Giáo trình Luật quốc tế: Phần 2

Chia sẻ: Bin Bin | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:153

Thêm vào BST

Báo xấu

328
lượt xem 118
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Trình bày về: Lãnh thổ quốc gia, luật biển quốc tế, luật hàng không quốc tế, luật ngoại giao và lãnh sự, luật kinh tế quốc tế, luật quốc tế và xung đột vũ trang, các biện pháp giải quyết hòa bình tranh chấp quốc tế, hội nghị và tổ chức quốc tế, trách nhiệm pháp lý quốc tế là nội dung của phần 2 thuộc cuốn Giáo trình Luật quốc tế.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Luật quốc tế: Phần 2

Ch−¬ng VI L·nh thæ quèc gia i. kh¸i niÖm l·nh thæ quèc gia trong LuËt quèc tÕ 1. Kh¸i qu¸t chung LuËt quèc tÕ vÒ l·nh thæ quèc gia - mét ngµnh cña LuËt quèc tÕ, lµ tæng thÓ c¸c nguyªn t¾c vµ c¸c quy ph¹m ph¸p LuËt quèc tÕ ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia vµ c¸c chñ thÓ kh¸c cña LuËt quèc tÕ vÒ c¸c vÊn ®Ò liªn quan tíi l·nh thæ quèc gia. Lµ mét bé phËn cña LuËt quèc tÕ, LuËt quèc tÕ vÒ l·nh thæ quèc gia chÞu sù chi phèi bëi c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña LuËt quèc tÕ vµ cã quan hÖ mËt thiÕt tíi c¸c ngµnh luËt kh¸c cña LuËt quèc tÕ. D−íi ¸nh s¸ng cña c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n, LuËt quèc tÕ vÒ l·nh thæ quèc gia ®· thÓ hiÖn sù tiÕn bé vµ, v× thÕ, gãp phÇn quan träng vµo sù cñng cè hoµ b×nh vµ an ninh quèc tÕ. Sù ph¸t triÓn cña LuËt quèc tÕ vÒ l·nh thæ quèc gia ®−îc ph¶n ¸nh qua c¸c thêi kú cña lÞch sö trong vÊn ®Ò x¸c ®Þnh l·nh thæ quèc gia. Kh¸i niÖm l·nh thæ quèc gia xuÊt hiÖn tõ thêi kú chiÕm h÷u n« lÖ - thêi kú b¾t ®Çu h×nh thµnh c¸c d©n téc vµ c¸c quèc gia. §Çu tiªn lµ c¸c nhu cÇu vÒ kinh tÕ qu©n sù dÉn ®Õn viÖc h×nh thµnh c¸c h×nh thøc liªn minh mang tÝnh chÊt x· héi - c¸c d©n téc. §Ó ®¶m b¶o sù thèng nhÊt cña liªn minh ®ã, chÝnh quyÒn c«ng céng ®−îc h×nh thµnh trªn mét vïng l·nh thæ nhÊt ®Þnh víi sè d©n c− sèng ë ®Êy. Vµo c¸c thêi kú sau ®ã (phong kiÕn, t− b¶n) LuËt quèc tÕ vÒ l·nh thæ quèc gia vÉn tiÕp tôc ®−îc h×nh thµnh vµ cñng cè, song vÉn mang tÝnh chÊt bÊt b×nh ®¼ng - c¸ lín nuèt c¸ bÐ. §Æc ®iÓm cña LuËt quèc tÕ khi ®ã vÒ l·nh thæ quèc gia lµ sù thõa nhËn tÝnh chÊt hîp ph¸p cña chÝnh s¸ch c¸c quèc gia lín m¹nh trong viÖc më réng l·nh thæ cña cña hä b»ng viÖc chiÕm ®o¹t l·nh thæ cña c¸c quèc gia kh¸c yÕu h¬n (trong ®ã cã thÓ mét phÇn hoÆc toµn bé). Vµo thêi kú ®Õ quèc chñ nghÜa (cuèi thÕ kû XIX) thÕ giíi ®−îc ph©n chia vµ b¾t ®Çu c¸c cuéc ®Êu tranh quyÕt liÖt gi÷a c¸c n−íc ®Õ quèc vµ sù ph©n chia l¹i thÕ giíi. Sau c¸ch m¹ng th¸ng M−êi, mét sè nguyªn t¾c tiÕn bé cña LuËt quèc tÕ b¾t ®Çu 122
h×nh thµnh. §iÒu ®ã cã vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh chÕ ®é ph¸p lý quèc tÕ cña l·nh thæ quèc gia (VÝ dô, nguyªn t¾c quyÒn d©n téc tù quyÕt, nguyªn t¾c t«n träng sù toµn vÑn vµ bÊt kh¶ x©m ph¹m l·nh thæ quèc gia). §Æc biÖt, sau sù ra ®êi cña c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n cña LuËt quèc tÕ sau n¨m 1945, thÕ giíi lÇn ®Çu tiªn chøng kiÕn thêi kú tuyªn bè viÖc cã l·nh thæ quèc gia b»ng biÖn ph¸p chiÕm ®o¹t cña quèc gia kh¸c hoÆc trªn c¬ së vi ph¹m quyÒn d©n téc tù quyÕt lµ vi ph¹m th« b¹o LuËt quèc tÕ - viÖc cã l·nh thæ mét c¸ch phi ph¸p. Nh− vËy, LuËt quèc tÕ hiÖn t¹i vÒ l·nh thæ quèc gia ®ãng vai trß quan träng trong viÖc æn ®Þnh trËt tù ph¸p lý quèc tÕ vÒ l·nh thæ quèc gia. Cô thÓ, nã ®iÒu chØnh mét lo¹t vÊn ®Ò s«i ®éng vÒ l·nh thæ quèc gia nh−: - VÊn ®Ò gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ l·nh thæ ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c tiÕn bé LuËt quèc tÕ; - VÊn ®Ò chÕ ®é ph¸p lý cña l·nh thæ quèc gia; - VÊn ®Ò chÕ ®é ph¸p lý vÒ biªn giíi quèc gia; - VÊn ®Ò c¸c ph−¬ng thøc cã l·nh thæ ®−îc coi lµ hîp ph¸p. 2. X¸c ®Þnh l·nh thæ quèc gia L·nh thæ quèc gia - mét bé phËn cña tr¸i ®Êt thuéc chñ quyÒn cña mét quèc gia x¸c ®Þnh, bao gåm vïng ®Êt, vïng n−íc, vïng lßng ®Êt vµ vïng kh«ng phËn. Vïng ®Êt lµ vïng bao gåm toµn bé tÊt c¶ phÇn ®Êt liÒn