GIÁO TRÌNH GIỐNG VẬT NUÔI part 5

Chia sẻ: Asjhdkj Akshdkj | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:15

Thêm vào BST

Báo xấu

155
lượt xem 37
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Về nguyên lý, phương pháp chỉ số chọn lọc là phương pháp ước tính giá trị giống sao cho hệ số tương quan giữa chỉ số chọn lọc và giá trị giống là lớn nhất, do vậy những con vật có chỉ số cao hơn sẽ là những con vật có giá trị giống cao hơn và ngược lại. Vì vậy, căn cứ vào chỉ số chọn lọc người ta chọn lọc con vật có nghĩa là người ta đã căn cứ vào giá trị giống để chọn lọc nó. ...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: GIÁO TRÌNH GIỐNG VẬT NUÔI part 5

VÒ nguyªn lý, ph−¬ng ph¸p chØ sè chän läc lµ ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng sao cho hÖ sè t−¬ng quan gi÷a chØ sè chän läc vµ gi¸ trÞ gièng lµ lín nhÊt, do vËy nh÷ng con vËt cã chØ sè cao h¬n sÏ lµ nh÷ng con vËt cã gi¸ trÞ gièng cao h¬n vµ ng−îc l¹i. V× vËy, c¨n cø vµo chØ sè chän läc ng−êi ta chän läc con vËt cã nghÜa lµ ng−êi ta ®· c¨n cø vµo gi¸ trÞ gièng ®Ó chän läc nã. ChØ sè chän läc cã d¹ng thøc sau: I∝ = b1X1 + b2X2 + ... + bnXn I∝ = ∑ biXi trong ®ã, I∝ : Gi¸ trÞ chØ sè chän läc cña vËt ∝ Xi : Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ ta quan s¸t ®−îc trªn b¶n th©n vËt ∝ hoÆc trªn con vËt hä hµng cña vËt ∝ bi : HÖ sè t−¬ng øng víi tõng tÝnh tr¹ng hoÆc tõng con vËt hä hµng. NÕu c¸c con vËt ®−îc nu«i trong mét nhãm cã chung mét ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, c¸c gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña tõng tÝnh tr¹ng lµ con sè chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸ thÓ vµ gi¸ trÞ trung b×nh cña nhãm, do vËy: I∝ = b1(X1 - x 1) + b2 (X2 - x 2) + ... + bn(Xn - x n) I∝ = ∑ bi (Xi - x i) trong ®ã, I∝ : Gi¸ trÞ chØ sè cña vËt ∝ Xi : Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ ta quan s¸t ®−îc trªn b¶n th©n vËt ∝ hoÆc trªn con vËt hä hµng cña vËt ∝ x i : Gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh cña c¸c tÝnh tr¹ng mµ ta quan s¸t ®−îc trªn c¸c con vËt trong nhãm bi : HÖ sè t−¬ng øng víi tõng tÝnh tr¹ng hoÆc tõng con vËt hä hµng. VÝ dô, khi ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ kiÓm tra n¨ng suÊt ®Ó chän läc lîn ®ùc gièng hËu bÞ Landrace ë Hµ Lan, ng−êi ta sö dông chØ sè sau ®©y: I = -12,61 (X1 - x 1) + 1,62 (X2 - x 2) - 88 (X3 - x 3) + 28,8 (X4 - x 4) trong ®ã, X1 vµ x 1: Tiªu tèn thøc ¨n trong thêi gian kiÓm tra (kg thøc ¨n/kg t¨ng träng) cña con vËt vµ trung b×nh cña c¸c con vËt trong nhãm X2 vµ x 2: T¨ng träng trung b×nh trong thêi gian kiÓm tra (g/ngµy) cña con vËt vµ trung b×nh cña c¸c con vËt trong nhãm X3 vµ x 3: §é dÇy mì l−ng ®o b»ng siªu ©m (mm) cña con vËt vµ trung b×nh cña c¸c con vËt trong nhãm X4 vµ x 4: DiÖn tÝch “m¾t thÞt” ®o b»ng siªu ©m (mm2) cña con vËt vµ trung b×nh cña c¸c con vËt trong nhãm. 59
C¸c hÖ sè bi trong chØ sè ®−îc tÝnh to¸n theo nguyªn t¾c sao cho hÖ sè t−¬ng quan gi÷a chØ sè cña con vËt vµ gi¸ trÞ gièng cña nã lµ lín nhÊt. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ng−êi ta lËp hµm sè cña hÖ sè t−¬ng quan nµy, ®Æt hµm sè ®ã b»ng cùc ®¹i, logarit ho¸ vµ ®¹o hµm ho¸ hµm sè, ®Æt hµm sè b»ng 0 råi gi¶i c¸c hÖ ph−¬ng tr×nh ®Ó t×m c¸c hÖ sè bi. Cã thÓ sö dông chØ sè chän läc trong nh÷ng tr−êng hîp sau: - Chän läc mét tÝnh tr¹ng: ChØ chän läc ®èi víi mét tÝnh tr¹ng duy nhÊt, ch¼ng h¹n chän bß s÷a vÒ s¶n l−îng s÷a. Cã thÓ xÈy ra c¸c tr−êng hîp sau: + ChØ sö dông mét nguån th«ng tin duy nhÊt: ChØ sö dông mét trong 4 nguån th«ng tin: b¶n th©n, tæ tiªn, anh chÞ em hoÆc ®êi con cña con vËt. Ch¼ng h¹n chän läc bß c¸i s÷a c¨n cø vµo s¶n l−îng s÷a cña chÝnh b¶n th©n con bß s÷a ®ã, ®©y lµ tr−êng hîp sö dông nguån th«ng tin cña b¶n th©n con vËt. Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña nguån th«ng tin cã thÓ chØ lµ mét sè liÖu quan s¸t ®−îc, ch¼ng h¹n chän läc bß c¸i s÷a chØ c¨n cø vµo sè liÖu theo dâi vÒ s¶n l−îng s÷a cña mét kú cho s÷a duy nhÊt. Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña nguån th«ng tin còng cã thÓ lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña nhiÒu sè liÖu quan s¸t ®−îc nh¾c l¹i trªn cïng mét con vËt, ch¼ng h¹n chän läc bß c¸i s÷a c¨n cø vµo gi¸ trÞ trung b×nh c¸c sè liÖu theo dâi vÒ s¶n l−îng s÷a cña mét sè kú cho s÷a cña mÑ nã, ®©y lµ tr−êng hîp sö dông nguån th«ng tin cña tæ tiªn víi c¸c quan s¸t nh¾c l¹i trªn cïng mét con vËt. Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña nguån th«ng tin còng cã thÓ lµ gi¸ trÞ trung b×nh cña nhiÒu sè liÖu quan s¸t ®−îc trªn c¸c con vËt kh¸c nhau, ch¼ng h¹n chän läc bß ®ùc gièng vÒ s¶n l−îng s÷a (chó ý: ®©y lµ tr−êng hîp −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng ®èi víi tÝnh tr¹ng kh«ng theo dâi trùc tiÕp ®−îc trªn b¶n th©n con vËt) c¨n cø vµo s¶n l−îng s÷a trong kú cho s÷a ®Çu tiªn cña mét sè bß c¸i lµ con g¸i cña bß ®ùc gièng ®ã. + Phèi hîp nhiÒu nguån th«ng tin: Sö dông phèi hîp nhiÒu nguån th«ng tin kh¸c nhau. Trong mçi nguån th«ng tin hoÆc chØ c¨n cø vµo mét sè liÖu duy nhÊt quan s¸t ®−îc, hoÆc c¨n cø vµo gi¸ trÞ trung b×nh cña nhiÒu sè liÖu quan s¸t ®−îc nh¾c l¹i trªn cïng mét c¸ thÓ, hoÆc c¨n cø vµo gi¸ trÞ trung b×nh cña nhiÒu sè liÖu quan s¸t ®−îc trªn c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau. VÝ dô, chän läc bß c¸i s÷a c¨n cø vµo s¶n l−îng s÷a trung b×nh trong 5 kú cho s÷a cña mÑ vµ s¶n l−îng s÷a trung b×nh trong 3 kú tiÕt s÷a cña bµ ngo¹i, ®©y lµ tr−êng hîp phèi hîp 2 nguån th«ng tin kh¸c nhau cña tæ tiªn, trong mçi nguån th«ng tin l¹i sö dông gi¸ trÞ trung b×nh cña c¸c quan s¸t ®−îc nh¾c l¹i trªn cïng mét con vËt. Sau ®©y lµ mét sè vÝ dô vÒ c¸c chØ sè chän läc ®ang ®−îc thö nghiÖm trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i lîn ë n−íc ta : ChØ sè chän läc lîn ®ùc hËu bÞ Yorkshire: I = 100 + 0,31(X1 - x 1) - 26,4(X2 - x 2) - 4,4(X3 - x 3) 60
ChØ sè chän läc lîn ®ùc hËu bÞ Landrace: I = 100 + (X1 - x 1) - 32,13(X2 - x 2) - 6,66(X3 - x 3) trong ®ã, X1 vµ x 1: t¨ng träng trung b×nh hµng ngµy trong thêi gian nu«i kiÓm tra (g/ngµy) cña con vËt vµ trung b×nh cña c¸c con vËt trong nhãm X2 vµ x 2: tiªu tèn thøc ¨n trong thêi gian nu«i kiÓm tra (kg thøc ¨n/kg t¨ng träng) cña con vËt vµ trung b×nh cña c¸c con vËt trong nhãm X3 vµ x 3: ®é dµy mì l−ng ®o b»ng siªu ©m khi kÕt thóc kiÓm tra (mm) cña con vËt vµ trung b×nh cña c¸c con vËt trong nhãm ChØ sè chän läc n¨ng suÊt sinh s¶n lîn n¸i Mãng C¸i: I = X1 - 0,84 X2 + 0,52 X3 - 0,02 X4 trong ®ã, X1 : sè lîn con ®Î ra cßn sèng (con/løa) X2 : khèi l−îng toµn æ lîn con 21 ngµy tuæi (kg/æ) X3 : khèi l−îng toµn æ lîn con 60 ngµy tuæi (kg/æ) X4 : kho¶ng c¸ch gi÷a 2 løa ®Î (ngµy) hoÆc: I = X1 + 1,10 X2 + 0,44 X3 trong ®ã, X1 : sè lîn con ®Î ra cßn sèng (con/løa) X2 : sè lîn con cßn sèng lóc 60 ngµy tuæi (con/æ) X3 : khèi l−îng toµn trung b×nh lîn con lóc 60 ngµy tuæi (kg/con) 3.2.4. Ph−¬ng ph¸p dù ®o¸n kh«ng chÖch tuyÕn tÝnh tèt nhÊt (BLUP) Vµo c¸c thËp kû 60-70, ph−¬ng ph¸p chØ sè chän läc ®−îc øng dông réng r·i trong c¸c ch−¬ng tr×nh chän läc gia sóc gièng ë hÇu hÕt c¸c n−íc ch¨n nu«i ph¸t triÓn. Tuy nhiªn tõ thËp kû 80 trë ®i, ph−¬ng ph¸p chØ sè chän läc ®· ph¶i dÇn dÇn nh−êng chç cho ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng b»ng m« h×nh håi quy tuyÕn tÝnh kh«ng chÖch tèt nhÊt, ®−îc gäi t¾t lµ ph−¬ng ph¸p BLUP. Henderson C.R (1948, 1973) lµ ng−êi ®Ò xuÊt ra ph−¬ng ph¸p BLUP. BLUP lµ tªn viÕt t¾t tiÕng Anh: B : Best nghÜa lµ V(I-T) = min L : Linear nghÜa lµ gi¸ trÞ kiÓu h×nh ®−îc xem nh− mét hµm tuyÕn tÝnh U : Unbiased nghÜa lµ thõa nhËn r»ng kh«ng biÕt ®−îc c¸c nh©n tè ngo¹i c¶nh vµ −íc tÝnh nh©n tè ngo¹i c¶nh theo c¸ch kh«ng g©y ra nh÷ng sai lÖch (kh«ng chÖch) P : Prediction nghÜa lµ −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng. Do vËy BLUP lµ ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng chÝnh x¸c nhÊt dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña b¶n th©n còng nh− cña c¸c con vËt hä hµng, trong ®ã ¶nh h−ëng cña mét sè nh©n tè ngo¹i c¶nh ®−îc lo¹i trõ. So víi chØ sè chän läc, BLUP cã nh÷ng −u ®iÓm c¬ b¶n sau: 61
- Sö dông ®−îc tÊt c¶ c¸c nguån th«ng tin vÒ gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸c con vËt cã hä hµng víi vËt cÇn ®¸nh gi¸ v× vËy gi¸ trÞ gièng ®−îc −íc tÝnh mét c¸ch chÝnh x¸c h¬n, còng do ®ã hiÖu qu¶ chän läc theo BLUP còng sÏ cao h¬n. - Lo¹i trõ ®−îc nh÷ng ¶nh h−ëng cña c¸c nh©n tè cè ®Þnh nh− n¨m, ®µn gia sóc, mïa vô, løa ®Î... do sö dông nguån th«ng tin cña nh÷ng con vËt hä hµng thuéc c¸c ®µn nu«i trong ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh kh¸c nhau. - §¸nh gi¸ ®−îc khuynh h−íng di truyÒn cña c¸c ®µn gia sóc do xö lý c¸c nguån th«ng tin thu ®−îc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. - Sö dông ®−îc c¸c nguån th«ng tin d−íi d¹ng sè liÖu gi÷a c¸c nhãm