Giáo trình dinh dưỡng thức ăn thủy sản - Lê Đức Ngoan & Vũ Duy Giảng

Chia sẻ: Nguyen Lan | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:203

Thêm vào BST

Báo xấu

274
lượt xem 71
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Tham khảo sách 'giáo trình dinh dưỡng thức ăn thủy sản', khoa học tự nhiên, nông - lâm phục vụ nhu cầu học tập, nghiên cứu và làm việc hiệu quả

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình dinh dưỡng thức ăn thủy sản - Lê Đức Ngoan & Vũ Duy Giảng

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I TRƯ NG ð I H C NÔNG LÂM HU LÊ ð C NGOAN, VŨ DUY GI NG, NGÔ H U TOÀN GIÁO TRÌNH DINH DƯ NG VÀ TH C ĂN THU S N Giáo trình ñi n t (version 1) HÀ N I 2009
L I NÓI ð U ðào t o ñ i h c ngành nuôi tr ng th y s n c a trư ng ð i h c Nông Lâm, ð i h c Hu b t ñ u t năm 1995. Nh ng năm g n ñây, ñào t o k sư nuôi tr ng th y s n c a trư ng nói riêng và c nư c nói chung ñã và ñang ñư c phát tri n ñáng k v s lư ng l n ch t lư ng. ð ph c v vi c nâng cao ch t lư ng ñào t o, nhà trư ng luôn khuy n khích các gi ng viên, cán b khoa h c tham gia biên so n giáo trình, bài gi ng và tài li u tham kh o. „Giáo trình dinh dư ng và th c ăn th y s n" ñư c GS.TS. Vũ Duy Gi ng (trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i), PGS.TS. Lê ð c Ngoan và TS. Ngô H u Toàn (trư ng ð i h c Nông Lâm, ð i h c Hu ) biên so n nh m góp ph n vào công tác ñào t o và nghiên c u c a nhà trư ng. Chúng tôi mong r ng quy n sách này là tài li u tham kh o t t cho các trư ng ñ i h c, cao ñ ng khác trong c nư c. Giáo trình ñư c nhóm tác gi biên so n công phu, tham kh o nhi u tài li u trong, ngoài nư c và thông tin c p nh t. Giáo trình bao g m 14 chương và 5 nhóm ph l c, ñã ñư c TS. L i Văn Hùng – trư ng khoa Nuôi ttr ng th y s n, gi ng viên lâu năm v môn h c này t i ð i h c Nha Trang- góp ý và ph n bi n. Trong khuôn kh th i lư ng c a m t môn h c thu c chương trình ñào t o ngành nuôi tr ng th y s n v i 3 tín ch , ch c ch n n i dung và thông tin trong giáo trình này chưa th bao trùm nh ng v n ñ chuyên sâu v lĩnh v c dinh dư ng và th c ăn cho t t c các ñ i tư ng nuôi tr ng th y s n. Chúng tôi mong mu n nh n ñư c s ñóng góp ý ki n xây d ng t quý th y cô giáo, các nhà nghiên c u, các sinh viên và ñ c gi ñ tài li u có th hoàn ch nh hơn trong l n tái b n sau. Chúng tôi xin trân tr ng cám ơn TS. L i Văn Hùng v nh ng góp ý có giá tr khoa h c và d án Nghiên c u phát tri n nông thôn b n v ng (RDVIET) do Sida/SAREC tài tr ñã tr giúp in n trong l n xu t b n năm 2008. Giáo trình ñư c biên so n l i d ng ñi n t , có b sung và s a ch a. PGS. TS. Tr n Văn Minh Hi u trư ng, Ch t ch H i ñ ng Khoa h c - Giáo d c Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 2
M CL C M ð U ...................................................................................................................9 ð C ðI M DINH DƯ NG ð NG V T TH Y S N .......................................9 I. M T S KHÁI NI M .......................................................................................9 1.1. Th c ăn .......................................................................................................9 1.2. Dinh dư ng .................................................................................................9 1.3. L ch s phát tri n dinh dư ng h c ñ ng v t th y s n ..............................10 II. NH NG ð C ðI M DINH DƯ NG ð NG V T TH Y S N ................10 III. QUAN H GI A TH C ĂN V I CÁC HÌNH TH C NUÔI TR NG TH Y S N .....................................................................................................................11 CHƯƠNG I.............................................................................................................13 SINH LÝ TIÊU HOÁ C A CÁ............................................................................13 1.1. C U T O GI I PH U B MÁY TIÊU HOÁ C A CÁ.............................13 1.2. ð C ðI M CÁC LO I D CH TRONG NG TIÊU HÓA C A CÁ ..........13 1.2.1. D ch v (d dày - gastric secretion) .......................................................13 1.2.2. D ch tu (pancreatic secretion) .............................................................14 1.2.3. D ch m t (bile secretion) .......................................................................14 1.2.4. D ch ru t (intestial secretion)................................................................14 1.3. S TIÊU HÓA CÁC CH T DINH DƯ NG ...............................................15 1.3.1. S tiêu hóa do các enzyme .....................................................................15 1.3.2. S tiêu hoá do vi sinh v t .......................................................................17 1.4. S H P THU CÁC CH T DINH DƯ NG.................................................17 1.5. T L TIÊU HOÁ TH C ĂN......................................................................18 CHƯƠNG II ...........................................................................................................21 CHUY N HÓA VÀ TÍCH LŨY CH T DINH DƯ NG CÁ........................21 2.1. M ð U.......................................................................................................21 2.2. CHUY N HOÁ CARBOHYDRATE...........................................................21 2.2.1. S thu phân glucose .............................................................................22 2.2.2. T ng h p carbohydrate..........................................................................23 2.2.3. Con ñư ng chuy n hóa pentose phosphate............................................23 2.2.4. Th c ăn và s chuy n hoá carbohydrate ...............................................23 2.3. CHUY N HÓA LIPID..................................................................................23 2.4. CHUY N HOÁ AMINO ACID ...................................................................25 2.5. CÁC Y U T NH HƯ NG ð N QUÁ TRÌNH TRAO ð I CH T........27 2.5.1. nh hư ng c a kh u ph n ñ n s trao ñ i trung gian ..........................27 2.5.2. Lư ng ăn vào và s trao ñ i ch t ..........................................................27 2.5.3. Thành th c gi i tính và trao ñ i ch t ....................................................28 CHƯƠNG III..........................................................................................................30 NĂNG LƯ NG VÀ NHU C U NĂNG LƯ NG...............................................30 3.1. TRAO ð I NĂNG LƯ NG ........................................................................30 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 3
