thaân xaùc cheát, linh hoàn coøn. Hoàn nhaäp vaøo xaùc khaùc, neáu khoå coâng tu luyeän thì sôùm seõ trôû veà vôùi Brahma. Thôøi coå ñaïi AÁn Ñoä coù 5 ñaúng caáp: − Ñaúng caáp Brahma (taêng löõ). − Ñaúng caáp vua chuùa. − Ñaúng caáp noâng daân − Ñaúng caáp coâng thöông. − Haïng cuøng ñinh. Xaõ hoäi naøy raát xa laï vôùi söï bình ñaúng. Nhaân taâm khoán khoå. Ngöôøi chuù yù ñeán vieäc tu thaân tích ñöùc, tu taâm thì tìm cho mình moät söï giaûi thoaùt. Phaät giaùo ra ñôøi trong boái caûnh vaø tö töôûng xaõ hoäi ño, Thaùi töû Só Ñaït Ta (Sakyamuni: Thích ca Maâu Ni), sinh tröôùc Khoång Töû 6 naêm, tröôùc Gieâ Su 700 naêm. Luùc treû xuaát gia. Sau nhieàu laàn daïo chôi ngoaøi thaønh, Thaùi töû thaáy caûnh khoán khoå cuûa con ngöôøi. Ngaøi quyeát ñònh
töø boû cuoäc soáng giaøu sang phuù quyù, taàm sö hoïc ñaïo. Sau moät thôøi gian daøi tu khoå haïnh nhöng chöa ñaït ñaïo. Sau ñoù Thaùi töû tìm ñeán moät goác caây boà ñeà, luyeän thieàn vaø daàn daàn ñaõ ñaéc ñaïo. Trieát lyù Phaät giaùo ñeà caäp ñeán nhöõng vaán ñeà lieân quan ñeán vaän maïng cuûa con ngöôøi nhö hoïa, phuùc, soáng, cheát, linh hoàn, theå xaùc... Noù chuû tröông töø bi, baùc aùi. Nhöng khi du nhaäp vaøo Vieät Nam tö töôûng töø bi, baùc aùi aáy nhaït daàn ñi vaø tìm thaáy söï hoøa nhaäp vôùi truyeàn thoáng nhaân aùi, nhaân nghóa cuûa coäng ñoàng ngöôøi Vieät. Phaät giaùo vaøo Vieät Nam : Theo caùc taøi lieäu ghi cheùp coøn laïi, Phaät giaùo truyeàn vaøo ñaát Vieät töø theá kyû thöù II sau CN, töø AÁn Ñoä sang vaø töø phöông Baéc xuoáng. Töø theá kyû thöù VI sau CN, nhö sö Ti Ni Ña Liu Chi ngöôøi Taây Truùc ñeán truï trì ôû Chuøa Phaùp Vaân (chuøa Daâu), Haø Baéc cho ñeán khi qua ñôøi oâng laäp ra phaùi Thieàn toâng thöù I (phaùi Thieàn toâng döïa vaøo pheùp Thieàn Ñònh, chuû tröông tu taâm laø chính chöù khoâng phaûi ôû kinh keä). Veà sau coù nhieàu moân ñeä noåi tieáng nhö sö Phaùp Hieàn, Vaïn Haïnh, Töø Ñaïo Haïnh ñeàu theo phaùi Thieàn toâng. Khi nöôùc ta giaønh ñöôïc ñoäc laäp, töï chuû, Phaät giaùo phaùt trieån maïnh meõ, nhaát laø thôøi Lyù. Thôøi Lyù caùc nhaø sö raát ñöôïc coi troïng. Caùc nhaø sö raát uûng hoä nhaø nöôùc phong kieán nhö sö Vaïn Haïnh, sö Vieân Thoâng (sö Vieân Thoâng ñöôïc phong thaønh Quoác sö). Phaät giaùo ôû thôøi Lyù, Traàn ñöôïc vua vaø quyù toäc raát öu aùi. Naêm 1031 Vua Lyù Thaùi Toâng cho xaây döïng 950 ngoâi Chuøa. Traàn Thaùi Toâng cho ñuùc 350 quaû chuoâng. Vua Traàn Nhaân Toâng laäp ra phaùi Truùc Laâm. Phaùi naøy coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán Phaät Giaùo Vieät Nam. Veà sau Phaät giaùo bò caùc nhaø Nho baøi baùc. Vua Chuùa vaø trieàu ñình thaáy caàn döïa vaøo Nho giaùo ñeå cuûng coá ñòa vò, quyeàn lôïi cuûa mình. Do vaäy, Phaät giaùo khoâng coøn ñoùng vai troø Quoác gia nöõa. Nhöng trong daân gian, Phaät giaùo coù aûnh höôûng roäng, vaø coù taùc ñoäng vaøo cuoäc soáng taâm linh cuûa ngöôøi daân thöôøng. * Nho giaùo : - Nho giaùo laø hoïc thuyeát chính trò vaø ñaïo ñöùc cuûa giai caáp phong kieán Trung Quoác. Noù laø ñöôøng loái toå chöùc xaõ hoäi, cô caáu nhaø nöôùc, laø lyù luaän veà söï thoáng trò xaõ hoäi cuûa doøng hoï, laø heä thoáng quan nieäm laøm ngöôøi, laø moái quan heä giöõa ngöôøi vôùi ngöôøi trong xaõ hoäi phong kieán. Nho giaùo ñöôïc caùc trieàu ñaïi phong kieán Trung Quoác truyeàn vaøo Vieät Nam sau CN. Luùc ñaàu noù chöa coù vò trí trong coäng ñoàng ngöôøi Vieät. Khi caùc trieàu ñaïi phong kieán Vieät Nam ñöôïc thieát laäp, giai caáp phong kieán Vieät Nam ñaõ bieán Nho giaùo thaønh moät coâng cuï höõu ích ñeå cuûng coá ñòa vò vaø quyeàn lôïi cuûa mình. Thôøi lyù, Nho giaùo laø choã döïa tinh thaàn vaø chính trò cuûa giai caáp phong kieán nhöng Phaät vaãn laø Quoác giaùo. Nhöõng neàn taûng Nho giaùo Vieät Nam vaãn laø tö töôûng Nho giaùo Trung Quoác, nhöng quan troïng laø caùc nhaø Nho Vieät Nam bieát khai thaùc nhöõng yeáu toá tích cöïc trong Nho giaùo Trung Quoác ñeå xaây döïng nhaø nöôùc ñoäc laäp, töï chuû vaø giaûi quyeát nhöõng vaán ñeà soáng coøn cuûa daân toäc. Ví duï nhö veà tinh thaàn yeâu nöôùc, caùc nhaø Nho Vieät Nam chuû tröông: trung quaân phaûi gaén chaët vôùi aùi quoác trung quaân bao giôø cuõng höôùng ñeán minh quaân.