kh«ng c©n b»ng C¸c øng dông cña BLUP ngµy cµng ®−îc ¸p dông réng r·i trong s¶n xuÊt. §iÒu ®¸ng l−u ý lµ c¸c øng dông nµy th−êng ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ chän läc ®èi víi mét quÇn thÓ lín, sö dông mét tËp hîp lín c¸c sè liÖu theo dâi cña nhiÒu c¸ thÓ cã quan hÖ hä hµng víi nhau. Sau ®©y lµ mét sè øng dông BLUP ®Ó ®¸nh gi¸ vËt nu«i: - M« h×nh ®¸nh gi¸ con ®ùc (Sire Model): M« h×nh nµy lµ nh÷ng øng dông ®Çu tiªn cña ph−¬ng ph¸p BLUP dïng ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng cña c¸c ®ùc gièng trong ch¨n nu«i bß s÷a. Trong m« h×nh nµy, ng−êi ta sö dông c¸c sè liÖu theo dâi ë ®êi con cña c¸c ®ùc gièng. H¹n chÕ chñ yÕu cña m« h×nh nµy lµ kh«ng xem xÐt ®¸nh gi¸ con mÑ. - M« h×nh gia sóc (Animal Model): Trong m« h×nh nµy, ng−êi ta ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng cña ®êi con th«ng qua bè vµ mÑ cña chóng. - M« h×nh lÆp l¹i (Repeatability Model): M« h×nh nµy ®−îc sö dông trong tr−êng hîp mçi c¸ thÓ cã mét sè sè liÖu lÆp l¹i, ch¼ng h¹n c¸c kú tiÕt s÷a, c¸c løa ®Î kh¸c nhau... - M« h×nh nhiÒu tÝnh tr¹ng (Multivariate Animal Model): M« h×nh nµy t−¬ng tù nh− tr−êng hîp chØ sè chän läc nhiÒu tÝnh tr¹ng. HiÖn nay trong s¶n xuÊt ch¨n nu«i ë nhiÒu n−íc tiªn tiÕn, ng−êi ta ®ang sö dông c¸c phÇn mÒm m¸y tÝnh cña m« h×nh nµy, ch¼ng h¹n ch−¬ng tr×nh PIGBLUP dïng ®Ó chän läc lîn ë Australia... 4. C¸c ph−¬ng ph¸p chän gièng vËt nu«i Nh− trªn ®· nªu, quyÕt ®Þnh lùa chän con vËt cã thÓ lµm vËt lµm vËt gièng hay kh«ng ®−îc gäi lµ chän gièng vËt nu«i. QuyÕt ®Þnh nµy th−êng x¶y ra trong thêi gian nu«i hËu bÞ c¸c con ®ùc vµ con c¸i (tõ khi t¸ch mÑ tíi lóc chuÈn bÞ phèi gièng). VÝ dô, trong qu¸ tr×nh nu«i nh÷ng lîn c¸i con tõ cai s÷a mÑ tíi lóc cã thÓ phèi gièng, ng−êi ta tiÕn hµnh c¸c theo dâi ®¸nh gi¸ ®Ó chän läc mét sè lµm vËt gièng, sè cßn l¹i sÏ ®−îc nu«i thÞt. Ngoµi ra, trong qu¸ tr×nh ch¨n nu«i vËt gièng, ng−êi ta cßn xem xÐt cã nªn ®Ó cho con vËt tiÕp tôc lµm gièng n÷a hay kh«ng hoÆc lµ lo¹i th¶i nã. Nh− vËy, lo¹i th¶i vËt gièng lµ quyÕt ®Þnh kh«ng ®Ó cho con vËt tiÕp tôc lµm gièng n÷a. QuyÕt ®Þnh nµy 62
th−êng x¶y ra sau mçi chu kú s¶n xuÊt cña con vËt, ch¼ng h¹n sau mçi løa ®Î cña lîn n¸i, mçi chu kú v¾t s÷a cña bß s÷a... hoÆc theo ®Þnh kú vÒ thêi gian còng nh− c¸c kiÓm tra ®¸nh gi¸ nhÊt ®Þnh. Ngoµi ra, ng−êi ta còng cã thÓ buéc ph¶i lo¹i th¶i con vËt gièng khi nã gÆp mét tai biÕn bÊt th−êng ¶nh h−ëng nghiªm träng tíi søc khoÎ, n¨ng suÊt. 4.1. Chän läc vËt gièng §Ó chän mét con vËt lµm gièng, tr−íc hÕt ph¶i lùa chän bè vµ mÑ chóng. Ng−êi ta th−êng c¨n cø vµo gi¸ trÞ gièng cña c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt vµ ngo¹i h×nh ®Ó lùa chän c¸c cÆp bè mÑ. MÆc dï con vËt mµ chóng ta ®Þnh chän lµm gièng ch−a ra ®êi, song cã thÓ −íc tÝnh ®−îc gi¸ trÞ gièng cña nã th«ng qua c¸c gi¸ trÞ gièng cña bè vµ mÑ. VÝ dô, muèn cã mét bß ®ùc gièng cã n¨ng suÊt cao vÒ s¶n l−îng s÷a, ng−êi ta cho mét bß c¸i s÷a cao s¶n cã gi¸ trÞ gièng lµ 300 kg ®Ó phèi gièng víi mét bß ®ùc gièng cã gi¸ trÞ gièng lµ 600 kg, −íc tÝnh ®êi con sÏ cã gi¸ trÞ gièng lµ 450 kg (chó ý lµ c¸c gi¸ trÞ gièng nµy lµ c¸c gi¸ trÞ cao h¬n n¨ng suÊt trung b×nh cña ®µn). Tuy bè mÑ lµ nh÷ng con gièng ®· ®−îc chän läc, nh−ng chóng còng kh«ng thÓ cã nh÷ng nh−îc ®iÓm nhÊt ®Þnh vÒ ngo¹i h×nh. Tr¸nh sù trïng lÆp c¸c khuyÕt ®iÓm vÒ ngo¹i h×nh cña bè vµ mÑ lµ biÖn ph¸p h÷u hiÖu ng¨n ngõa khuyÕt ®iÓm nµy l¹i xuÊt hiÖn ë ®êi con. Ch¼ng h¹n, nÕu bß mÑ cã nh−îc ®iÓm ë ch©n sau ng−êi ta sÏ kh«ng cho phèi gièng víi bß ®ùc gièng còng cã nh−îc ®iÓm nµy. Nh− vËy, cã ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin vÒ bè mÑ lµ nh÷ng ®¶m b¶o b−íc ®Çu cho viÖc lùa chän ®−îc mét con gièng tèt. B−íc tiÕp theo sÏ lµ c¸c kh©u kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó lùa chän con vËt. CÇn kiÓm tra ®¸nh gi¸ con vËt trong 2 giai ®o¹n: - Giai ®o¹n hËu bÞ: Tõ khi con vËt ®−îc nu«i t¸ch mÑ (®èi víi gia sóc) hoÆc tõ 4 tuÇn tuæi (®èi víi gia cÇm) tíi khi con vËt b¾t ®Çu sinh s¶n. ViÖc theo dâi ®¸nh gi¸ trong giai ®o¹n nµy tËp trung vµo c¸c chØ tiªu sinh tr−ëng vµ ngo¹i h×nh. - Giai ®o¹n sinh s¶n: §èi víi con ®ùc, theo dâi ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu sinh s¶n cña b¶n th©n chóng hoÆc c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt ë ®êi con cña chóng sÏ cung cÊp nh÷ng th«ng tin cho viÖc quyÕt ®Þnh lùa chän con ®ùc lµm gièng hay