vµ c¸c h¶i ®¶o cña quèc gia (kÓ c¶ c¸c ®¶o xa bê vµ c¸c ®¶o ven bê). Vïng n−íc lµ vïng gåm toµn bé phÇn n−íc n»m trong ®−êng biªn giíi quèc gia bao gåm: vïng n−íc néi ®Þa, vïng n−íc biªn giíi, vïng n−íc néi thuû vµ vïng l·nh h¶i. Trong ®ã, vïng n−íc néi ®Þa gåm n−íc ë c¸c s«ng, hå, kªnh, ®Çm, ao ...; vïng n−íc biªn giíi (c¸c vïng n−íc ë khu vùc biªn giíi nh− s«ng, hå); vïng néi thuû - vïng n−íc biÓn cã ®−êng biªn giíi ngoµi lµ ®−êng c¬ së dïng ®Ó tÝnh chiÒu réng c¸c vïng biÓn kh¸c theo quy ®Þnh cña LuËt biÓn quèc tÕ; vïng l·nh h¶i - vïng n−íc biÓn n»m gi÷a mét bªn lµ ®−êng c¬ së vµ mét bªn lµ biªn giíi quèc gia trªn biÓn (theo quy ®Þnh cña LuËt biÓn quèc tÕ). Vïng lßng ®Êt lµ toµn bé phÇn phÝa d−íi cña vïng n−íc vµ vïng ®Êt kÐo dµi tíi t©m tr¸i ®Êt. Vïng kh«ng phËn lµ phÇn kh«ng phËn trªn vïng ®Êt vµ vïng n−íc tíi ®é cao kho¶ng 100 - 110km (tíi tÇm ho¹t ®éng cña c¸c con tµu vò trô). 123
ii. quy chÕ ph¸p lý vÒ l·nh thæ quèc gia 1. QuyÒn tèi cao cña c¸c quèc gia ®èi víi l·nh thæ Trong lÞch sö qua c¸c thêi kú ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i cã c¸c quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ quyÒn lùc tèi cao cña c¸c quèc gia ®èi víi l·nh thæ. Tùu chung l¹i cã ba häc thuyÕt c¬ b¶n: thuyÕt tµi vËt, thuyÕt cai trÞ vµ thuyÕt thÈm quyÒn. Theo häc thuyÕt tµi vËt, l·nh thæ quèc gia ®ù¬c coi nh− lo¹i tµi s¶n (bÊt ®éng s¶n) cña quèc gia. V× vËy hä xem xÐt quyÒn tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ lµ quyÒn së h÷u cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ. Häc thuyÕt nµy h×nh thµnh vµo thêi kú phong kiÕn. X· héi phong kiÕn chñ yÕu quan t©m tíi l·nh thæ v× lîi Ých kinh tÕ - lîi Ých vÒ bÊt ®éng s¶n. Theo thuyÕt cai trÞ, l·nh thæ quèc gia lµ mét vïng cña tr¸i ®Êt mµ ë ®ã tån t¹i quyÒn lùc cña quèc gia thùc sù cai trÞ ë vïng ®ã. Hay nãi c¸ch kh¸c ai thùc hiÖn quyÒn lùc trªn l·nh thæ th× ng−êi ®ã cã quyÒn tèi cao ®èi víi l·nh thæ. Häc thuyÕt nµy nh»m cñng cè lîi Ých cña chÕ ®é thùc d©n kiÓu cò. C¸c quèc gia thùc d©n ®Þnh dïng häc thuyÕt cai trÞ ®Ó phñ nhËn quyÒn cña c¸c d©n téc kh¸c ®èi víi l·nh thæ cña hä (chµ ®¹p quyÒn d©n téc tù quyÕt). Theo häc thuyÕt thÈm quyÒn, l·nh thæ quèc gia lµ kho¶ng kh«ng gian trong ®ã cã c¶ thÈm quyÒn quèc gia së t¹i vµ c¸c quèc gia kh¸c. Häc thuyÕt nµy lµ c¬ së lý luËn cho chñ nghÜa thùc d©n kiÓu míi. Nh÷ng quan ®iÓm ®ã muèn t¹o dùng mét c¬ së ph¸p lý cho sù can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña c¸c quèc gia kh¸c. Theo quan ®iÓm xuÊt ph¸t tõ LuËt quèc tÕ hiÖn t¹i, quyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ lµ quyÒn tèi th−îng mµ quèc gia thùc hiÖn trong ph¹m vi l·nh thæ cña m×nh trªn hai ph−¬ng diÖn: quyÒn lùc cña quèc gia lµ tèi cao ®èi víi tÊt c¶ mäi ng−êi, mäi tæ chøc, lo¹i trõ mäi ho¹t ®éng vÒ quyÒn lùc cña quèc gia kh¸c; chØ quèc gia chñ nhµ cã quyÒn sö dông, chiÕm h÷u vµ ®Þnh ®o¹t l·nh thæ. QuyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi mäi ng−êi vµ mäi tæ chøc trong ph¹m vi l·nh thæ quèc gia ®ã ®−îc thÓ hiÖn râ trong nghÜa vô tu©n thñ ph¸p luËt cña quèc gia së t¹i ®èi víi ng−êi n−íc ngoµi, ph¸p nh©n n−íc ngoµi vµ thËm chÝ c¶ tæ chøc c¸c tæ chøc quèc tÕ khi cã mÆt trong ph¹m vi l·nh thæ cña quèc gia ®ã. VÝ dô, quèc gia së t¹i cã quyÒn b¾t gi÷ hoÆc trôc xuÊt ng−êi n−íc ngoµi khái l·nh thæ cña m×nh, trong khi ®ã quèc gia mµ c«ng d©n trªn cã quèc tÞch kh«ng cã quyÒn Êy. QuyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ cña m×nh lµ cao nhÊt lo¹i trõ mäi quyÒn lùc tõ bªn ngoµi trong ph¹m vi l·nh thæ cña quèc gia ®ã. Trªn thùc tÕ, cã mét sè quèc gia kh¸c cã thÓ thùc hiÖn mét phÇn quyÒn lùc ®ã ®èi víi mét phÇn 124