Nguyeãn Traõi vieát : “Vieäc nhaân nghóa coát ôû yeân daân Laät thuyeàn môùi bieát daân maïnh” Caùc nhaø Nho Vieät Nam cuõng xem cöûa khoång saân Trình laø quan troïng, saùch Thaùnh hieàn laø caàn thieát, nhöng khi hoï thaáy thôøi theá vaø nhaân taâm khoâng thích hôïp thì cuõng saün saøng töø boû quyeàn cao chöùc troïng, khöôùc töø moïi vinh hoa phuù quyù, choïn caùch soáng nhaøn taâm, thanh baàn. Ví duï nhö Chu Vaên An coù laàn daâng sôù ñeà nghò cheùm baûy nònh thaàn. Vua khoâng nghe, oâng treo muõ aùo töø quan, veà ñi daïy hoïc, choïn caùch soáng “an baàn laïc ñaïo”. Caùc nhaø Nho Vieät Nam ñeà cao tö töôûng thaàn daân cuûa Maïnh Töû : “Ñaïo ngöôïc vôùi daân thì daân gieát, nöôùc bò maát Ñaïo ngöôïc ít thì daân bò nguy, nöôùc bò yeáu. Ñöôïc loøng daân thì ñöôïc daân”. Ñeán thôøi Nguyeãn, tröôùc bieán ñoåi lôùn lao cuûa ñaát nöôùc, cuûa daân toäc, boïn phong kieán nhaø Nguyeãn vaãn coù baùm vaøo tö töôûng Nho giaùo ñaõ loãi thôøi, caûn trôû söï hoøa nhaäp, söï phaùt trieån cuûa ñaát nöôùc vaøo tieán trình chung cuûa theá giôùi. Ñaây laø moät haïn cheá lôùn cuûa tö töôûng Nho giaùo thôøi Nguyeãn. Song ñaõ coù nhieàu nhaø Nho tieán boä baét ñaàu tieáp xuùc vôùi Taân thö (kieán thöùc môùi). Hoï dòch vaø phoå bieán kieán thöùc môùi. Ví duï nhö Nguyeãn Tröôøng Toä ñaõ ñeà ra nhieàu caûi caùch ñeå chaán höng ñaát nöôùc. 1898, ôû Trung Quoác coù cuoäc chính bieán do Löông Khaûi Sieâu vaø Khang Höõu Vi caàm ñaàu. Tö töôûng duy taân ñoù aûnh höôûng ñeán caùc nhaø Nho Vieät Nam. Giöõa hai oâng, caùc oâng nhaø Nho Vieät Nam thích ñoïc Löông Khaûi Sieâu hôn. Vì Löông coù lôøi leõ huøng hoàn, thoáng thieát, thöùc tænh loøng yeâu nöôùc vaø yù chí töï cöôøng daân toäc, yù thöùc choáng cöôøng quyeàn. Phöông chaâm xöû lyù maø caùc nhaø Nho Vieät Nam choïn laø : “Phuù quyù baát naêng daâm (meâ hoaëc) Baàn tieän baát naêng di Uy vuõ baát naêng khuaát”. Chính bò chi phoái bôûi yù thöùc tö töôûng: laáy daân laøm troïng, bôûi phöông chaâm haønh ñoäng nhö treân, caùc nhaø Nho Vieät Nam ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp to lôùn trong lòch söû daân toäc, trong vieäc xaây döïng vaø phaùt trieån neàn vaên hoùa daân toäc. Hoï laø nhöõng ngöôøi goùp phaàn khoâng nhoû taïo neân veû ñeïp cuûa böùc tranh vaên hoùa thôøi Trung ñaïi. Haïn cheá cuûa Nho giaùo : - Nho giaùo ñaõ ñaøo taïo moät ñoäi nguõ trí thöùc baûo thuû, phuïc coå, xa rôøi lao ñoäng. - Caùc giaùo lyù cuûa Nho giaùo nhö: tam cöông, nguõ thöôøng, tam toøng ñaõ thaønh moät löïc caûn cho söï phaùt trieån xaõ hoäi, phaùt trieån töï do caù nhaân vaø nhaân caùch con ngöôøi.