kh«ng. §¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu sinh s¶n ë con c¸i nh»m ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cã tiÕp tôc gi÷ chóng lµm gièng hay kh«ng. Trong thùc tiÔn chän läc vËt nu«i nh»m quyÕt ®Þnh sö dông chóng lµm gièng hoÆc lo¹i th¶i chóng, ng−êi ta th−êng ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p kiÓm tra ®¸nh gi¸ ®Ó chän läc sau ®©y: 4.1.1. Chän läc hµng lo¹t Lµ ph−¬ng ph¸p ®Þnh kú theo dâi, ghi chÐp c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt, chÊt l−îng s¶n phÈm mµ vËt nu«i ®¹t ®−îc ngay trong ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt, c¨n cø vµo c¸c kÕt qu¶ theo dâi ®−îc mµ quyÕt ®Þnh tiÕp tôc sö dông hay lo¹i th¶i chóng. 63
§©y lµ ph−¬ng ph¸p chän läc ®¬n gi¶n, kh«ng tèn kÐm, dÔ thùc hiÖn. Tuy nhiªn, n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm cña con vËt lu«n chÞu ¶nh h−ëng cña c¸c ®iÒu kiÖn nu«i d−ìng ch¨m sãc còng nh− mét sè nh©n tè kh¸c, do vËy chän läc hµng lo¹t còng lµ mét ph−¬ng ph¸p cã ®é chÝnh x¸c kÐm. §Ó t¨ng thªm ®é chÝnh x¸c cña chän läc theo ph−¬ng ph¸p nµy, ng−êi ta ph¶i tiÕn hµnh viÖc hiÖu chØnh c¸c sè liÖu n¨ng suÊt, chÊt l−îng s¶n phÈm, nghÜa lµ lo¹i trõ bít mét sè nh©n tè ¶nh h−ëng, gi¶m bít c¸c sai lÖch do m«i tr−êng g©y nªn, lµm cho gi¸ trÞ kiÓu h×nh gÇn ®óng h¬n víi gi¸ trÞ gièng cña con vËt. Ch¼ng h¹n, n¨ng suÊt sinh s¶n cña lîn n¸i phô thuéc vµo løa ®Î cña chóng, quy luËt chung lµ n¨ng suÊt trong løa ®Çu thÊp. Trªn c¬ së c¸c ph©n tÝch thèng kª, ng−êi ta x¸c ®Þnh ®−îc gi¸ trÞ cÇn céng thªm vµo n¨ng suÊt løa ®Çu cña lîn n¸i ®Ó lo¹i trõ ¶nh h−ëng cña yÕu tè nµy g©y ra ®èi víi c¸c lîn n¸i. C¸c hiÖu chØnh cÇn thiÕt kh¸c nh− hiÖu chØnh theo mïa vô, theo n¨m... còng th−êng ®−îc sö dông. 4.1.2. KiÓm tra n¨ng suÊt (kiÓm tra c¸ thÓ) Ph−¬ng ph¸p nµy th−êng ®−îc tiÕn hµnh t¹i c¸c c¬ së chuyªn m«n ho¸ ®−îc gäi lµ c¸c tr¹m kiÓm tra n¨ng suÊt. KiÓm tra n¨ng suÊt ®−îc tiÕn hµnh trong giai ®o¹n hËu bÞ nh»m chän läc nh÷ng vËt nu«i ®−îc gi÷ l¹i lµm gièng. §Ó lo¹i trõ mét sè ¶nh h−ëng cña m«i tr−êng, t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi ph¸t huy hÕt tiÒm n¨ng di truyÒn cña con vËt, ng−êi ta nu«i chóng trong ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn vÒ chuång nu«i, chÕ ®é dinh d−ìng (cho ¨n kh«ng h¹n chÕ)... Trong qu¸ tr×nh nu«i kiÓm tra, con vËt ®−îc theo dâi mét sè chØ tiªu nhÊt ®Þnh. C¸c kÕt qu¶ ®¹t ®−îc vÒ c¸c chØ tiªu nµy ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng vµ c¨n cø vµo gi¸ trÞ gièng ®Ó quyÕt ®Þnh chän läc hay lo¹i th¶i con vËt. §Æc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ ®¸nh gi¸ trùc tiÕp n¨ng suÊt cña chÝnh con vËt tham dù kiÓm tra, v× vËy viÖc −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng ®¶m b¶o ®−îc ®é chÝnh x¸c ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn ë møc ®é cao hoÆc trung b×nh. Do sè l−îng vËt nu«i tham dù kiÓm tra n¨ng suÊt còng chÝnh lµ sè l−îng vËt nu«i ®−îc ®¸nh gi¸ chän läc, nªn víi mét sè l−îng vËt nu«i nhÊt ®Þnh ®−îc kiÓm tra n¨ng suÊt ph−¬ng ph¸p nµy ®−a l¹i mét tû lÖ chän läc cao. Nh−îc ®iÓm chñ yÕu cña ph−¬ng ph¸p nµy lµ kh«ng ®¸nh gi¸ ®−îc c¸c chØ tiªu theo dâi trùc tiÕp ®−îc trªn b¶n th©n con vËt, ch¼ng h¹n kh«ng ®¸nh gi¸ ®−îc s¶n l−îng s÷a, tû lÖ mì s÷a.. ë bß ®ùc gièng, phÈm chÊt thÞt ë lîn ®ùc gièng... KiÓm tra n¨ng suÊt hiÖn ®ang ®−îc sö dông kh¸ réng r·i trong ch¨n nu«i lîn ë nhiÒu n−íc. C¸c lîn ®ùc gièng hËu bÞ ®−îc nu«i kiÓm tra n¨ng suÊt tõ lóc chóng cã khèi l−îng tõ 25 - 30 kg cho tíi 90 - 110 kg. Ba chØ tiªu theo dâi chÝnh bao gåm: t¨ng träng trung b×nh (g/ngµy) trong thêi gian nu«i kiÓm tra, tiªu tèn thøc ¨n trung b×nh cho mçi kg t¨ng träng trong thêi gian kiÓm tra (kg thøc ¨n/kg t¨ng träng) vµ ®é dµy mì l−ng ®o b»ng m¸y siªu ©m ë vÞ trÝ x−¬ng s−ên cuèi cïng khi kÕt thóc kiÓm tra (mm). ë n−íc ta, kiÓm tra n¨ng suÊt lîn ®ùc gièng vµ n¸i hËu bÞ ®· trë thµnh Tiªu chuÈn ViÖt Nam tõ n¨m 1989, hiÖn cã 3 c¬ së kiÓm tra n¨ng suÊt lîn ®ùc gièng hËu bÞ lµ Tr¹m 64