l·nh thæ cña quèc gia së t¹i trong mét thêi gian h¹n ®Þnh hoÆc lµ m·i m·i. VÝ dô, c¸c quèc gia n−íc ngoµi thùc hiÖn quyÒn qu¶n lý ®èi víi trô së sø qu¸n, ®èi víi c¸c phÇn ®Êt thuª cña quèc gia së t¹i. Tuy nhiªn, c¸c quyÒn ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn trªn c¬ së ®ång ý cña quèc gia së t¹i. Bëi vËy, khi ®ã chóng ta vÉn cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ thuéc vÒ quèc gia së t¹i chø kh«ng thuéc vÒ n−íc ngoµi trªn thùc tÕ ®ang qu¶n lý vïng ®Êt ®ã. QuyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ cßn thÓ hiÖn ë chç quèc gia ®ã cã quyÒn qu¶n lý hµnh chÝnh vµ ®Þnh ®o¹t ®èi víi l·nh thæ. Quèc gia kh¸c, trªn c¬ së ®ång ý cña quèc gia së t¹i, cã thÓ cã quyÒn qu¶n lý hµnh chÝnh song kh«ng cã quyÒn ®Þnh ®o¹t. Hay nãi mét c¸ch kh¸c, khi quèc gia mÊt quyÒn ®Þnh ®o¹t ®èi víi l·nh thæ th× quèc gia còng kh«ng cßn quyÒn tèi cao ®èi víi l·nh thæ ®ã. Trong tr−êng hîp nh− vËy, l·nh thæ ®ã cã thÓ thuéc quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ cña quèc gia kh¸c hoÆc lµ cña céng ®ång. Mét ®Æc ®iÓm quan träng cña quyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ lµ viÖc tiÕp tôc tån t¹i chñ thÓ vµ sù thõa nhËn r»ng l·nh thæ ®ã lµ cña chñ thÓ trªn. §iÒu ®ã kh«ng phô thuéc vµo viÖc ai ®ang qu¶n lý l·nh thæ ®ã trong thêi ®iÓm hiÖn t¹i. §Ó hiÓu râ quyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ cÇn ph©n biÖt nã víi víi c¸c quyÒn kh¸c vÒ l·nh thæ: mét sè quyÒn chñ quyÒn ®èi víi l·nh thæ, quyÒn qu¶n th¸c, quyÒn chiÕm h÷u vµ sö dông m·i m·i suèt ®êi… Tr−íc hÕt, quyÒn tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ kh¸c víi mét sè quyÒn chñ quyÒn ®èi víi l·nh thæ. VÝ dô, viÖc thùc hiÖn quyÒn chñ quyÒn cña quèc gia ven biÓn ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn ë thÒm lôc ®Þa, ë vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ hoÆc quyÒn tµi ph¸n h¹n chÕ ë vïng tiÕp gi¸p kh«ng ph¶i lµ viÖc tiÕn hµnh quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ (v× vËy kh«ng thÓ coi c¸c vïng ®ã lµ mét bé phËn l·nh thæ quèc gia ven biÓn). QuyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ còng kh¸c víi quyÒn qu¶n th¸c. QuyÒn qu¶n th¸c ®èi víi l·nh thæ lµ sù g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm ph¸p lý quèc tÕ ®èi víi l·nh thæ víi t− c¸ch lµ ng−êi ®¹i diÖn hîp ph¸p trªn c¸c vïng l·nh thæ kh«ng thuéc ai (VÝ dô c¸c vïng l·nh thæ do Liªn Hîp Quèc giao cho mét sè quèc gia qu¶n th¸c). QuyÒn sö dông vµ chiÕm h÷u m·i m·i còng kh«ng ph¶i lµ quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ. VÝ du, theo HiÖp ®Þnh ngµy 18-11-1903 gi÷a Mü vµ Panama, Mü cã quyÒn sö dông m·i m·i kªnh ®µo víi c¸c ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh: sö dông, chiÕm h÷u vµ kiÓm tra trong khu vùc 10 h¶i lý ë phÇn mÆt ®Êt vµ d−íi ®ã ®Ó x©y dùng vµ b¶o vÖ kªnh ®µo, trong ®ã Panama vÉn gi÷ chñ quyÒn tiÒm Èn vµ gi÷ quyÒn tµi 125
ph¸n ®èi víi vïng kh«ng phËn trªn kªnh ®µo (hiÖn nay c¸c quy ®Þnh trªn ®· bÞ huû bá b»ng ®iÒu −íc quèc tÕ míi). Cuèi cïng, quyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ kh¸c víi quyÒn tµi ph¸n vÒ l·nh thæ. VÒ nguyªn t¾c, l·nh thæ thuéc vÒ ai ng−êi ®ã cã quyÒn tµi ph¸n ®èi víi l·nh thæ. Bëi vËy ng−êi ta nãi r»ng, quyÒn tµi ph¸n ®èi víi l·nh thæ lµ mét quyÒn to¸t ra tõ quyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ quyÒn tµi ph¸n cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ cã thÓ thuéc vÒ quèc gia kh¸c trªn c¬ së ®ång ý hoÆc lµ kh«ng trªn c¬ së ®ã cña quèc gia ®−îc thõa nhËn lµ ng−êi chñ hîp ph¸p cña vïng l·nh thæ (lµ ng−êi cã quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ). Theo ph¸p LuËt quèc tÕ hiÖn ®¹i, viÖc thùc hiÖn quyÒn tµi ph¸n ®èi víi l·nh thæ kh«ng cã sù ®ång ý cña quèc gia cã quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ lµ hµnh vi vi ph¹m LuËt quèc tÕ. Tuy nhiªn xÐt vÒ t×nh h×nh thùc tÕ trong thêi gian nhÊt ®Þnh ng−êi ta vÉn cã thÓ cho r»ng quèc gia vi ph¹m ®ã ®ang thùc hiÖn quyÒn tµi ph¸n ®èi víi l·nh thæ. Trªn thùc tÕ cã nhiÒu tr−êng hîp quèc gia thùc hiÖn chñ quyÒn tiÒm Èn ®èi víi l·nh thæ thay v× thùc hiÖn quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ. VÝ dô, sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, NhËt ®ång ý ®−a mét sè hßn ®¶o vµo hÖ thèng qu¶n th¸c cña Liªn Hîp Quèc do Mü thùc hiÖn. NhËt vÉn gi÷ chñ quyÒn tiÒm Èn ®èi víi c¸c hßn ®¶o tr−íc