- Tö töôûng thuû cöïu cuûa Nho giaùo bieåu hieän roõ nhaát laø tö töôûng cuûa Minh Maïng, Töï Ñöùc. Chính vì vaäy Ñoâng kinh Nghóa thuïc coù caâu ca chæ trích Nho giaùo thôøi Nguyeãn: “Nho ôi, nhaén hoûi moïi nhaø Khaêng khaêng nhö theá sao ra caùi ñôøi” * Ñaïo giaùo : Ñaïo giaùo truyeàn vaøo Vieät Nam baèng nhieàu con ñöôøng vaø tìm ñaát löu soáng trong tín ngöôõng baûn ñòa. - Ñaïo giaùo veà maët chính trò chuû tröông trò nöôùc theo ñöôøng loái “voâ vi”, chuû tröông ñaáu tranh. Veà maët nhaân sinh quan, Ñaïo giaùo khueách tröông tö töôûng caàu an, an nhaøn, laø choã döïa cho nhöõng phaûn öùng tieâu cöïc cuûa con ngöôøi trong cuoäc soáng. - Ñaïo giaùo laáy tö töôûng Laõo Trang laøm neàn taûng vaø bieán thaønh moät giaùo phaùi toân Laõo Töû, Trang Töû thaønh Chaân nhaân Ñaïo ñöùc quaân. - Ñaïo giaùo caøng veà sau ñöôïc bieán töôùng thaønh moät tö töôûng yeám theá, meâ tín, thôø cuùng. Ñaïo giaùo ñi vaøo ñôøi soáng daân giaõ, vaø noù truyeàn saâu trong taâm linh ngöôøi daân, taïo neân nhöõng vò tieân, taùnh cuûa mình nhö Tieân oâng Chöõ Ñoàng Töû, Baø chuùa Lieãu Haïnh, Ñöùc thaùnh Traàn Höng Ñaïo. - Ñaïo giaùo luùc ñaàu cuõng laø choã döïa cuûa giai caáp phong kieán, daàn daàn tìm ñaát soáng trong tín ngöôõng daân gian, vaø veà sau bieán thaønh , söï meâ tín muø quaùng nhö caàu ñaûo, boùi toaùn, leân ñoàng, phuø pheùp... 2/ Leã hoäi : Leã hoäi : baûo taøng soáng cuûa vaên hoùa daân toäc Leã hoäi cuûa ngöôøi Vieät raát ña daïng, phong phuù gaén lieàn vôùi tín ngöôõng, taäp tuïc, sinh hoaït cuûa moãi ñòa phöông, moãi ngaønh ngheà. Caùc hình thöùc leã cuûa ngöôøi Vieät nhö : leã ra cöõ, leã thaønh nieân, leã thöôïng thoï, leã cöôùi, leã tang, leã kyû nieäm nhöõng ngaøy lòch söû. Hoäi cuûa ngöôøi Vieät coù nhieàu daïng: hoäi laøng, hoäi ngheà nghieäp, hoäi tröôûng nhôù caùc thieân thaàn vaø nhaân thaàn v.v… Leã hoäi cuûa ngöôøi Vieät nhaèm baøy toû söï toân kính vaø tri aân. Leã hoäi xeùt töø hình thöùc ñeán baûn chaát nhaèm bieåu hieän nhöõng tính chaát: tính chaát löu truyeàn, tính chaát phuïc höng vaø tính chaát khai môû caùc giaù trò cuûa vaên hoùa daân toäc. Tieán haønh baát cöù moät leã hoäi naøo ngöôøi Vieät cuõng muoán löu truyeàn nhöõng giaù trò vaên hoùa trong ñôøi soáng cuûa moät ñòa phöông, moät vuøng, moät daân toäc. Tính chaát löu truyeàn naèm trong taâm thöùc muoán truyeàn göûi ñeán theá heä hoâm sau vaø mai sau moät thoâng ñieäp : phaûi bieát giöõ vaø truyeàn baù söùc soáng vaø veû ñeïp cuûa leã hoäi daân toäc. Chính söï truyeàn baù naøylaø moät chieác caàu taâm linh noái con ngöôøi vôùi con ngöôøi, noái giöõa quaù khöù vôùi hieän taïi vaø mai sau. Tính chaát löu truyeàn caû leã hoäi naèm chính trong taâm linh cuûa con ngöôøi, nhöng noù mang tính chu kyø vaø dònh hình trong ñôøi soáng cuûa coäng ñoàng. Ñieàu naøy laøm chuùng ta hieåu : duø ôû theå cheá naøo, leã hoäi luoân ñöôïc löu truyeàn nhö moät sinh hoaït vaên hoùa tinh thaàn cuûa coäng ñoàng. Tính chaát löu truyeàn thöôøng gaén lieàn vôùi vieäc phuïc höng caùc giaù trò vaên hoùa caû coäng ñoàng. Phuïc nhöng caùc giaù trò vaên hoùa laø muïc ñích, laø yù nghóa cuûa baát kyø hình thöùc leã hoäi naøo.
Tính chaát phuïc höng naø khoâng chæ laø söï toân vinh maø coøn laø khaúng ñònh nhöõng giaù trò tinh thaàn nhaân daân cuûa daân toäc. Leã hoäi cuûa ngöôøi Vieät töø xa xöa ñeán nay laø nhaèm toân vinh nhöõng giaù trò ñaïo lyù, giaù trò nhaân aùi, loøng höôùng thieän vaø vì nghóa caû cuûa nhöõng con ngöôøi vì leõ phaûi, vì nöôùc vì daân. Tính chaát phuïc höng naøy naèm trong baûn chaát caû leã hoäi nguôøi Vieät. Tính chaát phuïc höng naøy khoâng phaûi laø thaùi ñoä tuyeät ñoái hoùa, lyù töôûng hoùa caùc giaù trò truyeàn thoáng, xem noù laø khuoân maãu vónh haèng, töø ñoù daãn ñeán söï baèng loøng, phuïc coá nhöõng hình thöùc leã