kiÓm tra n¨ng suÊt lîn ®ùc gièng An Kh¸nh (Hµ T©y), Trung t©m lîn gièng Thuþ Ph−¬ng thuéc ViÖn Ch¨n nu«i quèc gia vµ Trung t©m nghiªn cøu ph¸t triÓn ch¨n nu«i B×nh Th¾ng thuéc ViÖn Khoa häc kü thuËt n«ng nghiÖp miÒn Nam. 4.1.3. KiÓm tra ®êi con Ph−¬ng ph¸p nµy ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ chän läc c¸c ®ùc gièng. §Ó kiÓm tra ®êi con, ng−êi ta cho c¸c ®ùc gièng tham dù kiÓm tra phèi gièng víi mét sè l−îng c¸i gièng nhÊt ®Þnh. Khi c¸c c¸i gièng nµy sinh ra ®êi con, ng−êi ta nu«i c¸c con cña chóng t¹i c¸c tr¹m kiÓm tra cã c¸c ®iÒu kiÖn tiªu chuÈn vÒ chuång nu«i, chÕ ®é dinh d−ìng .. gièng nh− ®èi víi kiÓm tra n¨ng suÊt. §êi con ®−îc theo dâi nh÷ng chØ tiªu nhÊt ®Þnh vÒ n¨ng suÊt, c¨n cø vµo c¸c chØ tiªu ®¹t ®−îc ë ®êi con ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ gièng cña con ®ùc vµ quyÕt ®Þnh chän läc hay lo¹i th¶i c¸c ®ùc gièng nµy. Cã thÓ minh ho¹ s¬ ®å kiÓm tra ®êi con nh− sau: C¸c ®ùc gièng tham dù kiÓm tra x x x phèi gièng víi c¸i gièng Nu«i ®êi con theo dâi n¨ng suÊt C¨n cø vµo n¨ng suÊt ®êi con ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vµ lùa chän ®ùc gièng Ph−¬ng ph¸p nµy cã thÓ mang l¹i ®é chÝnh x¸c cao trong viÖc −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng, ®Æc biÖt lµ ®èi víi c¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp. Cã thÓ ®¸nh gi¸ chän läc ®−îc c¶ c¸c tÝnh tr¹ng mµ ng−êi ta kh«ng thÓ theo dâi trùc tiÕp trªn b¶n th©n con vËt cÇn ®¸nh gi¸. Do ®ã kiÓm tra ®êi con kh¾c phôc ®−îc mét sè nh−îc ®iÓm cña ph−¬ng ph¸p kiÓm tra n¨ng suÊt. Tuy nhiªn, ®©y lµ mét ph−¬ng ph¸p tèn kÐm, ®ßi hái ph¶i cã mét thêi gian theo dâi ®¸nh gi¸ kh¸ dµi, do vËy kho¶ng c¸ch thÕ hÖ bÞ kÐo dµi ra, ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ chän läc. MÆt kh¸c, do sè l−îng vËt nu«i kiÓm tra lín h¬n so víi sè l−îng vËt nu«i cÇn ®¸nh gi¸ lùa chän (ch¼ng h¹n nu«i kiÓm tra 8 lîn con ®Ó ®¸nh gi¸ lùa chän 1 lîn ®ùc bè, nu«i kiÓm tra 25-50 bß c¸i s÷a ®Ó ®¸nh gi¸ lùa chän 1 bß ®ùc gièng lµ bè cña chóng...) nªn kiÓm tra ®êi con lµm cho tû lÖ chän läc lín, tõ ®ã dÉn tíi c−êng ®é chän läc thÊp v× vËy lµm gi¶m hiÖu qu¶ chän läc. 4.1.4. KiÓm tra kÕt hîp Lµ ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi÷a kiÓm tra n¨ng suÊt vµ kiÓm tra ®êi con. Ch¼ng h¹n, ®Ó kiÓm tra kÕt hîp nh»m lùa chän lîn ®ùc gièng ng−êi ta tiÕn hµnh nh− sau: Còng nh− ®èi víi kiÓm tra ®êi sau, cho c¸c lîn ®ùc gièng tham dù kiÓm tra phèi gièng víi mét sè lîn n¸i gièng nhÊt ®Þnh. §êi con cña chóng ®−îc nu«i t¹i tr¹m kiÓm tra vµ ®−îc theo dâi c¸c chØ tiªu n¨ng suÊt víi 2 môc ®Ých: kiÓm tra n¨ng suÊt cña ®êi con 65
nh»m lùa chän c¸c lîn ®ùc gièng hËu bÞ ®ång thêi c¨n cø vµo n¨ng suÊt cña ®êi con ®Ó lùa chän lîn ®ùc gièng lµ bè cña chóng. S¬ ®å kiÓm tra kÕt hîp nh− sau: C¸c ®ùc gièng tham dù kiÓm tra x x x phèi gièng víi c¸i gièng Nu«i ®êi con kiÓm tra n¨ng suÊt chän läc ®ùc gièng hËu bÞ C¨n cø vµo n¨ng suÊt ®êi con ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vµ lùa chän ®ùc gièng 4.2. Mét sè ph−¬ng ph¸p chän gièng trong gia cÇm Trong nh©n gièng gia cÇm, ng−êi ta th−êng tæ chøc thµnh c¸c gia ®×nh. Trong mçi gia ®×nh cã 1 con trèng vµ mét sè con m¸i, do ®ã ®êi con cña chóng lµ c¸c anh chÞ em cïng bè kh¸c mÑ. Gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña mét c¸ thÓ trong mét gia ®×nh cña mét quÇn thÓ ®−îc biÓu diÔn b»ng biÓu thøc sau: P = Pf + P w trong ®ã, P : Chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸ thÓ so víi trung b×nh quÇn thÓ Pf : Chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh gia ®×nh so víi trung b×nh quÇn thÓ Pw: Chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸ thÓ so víi trung b×nh gia ®×nh Ta xem xÐt mét vÝ dô ®¬n gi¶n: n¨ng suÊt trøng cña c¸c c¸ thÓ trong 3 gia ®×nh A, B vµ C cïng víi c¸c gi¸ trÞ trung b×nh gia ®×nh, trung b×nh quÇn thÓ ®−îc nªu trong b¶ng sau. Gia ®×nh A B C C¸ thÓ 1 220 230 220 C¸ thÓ 2 230 240 250 C¸ thÓ 3 240 250 280 Trung b×nh gia ®×nh 230 240 250 Trung b×nh quÇn thÓ 240 Trung b×nh gia ®×nh - Trung b×nh quÇn thÓ -10 0 +10 XÐt c¸ thÓ thø nhÊt trong gia ®×nh A: Chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸ thÓ so víi trung b×nh quÇn thÓ: P = 220 - 240 = -20 66
Chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh gia ®×nh so víi trung b×nh quÇn thÓ: Pf= 230 - 240 = -10 Chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸ thÓ so víi trung b×nh gia ®×nh: PW= 220 - 230 = -10 Râ rµng lµ: -20 = -10 + (-10) Gi¶ sö cÇn lùa chän 3 c¸ thÓ, chóng ta cã thÓ ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p chän läc sau: 4.2.1. Chän läc c¸ thÓ Lµ ph−¬ng ph¸p c¨n cø vµo gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña chÝnh b¶n th©n con vËt ®Ó chän läc, kh«ng quan t©m ®Õn gi¸ trÞ trung b×nh cña gia ®×nh. §iÒu nµy cã nghÜa lµ chØ c¨n cø vµo c¸c gi¸ trÞ cña P ®Ó chän läc, trong ®ã Pf vµ Pw ®Òu ®−îc nh©n víi hÖ sè 1 . Nh− vËy, theo ph−¬ng ph¸p nµy, chóng ta sÏ chän 3 c¸ thÓ cã n¨ng suÊt trøng lµ: 280, 250 vµ 250; chóng thuéc c¸c gia ®×nh C vµ B. 4.2.2. Chän läc theo gia ®×nh Lµ ph−¬ng ph¸p c¨n cø vµo gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh cña tÊt c¶ c¸c c¸ thÓ trong gia ®×nh ®Ó quyÕt ®Þnh gi÷ toµn bé gia ®×nh ®ã lµm gièng hay lo¹i th¶i toµn bé gia ®×nh ®ã. §iÒu nµy cã nghÜa lµ chØ c¨n cø vµo c¸c gi¸ trÞ cña Pf ®Ó chän läc, coi nh− Pw ®−îc nh©n víi hÖ sè 0. Theo ph−¬ng ph¸p nµy, chóng ta sÏ chän toµn bé c¸c c¸ thÓ trong gia ®×nh C, chóng cã n¨ng suÊt trøng lµ: 280, 250 vµ 220. 