3.1.1. Khái ni m chung ....................................................................................30 3.1.2. Chuy n hóa năng lư ng c a th c ăn .....................................................30 3.2. NHU C U NĂNG LƯ NG .........................................................................33 3.2.1. Nhu c u năng lư ng duy trì ...................................................................33 3.2.2. Nhu c u năng lư ng cho s tăng trư ng ...............................................34 CHƯƠNG IV..........................................................................................................36 DINH DƯ NG PROTEIN VÀ AMINO ACID ..................................................36 4.1. PROTEIN......................................................................................................36 4.1.1. Phân lo i................................................................................................36 4.1.2. Vai trò c a protein .................................................................................36 4.1.3. Nhu c u protein c a cá ..........................................................................37 4.1.4. T l năng lư ng/protein........................................................................37 4.1.5. ðánh giá ch t lư ng protein th c ăn.....................................................38 4.2. AMINO ACID...............................................................................................40 4.2.1. Các amino acid thi t y u........................................................................40 4.2.2. Nhu c u amino acid ...............................................................................41 4.2.3. V n ñ b sung amino acid công nghi p vào kh u ph n.......................42 CHƯƠNG V ...........................................................................................................44 DINH DƯ NG LIPID...........................................................................................44 5.1. KHÁI NI M, PHÂN LO I VÀ CH C NĂNG ..........................................44 5.1.1. Khái ni m ...............................................................................................44 5.1.2. Phân lo i................................................................................................44 4.1.3. Ch c năng..............................................................................................49 5.2. VAI TRÒ DINH DƯ NG C A AXIT BÉO ................................................50 5.2.1. Sinh t ng h p các axit béo c a ñ ng v t thu s n.................................50 5.2.2. Các y u t nh hư ng ñ n thành ph n axit béo trong ñ ng v t thu s n ......................................................................................................................................51 5.2.3. Vai trò và nhu c u axit béo thi t y u .....................................................51 CHƯƠNG VI..........................................................................................................55 CARBOHYDRATE VÀ NHU C U ð I V I CÁ.............................................55 6.1. KHÁI NI M..................................................................................................55 6.2. PHÂN LO I CARBOHYDRATE ...............................................................55 6.2.1. Monosaccharide.....................................................................................57 6.2.2. Oligosaccharide.....................................................................................58 6.3. S CHUY N HOÁ ðƯ NG CÁ .............................................................62 6.4. S D NG TINH B T VÀ CH T XƠ CÁ ...............................................62 6.4.1. Tinh b t ..................................................................................................62 6.4.2. Ch t xơ...................................................................................................63 CHƯƠNG VII ........................................................................................................65 DINH DƯ NG VÀ NHU C U VITAMIN .........................................................65 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 4
7.1. VITAMIN A..................................................................................................65 7.1.1. Công th c c u t o..................................................................................65 7.1.2. Vai trò sinh h c......................................................................................66 7.2. VITAMIN D..................................................................................................66 7.2.1. Công th c...............................................................................................66 7.2.2. Vai trò sinh h c......................................................................................67 7.3. VITAMIN E ..................................................................................................68 7.3.1. Công th c...............................................................................................68 7.3.2. Vai trò sinh h c......................................................................................68 7.4. VITAMIN K..................................................................................................69 7.4.1. Công th c...............................................................................................69 7.4.2. Ch c năng..............................................................................................70 7.5. VITAMIN C (AXIT ASCORBIC) ................................................................70 7.6. VITAMIN NHÓM B .....................................................................................70 7.7. NHU C U VITAMIN C A CÁ ...................................................................71 7.8. S D NG VITAMIN TRONG TH C ĂN NUÔI CÁ.................................71 CHƯƠNG VIII.......................................................................................................74 DINH DƯ NG VÀ NHU C U CH T KHOÁNG.............................................74 8.1. KHÁI NI M CHUNG ..................................................................................74 