khi thùc hiÖn chñ quyÒn trªn thùc tÕ (n¨m 1970). §èi víi víi vïng l·nh thæ cho thuª còng nh− vËy (VÝ dô, Hång K«ng), quèc gia cho thuª gi÷ chñ quyÒn tiÒm Èn, song trong kho¶ng thêi gian thuª kh«ng ®−îc thùc hiÖn quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ ®ã. Quèc gia thuª ®−îc thùc hiÖn quyÒn tµi ph¸n ®èi víi l·nh thæ ®ã song kh«ng ph¶i lµ cã chñ quyÒn hoµn toµn (kh«ng ®−îc ®Þnh ®o¹t). ViÖc thuª ®Êt ®Ó lµm ga xe löa, c¨n cø qu©n sù, c¬ së c¶ng tµu, s©n bay kh«ng cã tÝnh chÊt nh− vËy. 2. C¸c chñ quyÒn cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ Trªn c¬ së quyÒn lùc tèi cao ®èi víi l·nh thæ, quèc gia cã c¸c chñ quyÒn sau: - QuyÒn x¸c ®Þnh chÕ ®é chÝnh trÞ-kinh tÕ; - QuyÒn së h÷u ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn; - QuyÒn tµi ph¸n ®èi víi mäi ng−êi vµ mäi tæ chøc; - QuyÒn ®−îc ®¶m b¶o bÊt kh¶ x©m ph¹m trªn toµn vÑn l·nh thæ; QuyÒn x¸c ®Þnh chÕ ®é chÝnh trÞ kinh tÕ lµ mét quyÒn to¸t ra tõ nguyªn t¾c b×nh ®¼ng gi÷a c¸c quèc gia cã chñ quyÒn ®ã trong ph¹m l·nh thæ cña m×nh. §ã lµ quyÒn quyÕt ®Þnh con ®−êng ph¸t triÓn theo chÕ ®é chÝnh trÞ-kinh tÕ mµ c¸c quèc gia muèn theo ®uæi (vÝ dô, theo chÕ ®é t− b¶n hay chÕ ®é chñ nghÜa x· héi). Tuy nhiªn khi thùc hiÖn c¸c quyÒn nµy c¸c quèc gia ph¶i ®¶m b¶o t«n träng c¸c 126
cam kÕt quèc tÕ. VÝ dô, kh«ng thÓ dùa vµo quyÒn lùa chän chÕ ®é chÝnh trÞ-kinh tÕ ®Ó ph¹m vi quyÒn con ng−êi trong LuËt quèc tÕ. QuyÒn thø hai lµ quyÒn së h÷u ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn trong ph¹m vi l·nh thæ cña m×nh. QuyÒn nµy ®¶m b¶o cho quèc gia lµ ng−êi chñ thùc sù ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn trong vïng l·nh thæ. §ã lµ quyÒn khai th¸c, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t sè phËn cña chóng (kÓ c¶ ®Êt ®ai, s«ng hå vµ c¸c vïng biÓn thuéc quyÒn quèc gia). C¸c quèc gia kh¸c chØ cã thÓ cã ®−îc mét, mét sè hoÆc tÊt c¶ c¸c quyÒn ®ã khi cã sù ®ång ý cña quèc gia cã chñ quyÒn hoµn toµn ®èi víi vïng l·nh thæ ®ã. Tuy nhiªn khi thùc hiÖn c¸c quyÒn nµy, quèc gia ph¶i ®¶m b¶o tu©n thñ c¸c cam kÕt quèc tÕ (VÝ dô, ph¶i t«n träng c¸c quyÒn nh− vËy cña c¸c quèc gia kh¸c, t«n träng c¸c cam kÕt vÒ vÊn ®Ò m«i tr−êng....). QuyÒn së h÷u cña quèc gia ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn trong vïng l·nh thæ cña m×nh kh¸c víi c¸c quyÒn kinh tÕ mµ quèc gia cã ®−îc ë mét sè vïng biÓn thuéc ®Æc quyÒn cña quèc gia Êy theo quy ®Þnh cña LuËt quèc tÕ (VÝ dô, c¸c quyÒn kinh tÕ ë vïng ®Æc quyÒn kinh tÕ vµ vïng thÒm lôc ®Þa cña quèc gia ven biÓn). Nh÷ng quyÒn kinh tÕ nh− vËy chñ yÕu chØ cho phÐp quèc gia khai th¸c theo trËt tù mµ ph¸p LuËt quèc tÕ quy ®Þnh. C¸c quyÒn nh− vËy kh«ng cho phÐp quèc gia cã quyÒn ®Þnh ®o¹t ®èi víi c¸c vïng ®ã (kh«ng ®−îc chuyÓn cho ng−êi kh¸c). Do vËy trong tr−êng hîp nµy chóng ta nãi r»ng quèc gia cã quyÒn kinh tÕ ®èi víi tµi nguyªn thiªn nhiªn chø kh«ng ph¶i lµ quyÒn së h÷u ë vïng ®ã. QuyÒn thø ba lµ quyÒn tµi ph¸n cña quèc gia trong vïng l·nh thæ cña m×nh. QuyÒn ®ã thÓ hiÖn trong lÜnh vùc lËp ph¸p, hµnh ph¸p vµ t− ph¸p trong quan hÖ víi tÊt c¶ c¸c tæ chøc vµ c¸ nh©n cã mÆt trong ph¹m vi l·nh thæ quèc gia. §iÒu Êy kh«ng phô thuéc vµo viÖc ®ã lµ c«ng d©n, ph¸p nh©n quèc gia së t¹i hay lµ ng−êi n−íc ngoµi. ViÖc h¹n chÕ c¸c quyÒn trªn chØ cã thÓ tiÕn hµnh trªn c¬ së c¸c cam kÕt quèc tÕ (VÝ dô, trong lÜnh vùc nh©n quyÒn...). Cuèi cïng, ®ã lµ quyÒn ®−îc ®¶m b¶o bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ. QuyÒn nµy bao gåm ba yÕu tè: - Nghiªm cÊm x©m chiÕm l·nh thæ; - Biªn giíi quèc gia lµ bÊt kh¶ x©m ph¹m; - Kh«ng ®−îc sö dông l·nh thæ quèc gia khi kh«ng cã sù ®ång ý cña quèc gia ®ã. Bëi vËy khi kh«ng cã sù x©m chiÕm l·nh thæ tõ bªn ngoµi hoÆc sù vi ph¹m biªn giíi quèc gia hoÆc lµ viÖc sö dông l·nh thæ quèc gia kh«ng cã sù ®ång ý cña quèc gia ®ã, quèc gia cã vïng l·nh thæ bÞ x©m ph¹m sÏ ®−îc ph¸p LuËt quèc tÕ 127