4.2.3. Chän läc trong gia ®×nh Lµ ph−¬ng ph¸p c¨n cø vµo sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ kiÓu h×nh cña c¸ thÓ so víi gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh gia ®×nh cña nã. §iÒu nµy cã nghÜa lµ chØ c¨n cø vµo Pw ®Ó chän, kh«ng ®Ó ý ®Õn n¨ng suÊt trung b×nh cña gia ®×nh (coi nh− Pf ®−îc nh©n víi hÖ sè 0). Theo ph−¬ng ph¸p nµy, trong mçi gia ®×nh chän 1 c¸ thÓ cã n¨ng suÊt cao nhÊt, nh− vËy c¸c c¸ thÓ ®−îc chän läc sÏ cã n¨ng suÊt trøng lµ: 280, 250 vµ 240; chóng thuéc c¶ 3 gia ®×nh C, B vµ A. Chän läc c¸ thÓ th−êng ®−îc ¸p dông ®Ó chän läc c¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao, ®¬n gi¶n, dÔ thùc hiÖn. Tuy nhiªn, sÏ phøc t¹p ®èi víi viÖc thµnh lËp c¸c gia ®×nh míi ë thÕ hÖ sau. Chän läc theo gia ®×nh th−êng ®−îc ¸p dông ®Ó chän läc c¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp. Ta biÕt r»ng, tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp ph−¬ng sai sai lÖch m«i tr−êng sÏ lín h¬n nhiÒu so víi ph−¬ng sai gi¸ trÞ céng gép (theo ®Þnh nghÜa cña hÖ sè di truyÒn). ViÖc c¨n cø vµo gi¸ trÞ trung b×nh cña gia ®×nh sÏ lo¹i bá ®−îc sai lÖch m«i tr−êng g©y ra cho c¸c c¸ thÓ trong gia ®×nh, gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh cña gia ®×nh sÏ gÇn víi gi¸ trÞ céng gép. Trong tr−êng hîp nµy ®é chÝnh x¸c cña −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng do c¨n cø vµo gi¸ trÞ kiÓu h×nh trung b×nh cña gia ®×nh sÏ cao. Tuy nhiªn, chän läc theo 67
gia ®×nh sÏ lµm cho sè l−îng gia ®×nh ë thÕ hÖ con Ýt h¬n thÕ hÖ bè mÑ, do vËy kh¶ n¨ng giao phèi cËn huyÕt ë c¸c thÕ hÖ sau sÏ t¨ng lªn. ViÖc tæ chøc l¹i c¸c gia ®×nh míi ë thÕ hÖ sau sÏ phøc t¹p nÕu nh− muèn duy tr× sè l−îng gia ®×nh nh− thÕ hÖ tr−íc. Chän läc trong gia ®×nh còng th−êng ®−îc ¸p dông ®Ó chän läc c¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp. Ph−¬ng ph¸p nµy còng t−¬ng ®èi ®¬n gi¶n, dÔ thùc hiÖn, h¹n chÕ ®−îc kh¶ n¨ng giao phèi cËn huyÕt ë thÕ hÖ sau. ViÖc tæ chøc l¹i c¸c gia ®×nh ë thÕ hÖ sau rÊt ®¬n gi¶n nÕu nh− ng−êi ta muèn duy tr× sè l−îng gia ®×nh nh− thÕ hÖ tr−íc. 4.2.4. Chän läc kÕt hîp Ngoµi 3 ph−¬ng ph¸p chän läc trªn, ng−êi ta cßn cã thÓ sö dông nh÷ng nguyªn t¾c cña chØ sè chän läc ®Ó thùc hiÖn ph−¬ng ph¸p chän läc kÕt hîp. Chän läc kÕt hîp trong tr−êng hîp nµy lµ ph−¬ng ph¸p kÕt hîp gi¸ trÞ trung b×nh cña gia ®×nh víi gi¸ trÞ chªnh lÖch gi÷a n¨ng suÊt c¸ thÓ so víi trung b×nh gia ®×nh. Nh− vËy, thùc chÊt cña chän läc kÕt hîp chÝnh lµ chän läc c¸ thÓ, nghÜa lµ c¨n cø vµo P ®Ó chän läc. Trong chän läc c¸ thÓ, Pf vµ Pw ®Òu ®−îc nh©n víi hÖ sè 1, nh−ng trong chän läc kÕt hîp, Pf vµ Pw l¹i ®−îc nh©n víi c¸c hÖ sè kh¸c 1. ViÖc tÝnh to¸n c¸c hÖ sè nµy dùa vµo nh÷ng ph−¬ng tr×nh cña chØ sè ®· ®−îc nªu trong ch−¬ng −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng. 5. Lo¹i th¶i vËt gièng QuyÕt ®Þnh nµy ®−îc thùc hiÖn khi vËt nu«i võa hoµn thµnh mét chu kú cho s¶n phÈm (lîn c¸i võa cai s÷a ®µn con, gµ m¸i võa hoµn thµnh chu kú ®Î trøng...) hoÆc khi ph¸t hiÖn thÊy søc khoÎ, n¨ng suÊt cña chóng bÞ gi¶m sót (sè vµ chÊt l−îng tinh cña ®ùc gièng ë c¸c tr¹m thô tinh nh©n t¹o...). §Ó ®i tíi quyÕt ®Þnh nµy, ng−êi ta th−êng chñ yÕu dùa vµo: - Thêi gian sö dông con vËt; - T×nh tr¹ng søc khoÎ cña con vËt; - T×nh tr¹ng n¨ng suÊt cña con vËt; - C¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kh¸c. 6. C©u hái vµ bµi tËp ch−¬ng II C©u hái 1. Ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a tÝnh tr¹ng chÊt l−îng vµ tÝnh tr¹ng sè l−îng. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn tÝnh tr¹ng sè l−îng. Ph©n biÖt c¸c lo¹i t¸c ®éng cña gen : céng gép, tréi vµ t−¬ng t¸c ? 68