8.2. CANXI, PHOSPHO, MAGIE .......................................................................75 8.2.1. Canxi (Ca).............................................................................................75 8.2.2. Phospho (P) ...........................................................................................76 8.2.3. Magiê (Mg) ............................................................................................76 8.3. CÁC NGUYÊN T KHOÁNG KHÁC ........................................................77 CHƯƠNG IX..........................................................................................................79 ð C ðI M TH C ĂN TRONG NUÔI TR NG THU S N .........................79 9.1. PHÂN LO I TH C ĂN ..............................................................................79 9.2. ð C ðI M DINH DƯ NG C A CÁC LO I TH C ĂN ........................79 9.2.1. Th c ăn giàu năng lư ng.......................................................................79 9.2.2. Th c ăn giàu protein..............................................................................79 9.2.3. Th c ăn b sung (feed additives) ...........................................................82 9.2.4. Th c ăn t nhiên ....................................................................................83 9.2.5. Mùn bã h u cơ và sinh kh i vi khu n ....................................................83 9.2.6. Probiotic trong nuôi tr ng thu s n ......................................................83 CHƯƠNG X ...........................................................................................................88 TH C ĂN T NHIÊN..........................................................................................88 10.1. VAI TRÒ C A TH C ĂN T NHIÊN ð I V I NUÔI TR NG TH Y S N..................................................................................................................................88 10.1.1. Kích thư c mi ng u trùng pha nuôi dư ng ñ u..............................88 10.1.2. ng tiêu hoá.........................................................................................89 10.2. VI T O (MICRO-ALGAE)..............................................................................89 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 5
10.2.1.Các loài t o nuôi tr ng ch y u 82 10.2.2. Giá tr dinh dư ng c a vi t o...............................................................91 10.2.3. Vi t o trong nuôi tr ng th y s n ..........................................................94 10.3. LUÂN TRÙNG (ROTIFERS).........................................................................96 10.3.1. Hình thái ..............................................................................................96 10.3.2. M t vài ñ c ñi m sinh h c quan tr ng.................................................96 10.3.3. Giá tr dinh dư ng c a rotifer .............................................................97 10.3.4. Rotifer trong nuôi tr ng th y s n.........................................................97 10.4. ARTEMIA...................................................................................................98 10.4.1. M t s ñ c ñi m sinh h c quan tr ng..................................................98 10.4.2. Giá tr dinh dư ng ...............................................................................99 10.5. CÁC ZOOPLANKTON KHÁC................................................................101 10.5.1. Copepod .............................................................................................101 10.5.2. Daphnia và Moina .............................................................................102 10.5.3. Nematode ...........................................................................................103 10.5.4. u trùng bánh xe (trochophora larvae) .............................................104 10.6. QU N LÝ AO NUÔI ð PHÁT TRI N TH C ĂN T NHIÊN............104 10.6.1. Y u t v t lý........................................................................................104 10.6.2. Y u t sinh h c...................................................................................104 10.6.3. Y u t hoá h c....................................................................................105 CHƯƠNG XI........................................................................................................107 CH BI N TH C ĂN VÀ TH C ĂN CÔNG NGHI P ................................107 11.1. CH BI N TH C ĂN H T .....................................................................107 11.1.1. Tính ch t v t lý, hóa h c c a tinh b t................................................107 11.1.2. Bi n ñ i v t lý, hóa h c c a tinh b t trong quá trình ch bi n..........107 11.1.3. K thu t ch bi n ...............................................................................108 11.2. TH C ĂN H N H P VÀ CÔNG NGH TH C ĂN H N H P .........109 11.2.1. Phân lo i th c ăn công nghi p ..........................................................109 11.2.2. Tiêu chu n ch t lư ng c a th c ăn h n h p .....................................109 11.2.3. Các quy ñ nh pháp lý ñ i v i th c ăn h n h p ..................................110 11.2.4. Công ngh th c ăn h n h p................................................................111 11.2.5. Nh ng thi t b c n thi t c a m t nhà máy th c ăn h n h p..............113 CHƯƠNG XII ......................................................................................................115 TIÊU CHU N ĂN VÀ KH U PH N ...............................................................115 12.1. KHÁI NI M..............................................................................................115 12.1.1. Tiêu chu n ăn.....................................................................................115 12.1.2. N i dung tiêu chu n ăn ......................................................................116 12.1.3. Kh u ph n ăn.....................................................................................116 12.2. NGUYÊN T C PH I H P KH U PH N ĂN........................................116 12.2.1. Nguyên t c khoa h c..........................................................................116 12.2.2. Nguyên t c kinh t ..............................................................................117 12.3. PHƯƠNG PHÁP PH I H P KH U PH N ĂN CHO TÔM, CÁ...........117 12.3.1. Phương pháp ph i h p thông thư ng ................................................117 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 6