b¶o vÖ, trong ®ã cã quyÒn tù vÖ chÝnh ®¸ng (sö dông lùc l−îng vò trang ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña m×nh) vµ quyÒn yªu cÇu céng ®ång b¶o vÖ lîi Ých hîp ph¸p ®ã. III. nh÷ng h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ trong luËt ph¸p quèc tÕ 1. C¸c h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ trong lÞch sö Thùc tiÔn LuËt quèc tÕ tån t¹i rÊt nhiÒu h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ kh¸c nhau, t¹o nªn nh÷ng l·nh thæ thuéc chñ quyÒn cña mçi quèc gia. ViÖc thñ ®¾c l·nh thæ cña c¸c quèc gia phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh, thêi gian cña mçi d©n téc. Cã h×nh thøc thñ ®¾c phï hîp víi giai ®o¹n lÞch sö ph¸t triÓn nµy cña luËt ph¸p quèc tÕ, nh−ng l¹i kh«ng phï hîp víi giai ®o¹n kia. Mçi mét h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ cã mét lo¹t nh÷ng ®ßi hái cÊu thµnh, ®−îc gäi lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm cña h×nh thøc thñ ®¾c. Tuú tõng ®iÒu kiÖn lÞch sö, nh÷ng ®ßi hái Êy còng cã sù biÕn thiªn. Cã ®ßi hái cña h×nh thøc thñ ®¾c phï hîp víi thêi kú nµy, nh−ng l¹i kh«ng phï hîp víi giai ®o¹n tiÕp theo cña lÞch sö. Thùc tiÔn cña luËt ph¸p quèc tÕ tån t¹i n¨m h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ c¬ b¶n sau ®©y: - Thñ ®¾c b»ng chiÕm h÷u; - Thñ ®¾c b»ng chuyÓn nh−îng; - Thñ ®¾c b»ng chiÕm h÷u theo thêi hiÖu; - Thñ ®¾c b»ng x©m chiÕm; - Thñ ®¾c b»ng sù t¸c ®éng cña thiªn nhiªn; ChiÕm h÷u (occupation) lµ hµnh ®éng cña quèc gia thiÕt lËp vµ thùc hiÖn quyÒn lùc cña m×nh trªn mét l·nh thæ vèn ch−a thuéc chñ quyÒn vÒ mét quèc gia nµo kh¸c. §©y lµ mét h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ c¬ b¶n lu«n, lµ c¬ së cho viÖc h×nh thµnh l·nh thæ cña ®a sè c¸c quèc gia hiÖn nay. §iÒu kiÖn tiªn quyÕt cho viÖc thñ ®¾c l·nh thæ lµ l·nh thæ chiÕm h÷u ph¶i lµ l·nh thæ v« chñ. Tuy r»ng hiÖn nay kh«ng cßn l·nh thæ v« chñ ®Ó c¸c quèc gia cã tiÕn hµnh chiÕm h÷u, nh−ng nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nã trë thµnh tiªu chÝ ®Ó ph¸n xÐt c¸c tranh chÊp l·nh thæ hiÖn cã cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi. Thñ ®¾c b»ng chuyÓn nh−îng (concession) lµ sù chguyÓn giao mét c¸ch tù nguyÖn chñ quyÒn l·nh thæ tõ mét quèc gia nµy sang mét quèc gia kh¸c. Th«ng th−êng h×nh thøc chuyÓn nh−îng ®−îc hîp thøc th«ng qua c¸c ®iÒu kho¶n cña mét hiÖp ®Þnh chÝnh thøc mµ trong ®ã ghi chó mét c¸ch tû mØ vÒ vïng ®Êt ®−îc chuyÓn nh−îng, còng nh− c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn nh−îng ®−îc hoµn thµnh. Thñ ®¾c b»ng chiÕm h÷u theo thêi hiÖu (precripton acquisitive) lµ sù thùc hiÖn liªn tôc vµ hoµ b×nh trong mét thêi gian dµi quyÒn lùc cña mét quèc gia ®èi 128
víi mét vïng l·nh thæ vèn dÜ thuéc chñ quyÒn cña mét quèc gia kh¸c hoÆc kh«ng râ rµng bÞ tranh chÊp. Thñ ®¾c b»ng x©m chiÕm (conquest) lµ mét h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ diÔn ra sau c¸c cuéc chiÕn tranh, theo ®ã mét quèc gia chiÕn th¾ng s¸p nhËp l·nh thæ hoÆc mét phÇn l·nh thæ cña quèc gia b¹i trËn vµo l·nh thæ cña m×nh. Ph−¬ng thøc nµy tån t¹i trong thêi kú phong kiÕn, hiÖn nay ph−¬ng thøc nµy hoµn toµn bÞ b¸c bá v× tr¸i víi nguyªn t¾c kh«ng sö dông vò lùc hoÆc ®e do¹ sö dông vò lùc trong c¸c quan hÖ quèc tÕ. Thñ ®¾c b»ng c¸c sù t¸c ®éng cña thiªn nhiªn (accertion) lµ mét h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ mµ theo ®ã mét quèc gia cã quyÒn më réng diÖn tÝch l·nh thæ th«ng qua viÖc båi ®¾p mét c¸ch tù nhiªn vµo l·nh thæ chÝnh hoÆc b»ng sù xuÊt hiÖn cña ®¶o. C¸c vïng l·nh thæ nµy kh«ng chØ trë thµnh mét bé phËn l·nh thæ cña quèc gia ®ã mµ cßn t¹o nªn sù më réng ra ngoµi cña ®−êng biªn giíi quèc gia trªn biÓn. Ngoµi nh÷ng h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ trªn cßn mét sè h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ kh¸c, nh−ng theo thêi gian chóng cµng ngµy cµng mÊt hÕt ý nghÜa thùc tÕ. VÝ dô, nh− viÖc cho tÆng, viÖc thõa kÕ l·nh thæ cña c¸c vua chóa thêi phong kiÕn. Nh÷ng h×nh thøc nµy tr−íc ®©y còng lµ nh÷ng c¬ së t¹o nªn sù thñ ®¾c l·nh thæ cña nhiÒu quèc gia. Nh÷ng h×nh thøc nµy ®· tån t¹i khi mµ hai kh¸i niÖm "chñ quyÒn" vµ "quyÒn së