hoäi cuõ, laïc haäu. Tinh thaàn phuïc höng caùc giaù trò cuûa leã hoäi laø söï bieát choïn loïc, phaùt huy caùi tinh hoa, söùc soáng ñeïp trong leã hoäi, töø ñoù khaúng ñònh nhöõng giaù trò beàn vöõng, tröôøng toàn, tieâu bieåu cho baûn saéc vaø phaåm giaù cuûa daân toäc. Tính chaát löu truyeàn vaø tinh thaàn phuïc höng cuûa leã hoäi ngöôøi Vieät khoâng naèm trong thôøi haïn kheùp maø noù luoân vöôn tôùi söï khôi môû. Tính chaát khôi môû cuûa leã hoäi laø ôû choã: treân neàn taûng nhöõng caùi tinh hoa, caùi beàn vöõng ñoù, leã hoäi cuûa ngöôøi Vieät phaûi höôùng tôùi vieäc khôi môû nhöõng khía caïnh tích cöïc phuø hôïp cho vieäc xaây döïng nhöõng phaåm chaát cuûa con ngöôøi Vieät Nam hieän ñaïi, ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc. Tính chaát löu truyeàn phuïc höng cuûa leã hoäi chæ ñaït hieäu naêng thöïc söï khi caùc giaù trò cuûa leã hoäi luoân khôi môû moät tinh thaàn môùi, moät yù thöùc môùi: truyeàn thoáng luoân keát hôïp vôùi hieän ñaïi, daân toäc keát hôïp vôùi nhaân loaïi. Caùc giaù trò cuûa leã hoäi khoâng döøng laïi ôû söï toân vinh ñaïo lyù nhaân baûn, yù thöùc töï cöôøng vaø tinh thaàn yeâu nöôùc cuûa daân toäc Vieät Nam maø coøn phaûi vöôn tôùi lyù töôûng nhaân ñaïo xaõ hoäi chuû nghóa. Leã hoäi khoâng duøng laïi ôû caùi toát ñeïp, caùi ñeïp maø töø caùi toát caùi ñeïp aáy con ngöôøi vöôn tôùi caùi ñeïp – caùi cao caû: caùi ñeïp caùi cao caû cuûa thôøi ñaïi Hoà Chí Minh. Tính chaát khôi môû cuûa leã hoäi theå hieän roõ ôû vieäc “saùng taïo ra nhöõng giaù trò môùi” cuï theå trong vieäc naøy laø beân caïnh vieäc löu truyeàn, phuïc höng caùc hình thöùc leã hoäi môùi phuø hôïp vôùi cuoäc soáng con ngöôøi Vieät Nam thôøi hieän ñaïi. Ví duï, coù theå tìm nhöõng hình thöùc leã hoäi gaén vôùi thôøi coâng nghieäp hieän ñaïi, vôùi vai troø cuûa truyeàn thoâng – tin hoïc, ñieän töû, vôùi caùc chaát lieäu vaên hoùa hieän ñaïi taïo neân neùt môùi – hieän ñaïi trong leã hoäi cuûa ngöôøi Vieät. Tính chaát khôi môû chæ thöïc söï coù yù nghóa khi chuùng ta bieát “coi troïng, baûo toàn, keá thöøa vaø phaùt huy nhöõng giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng (baùc hoïc vaø daân gian) vaên hoùa caùch maïng bao goàm caû vaên hoùa vaät theå vaø vaên hoùa phi vaät theå” (NQTÖ 5). Töø vieäc tìm hieåu moät soá tính chaát leã hoäi cuûa ngöôøi Vieät, chuùng ta khaúng ñònh tính ña giaù trò cuûa leã hoäi. Leã hoäi laø moät hình thöùc vaên hoùa quan troïng trong ñôøi soáng vaên hoùa – tinh thaàn cuûa daân toäc ta. Leã hoäi laø moät caàu noái taâm linh cuûa con ngöôøi vaø con ngöôøi, giöõa quaù khöù – hieän taïi – töông lai, vaø baûo taøng soáng cuûa vaên hoùa daân toäc. Leã hoäi laø neùt sinh hoaït vaên hoùa coäng ñoàng cuûa baát kyø daân toäc naøo. Moãi daân toäc ñeàu coù truyeàn thoáng leã hoäi khaùc nhau. Leã hoäi phaûn aùnh söùc soáng, söï ña daïng cuûa moät neàn vaên hoùa daân toäc. Treân toaøn theá giôùi hieän nay, nöôùc coù nhieàu leã hoäi laø Coâloâmibia. Tröôùc tieân caàn coù söï phaân bieät giöõa leã vaø hoäi:
a) Leã : Leã thöôøng mang tính chaát thaønh kính, toân nghieâm, ñöôïc tieán haønh vôùi moät nghi thöùc nhaát ñònh. Khoâng gian cuûa leã tang nghieâm vaø coù giôùi haïn. Leã ñöôïc tieán haønh trong moät thôøi gian nhaát ñònh. Ngöôøi tham gia leã thöôøng coù thaùi ñoä nghieâm tuùc vaø moät yù thöùc leã nghi roõ reät. Ngaøy xöa leã thöôøng gaén lieàn vôùi phong tuïc cuûa coäng ñoàng. b) Hoäi : Hoäi thöôøng mang tính chaát hoäi heø. Hoäi thöôøng gaén vôùi nhöõng troø chôi daân gian, gaén vôùi nhöõng cuoäc thi thoá, tranh taøi trong moät soá laõnh vöïc naøo ñoù. Tính chaát vui, traøo tieáu trong hoäi laø neùt noåi baät. Khoâng gian dieãn ra hoäi thöôøng laø roäng, khoaùng ñaït vaø coù theå dieãn ra trong moät vuøng ñòa lyù roäng. Thôøi gian tieán haønh hoäi coù