12.3.2. Phương pháp hình vuông Pearson.....................................................118 12.3.3. Phương pháp gi i phương trình ........................................................118 CHƯƠNG XIII.....................................................................................................121 DINH DƯ NG VÀ NUÔI DƯ NG M T S ð I TƯ NG TÔM, CÁ.......121 13.1. DINH DƯ NG VÀ NUÔI DƯ NG CÁ CHÉP (CIPRINUS CARPIO) .........121 13.1.1. Gi i thi u ...........................................................................................121 13.1.2. Nhu c u dinh dư ng...........................................................................122 13.1.3. Kh u ph n ăn.....................................................................................126 13.1.4. Nuôi dư ng ........................................................................................128 13.2. DINH DƯ NG VÀ NUÔI DƯ NG CÁ TRÔI N ð (INDIAN MAJOR CARP) ..............................................................................................................................130 13.2.1. Gi i thi u ...........................................................................................130 13.2.2. Nhu c u dinh dư ng...........................................................................130 13.2.3. Kh u ph n và nuôi dư ng..................................................................133 13.3. DINH DƯ NG VÀ NUÔI DƯ NG CÁ RÔ PHI (OEROCHROMIS SPP.) ..136 13.3.1. Gi i thi u ...........................................................................................136 13.3.2. Nhu c u dinh dư ng...........................................................................136 13.3.3. Kh u ph n th c ăn.............................................................................145 13.3.4. Nuôi dư ng ........................................................................................145 13.4. DINH DƯ NG VÀ NUÔI DƯ NG CÁ QU VÀ CÁ DA TRƠN (PANGASIUS)...................................................................................................................147 13.4.1. Gi i thi u ...........................................................................................147 13.4.2. Nhu c u dinh dư ng...........................................................................147 13.4.3. Kh u ph n ăn.....................................................................................148 13.4.4. Nuôi dư ng ........................................................................................149 13.5. DINH DƯ NG VÀ NUÔI DƯ NG CÁ CHÌNH (ANGUILLA SP.) ...........150 13.5.1. Gi i thi u ...........................................................................................150 13.5.2. Nhu c u dinh dư ng...........................................................................150 13.5.3. Kh u ph n ăn.....................................................................................153 13.5.4. Nuôi dư ng ........................................................................................153 13.6. DINH DƯ NG VÀ NUÔI DƯ NG TÔM HE.........................................154 13.6.1. Gi i thi u ...........................................................................................154 13.6.2. Các hình th c nuôi.............................................................................155 13.6.3. Nhu c u dinh dư ng và ngu n cung c p ...........................................155 13.6.4. Kh u ph n ăn và nuôi dư ng.............................................................158 CHƯƠNG XIV.....................................................................................................163 ð CT TRONG TH C ĂN TH Y S N .......................................................163 14.1. ðÔC T T NHIÊN ................................................................................163 14.1.1. ð c t có ngu n g c th c v t ............................................................163 14.1.2. ð c t có ngu n g c ñ ng v t ..............................................................167 14.1.3. ð c t có ngu n g c vi sinh v t ............................................................168 14.2. CÁC H P CH T KHÔNG T NHIÊN VÀ PH GIA TRONG KH U PH N.............................................................................................................................171 14.2.1. Hóa ch t h u cơ.................................................................................171 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 7
14.2.2. Kim lo i n ng.....................................................................................172 PH L C I.........................................................................................................174 H N H P TH C, PREMIX KHOÁNG, VITAMIN CHO TÔM, CÁ .......................................174 PH L C II .......................................................................................................180 B NG NHU C U DINH DƯ NG C A M T S LOÀI CÁ..................................................180 PH L C III ......................................................................................................183 THÀNH PH N HOÁ H C C A M T S TH C ĂN CH Y U ......................................183 CHO CÁ VI T NAM (%) ........................................................................................183 PH L C IV......................................................................................................185 TIÊU CHU N NGÀNH M T S LO I TH C ĂN TH Y S N ..........................................185 PH L C V .......................................................................................................200 TÊN KHOA H C C A M T S LO I CÁ.....................................................................200 TÀI LI U THAM KH O CHÍNH.....................................................................201 Ti ng Vi t .......................................................................................................201 Ti ng Anh .......................................................................................................201 Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 8