h÷u" cña nhµ vua kh«ng cã sù ph©n biÖt. Do vËy viÖc tÆng còng nh− cho vµ thõa kÕ l·nh thæ nh− mét thø cña håi m«n trë thµnh mét trong nh÷ng h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ quan träng thêi phong kiÕn. Thùc tÕ ®· x¶y ra nhiÒu tr−êng hîp vÞ h«n thª ®· mang vÒ víi danh nghÜa cña håi m«n mét vïng l·nh thæ réng lín ®Ó thªm vµo l·nh thæ cña vÞ h«n phu. Víi viÖc cÊm ®e do¹ b»ng vò lùc vµ sö dông vò lùc trong quan hÖ quèc tÕ, xuÊt hiÖn nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ quèc gia cïng nguyªn t¾c quyÒn d©n téc tù quyÕt, c¸c h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ b»ng x©m chiÕm, chuyÓn nh−îng ®· kh«ng cßn tån t¹i trªn thùc tÕ. Ngoµi nh÷ng h×nh thøc thñ ®¾c nªu trªn cßn nhiÒu h×nh thøc kh¸c nh− h×nh thøc kÕ cËn ®Þa ký, h×nh thøc nµy ®· ®−îc dïng ®Ó v¹ch ®−êng biªn giíi cho vïng B¾c Cùc. Nh−ng cho ®Õn nay h×nh thøc nµy kh«ng cßn ý nghÜa thùc tÕ n÷a, v× trªn tr¸i ®Êt kh«ng cßn cã nh÷ng vïng t−¬ng tù nh− B¾c Cùc. 2. H×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ b»ng chiÕm h÷u Nh− trªn ®· tr×nh bµy, h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ rÊt ®a d¹ng ®−îc xuÊt hiÖn tån t¹i vµ ph¸t triÓn phï hîp víi tõng ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ. 129
Trong sè nh÷ng h×nh thøc thñ ®¾c l·nh thæ nªu trªn th× viÖc thñ ®¾c b»ng chiÕm h÷u lµ c¬ b¶n vµ quan träng nhÊt trong luËt ph¸p vµ tËp qu¸n quèc tÕ. V× vËy, cÇn thiÕt ph¶i ph©n tÝch s©u s¾c c¸c tiªu chÝ cña LuËt quèc tÕ ®èi víi viÖc chiÕm h÷u l·nh thæ. Cô thÓ cã c¸c tiªu chÝ sau: - §iÒu kiÖn cÇn thø nhÊt: vïng l·nh thæ, ®¶o chiÕm h÷u ph¶i lµ v« chñ, kh«ng n»m trong hÖ thèng ®Þa lý hµnh chÝnh cña bÊt kú quèc gia nµo. L·nh thæ v« chñ (terra nullius) lµ l·nh thæ ch−a tõng ®Æt d−íi sù qu¶n trÞ cña mét quèc gia nhÊt ®Þnh nµo. Nãi mét c¸ch kh¸c: l·nh thæ ®ã ch−a cã mét tæ chøc quèc gia (cã thÓ cã c− d©n sèng trong vïng l·nh thæ ®ã nh−ng ch−a cã mét tæ chøc nhµ n−íc nµo ë trªn ®ã). Sù chiÕm h÷u l·nh thæ v« chñ lµ mét h×nh thøc thñ ®¾c hîp ph¸p. LuËt gia Vattel gi¶i thÝch r»ng sù chiÕm h÷u l·nh thæ v« chñ ®−îc c¨n cø trªn LuËt tù nhiªn cña LuËt d©n sù: "Mäi ng−êi ®Òu cã quyÒn ngang nhau ®èi víi vËt ch−a thuéc quyÒn së h÷u cña bÊt cø ai, vµ vËt nµy sÏ thuéc vÒ quyÒn së h÷u cña ng−êi nµo chiÕm h÷u nã tr−íc nhÊt"1. Trong khoa häc luËt ph¸p quèc tÕ, l·nh thæ v« chñ cßn ®−îc hiÓu lµ l·nh thæ bÞ bá r¬i. Tøc lµ, vïng l·nh thæ tr−íc kia vèn tõng bÞ chiÕm h÷u, sau ®ã nhµ n−íc chiÕm h÷u tù tõ bá quyÒn chiÕm h÷u cña m×nh. L·nh thæ v« chñ ®−îc hiÓu ë d−íi d¹ng réng h¬n: Khi mét quèc gia nµo ®ã thùc hiÖn chñ quyÒn nhµ n−íc cña m×nh trªn mét vïng l·nh thæ trong mét thêi gian dµi liªn tôc b»ng biÖn ph¸p hoµ b×nh vµ kh«ng bÞ c¸c quèc gia kh¸c ph¶n ®èi. - §iÒu kiÖn cÇn thø hai: viÖc chiÕm h÷u ph¶i lµ hµnh ®éng nh©n danh quèc gia hoÆc ®−îc quèc gia uû quyÒn, tøc lµ kh«ng ph¶i hµnh ®éng cña t− nh©n. BÊt kú mét hµnh ®éng nµo tõ phÝa nh÷ng ng−êi kh«ng mang danh nghÜa nhµ n−íc ®Òu kh«ng ®ñ t− c¸ch hµnh ®éng thùc hiÖn chñ quyÒn l·nh thæ cña nhµ n−íc (kh«ng thÓ lµm thay ®æi tÝnh chÊt chñ quyÒn ngay c¶ khi c¸c c¸ nh©n hîp thµnh mét tËp thÓ hay mét c«ng ty trõ khi ®−îc nhµ n−íc uû quyÒn). - §iÒu kiÖn thø ba: sù chiÕm h÷u ph¶i th«ng qua mét lo¹t c¸c hµnh ®éng thÓ hiÖn chñ quyÒn quèc gia mét c¸ch hiÖn thùc râ rµng vµ liªn tôc. §iÒu kiÖn thø t−: tÝnh hoµ b×nh cña sù chiÕm h÷u vµ viÖc chiÕm h÷u ph¶i ®−îc d− luËn ®−¬ng thêi chÊp nhËn kh«ng ph¶n ®èi. Trong vô ®¶o Palmas, träng tµi M. Huy-be tuyªn bè viÖc thùc hiÖn quyÒn lùc trªn thùc tÕ mét c¸ch hoµ b×nh trong mét thêi gian dµi vµ ®Çy ®ñ lµ cÇn thiÕt cho viÖc x¸c lËp chñ quyÒn ®èi víi mét vïng l·nh thæ v« chñ. 1 Xem, Ch. Rousseau, Droit International. Paris 1976, T. III p. 164. 130