2. C¸ch tÝnh to¸n, ý nghÜa cña tõng tham sè thèng kª ®èi víi viÖc m« t¶ tÝnh tr¹ng sè l−îng? 3. Kh¸i niÖm vÒ ngo¹i h×nh, c¸c ph−¬ng ph¸p ®¸nh gi¸ ngo¹i h×nh vËt nu«i ? 4. Kh¸i niÖm vÒ sinh tr−ëng, c¸c ®é sinh tr−ëng? 5. Kh¸i niÖm, ph−¬ng ph¸p theo dâi ®¸nh gi¸ c¸c tÝnh tr¹ng n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm cña vËt nu«i ? 6. C¸c kh¸i niÖm vÒ hiÖu qu¶ chän läc, li sai chän läc, c−êng ®é chän läc, kho¶ng c¸ch thÕ hÖ ? 7. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng tíi hiÖu qu¶ chän läc ? 8. C¸c kh¸i niÖm vÒ hÖ sè di truyÒn, gi¸ trÞ cña hÖ sè di truyÒn phô thuéc vµo nh÷ng yÕu tè nµo ? HÖ sè di truyÒn cã ý nghÜa g× ®èi víi c«ng t¸c chän läc vµ nh©n gièng ? 9. C¸c kh¸i niÖm vÒ gi¸ trÞ gièng, ®é chÝnh x¸c cña viÖc gi¸ trÞ gièng, c¸c nguån th«ng tin dïng ®Ó −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng vµ ®é chÝnh x¸c cña c¸c nguån th«ng tin nµy? 10. Kh¸i niÖm vÒ chØ sè chän läc, cã thÓ sö dông chØ sè chän läc ®Ó chän läc trong c¸c tr−êng hîp nµo ? 11. T¹i sao BLUP lµ ph−¬ng ph¸p −íc tÝnh gi¸ trÞ gièng tèt h¬n chØ sè chän läc? CÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn g× ®Ó cã thÓ øng dông ph−¬ng ph¸p BLUP vµo chän läc vËt nu«i ? 12. Ph©n biÖt hai kh¸i niÖm chän läc vµ lo¹i th¶i vËt gièng ? M« t¶ vµ ph©n tÝch −u nh−îc ®iÓm cña c¸c ph−¬ng ph¸p chän läc hµng lo¹t, kiÓm tra n¨ng suÊt, kiÓm tra ®êi con vµ kiÓm tra kÕt hîp ? 13. Ph©n biÖt c¸c ph−¬ng ph¸p chän läc trong chän gièng gia cÇm, c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p chän läc nµy ? Bµi tËp 1. Trªn c¬ së c¸c d÷ liÖu theo dâi t¨ng träng trung b×nh hµng ngµy (X), tiªu tèn thøc ¨n trung b×nh cho mçi kg t¨ng träng (Y) trong thêi gian kiÓm tra cña 12 lîn ®ùc gièng, tÝnh c¸c gi¸ trÞ trung b×nh, ®é lÖch tiªu chuÈn, sai sè cña sè trung b×nh, hÖ sè biÕn ®éng cña X vµ Y, hÖ sè t−¬ng quan gi÷a X vµ Y, hÖ sè håi quy Y (biÕn ®éc lËp) theo X (biÕn phô thuéc). Häc sinh cã thÓ dïng m¸y tÝnh c¸ nh©n hoÆc sö dông m¸y tÝnh ®iÖn tö víi phÇn mÒm Excel ®Ó tÝnh to¸n. NÕu dïng m¸y tÝnh c¸ nh©n, cã thÓ lÇn l−ît thùc hiÖn c¸c b−íc tÝnh to¸n trong b¶ng sau. 69
C¸c d÷ liÖu vµ c¸c b−íc tÝnh to¸n (dïng cho bµi tËp) (x - x )2 (y - y )2 TT x y x- x y- y (x - x )(y - y ) 1 723 2,9 2 717 2,8 3 629 3,9 4 705 2,6 5 708 2,9 6 760 2,8 7 698 2,9 8 760 2,7 9 714 2,8 10 696 2,5 11 712 2,7 12 604 2,6 ∑x= 8426 ∑y=34,1 ∑(x- x )2= ∑(y- y )2= ∑(x- x )(y- y )= ∑(x- x )2/(n-1)= ∑(y- y )2/(n-1)= n = 12 x =∑x/n= y =∑y/n= √∑(x- x )2/(n-1) = √∑(y-y)2/(n-1) = ∑(x- x )(y- y ) ∑(x- x )(y- y ) r= = b= = √∑(x- x ) ∑(y- y )2 ∑(x- x ) 2 2 2. Trong mét c¬ së ch¨n nu«i lîn, ng−êi ta tiÕn hµnh kiÓm tra n¨ng suÊt ®Ó chän läc lîn ®ùc gièng vÒ tèc ®é t¨ng träng vµ ®é dµy mì l−ng. C¸c lîn ®ùc gièng tèt nhÊt (chiÕm 10%) ®−îc sö dông t¹i c¸c Tr¹m thô tinh nh©n t¹o. N¨ng suÊt trung b×nh cña ®µn lîn vÒ 2 tÝnh tr¹ng nµy lµ 600 g/ngµy vµ 20 mm, hÖ sè di truyÒn lÇn l−ît lµ 0,3 vµ 0,6; ®é lÖch tiªu chuÈn kiÓu h×nh lÇn l−ît lµ 60 g vµ 1,5 mm. a/ N¨ng suÊt trung b×nh vÒ 2 tÝnh tr¹ng nªu trªn cña c¸c lîn ®ùc gièng tèt nhÊt nµy b»ng bao nhiªu ? b/ §êi con cña chóng sÏ cã tèc ®é t¨ng träng vµ ®é dµy mì l−ng lµ bao nhiªu ? c/ N¨ng suÊt ®êi con sÏ thay ®æi nh− thÕ nµo, nÕu mÑ cña chóng còng ®−îc chän läc vÒ 2 tÝnh tr¹ng nµy víi tû lÖ chän läc lµ 60% ? d/ TiÕn bé di truyÒn vÒ 2 tÝnh tr¹ng nµy lµ bao nhiªu, biÕt kho¶ng c¸ch thÕ hÖ trung b×nh ®èi víi lîn ®ùc lµ 2 n¨m, lîn c¸i lµ 3 n¨m ? 70
Ch−¬ng III Nh©n gièng vËt nu«i KÕt qu¶ cña kh©u chän gièng chÝnh x¸c lµ chän ra ®−îc nh÷ng con ®ùc gièng vµ c¸i gièng tèt. Kh«ng ph¶i bÊt cø ®ùc gièng tèt nµo phèi gièng víi nh÷ng c¸i gièng tèt ®Òu cho kÕt qu¶ tèt ë ®êi sau. Lý luËn vµ thùc tiÔn ®· x¸c ®Þnh r»ng: chØ nh÷ng ®ùc gièng nµy giao phèi víi nh÷ng c¸i gièng kia míi cã thÓ t¹o ®−îc n¨ng suÊt vµ phÈm chÊt s¶n phÈm tèt nhÊt ë thÕ hÖ sau. C¸ch thøc phèi gièng gi÷a nh÷ng ®ùc vµ c¸i gièng ®−îc gäi lµ nh©n gièng vËt nu«i. Nh÷ng kiÕn thøc trong ch−¬ng nµy gióp chóng ta hiÓu ®−îc hai ph−¬ng ph¸p nh©n gièng c¬ b¶n lµ thuÇn chñng vµ lai gièng. ViÖc so s¸nh ph©n biÖt còng nh− n¾m ®−îc nh÷ng −u nh−îc ®iÓm cña tõng ph−¬ng ph¸p nh©n gièng cô thÓ sÏ gióp chóng ta t×m ®−îc gi¶i ph¸p thÝch hîp ¸p dông trong ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ch¨n nu«i cña n−íc ta. 1. Nh©n gièng thuÇn chñng 1.1. Kh¸i niÖm Nh©n gièng thuÇn chñng lµ ph−¬ng ph¸p nh©n gièng b»ng c¸ch cho c¸c ®ùc gièng vµ c¸i gièng cña cïng mét gièng giao phèi víi nhau. Do vËy, thÕ hÖ con vÉn lµ gièng thuÇn, nghÜa lµ chØ mang c¸c ®Æc ®iÓm cña mét gièng ban ®Çu duy nhÊt. Ch¼ng h¹n: cho lîn ®ùc Mãng C¸i phèi gièng víi lîn c¸i Mãng C¸i, ®êi con vÉn lµ gièng thuÇn Mãng C¸i; cho gµ trèng Ri phèi gièng víi gµ m¸i Ri, ®êi con vÉn lµ gµ Ri thuÇn. 