M ð U ð C ðI M DINH DƯ NG ð NG V T TH Y S N I. M T S KHÁI NI M 1.1. Th c ăn Trong nuôi tr ng th y s n (NTTS), th c ăn ñóng vai trò quan tr ng vì chi m t l cao trong chi phí (60-80% t ng chi phí). Ti t ki m chi phí th c ăn làm tăng ñáng k l i nhu n trong nuôi tr ng. V nguyên t c, phương pháp ti t ki m chi phí th c ăn bao g m gi m ñơn giá th c ăn và gi m lư ng th c ăn tiêu th . Gi m giá th c ăn bao g m ch n nguyên li u ñ u vào h p lý v ch t dinh dư ng và giá. Gi m lư ng th c ăn tiêu th c n ph i hi u bi t rõ v nhu c u dinh dư ng ñ cân ñ i dinh dư ng kh u ph n. Th c ăn là v t ch t ch a ch t dinh dư ng mà ñ ng v t có th ăn, tiêu hóa và h p thu ñ duy trì s s ng và tích lũy trong các mô cơ th . Trong t nhiên, m t lo i v t ch t có th là th c ăn c a loài cá này, giai ño n phát tri n cơ th này nhưng chưa h n ñã là th c ăn c a loài cá khác, giai ño n phát tri n cơ th khác. S khác bi t ñó ho c là do ñ c ñi m dinh dư ng khác nhau theo loài, mà nguyên nhân chính là kh năng thu nh n và tiêu hóa các lo i th c ăn khác nhau theo loài ho c do s khác bi t v m c ñ hoàn thi n b máy tiêu hóa theo giai ño n phát tri n cơ th . ðó cũng th hi n ñ c tính loài. Th c ăn t nhiên (live food, natural food): như các loài rong t o và các sinh v t phù du ñ ng v t là nh ng cơ th sinh v t s ng và phát tri n trong h th ng nuôi ho c sinh v t s ng ñư c nuôi có th dùng làm th c ăn cho ñ ng v t thu s n. Th c ăn nhân t o (man-made food) còn ñư c g i là th c ăn công nghi p (commercial food) hay th c ăn viên (pellet food). Trong th c ăn công nghi p, nó còn ñư c chia ra g m th c ăn viên chìm (sinking food) s d ng ch y u nuôi giáp xác và th c ăn n i (floating food) s d ng nuôi cá. Th c ăn tươi s ng (fresh food): là các lo i ñ ng v t chưa qua ch bi n, còn tươi.. dùng làm th c ăn cho tôm, cá như: tôm cá t p, c, cua… Th c ăn t ch (home-made food): th c ăn do ngư i nuôi t ph i ch ch y u t các ngu n nguyên li u s n có v i qui trình ñơn gi n nh m gi m giá thành và ch ñ ng khi s d ng. Lo i th c ăn t ch này thư ng d ng m và s d ng ngay sau khi ch bi n. 1.2. Dinh dư ng Dinh dư ng là các quá trình ho t ñ ng sinh lý và hoá h c ñ chuy n hóa nh ng ch t dinh dư ng có trong th c ăn thành nh ng ch t dinh dư ng cho cơ th s d ng. Có 4 quá trình trong quá trình dinh dư ng: thu nh n th c ăn, tiêu hoá h p thu th c ăn, chuy n hoá và bài ti t các ch t dinh dư ng kh i cơ th . Môn h c nghiên c u các quá trình trên g i là dinh dư ng h c. M c ñích c a dinh dư ng h c ñ ng v t thu s n là nghiên c u cơ s khoa h c và th c ti n ñ cho quá trình chuy n nh ng ch t dinh dư ng c a th c ăn thành nh ng ch t dinh dư ng c a cơ th hi u qu nh t (con v t kho m nh, sinh trư ng phát tri n t t và có hi u su t l i d ng th c ăn cao nh t). Ch t dinh dư ng là các nguyên t hay h p ch t hóa h c có trong kh u ph n làm th a mãn s sinh s n, sinh trư ng hay duy trì quá trình s ng bình thư ng. Sáu nhóm ch t Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 9
dinh dư ng ñã ñư c phân lo i như sau: nư c, protein và amino acid, carbohydrate, lipit, vitamin và các nguyên t khoáng. Nư c Carbohydrate Lipit TH C ĂN H u cơ Protein và axit nucleic Axit h u cơ V t ch t khô Vitamin Lignin h n h p; axit h u cơ; các h p ch t t o màu, mùi và v ; hormone... Vô cơ: Thi t y u: Ca, Cl, K, Mg, Na, P, S, Co, Cr, Cu, F, Fe, I, Mn, Mo, Ni,Se, Si, Sn, V, Zn. Không thi t y u: Ag, Al, Au, Bi, Ge, Hg, Pb, Rb,Sb, Ti. ð c: As, Cd, F, Hg, Mo, Pb, Se, Si. Năng lư ng mà t t c ñ ng v t ñ u c n ñư c l y t m , carbohydrate và t các s n ph m kh amin c a các amino acid. Các ch t dinh dư ng cung c p cho t bào: nư c, các v t li u, các h p ch t c u trúc (da, cơ, xương, th n kinh, m ) và ch t ñi u ch nh quá trình trao ñ i ch t trong cơ th . ð ng v t c n hơn 40 ch t dinh dư ng khác nhau và ñư c l y t kh u ph n th c ăn và có nh ng ch t b n thân cơ th không t ng h p ñư c g i là ”ch t dinh dư ng thi t y u”, và m t s ch t b n thân có th t ng h p ñư c g i là “ch t dinh dư ng không thi t y u”. Nhóm ch t dinh dư ng thi t y u bao g m: các amino acid thi t y u, các axit béo thi t y u và các khoáng thi t y u (s trình bày c th trong các chương IV, V và VIII). 1.3. L ch s phát tri n dinh dư ng h c ñ ng v t th y s n Dinh dư ng h c thu s n ch m i phát tri n g n ñây. Nh ng nghiên c u ñ u tiên v dinh dư ng th y s n ñư c th c hi n t i Corland (Ohio, M ) vào nh ng năm 40 và phát tri n nhanh sau nh ng năm 60 c a th k XX. Th c ăn nhân t o cho ñ ng v t thu s n b t ñ u áp d ng t th p niên 50 và cu i th p niên c a th k trư c, th c ăn viên ñư c dùng ph bi n t i M và Châu Âu. ð ng v t thu s n ch y u bao g m các loài cá có xương (finfish), giáp xác (crustacean) và nhuy n th (mollusca). Chúng có nh ng ñ c ñi m dinh dư ng khác v i các ñ ng v t trên c n. S lư ng các loài cá r t phong phú, nhưng hi n ch có kho ng 20 loài ñư c nghiên c u v dinh dư ng và ñ i b ph n t p trung vào nh ng loài cá ôn ñ i. II. NH NG ð C ðI M DINH DƯ NG ð NG V T TH Y S N Cá có c u trúc ng tiêu hoá và ch c năng tiêu hoá r t khác nhau và ña s ñ ng v t thu s n ñ u trãi qua giai ño n u trùng. giai ño n này nhu c u dinh dư ng c a chúng bi n ñ i r t l n, do v y nghiên c u v dinh dư ng c a ñ ng v t th y s n khó hơn so v i ñ ng v t trên c n. Cá là ñ ng v t bi n nhi t (poikilotherms) nên có nhu c u năng lư ng th p hơn ñ ng v t máu nóng vì không tiêu t n năng lư ng vào vi c ñi u ti t thân nhi t. Tuy nhiên, cá l i nh y c m v i stress c a môi trư ng, ñ c bi t là nhi t ñ nư c. Do v y, nhu c u dinh dư ng thư ng ñư c xác ñ nh kho ng nhi t ñ nư c thích h p nh t ñ nh, g i là nhi t ñ môi trư ng tiêu chu n (SET: Standard Environmental Temperatures). Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 10