theå daøi ngaén khaùc nhau do tính chaát cuûa moãi hoäi. Ngöôøi tham gia hoäi laø töï do, khoâng phaân bieät tuoåi taùc, thaønh phaàn, toân giaùo. Ngöôøi tham gia hoäi vôùi tinh thaàn daân chuû, côûi môû tuøy sôû thích cuûa moãi ngöôøi. Hoäi thöôøng coù hoäi laøng, hoäi chuøa, hoäi nhaân ngaøy kyû nieäm caùc danh nhaân, anh huøng, lieät só, ngaøy hoäi lòch söû... Cuõng coù khi keát hôïp giöõa leã hoäi, hoaëc ngöôïc laïi nhö leã hoäi Ñoáng Ña, hoäi leã hoaëc ngöôïc laïi nhö leã hoäi Ñoáng ña, hoäi leã ngaøy Quoác Khaùnh 2/9 cuûa daân toäc ta. Sau ñaây xin giôùi thieäu moät soá hoäi tieâu bieåu nhö hoäi Chuøa Höông, hoäi Ñeàn Huøng, hoäi Lim. * Hoäi Chuøa Höông Theo saùch “Höông sôn thieân truø thieàn phaû” thì Chuøa Höông tích ñöôïc xaây döïng töø ñôøi Leâ Chính Hoøa (1680-1705) do moät vò Hoøa thöôïng tìm ra ñòa ñieåm naøy. Chuøa Höông ôû thoân Yeân Vó, huyeän Myõ Ñöùc, Haø Taây, caùch Haø Noäi 60km veà phía taây cho Höông Sôn 5 chöõ : “Nam thieân ñeä nhaát ñoäng”. Trong khu vöïc Höông tích coù nhöõng ngoïn nuùi ñeïp nhö Tuyeát Sôn, Höông Tích, Nuùi Boàng. Trong ñoäng coù töôïng Phaät baø baèng ñaù xanh. Thôøi Taây Sôn cho ñuùc töôïng naøy vaø chuoâng. ÔÛ Höông Tích coù chính dieän Thieân Truø. Ñoâng Tieân Sôn (coøn goïi laø nuùi Tieân). Vaøo ñoäng Höông Tích, khaùch boä haønh phaûi leo 120 baäc ñaù. Coù Chuøa giaûi oan (gieáng giaûi oan) coù ñoäng Tuyeát Quyønh. Hoäi Chuøa Höông ñöôïc tieán haønh baét ñaàu töø raèm thaùng ba aâm lòch. Ngöôøi ñi hoäi ngaém nhìn nhöõng boâng hoa lan ñoû thaém hieän leân treân neàn xanh lam cuûa nuùi, treân neàn xanh thaúm cuûa baàu trôøi taïo neân moät böùc tranh thô moäng, kyø thuù. AÙnh saùng khoùi höông cuûa caùc ñoäng, chuøa taïo neân khoâng khí huyeàn hoaëc. ÔÛ ñaây ngöôøi ta nghe nhöõng aâm thanh traàm cuûa lôøi chaøo : A di ñaø phaät cuûa nhöõng lôøi caàu. Ngöôøi ñi hoäi chuøa Höông ñuû moïi löùa tuoåi. Ngöôøi ñeán ñaây ñöôïc xem böùc tranh sôn thuûy höõu tình cuûa ñaát nöôùc vaø thaép moät vaøi neùn höông caàu mong cho nhöõng ñieàu toát laønh. Ñi chuøa Höông khi ra veà seõ mua mô vaø rau saén. Ñoù laø nhöõng ñaëc saûn ñoäc ñaùo cuûa vuøng naøy.
Nhieàu nhaø thô cuûa ta ñaõ ñeán chuøa Höông, hoï ñaõ caûm höùng tröôùc veû ñeïp kyø vó vaø neân thô cuûa Höông Tích, vaø ñaõ vieát nhöõng baøi thô tuyeät vôøi veà veû ñeïp nôi ñaây. Xin daãn ra ñaây maáy vaàn thô cuûa Chu Maïnh Trinh taû caûnh Höông Sôn : “Nhaùc troâng leân ai kheùo veõ hình Ñaù nguõ saéc long lanh nhö gaám deät Thaêm thaúm moät hang loàng boùng nguyeät Gaäp gheành maáy loái uoáng thang maây Chöøng giang sôn coøn ñôïi ai ñaây Hay taïo hoùa kheùo ra tay xeáp ñaët” * Ñeàn huøng : Ñeàn huøng hieän nay thuoäc thoân Coå tích, xaõ Hy Cöông, huyeän Phong Chaâu vónh phuù. Ñeàn huøng toïa laïc treân moät ngoïn ñoài cao 175 moät coù caây cao, boùng caû. Daân gian vaãn thöôøng töông truyeàn nhöõng caâu ca dao : “Naøy leân, naøy leân, naøy leân Leân non Coå Tích, leân ñeàn Huøng Vöông Ñeàn naøy thôø toå Nam Phöông” Nhöõng di tích coøn laïi cho tôùi nay cuûa ñeàn Huøng laø töø thôøi Leâ-Nguyeãn bao goàm: + Voøm coång ñoà soä ôû chaân nuùi phía Taây, döôùi boùng nhöõng caây coå thuï. + Ñeàn Haï vaø chuøa Thieàn Quang naèm cao treân voøm coång 225 baäc theàm. + Ñeàn Trung naèm cao treân ñeàn Haï, 168 baäc, nôi truyeàn laø choã hoïp cuûa caùc Laïc haàu, Laïc töôùng, nôi Lang Lieân daâng baùnh chöng, baùnh daày. + Ñeàn thöôïng naèm gaàn ñænh nuùi, caùch ñeàn Trung 102 baäc theàm. Nôi caùc vua laøm leã teá trôøi, teá thaàn luùa. Leã hoäi ñeàn Huøng tieán haønh haèng naêm baét ñaàu thaùng ba aâm lòch. Nhöõng ngaøy naøy ñoàng baøo khaép moïi vuøng ñaát nöôùc, kieàu baøo ngöôøi nöôùc ngoaøi veà ñaát toå tham gia leã hoäi trong nieàm haân hoan, kính moä veà truyeàn thoáng laâu ñôøi cuûa daân toäc. Caùc cuoäc röôùc