1.2. Vai trß t¸c dông cña nh©n gièng thuÇn chñng Nh©n gièng thuÇn chñng th−êng ®−îc ¸p dông trong mét sè tr−êng hîp sau: - Nh©n gièng mét gièng míi ®−îc t¹o thµnh hoÆc míi nhËp tõ n¬i kh¸c vÒ, sè l−îng vËt nu«i trong gièng cßn Ýt, mét sè ®Æc ®iÓm cña gièng cßn ch−a æn ®Þnh. Nh©n gièng thuÇn chñng sÏ cã t¸c dông t¨ng sè l−îng c¸ thÓ cña gièng, kÕt hîp víi chän läc nh©n gièng thuÇn chñng sÏ cñng cè ®−îc c¸c ®Æc ®iÓm cña gièng vËt nu«i. Ch¼ng h¹n, trong kho¶ng thêi gian cña thËp kû 70, chóng ta ®· nhËp bß Hµ Lan tõ Cu Ba vµ nu«i thÝch nghi chóng t¹i mét sè ®Þa ®iÓm cã khÝ hËu gÇn gièng nh− khÝ hËu «n ®íi. C«ng ty s÷a Th¶o Nguyªn (cao nguyªn Méc Ch©u, S¬n La) hiÖn ®ang mét trong c¸c ®Þa ®iÓm nh©n gièng bß Hµ Lan thuÇn chñng cña n−íc ta. - B¶o tån quü gen c¸c vËt nu«i ®ang bÞ gi¶m vÒ sè l−îng còng nh− vÒ ®Þa bµn ph©n bè vµ cã nguy c¬ bÞ tiÖt chñng. §iÒu nµy ®Æc biÖt quan träng ®èi víi mét sè gièng vËt nu«i b¶n ®Þa do n¨ng suÊt cña chóng thÊp, chÊt l−îng s¶n phÈm kh«ng cßn ®¸p øng ®−îc víi nhu cÇu thÞ tr−êng. Ch¼ng h¹n, lîn Ø hiÖn ®ang lµ mét trong nh÷ng ®èi t−îng 71
vËt nu«i cÇn ®−îc b¶o tån. - Khi thùc hiÖn nh©n gièng thuÇn chñng cã thÓ c¶i tiÕn ®−îc n¨ng suÊt cña vËt nu«i. Møc ®é c¶i tiÕn tuú thuéc vµo ®Æc ®iÓm cña tÝnh tr¹ng, ly sai chän läc, kho¶ng c¸ch thÕ hÖ. Th«ng th−êng, nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao hoÆc trung b×nh sÏ ®−îc c¶i tiÕn mét c¸ch nhanh vµ ch¾c ch¾n h¬n so víi c¸c tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp. - Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nh©n gièng thuÇn chñng cÇn chó ý tr¸nh giao phèi cËn huyÕt. Giao phèi gi÷a c¸c bè mÑ cã quan hÖ huyÕt thèng sÏ g©y ra hiÖn t−îng suy ho¸ cËn huyÕt ë ®êi con. BiÓu hiÖn cña suy ho¸ cËn huyÕt lµ sù gi¶m sót cña nh÷ng tÝnh tr¹ng liªn quan tíi kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ kh¶ n¨ng sèng cña vËt nu«i. Nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn thÊp th−êng cã møc ®é suy ho¸ cËn huyÕt cao, ng−îc l¹i nh÷ng tÝnh tr¹ng cã hÖ sè di truyÒn cao møc ®é suy ho¸ cËn huyÕt th−êng thÊp. Møc ®é suy gi¶m nµy tuú thuéc vµo hÖ sè cËn huyÕt, hÖ sè cËn huyÕt cµng cao suy ho¸ cËn huyÕt cµng lín. §Ó cã thÓ tr¸nh viÖc giao phèi cËn huyÕt cÇn hiÓu c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ hÖ phæ vµ hÖ sè cËn huyÕt. 1.3. HÖ phæ HÖ phæ, cßn gäi lµ hÖ ph¶ (Pedigree) lµ s¬ ®å vÒ nguån gèc huyÕt thèng cña con vËt. C¨n cø vµo hÖ phæ cña vËt nu«i, ta biÕt ®−îc c¸c nh÷ng con vËt nµo lµ bè, mÑ, «ng, bµ hoÆc c¸c thÕ hÖ tr−íc n÷a cña con vËt. Do vËy, hÖ phæ lµ t− liÖu quan träng gióp cho viÖc x¸c ®Þnh c¸c quan hÖ hä hµng cña vËt nu«i, ®Þnh ra kÕ ho¹ch ghÐp c¸c ®«i giao phèi nh»m tr¸nh giao phèi cËn huyÕt còng nh− c¸c hËu qu¶ cña suy ho¸ cËn huyÕt. §Ó ghi chÐp hÖ phæ, ng−êi ta cã thÓ sö dông mét vµi ph−¬ng ph¸p kh¸c nhau, do ®ã h×nh thµnh mét sè lo¹i hÖ phæ kh¸c nhau: - HÖ phæ däc: §−îc ghi theo nguyªn t¾c: mçi hµng lµ mét thÕ hÖ, thÕ hÖ tr−íc ghi ë hµng d−íi, thÕ hÖ sau ghi ë hµng trªn; trong cïng mét hµng, con ®ùc ®−îc ghi ë bªn ph¶i, con c¸i ®−îc ghi ë bªn tr¸i. VÝ dô: HÖ phæ cña c¸ thÓ X. ThÕ hÖ tr−íc cña X bè mÑ (thÕ hÖ I) cã bè (B), mÑ (M). ThÕ hÖ tr−íc bè mÑ lµ «ng bµ (thÕ hÖ II) cã bè cña bè tøc «ng néi (BB), mÑ cña bè tøc bµ néi (MB), bè cña mÑ tøc «ng ngo¹i (BM), mÑ cña mÑ tøc bµ ngo¹i (MM). ThÕ hÖ tr−íc «ng bµ (cô, thÕ hÖ III) còng theo nguyªn t¾c nh− vËy. S¬ ®å nh− sau: X I M B II MM BM MB BB III MMM BMM MBM BBM MMB BMB MBB BBB 72
- HÖ phæ ngang: §−îc ghi theo nguyªn t¾c: mçi cét lµ mét thÕ hÖ, thÕ hÖ tr−íc ghi ë cét bªn ph¶i, thÕ hÖ sau ghi ë cét bªn tr¸i; trong cïng mét cét, con ®ùc ghi ë hµng trªn, con c¸i ghi ë hµng d−íi. VÝ dô: Còng hÖ phæ cña c¸ thÓ X, s¬ ®å nh− sau: I II III BBB BB MBB B BMB MB MMB X BBM BM MBM M BMM MM MMM T¹i c¸c vÞ trÝ cña c¸c con vËt cã hä hµng trong hÖ phæ, ng−êi ta ghi l¹i sè hiÖu hoÆc tªn cña con vËt. Mçi vËt nu«i lµm gièng ®−îc ®¸nh sè theo c¸c ph−¬ng ph¸p quy ®Þnh nh−: c¾t sè tai (®èi víi lîn), x¨m sè vµo tai hoÆc ®eo biÓn sè nhùa ë tai (®èi víi lîn hoÆc bß), ®eo biÓn sè nh«m ë gèc c¸nh hoÆc ë ch©n (®èi víi gia cÇm) ... - Trong thùc tÕ, hÖ phæ th−êng ®−îc ghi theo kiÓu hÖ phæ ngang, nh−ng kh«ng hoµn toµn tu©n thñ theo c¸c nguyªn t¾c ghi cña hÖ phæ nµy. VÝ dô: 1 1 2 3 4 S 2 S D X 1 X D 3 73