Ví d : theo NRC thì SET c a m t s lo i cá như sau: Cá h i (chinook salmon): 59o F (15o C) Cá h i vân (rainbow trout): 50oF (10oC) Cá da trơn M (channel catfish): 86oF (30oC) Nhu c u năng lư ng c a ñ ng v t thu s n th p hơn ñ ng v t trên c n (vì không m t năng lư ng ñ ñi u hoà thân nhi t, không t n nhi u năng lư ng ñ v n ñ ng, không m t nhi u năng lư ng trong chuy n hoá protein (vì v y, cá ñư c x p vào nhóm ammoniotelic- bài ti t amoniac). Nhu c u vitamin cũng cao hơn, ñ c bi t vitamin C, do cá không t t ng h p ñư c trong cơ th , vì v y nhu c u vitamin ph thu c nhi u vào th c ăn. Nhu c u ch t khoáng th p hơn vì cá có th l y ch t khoáng t môi trư ng nư c. H u h t các loài cá có nhu c u v axit béo nhóm -3 (hay n-3) và các nhóm ñ ng v t thu s n khác nhau thì có nhu c u axit béo này khác nhau. V hi u su t s d ng th c ăn. Hi u su t s d ng (HSSD) th c ăn c a cá cao hơn ñ ng v t trên c n. HSSD c a cá trong kho ng 1,2 - 1,7/1, trong khi ñó HSSD c a l n là 3/1 và c a gà là 2/1). V phương th c l y th c ăn c a cá. Có nhi u phương th c như b t m i (cá h i), g m (như cá ñ i), l c (như cá mòi, có th l c 6 gallons nư c/phút qua mang), hút, ký sinh (như cá mút ñá ...). Do ñó, th c ăn ph i ñư c ch bi n và cho ăn theo phương th c l y th c ăn c a cá. III. QUAN H GI A TH C ĂN V I CÁC HÌNH TH C NUÔI TR NG TH Y S N Trong nuôi tr ng thu s n, tuỳ phương th c s n xu t, th c ăn t nhiên và th c ăn nhân t o chi m v trí khác nhau. Trong nuôi qu ng canh, th c ăn t nhiên là quan tr ng, khi phương th c qu ng canh ñư c thay d n b ng bán thâm canh ho c thâm canh thì th c ăn nhân t o thay th d n cho th c ăn t nhiên. Trình ñ thâm canh càng cao thì th c ăn nhân t o càng gi vai trò quan tr ng (sơ ñ 1). Hai tam giác ngư c chi u nhau (th c ăn nhân t o và th c ăn t nhiên) ch rõ m c ñ ñóng góp c a các ngu n th c ăn khi thay ñ i các phương th c nuôi tr ng th y s n. Nuôi qu ng canh Th c ăn t nhiên Th c ăn Nuôi bán thâm canh nhân t o Nuôi thâm canh Sơ ñ 1. M i quan h gi a th c ăn t nhiên và th c ăn nhân t o trong nuôi tr ng thu s n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 11
CÂU H I 1. Th nào là th c ăn và dinh dư ng? 2. Nêu nh ng ñ c ñi m dinh dư ng c a ñ ng v t th y s n? 3. Quan h gi a th c ăn v i các hình th c nuôi tr ng th y s n? TÀI LI U THAM KH O Ti ng Vi t Vũ Duy Gi ng, Nguy n Th Lương H ng, Tôn Th t Sơn (1997). Dinh dư ng và th c ăn gia súc. Nhà XBNN, Hà N i. L i Văn Hùng (2004). Dinh dư ng và th c ăn trong nuôi tr ng th y s n. Nhà XBNN, Tp H Chí Minh. Lê ð c Ngoan (2002). Dinh dư ng gia súc. Nhà XBNN, Hà N i. Ti ng Anh Michael B. New (1987). Feed and Feeding of Fish and Shrimp (A manual on the preparation and presentation of compound feed for shrimp and fish in aquacultue), UNDP, FAO, Rome. Webster, C.D. and Lim C. (eds) (2002). Nutritient Requirement and Feeding of Finfish for Aquaculture. CAB international. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 12
CHƯƠNG I SINH LÝ TIÊU HOÁ C A CÁ 1.1. C U T O GI I PH U B MÁY TIÊU HOÁ C A CÁ ng tiêu hoá cá có 4 ph n: ph n ñ u, ru t trư c, ru t gi a và ru t sau (sơ ñ 1.1 và 1.2). Ph n ñ u g m xoang mi ng và mang. Ru t trư c g m th c qu n, d dày, h v . M t s loài cá không có d dày (kho ng 15% loài cá không có d dày) thì ru t trư c ch có th c qu n và m t ño n ru t b t ñ u t cu i ng th c qu n kéo ñ n c a ng d n m t. Ru t gi a là ño n ru t t sau van h v ñ n ñ u ño n ru t sau. G n van h v có túi mù h v (pylorus caecae), cá chó có 5-8 túi , cá h i nư c ng t có 35-100 túi. Ru t sau g m k t tràng và l th i phân. Niêm m c ru t là các lông nhung, kích c lông nhung bi n ñ i theo th i ti t và th c ăn (cá s ng môi trư ng l nh có lông nhung dài và dày hơn so v i cá s ng môi tr ng nóng, tuy nhiên t ng s lông nhung thì không bi n ñ i). ð c ñi m chung v ng tiêu hoá t t c các loài cá là: c u t o gi i ph u bi n ñ i theo t p tính ăn. Ru t c a loài ăn th c v t (herbivores) dài hơn loài ăn ñ ng v t (carnivores). Chi u dài ru t/dài thân c a carnivores, omnivores và herbovores l n lư t là 0,2-0,5/1; 0,6- 8,0/1 và 0,8-15/1. 1.2. ð C ðI M CÁC LO I D CH TRONG NG TIÊU HÓA C A CÁ ng tiêu hoá c a cá ch a nhi u lo i d ch như d ch v , d ch tu và d ch ru t, trong ñó có ch a các enzyme gi vai trò quan tr ng trong quá trình tiêu hoá các ch t dinh dư ng. 1.2.1. D ch v (d dày - gastric secretion) D ch v có tính axit có h u h t các loài cá, tr cá không có d dày. Thành ph n d ch v g m: axit hydrochloric, Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 13
ti t ra t d dày khi có th c ăn, nh ñó pH d ch d dày có th ñ t t i 2 sau khi ăn vài gi ; enzyme: pepsin ñư c hình thành t pepsinogen trong môi trư ng axit. Pepsin phân c t các peptide thành nh ng m ch ng n hơn, nó phân gi i ñư c h u h t protein nhưng không phân gi i ñư c mucins, spongin, conchiolin, keratin hay nh ng peptide phân t lư ng th p. Dich v cũng ch a m t s enzyme không phân gi i protein, ñó là các enzyme: amylase ( cá trích), lipase (cá rô phi), esterase (pH = 5,3 - 8,0), chitinase (Coryphaenoides sp), hyaluronidase (Scomberjaponicus), cellulase (trong m t vài loài cá c a sông và cá nư c ng t) - enzyme này có ngu n g c vi sinh v t ch không ph i c a cá. 1.2.2. D ch tu (pancreatic secretion) D ch t y do tuy n t y ngo i ti t ti t ra, bao g m: bicarbonate ti t ra ñ trung hoà HCl ti t ra t d dày và các nhóm enzyme khác nhau. Nhóm protease Trypsin: hình thành do thu phân trypsinogen, phân gi i liên k t peptide có nhóm carboxyl ñ n t arginine hay lysine. Ho t ñ ng t i ưu pH=7. Chymotrypsin: hình thành do trypsin tác ñ ng vào chimotrypsinogen, phân gi i liên k t peptide có ch a nhóm carboxyl c a axit amin m ch nhánh (tyrosine, tryptophan, phenylalanine). Elastase ñư c hình thành khi pro-elastase ñư c ho t hoá b i trypsin, nó phân gi i dây n i peptide c a elastin. Carboxypeptidase hình thành t procarboxypeptidase sau khi ñư c trypsin ho t hoá, nó thu phân các m ch peptide cu i cùng c a cơ ch t. Amylase: tuy n tu là ngu n ch y u c a amylase c a cá, pH t i ưu cho ho t ñ ng c a nó là 6,7. Chitinase: có nhi u loài cá, ñ c bi t các loài cá ăn côn trùng và giáp xác. Enzyme này ho c sinh ra t tu (pH cho ho t ñ ng t i ưu là 8-10) ho c t d dày (pH cho ho t ñ ng t i ưu là 1,25-3,5). Lipase: thu phân m triglyceride, phospholipide và sáp. Carbonic anhydrase: th y ru t cá r n san hô, ngư i ta cho r ng enzyme này dùng ñ phân gi i calcium carbonate. 1.2.3. D ch m t (bile secretion) V cơ b n, m t cá gi ng m t ñ ng v t có vú, nhưng vì mô gan và mô tu c a m t vài loài cá tr n l n nhau cho nên d ch m t có ch a enzyme c a tu . D ch m t có tính ki m y u, ch a mu i m t, cholesterol, phospholipides, s c ch t m t, anion h u cơ, glycoproteins và ion vô cơ. D ch m t là tác nhân nhũ hoá m trong quá trình tiêu hoá m . 1.2.4. D ch ru t (intestial secretion) D ch ru t ch a nhi u lo i enzyme như amino-di-tripeptidase; alkali và axit nucleosidase (phân chia nucleoside); polynucleotidase (phân chia axit nucleic); lecithinase (phân chia phospholipid); lipase và nh ng esterase khác (phân chia lipid); amylase, maltase, isomaltase, sucrase, lactase, trehalase và laminarinase (tiêu hoá carbohydrate). Ho t tính amylase ru t cá chép cao hơn cá h i vân. Laminarinase trong ru t cá rô phi (Tilapia macrochira) nuôi b ng vi sinh v t phù du. Laminarinase phân gi i laminarin (β-1,3-glucan), có nhi u trong nhóm t o Laminariaceae. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 14