trong leã hoäi ñeàn Huøng raát phong phuù, coù söï tham gia cuûa nhieàu laøng nhö röôùc kieäu, röôùc voi vaø coù nhieàu troø chôi daân gian: ñaùnh ñu, ñua thuyeàn, ñaáu vaät, ñaùnh côø ngöôøi, haùt xoan... * Hoäi Lim (coøn goïi laø hoäi quan hoï vuøng Baéc Ninh) Hoäi Lim laáy Chuøa Lim laøm trung taâm, vaø baét ñaàu töø 13 thaùng gieâng aâm lòch haøng naêm. Hoäi Lim tieán haønh trong moät khoâng gian roäng lôùn goàm 50 laøng thuoäc caùc huyeän Yeân Phong, Tieân Sôn, thò xaõ Baéc Ninh. Hoäi Lim baét ñaàu töø Chuøa Lim (coøn goïi laø Cung Lim). Nôi tröôùc ñaây caùc vua töø Thaêng Long veà Kinh Baéc ñeå gaëp daân vaø giaûi ñaùp caùc thaéc maéc cuûa daân. Moãi laàn nhö vaäy, nhaân daân môû hoäi möøng xuaân, möøng vua. Vaøo dòp naøy trai gaùi gaëp nhau baøy toû tình caûm. Hoï môøi chaøo, quen nhau vaø haùt ñoái ñaùp. Hoäi Lim coù caùch ñaây khoaûng 100 naêm vaø ñeán ngaøy nay trôû thaønh moät ngaøy hoäi truyeàn thoáng. Haùt quan hoï thöôøng dieãn ra trong moät khoâng
gian vaø thôøi gian roäng vaø döôøng nhö khoâng aán ñònh thôøi gian. Hoï haùt ngaøy, haùt ñeâm, haùt trong ñeâm traêng môø aûo, haùt khi taùt nöôùc, khi cheøo thuyeàn, haùt khi quay tô, deät vaûi. Hoäi Lim coù hai hình thöùc haùt : haùt trong nhaø, haùt ngoaøi ñoài. Haùt quan hoï thöôøng laø moät ñoâi baïn tình, hoaëc moät toáp. Hoï caûm nhau, hieåu nhau maø haùt ñoái ñaùp. Quan hoï baïn chôø saün ñoùn veà nhaø. Vaøo ñeán coång thì hoï caát tieáng haùt chaøo xuaân. Sau ñoù quan hoï chuû ñöùng giöõa saân haùt ñoùn baïn, ñôõ noùn, ñôõ oâ môøi baïn vaøo nhaø, roài hai beân haùt ñoái ñaùp. Vaø cöù nhö vaäy, trong nhaø, ngoaøi ñoái haùt ñoái ñaùp, ngöôøi ñi hoäi ñöùng quaây quaàn nghe haùt, thöôûng thöùc yù tình, laøn dieäu cuûa baøi quan hoï. Nhöõng laøn dieäu daân ca quan hoï nhö löôïn bay treân nhöõng caùnh ñoàng luùa xanh môn môõn, löôïn qua nhöõng raëng caây, nhöõng keânh möông nhö hoøa nhaäp vaøo caûnh saéc muøa xuaân, gieo vaøo loøng ngöôøi nhöõng tình caûm ñeïp ñeõ giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, giöõa con ngöôøi vôùi moät vuøng queâ kinh Baéc giaøu truyeàn thoáng vaên hoùa. Ngoaøi ra hoäi Lim coøn coù leã daâng höông ôû chuøa Caû, vaø sau ñoù keùo veà ñoài Lim vui chôi, trong nhöõng ngaøy hoäi Lim coøn coù leã röôùc. Leã röôùc nöôùc, theå hieän nguyeän voïng cuûa ngöôøi daân caàu mong möa thuaän, gioù hoøa ñeå laøm aên phaùt taøi. Leã röôùc Thaùnh ñeå con ngöôøi baøy toû ñoái vôùi ôn ñöùc cuûa caùc baäc thaùnh ñoái vôùi ngöôøi coù coâng vôùi queâ höông, ñaát nöôùc. Leã röôùc kinh ñeå con ngöôøi baøy toû, vaø höôùng veà leõ phaûi, ñieàu thieän. Nhöõng ngaøy hoäi Lim ñaõ trôû thaønh neùt vaên hoùa ñoäc ñaùo cuûa ngöôøi kinh Baéc.
PHONG TUÏC : Theo töï ñieån tieáng Vieät (NXB, KHXH, HN 1992) “Phong tuïc laø thoùi quen ñaõ in saâu vaøo ñôøi soáng xaõ hoäi, ñöôïc moïi ngöôøi thöøa nhaän vaø laøm theo. Ngaïn ngöõ ngöôøi Vieät coù caâu “nhaäp gia tuøy tuïc”. Moãi vuøng, moãi nôi coù nhöõng phong tuïc khaùc nhau. Coäng ñoàng ngöôøi Vieät coù nhöõng phong tuïc ñöôïc moïi ngöôøi thöøa nhaän vaø laøm theo moät caùch töï giaùc hay khoâng töï giaùc. 1/ Phong tuïc hoân nhaân : Trai gaùi ñeán tuoåi laáy nhau thaønh vôï, thaønh choàng. Theo tuïc xöa, con gaùi laáy choàng laø phaûi veà nhaø choàng. Ngaøy xöa trai gaùi laáy nhau phaûi coù leã giaù thuù. Leã giaù thuù ñeå cha meï, hoï haøng, ngöôøi mai moái thöøa nhaän quan heä vôï choàng cuûa ñoâi löùa. Ngaøy nay giaù thuù khoâng coøn laø moät leã nöõa, maø quan troïng laø söï chöùng nhaän cuûa chính quyeàn phöôøng (xaõ) veà söï hoân thuù cuûa trai gaùi. Trong hoân nhaân, ngöôøi Vieät chuù yù con daâu laø choïn ngöôøi coù ñöùc haïnh, vì hoï quan nieäm : “Caùi neát ñaùnh cheát caùi ñeïp. Saéc ñeïp khoâng maøi ra maø aên ñöôïc” Ngaøy nay, ngoaøi ñöùc haïnh, trong hoân