1.3. S TIÊU HÓA CÁC CH T DINH DƯ NG 1.3.1. S tiêu hóa do các enzyme Nhóm enzyme protease và peptidase ñ ng v t d dày ñơn, tiêu hóa protein x y ra trong ng tiêu hoá, b t ñ u d dày trong nh ng loài cá có d dày. Protein b phân c t thành nh ng m nh polypeptide sau ñó thành dipeptide và amin acid (sơ ñ 1.3). Các poly, di-peptide ti p t c ñư c tiêu hoá ru t. Dư i tác ñ ng c a nhóm enzyme protease t d ch v , d ch t y và d ch ru t. Protein b phân gi i theo sơ ñ : Protein pepton, polypeptide peptide ñơn gi n amino acid Như ñã bi t, protein có nhi u m c c u trúc nên c n có lư ng l n enzyme protease và peptide và m i lo i enzyme có ch c năng chuyên bi t ng v i c u trúc protein. Protease có vai trò như protease n i thì c t gi a chu i peptide, n u là protease ngo i thì c t ñ u các chu i peptide t do. Ví d , aminopeptidase là m t peptidase ngo i c t các amino acid t ñ u cu i có nhóm amin c a chu i peptide t ng l n m t. Protease là nhóm enzyme quan tr ng ñ ho t hóa các ti n enzyme c a nhi u enzyme tiêu hóa thành enzyme ho t ñ ng. M t ví d kinh ñi n là trypsinogen ñư c ho t hóa b i enterokinase. Trypsin l i ho t hóa các ti n enzyme tiêu hóa khác như chymotrypsin, elastase, collagenase và lipase. Ho t tính enzyme tiêu hoá protein c a cá ph thu c y u t sau: - Loài: ho t tính proteolytic c a loài ăn ñ ng v t l n hơn loài ăn th c v t. - Tu i: ho t tính enzyme peptic và tryptic tăng m nh trong 20 ngày tu i ñ u, sau ñó ho t tính tryptic tăng m nh hơn peptic (40 ngày tu i ho t tính tryptic tăng 10 l n còn ho t tính peptic tăng 4 l n). - Thành ph n th c ăn trong kh u ph n: kh u ph n ch a nhi u tinh b t và xơ làm gi m ho t tính proteolytic. - Nhi t ñ nư c: enzyme proteolytic ti t nhi u và có ho t l c cao nhi t ñ cao (40-50 C), nhi t ñ t 5oC ñ n 20oC, ho t l c proteolytic gi m 30-40% giá tr ban ñ u. o - pH: ñ i v i nhóm ăn l c, pH t i ưu cho pepsin d dày là 3, cho trypsin và chimotrysin là 8,2 và 7,8; ñ i v i nhóm ăn t p nh ng con s tương ng là 2,5-3,3 ñ i v i pepsin (nhi t ñ 40-50oC) và là 7,6 ñ i v i trypsin (nhi t ñ 46oC). - Th i gian sau khi ăn: ho t tính protease d ch ru t cá chép ñ t t i ña sau khi ăn 5 gi , ho t tính amylase gi m sau khi ăn 1 gi , nhưng sau 5-6 gi l i tăng lên. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 15
Nhóm enzyme lipase Nhìn chung, lipid ñư c th y phân ngoài t bào (Higg và Dong, 2000) ru t non và manh tràng (sơ ñ 1.4) b i nhi u nhóm enzyme lipase và colipase (Sargen et al., 1989). Hi u chung nh t, các acid béo m ch ng n (2-10 carbon) và glycerol ñư c h p thu trưc ti p qua lông nhung c a niêm m c ru t. Các acid béo m ch dài (trên 12 carbon) ñư c c t ng n b i lipase và nh hóa do mu i m t thành các micelle. Micelle ñư c chuy n v n t ng tiêu hóa vào lông nhung, ñó tách kh i mu i m t và acid béo khu ch tán qua màng bi u mô. Các acid béo tái este và nhóm v i protein thành chylomicron. cá, lipid quan tr ng nh t là triaglycerole, cholesterol và phospholipid (Sargen et al., 1989). Các ch t này b th y phân thành các acid béo, glycerol, 2- monoacylglycerol và lysophospholipid. Các h p ch t này ñư c h p thu qua màng ru t (Higg và Dong, 2000). Lipid cũng ñư c h p thu d ng h t nh (Smith, 1989). Nhóm enzyme carbohydrase Enzyme tiêu hóa carbohydrate có r t nhi u nhóm và ñư c ti t ra các ño n khác nhau c a ñư ng tiêu hóa. Amylase và maltase ti t ra ch y u ño n ru t gi a, saccharase ti t ch y u ño n ru t sau. Tuy nhiên, cá chép amylase ti t ra ch y u tu và h u như không ti t ra ru t. Cá con (6,5 g) có ho t tính amylase và maltase cao hơn cá l n (400 g); kh u ph n giàu tinh b t làm tăng ho t tính c a amylase và maltase; nhi t ñ thích h p cho carbohydrase ho t ñ ng thì tương ñ i r ng (20-40oC). Nói chung, carbohydrate b th y phân ngoài t bào d dày, ru t và manh tràng (Divakaran et al., 1999). S n ph m c a th y phân là polysaccharide và monosaccharide. ñ ng v t có vú, monosaccharide ñư c h p thu ch ñ ng qua t bào lông nhung ru t non (Lentner, 1981). ð i v i cá, cơ ch này chưa rõ ràng. Kh năng tiêu hóa và s d ng carbohydrate khác nhau r t l n các loài (Chan và Horn, 1999; Divakaran et al., 1999). S sai khác v t l tiêu hóa do khác nhau v s lư ng và ch ng lo i carbohydrate tìm th y các loài ñó (Chan và Horn, 1999). H u h t các loài s d ng tinh b t s ng (chưa n u) r t kém (Hemre et al., 2000). Ngư c l i, tinh b t n u chín và polysaccharide ñơn gi n ñư c tiêu hóa r t t t cá. Nhi u nghiên c u cho th y có m i tương quan dương gi a ñ chính v i t l tiêu hóa tinh b t (Jeong et al., 1992; Podoskina et al., 1997). M t khác, carbohydrate có ho c không th ñư c ñ ng hóa t t các loài cá. Cá h i (Oncorhynchus mykiss) s d ng carbohydrate r t kém. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 16
Chitin b phân gi i thành ñư ng và N-acetylamin nh enzyme chitinase. Moe và Place (1999) cho th y tương quan gi a ho t tính chitinase và lo i kh u ph n 8 loài cá bi n ñánh b t. Tuy nhiên, Lindsay không tìm th y tương quan nào 29 loài cá. Ho t tính c a enzyme này ch phát hi n d dày (pH th p) và ru t và manh tràng (pH trung tính), ñi u này ch ra r ng có it nh t hai nhóm chitinase, m t ti t ra t d dày và m t ti t ra t t y (Smith, 1999). Chitinase có th không b tiêu hóa do vi sinh v t và ký sinh trùng các nơi khác (Lundblad et al., 1979; Smith, 1999). 1.3.2. S tiêu hoá do vi sinh v t Vi sinh v t trong ñư ng tiêu hóa c a cá g m: vi khu n và protozoa, có ph n cu i ño n ru t nơi ti p giáp tr c tràng, chúng ti t ra các enzyme proteolytic, amylolytic, chitinase, lecithinase và cellulase. Tuy nhiên, vi khu n ch ñóng m t vai trò nh trong quá trình tiêu hoá chitin và cellulose. 1.4. S H P THU CÁC CH T DINH DƯ NG S v n chuy n các ch t dinh dư ng t ng ru t non vào t bào b i nhi u con ñư ng khác nhau, như th c bào, th m th u, khu ch tán, h p thu ch ñ ng, trao ñ i ion.. (Smith, 1989). Th c bào (pinocytosis) có th v n chuy n lư ng l n các h p ch t s ñư c tiêu hóa n i bào ho c s d ng cho h mi n d ch hay các d ch ti t tiêu hóa (enzyme, mu i m t..). Th m th u là do chênh l ch n ng ñ trong và ngoài t bào. H p thu ch ñ ng (active transport) là s l a ch n và c n gradient Na ñ bơm ch t dinh dư ng (ví d , amino acid) qua màng t bào lông nhung (Storelli và Verri, 1993). H p thu ch ñ ng c n năng lư ng và quan tr ng hơn th m th u cũng như th c bào, ñ c bi t ñ i v i các amino acid thi t y u (Verri, 1993). Ít nhât có hai nhóm enzyme quan tr ng cá và ñ ng v t có xương s ng tham gia h p thu ch ñ ng là alkaline phosphatase và gama-glutamyltransferase. Phosphatase kh phospho các ch t dinh dư ng và có vai trò trong h p thu lipd và protein như là ch t xúc tác cho ph n ng chuy n phospho (Villanueva et al., 1997). Gama-Glutamyltransferase xúc tác th y phân các liên k t peptide gama-glutamyl và tham gia v n chuy n protein qua màng (Baumrucker et al., 1989). B ng 1.1. Các h th ng v n chuy n các ch t dinh dư ng H th ng v n Cơ ch t, ch t mang V trí Ngu n chuy n Amino acid Alanine (A) H u h t amino acid, ch t Thành ru t Baumrucker et mang Na al. 1989 Leucine (l) Chu i nhánh l n hay chu i nt nt ch t thơm LNBB H u h t amino acid trung nt Mercer et al., tính, ch t mang Na 1989 Phenylalanine Phe, Met; ch t mang Na nt Baumrucker et al. 1989 Cation Amino acid cation (Arg, Lys, nt nt Orn) Anion Amino acid anion (Asp, Glu) nt nt Imino Proline; ch t mang Na nt nt Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 17
Khoáng Ca Vit D có vai trò quan tr ng Mang, bi u Lall, 1989 trong h p thu ru t. H p thu mô; Ru t gi m do xơ, Zn, Mg và phytate P Phosphate hòa tan; trao ñ i P Ruôt, mang và nt b c ch b i Fe và Mn da Na/K/Clo Bơm năng lư ng chuy n các Mang, da nt Ion quan màng Fe Ti n trình ph c t p, Fe ñư c Ru t, mang nt h p thu qua h th ng protein và chuy n vào máu qua protein khác ñ ng v t có vú có b y h th ng v n chuy n ch ñ ng amino acid trong lông nhung ch t nh y ru t (b ng 1.1). M t s tác gi cho r ng các h th ng này cá tương t v i ñ ng v t có vú nhưng ñ n nay chúng v n chưa ñư c nghiên c u chi ti t trên cá. M c dù v y, có th tóm t t s h p thu ba nhóm ch t dinh dư ng như sau: Protein. Amino acid ñư c h p thu theo gradient n ng ñ sau khi k t h p v i ion vô cơ, nh ng peptide ñơn gi n ñư c h p thu b ng cơ ch th c bào (pinocytosis). Lipid. Nh ng s n ph m hoà tan c a tiêu hoá lipid ñư c h p thu ch y u niêm m c ru t trư c và c các túi mù h v . Carbohydrate. Glucose ñư c h p thu niêm m c ru t theo cơ ch h p thu tích c c và theo gradient n ng ñ . 1.5. T L TIÊU HOÁ TH C ĂN ð xác ñ nh kh năng tiêu hóa th c ăn, ngư i ta s d ng khái ni m t l tiêu hóa. T l tiêu hoá (TLTH) th c ăn ñư c xác ñ nh b ng t l c a ch t dinh dư ng tiêu hoá so v i ch t dinh dư ng ăn vào. TLTH có th bi u th b i h s hay ph n trăm. Ch t dinh dư ng ăn vào - Ch t dinh dư ng trong phân TLTH = Ch t dinh dư ng ăn vào Ch t dinh dư ng ñư c ñ nh nghĩa như là năng lư ng, protein, axít amin, carbon hydrate, lipid. Riêng ñ i v i ch t khoáng không áp d ng công th c trên vì lư ng khoáng trao ñ i th i qua phân khá l n. Ví d , trong m t ngày, m t cá tr m c ăn h t 400 g c tươi (ch a 10% v t ch t khô, tương ng 40 g ch t khô ăn vào) và th i ra 50 g phân (ch a 20% v t ch t khô, tương ng 10 g ch t khô th i phân), thì TLTH v t ch t khô s là 0,75 (hay là 75%). Ý nghĩa: T l tiêu hóa nói lên kh năng tiêu hóa c a v t nuôi v i m t lo i th c ăn, kh u ph n hay m t ch t dinh dư ng nào ñó. Giá tr 75% có nghĩa là n u cho cá ăn 1 kg th c ăn thì ch có 750 g ñư c tiêu hóa ñ h p thu, còn 250 g th i qua phân. T l tiêu hóa bi u ki n (Apparent Digestibility) và t l tiêu hóa th c (True Digestibility). Ch t th i trong phân không ch có th c ăn không tiêu hóa mà còn có các ch t dinh dư ng (ngo i tr xơ) th i qua phân có ngu n g c n i sinh. Nh ng ch t dinh Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 18
dư ng này là nh ng ch t có trong t bào ru t và các ch t ti t c a ñư ng tiêu hóa.có ngu n g c t cơ th v t ch . Các ch t n i sinh này không th phân bi t v i ch t không tiêu hóa trong th c ăn ñư c. Vì v y ngư i ta ñã ñưa ra khái ni m TLTH bi u ki n (bao g m c ph n n i sinh) ñ phân bi t v i TLTH th c (không bao g m các ch t n i sinh). Tính t l tiêu hóa bi u ki n (theo công th c trên) s luôn luôn cho giá tr th p hơn t l tiêu hóa th c c a th c ăn. TLTH bi u ki n ñ i v i các ch t khoáng g n như không có ý nghĩa. T l tiêu hóa th c (TLTHt) là t l ch t ăn vào ñư c h p thu t ñư ng tiêu hóa, không tính ñ n lư ng n i sinh so v i lư ng ăn vào. Công th c tính như sau: Ch t dinh dư ng ăn vào - (Ch t dinh dư ng trong phân + Ch t n i sinh) TLTHt = Ch t dinh dư ng ăn vào Ch t n i sinh c a cơ th th i qua phân ch y u là Nitơ - ñư c g i là N trao ñ i trong phân. M t trong các phương pháp ñ xác ñ nh N trao ñ i là nuôi cá v i kh u ph n không ch a N và N thu ñư c trong phân chính là N có ngu n g c t cơ th . Hi n nay, TLTH bi u ki n và TLTH th c ñang ñư c s d ng r ng rãi trong các tài li u. Trong th c t , TLTH th c ñư c xác ñ nh r t khó khăn ví khó ñ tách bi t các ch t có ngu n g c th c ăn và ngu n g c t cơ th , cho nên trong dinh dư ng ñ ng v t thu s n ngư i ta thư ng ch s d ng TLTH bi u ki n. ð xác ñ nh t l tiêu hoá m t ch t dinh dư ng nào ñó trong th c ăn, có nhi u phương pháp khác nhau, tuy nhiên có m t phương pháp ph bi n trong nghiên c u dinh dư ng cá là phương pháp dùng ch t ñánh d u. Ch t ñánh d u thư ng dùng là oxit crom (Cr2O3), ch t này h u như không b tiêu hoá h p thu trong ñư ng tiêu hoá. Oxit crom ñư c tr n vào th c ăn theo t l 1-2%. Sau khi cho ăn m t th i gian, ngư i ta l y m u phân c a cá. Cùng v i vi c ñ nh lư ng t l c a các ch t dinh dư ng trong th c ăn, ngư i ta cũng xác ñ nh t l c a oxit crom trong phân. Sau ñó, áp d ng công th c sau ñ tính TLTH bi u ki n: TLTH = 100 - [ 100 A x b ] B a Trong ñó, A: % ch t ñánh d u có trong th c ăn (theo kh i lư ng ch t khô) B: % ch t ñánh d u có trong phân (theo kh i lư ng ch t khô) a: % ch t dinh dư ng có trong th c ăn (theo kh i lư ng ch t khô) b: % ch t dinh dư ng có trong phân (theo kh i lư ng ch t khô) CÂU H I 1. S gi ng và khác nhau gi a th c ăn và ch t dinh dư ng ? 2. Nh ng ñ c ñi m c u t o ng tiêu hoá c a cá ? 3. Nh ng enzyme tiêu hoá protein, lipid và carbohydrate và k t qu tác ñ ng c a nh ng enzyme này trong quá trình tiêu hoá th c ăn ? 4. H p thu protein, lipid và carbohydrate c a cá ? 5. T l tiêu hóa và cách xác ñ nh ? Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 19
TÀI LI U THAM KH O Ti ng Vi t L i Văn Hùng (2004). Dinh dư ng và th c ăn trong nuôi tr ng th y s n. Nhà XBNN, TP H Chí Minh. H Trung Thông, Lê Văn An, Nguy n Th L c, ð Quý Hai, Cao ðăng Nguyên, 2006. Giáo trình hóa sinh ñ ng v t. Nhà XBNN, Hà N i; 402 tr. Ti ng Anh Halver, J.E. and Hardy, R.W. (2002). Fish Nutrition. 3rd Ed. Academic Press, Imprint of Elsevier Science. Steffens, W. (1989). Principles of Fish Nutrition. Ellis Horwood Limited, England. Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Giáo trình Dinh dư ng và th c ăn Thu s n ………………… 20