nhaân, ngöôøi Vieät chuù yù ñeán coâng aên vieäc laøm cuûa con trai hoaëc con gaùi. Trong hoân nhaân ngöôøi Vieät cuõng chuù yù ñeán söï hôïp gia, hoï khoâng chuù yù ñeán nhieàu tieàn “giaù thuù baát luaän taøi”. Trong hoân nhaân coù leã hoûi vaø leã cöôùi. Leã hoûi tuøy theo moãi nôi moãi vuøng. Nhöng leã hoûi thöôøng coù traàu cau, cheø röôïu, vaø baùnh traùi. Baùnh vaø moät soá ñoà vaät trong leã hoûi thöôøng laø moät caëp. Caùc ñoà vaät trong leã hoûi ñöôïc goùi giaáy ñoû, ñöïng trong khai sôn ñoû, vaø phuû khaên ñieàu ñoû. Maøu ñoû töôïng tröng cho hoàng phuùc. Leã hoûi laø thuaän tình cho trai gaùi laáy nhau. Leã cöôùi : Leã cöôùi ñöôïc tieán haønh vaøo ngaøy laønh, thaùng toát do hai gia ñình thuaän yù. Leã cöôùi laø ngaøy trình cho hai hoï, baïn beø chính thöùc bieát trai gaùi laáy nhau. Tuøy theo töøng vuøng, töøng gia ñình, tuïc cöôùi naøy coù theå tieán haønh theo caùc nghi thöùc, caùc böôùc khaùc nhau. - Trang phuïc trong ngaøy cöôùi : ngaøy xöa chuù reã ñoäi khaên löôït, maëc quaàn luïa traéng, aùo caëp ñoâi : goàm moät aùo daøi traéng beân trong, ngoaøi laø moät chieác aùo ñoaïn keùp. Coâ daâu ôû noâng thoân maëc aùo naêm thaân, trong aùo naâu non, ngoaøi aùo the loùt nhieãu xanh, ñaàu vaán nhung ñen, maëc yeám luïa coå xeû maøu môõ gaø hoaëc maøu thaém. Löng thaét chieác thaét löng vôùi hai daõy yeám luïa môõ gaø. Vaùy laø vaùy luïa. Chaân ñi deùp cong. Thôøi xöa caùc coâ thöôøng mang theo noùn quai thao, ba taàng ñeå che naéng möa, che maët cho ñôõ theïn. ÔÛ thaønh thò, caùc coâ vaán ñaàu baèng khaên nhung coù ñuoâi gaø maëc quan, ñi guoác phi maõ hoaëc ñi giaøy cao goùt. AÙo trong laø maøu traéng, aùo ngoaøi laø gaám theâu hoaëc aùo sa tanh maøu ñen. Caùc chuù reã maëc theo kieåu aâu phuïc phöông Taây. Ngaøy nay trang phuïc ngaøy cöôùi ñaõ thay ñoåi tuøy theo sôû thích, nhöng thöôøng vaãn höôùng veà nhöõng trang phuïc hôïp vôùi moâi tröôøng, vôùi tuoåi taùc, vôùi quan nieäm veà caùi ñeïp cuûa con ngöôøi Vieät Nam hoâm nay.
Phong tuïc hoân nhaân ñaùp öùng nhu caàu cuûa coäng ñoàng. Hoân nhaân laø moät taäp quaùn cuûa moïi ngöôøi ñeán tuoåi thaønh nieân nhaèm ñeå duy trì noøi gioáng, gia toäc, phaùt huy söùc maïnh cuûa coäng ñoàng. Phong tuïc xaây caát nhaø: Phong tuïc xaây caát nhaø xuaát phaùt töø caùi lyù tam taøi: thieân, ñòa, nhaân (Thieân thôøi, ñòa lôïi, nhaân hoøa) - Khi xaây caát nhaø, vieäc choïn ñaát, choïn höôùng laø voâ cuøng quan troïng trong quan nieäm cuûa ngöôøi Vieät. Laøm nhaø thöôøng choïn höôùng Ñoâng hoaëc Ñoâng-Nam. Thöôøng thöôøng ngöôøi xöa choïn nôi cao “nhaát caän giang, nhì caän sôn” - Tröôùc khi xaây caát nhaø, ngöôøi ta thöôøng choïn ngaøy giôø ñeå ñoäng thoå. Vaø tröôùc khi ñoäng thoå coù leã ñoäng thoå. - Khi xaây nhaø xong thöôøng coù leã taân gia. Chuû nhaân choïn ngaøy toát ñeå doïn veà nhaø môùi. Nhaø ôû laø moät nhu caàu, moãi gia ñình ai cuõng mong öôùc taïo döïng moät ngoâi nhaø. Ñieàu aáy xuaát phaùt töø quan nieäm : “An cö laïc nghieäp”, soáng ôû nhaø, “thaùc ôû moà” Phong tuïc khao, möøng tröôøng thoï, thöôïng thoï: - Khao töùc laø laøm tieäc ñaõi khaùch. Con ngöôøi coù 3 ñieàu toát : Phuùc, Loäc, Thoï. + Phuùc : laø danh chöùc. + Loäc : con ñaøn chaùu luõ + Thoï : tuoåi giaø, soáng laâu Ngöôøi Vieät thöôøng coù quan nieäm : kính laõo ñaéc thoï. Kính troïng ngöôøi giaø, ngöôøi giaø seõ ñeå laïi tuoåi thoï cho. Trong caùc buoåi leã, hoäi heø, cöôùi xin, ma chay ngöôøi ta raát coi troïng vò trí cuûa ngöôøi lôùn tuoåi, ngöôøi giaø. ÔÛ coäng ñoàng ngöôøi Vieät coù tuïc khao tuoåi thoï. Ngaøy tröôùc nhaø coù ngöôøi thöôïng thoï, gia ñình laøm, ñoà leã mang ra ñình ñeå leã. Sau ñoù veà nhaø con caùi laøm leã gia tieân vaø con caùi chuùc möøng cha meï. Thöôøng laø chæ aên möøng thöôïng thoï caùc cuï oâng, coøn caùc baø chæ aên möøng theo choàng.
Phong tuïc ñaùm tang : Phong tuïc ñaùm tang, ma chay cuûa ngöôøi Vieät gaén lieàn vôùi quan nieäm: con ngöôøi chæ cheát phaàn xaùc, chöù phaàn hoàn vaãn laãn quaát quanh ngöôøi soáng. Phong tuïc tang ma cuûa ngöôøi xöa raát nhieâu kheâ, phieàn toaùi. Ngaøy nay phong tuïc aáy vaãn coøn chæ löu giöõ nhöõng tuïc chính : - Leã lieäm ngöôøi cheát. - Leã nhaäp quan. - Leã vieáng. - Leã ñoäng quan. - Leã haï huyeät. Leã cuùng teá höông hoàn ngöôøi ñaõ khuaát. Tuïc cuùng teá ngöôøi cheát laø phong tuïc cuûa nhieàu daân toäc treân theá giôùi. Coäng ñoàng ngöôøi Vieät cuõng vaäy. Thöôøng laø cuùng sau 3 ngaøy choân – goïi laø cuùng môû cöûa maõ. Cuùng sau 49 ngaøy, sau 100 ngaøy. Haèng naêm choïn ngaøy maát cuûa ngöôøi cheát, gia ñình ñeàu coù cuùng gioã. Sau 3 naêm thì cuùng maõn tang. Tang phuïc : caùc loaïi tang phuïc tröôùc khi phaân phaùt cho moïi ngöôøi trong gia ñình, gia toäc chòu tang ngöôøi maát ñeàu phaûi ñaët tröôùc aùn thôø. Con chaùu laøm leã chòu tang vaø maëc tang phuïc. Tang phuïc cuûa ngöôøi Vieät laø loaïi vaûi xoâ, maøu traéng. Con caùi vaø thaân nhaân chít khaên tang treân ñaàu. Chaùu ñích toân thì chít khaên vaøng, chaét thì chít khaên ñoû.
IV. VAÊN HOÙA GIAO TIEÁP – ÖÙNG XÖÛ. Trong sinh hoaït cuûa coäng ñoàng, giao tieáp- öùng xöû laø moät laõnh vöïc vaên hoùa. Giao tieáp laø moät nhu caàu khoâng theå thieáu trong ñôøi soáng cuûa moãi ngöôøi, moãi coäng ñoàng. Neáu con ngöôøi khoâng coù hoaït ñoäng giao tieáp cuoäc soáng seõ trôû neân ñôn ñieäu, nhaøm teû voâ cuøng giao tieáp giuùp cho con ngöôøi hieåu mình, hieåu ngöôøi, hieåu cuoäc soáng nhieàu hôn. Hôn nöõa giao tieáp coøn giuùp cho moãi ngöôøi, moãi coäng ñoàng coù caùch thöùc, coù thaùi ñoä öùng xöû thích hôïp tuøy theo töøng ñoái töôïng, töøng hoaøn caûnh giao tieáp. Giao tieáp coøn laø moät ngheä thuaät soáng, ngheä thuaät öùng xöû giao tieáp ñöôïc boäc loä qua haønh ñoäng, cöû chæ, ngoân ngöõ lôøi noùi. Haønh giao tieáp daân gian coù caâu : “Lôøi noùi khoâng maát tieàn mua Löïa lôøi maø noùi cho vöøa loøng nhau” Ñeå vöøa loøng nhau, trong giao tieáp phaûi coù moät ngheä thuaät giao tieáp, moät söï öùng xöû teá nhò, kheùo leùo. Vaên hoùa giao tieáp coù theå xem xeùt ôû moät soá laõnh vöïc sau : - Giao tieáp giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, giao tieáp giöõa caù nhaân vaø coäng ñoàng, giao tieáp giöõa coäng ñoàng vaø coäng ñoàng. - Giao tieáp giöõa con ngöôøi vôùi moâi tröôøng thieân nhieân. - Giao tieáp giöõa con ngöôøi vôùi moâi tröôøng vaên hoùa. 1/ Giao tieáp giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi, giöõa caù nhaân vaø coäng ñoàng : Nguyeân taéc cuûa loaïi giao tieáp naøy laø döïa treân söï chaân thaønh, söï nhieät taâm, laáy söï dung hoøa, dung hôïp laøm neàn taûng cho caùc moái quan heä giao tieáp. Ñaëc ñieåm cuûa söï giao tieáp naøy : - Söï chaân thaønh, chuoäng tình caûm, toân troïng nhau : “Moät boà caùi lyù khoâng baèng moät tyù caùi tình. - Ngöôøi Vieät trong giao tieáp raát hieáu khaùch, troïng khaùch, nhöng trong giao tieáp hoï thöôøng coù tính ruït reø. Bieåu hieän cuûa söï giao tieáp aáy laø caùch môøi chaøo: “lôøi chaøo cao hôn maâm coå”. Trong giao tieáp ít boäc loä baèng cöû chæ, maø thöôøng theå hieän trong aùnh maét vaø nuï cöôøi. Trong giao tieáp hoï thöôøng caån troïng trong caùch noùi naêng. Tuøy theo töøng ñoái töôïng, töøng hoaøn caûnh maø ngöôøi Vieät coù nhöõng caùch thöùc vaø hình thöùc giao tieáp. ÔÛ ñaâu, trong söï giao tieáp vôùi ngöôøi lôùn tuoåi, ngöôøi giaø vaãn laø moät söï coi troïng kính caån. Trong giao tieáp giöõa ngöôøi vaø ngöôøi neáu chöa trôû neân thaân quen, hieåu bieát nhau thì thöôøng coù moät söï caån troïng, deø daët trong giao tieáp. Nhöng khi ñaõ trôû neân quen thaân, thì söï giao tieáp aáy thöôøng laø côûi môû, vui veõ, ngöôøi ta coù theå boû qua moät soá sai soùt nhoû. - Ñoái vôùi coäng ñoàng ngöôøi Vieät thì giao tieáp nhöõng ngöôøi trong huyeát thoáng, gia ñình gia toäc laø chuû yeáu “moät gioït maùu ñaøo coøn hôn ao nöôùc laõ”. Nhöng do phaûi nöông döïa nhau giöõa