Tãm l¹i, chiÕm h÷u thùc sù lµ mét lo¹i h×nh thñ ®¾c l·nh thæ quan träng t¹o nªn chñ quyÒn quèc gia trªn mét vïng l·nh thæ v« chñ. H×nh thøc nµy ®−îc biÓu hiÖn b»ng mét lo¹t c¸c ®ßi hái phøc t¹p vµ ®a d¹ng cã liªn quan chÆt chÏ víi nhau: tõ chç chiÕm h÷u ®Çu tiªn b»ng con ®−êng hoµ b×nh do c¸c c¸ nh©n quèc gia uû quyÒn thùc hiÖn sau ®ã ®−îc tiÕp tôc b»ng viÖc thùc hiÖn chñ quyÒn quèc gia trªn l·nh thæ ®ã mét c¸ch liªn tôc víi mét ph−¬ng ph¸p võa ®ñ phï hîp víi ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cña vïng l·nh thæ chiÕm h÷u. Qua c¸c cø liÖu lÞch sö ®Òu cho r»ng, Nhµ n−íc ViÖt Nam ®· chiÕm h÷u thùc sù hai quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr−êng Sa Ýt nhÊt tõ thÕ kû thø XVII, tøc lµ tr−íc khi cã sù c«ng bè b¶n ®å cña §ç B¸ n¨m 1686. §iÒu nµy cã nghÜa lµ Nhµ n−íc ViÖt Nam ®· sö dông h×nh thøc chiÕm h÷u thùc sù cho viÖc thñ ®¾c hai quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr−êng Sa. §iÒu nµy hoµn toµn phï hîp víi c«ng bè cña Nhµ n−íc trong s¸ch tr¾ng cña Nhµ n−íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam. Tõ c¸c chøng cø lÞch sö Nhµ n−íc ViÖt Nam trªn thùc tÕ ®· lµm chñ hai quÇn ®¶o Hoµng Sa vµ Tr−êng Sa b»ng nh÷ng ho¹t ®éng tæ chøc khai th¸c, kh¶o s¸t, ®Æt bia, x©y miÕu, trång c©y, b¶o vÖ ng− d©n... (corpus); ®Æt ra c¸c quy ®Þnh th−ëng ph¹t nghiªm minh, thùc hiÖn nghÜa vô trong viÖc b¶o ®¶m an toµn hµng h¶i quèc tÕ, cøu hé ng−êi bÞ h¹i.. Nhµ n−íc ®· ®¸p øng ®−îc ®Çy ®ñ c¸c tiªu chuÈn cña viÖc thñ ®¾c l·nh thæ v« chñ vµo thêi kú ®ã. Iv. nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ quèc gia 1. Kh¸i niÖm bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ Nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ lµ mét bé phËn cña nguyªn t¾c t«n träng chñ quyÒn c¸c quèc gia. Trong ®ã, sù bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ lµ viÖc thÓ hiÖn nguyªn t¾c t«n träng chñ quyÒn quèc gia trong lÜnh vùc quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia vÒ vÊn ®Ò l·nh thæ. Nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ lµ mét nguyªn t¾c ®−îc thõa nhËn chung trong LuËt quèc tÕ. §ã lµ quy ph¹m ph¸p LuËt quèc tÕ mang tÝnh chÊt jus cogen. BÊt kh¶ x©m ph¹m l·nh thæ cã nghÜa lµ c¸c quèc gia cã nghÜa vô kh«ng ®−îc x©m ph¹m b»ng vò trang hoÆc bÊt vò trang vµo l·nh thæ quèc gia kh¸c. Trong khi ®ã toµn vÑn l·nh thæ quèc gia cã nghÜa lµ cÊm chia c¾t b»ng vò lùc l·nh thæ cña quèc gia kh¸c hoÆc cÊm lÊn chiÕm bé phËn l·nh thæ cña hä. Kh¸i niÖm bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau song kh«ng ph¶i lµ mét. VÝ dô, nÕu nh− cã sù x©m ph¹m vò trang hoÆc phi vò trang tíi l·nh thæ quèc gia th× sÏ dÉn tíi chia c¾t hoÆc x©m chiÕm l·nh thæ. Tuy nhiªn, sù tÊn c«ng cña to¸n phÝ hoÆc m¸y bay qu©n sù n−íc ngoµi râ rµng chØ lµ sù chµ ®¹p tíi 131
quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m l·nh thæ cña quèc gia chø kh«ng ®Ò cËp tíi toµn vÑn l·nh thæ. Trong khi ®ã sù vi ph¹m toµn vÑn l·nh thæ th−êng ®−îc biÓu hiÖn chñ yÕu ë viÖc chia c¾t b»ng vò lùc l·nh thæ cña mét quèc gia nµo ®ã. Nh− vËy, bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ tuy r»ng trïng hîp trong mét sè tr−êng hîp song hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ mét. V× thÕ viÖc ¸p dông c¸c kh¸i niÖm nµy theo tÝnh chÊt ®ång nghÜa nhiÒu khi dÉn tíi sù khã hiÓu. Tuy nhiªn c¸c kh¸i niÖm trªn g¾n bã víi nhau v× thÕ cã thÓ xem xÐt chóng nh− hai khÝa c¹nh cña nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ. ViÖc x¸c ®Þnh c¸c hµnh vi vi ph¹m nguyªn t¾c ph¶i dùa vµo t×nh h×nh thÕ giíi vµ LuËt quèc tÕ hiÖn hµnh. Nguyªn t¾c nµy bao gåm néi dung nh− sau: - CÊm cã l·nh thæ quèc gia b»ng vò lùc hoÆc ®e do¹ sö dông nã; - Biªn giíi quèc gia lµ bÊt kh¶ x©m ph¹m; - CÊm sö dông l·nh thæ quèc gia khi kh«ng cã sù ®ång ý cña quèc gia ®ã; - Kh«ng ®−îc sö dông l·nh thæ hoÆc cho phÐp sö dông l·nh thæ lµm thiÖt h¹i tíi lîi Ých hîp ph¸p cña c¸c quèc gia kh¸c. 2. CÊm cã l·nh thæ quèc gia b»ng c¸ch dïng vò lùc vµ ®e do¹ sö dông nã §©y lµ mét nh©n tè c¬ b¶n cña nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ. Nh− vËy, viÖc cã l·nh thæ quèc gia b»ng con ®−êng dïng vò lùc hoÆc ®e do¹ sö dông vò lùc theo LuËt quèc tÕ lµ phi ph¸p. Tuy nhiªn, hµnh vi phi ph¸p ®ã cã thÓ nh»m c¸c môc ®Ých kh¸c nhau, trong ®ã cã môc ®Ých x©m chiÕm l·nh thæ. LuËt quèc tÕ cò kh«ng cÊm chiÕn tranh x©m l−îc, kh«ng cÊm chiÕm l·nh thæ b»ng vò lùc, song còng kh«ng cho r»ng hµnh vi chiÕm ®ãng vò trang l·nh thæ n−íc ngoµi lµ c¬ së ®Ó x¸c lËp chñ quyÒn ®èi víi vïng l·nh thæ cña quèc gia b¹i trËn. Theo LuËt quèc tÕ cò, chiÕm ®ãng l·nh thæ b»ng vò lùc th−êng ®−îc tiÕn hµnh qua hai giai ®o¹n: thø nhÊt, chiÕm l·nh thæ b»ng lùc l−îng vò trang; thø hai, sù s¸p nhËp vÒ mÆt ph¸p lý phÇn l·nh thæ chiÕm ®−îc d−íi sù hËu thuÉn cña lùc l−îng vò trang. Cã quan ®iÓm cho r»ng chiÕm ®ãng vÒ mÆt qu©n sù l·nh thæ quèc gia lµ sù cã l·nh thæ phi ph¸p. V× vËy, sau khi qu©n ®éi rót ®i, chÝnh phñ hîp ph¸p cña quèc gia b¹i trËn nghiÔm nhiªn thùc hiÖn quyÒn cña m×nh nh− tr−íc kia ®èi víi l·nh thæ. Tõ ®ã cho thÊy r»ng ®Ó l·nh thæ cña quèc gia thï ®Þch do sù chiÕm ®ãng b»ng vò lùc trë thµnh l·nh thæ cña quèc gia th¾ng trËn, cÇn ph¶i cã mét sè hµnh vi ®Æc biÖt cña quèc gia th¾ng trËn. §iÒu nµy ®−îc thÓ hiÖn víi ba ®iÒu kiÖn: - Sù thÓ hiÖn râ ý chÝ cña quèc gia th¾ng trËn vÒ viÖc s¸p nhËp phÇn l·nh thæ ®ã vµo phÇn cña m×nh; 132
- Sù thÓ hiÖn ý chÝ ®ã thÓ hiÖn d−íi d¹ng tuyªn bè ®¬n ph−¬ng; - Sù tuyªn bè ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn sau khi kÕt thóc chiÕn tranh. Sù chiÕm ®ãng l·nh thæ b»ng kiÓu nh− vËy (dï r»ng ®¸p øng c¶ ba ®iÒu kiÖn trªn) bÞ coi lµ phi ph¸p tõ gãc ®é cña LuËt quèc tÕ hiÖn hµnh (trong ®ã cã nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ). Sù cÊm ®o¸n nh− vËy kh«ng ph¶i lµ thõa do v× cã sù cÊm ®o¸n chung vÒ ¸p dông vò lùc. Bëi v×, viÖc ¸p dông vò lùc dï sao vÉn cßn x¶y ra vµ, nh− vËy, vÊn ®Ò thay ®æi l·nh thæ trªn c¬ së ®ã ph¶i lµ bÞ coi lµ bÊt hîp ph¸p. Ngoµi ra viÖc ¸p dông vò lùc mét c¸ch hîp ph¸p (tù vÖ vµ trõng ph¹t) cã thÓ dÉn tíi sù chiÕm ®ãng b»ng lùc l−îng vò trang phÇn l·nh thæ cña quèc gia x©m l−îc còng kh«ng dÉn ®Õn cã l·nh thæ Êy mét c¸ch hîp ph¸p tõ phÝa quèc gia tù vÖ hoÆc c¸c quèc gia tham gia vµo ®éi qu©n cña Liªn Hîp Quèc (trong tr−êng hîp trõng ph¹t). Sù ngo¹i lÖ tõ nguyªn t¾c chung trªn ®· ®−îc thõa nhËn sau chiÕn tranh thÕ giíi thø hai nh»m ®¸p øng nhu cÇu ñng hé cuéc ®Êu tranh chèng x©m l−îc vµ ®¶m b¶o nÒn hoµ b×nh vµ an ninh chung trªn thÕ giíi. LuËt quèc tÕ hiÖn hµnh cÊm x©m ph¹m l·nh thæ b»ng vò lùc víi c¸ch thøc quy ®Þnh vÒ sù thay ®æi l·nh thæ ph¶i ®−îc tiÕn hµnh trªn c¬ së t«n träng quyÒn d©n téc tù quyÕt: c¸c d©n téc cã quyÒn t¸ch ra vµ thµnh lËp mét quèc gia ®éc lËp. C¸c quèc gia kh«ng thÓ nh©n danh nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ ®Ó chµ ®¹p quyÒn ®ã cña c¸c d©n téc. Tõ chèi chiÕm ®ãng l·nh thæ b»ng vò lùc ®−îc ®−a ra tõ thêi c¸ch m¹ng Ph¸p n¨m 1789-1794. HiÕn ph¸p n¨m 1791 tuyªn bè "tÊt c¶ c¸c cuéc chiÕn tranh ®−îc tiÕn hµnh nh»m bÊt kú môc ®Ých g× trõ môc ®Ých b¶o vÖ c«ng lý ®Òu lµ hµnh vi n« dÞch: hµnh vi ®ã kh«ng ph¶i lµ hµnh vi cña d©n téc vÜ ®¹i bëi v× sù x©m chiÕm mét quèc gia nµy tõ phÝa quèc gia kh¸c lµ sù ®e do¹ tù do vµ an ninh cña tÊt c¶. Ngµy nay nh©n d©n Ph¸p cÊm m×nh tiÕn hµnh chiÕn tranh nh»m më mang bê câi cña m×nh". C¸ch m¹ng Ph¸p tuyªn bè r»ng mçi mét d©n téc lµ ng−êi chñ l·nh thæ cña m×nh, l·nh thæ ®ã chØ cã thÓ bÞ chuyÓn giao theo ý chÝ cña d©n téc Êy. Tõ ®ã ®Æt ra vÊn ®Ò tr−ng cÇu ý d©n nh− mét ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cña sù thay ®æi l·nh thæ. Tuy nhiªn, tuyªn bè ®ã chØ mang tÝnh chÊt h×nh thøc, trªn thùc tÕ c¸c quèc gia ®Õ quèc (trong ®ã cã Ph¸p) ®· vi ph¹m nguyªn t¾c Êy. Bëi vËy tr−íc thÕ kû XX, bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ ®−îc hiÓu theo nghÜa b¶o vÖ ®−êng lèi bµnh tr−íng cña c¸c quèc gia ®Õ quèc thùc d©n, kh«ng phô thuéc vµo ý chÝ nh©n d©n trong sù chuyÓn giao l·nh thæ. §iÒu ®ã ®−îc thÓ hiÖn trong c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ ®−îc ký kÕt gi÷a c¸c quèc gia ®Õ quèc ch©u ¢u cuèi thÕ kû XIX. Bëi v× 133
khi ®ã c¸c quèc gia ®Õ quèc ®ang say s−a víi viÖc më mang bê câi b»ng x©m l−îc vµ n« dÞch c¸c d©n téc vµ c¸c quèc gia kh¸c. Do thùc hiÖn chÝnh s¸ch nh− vËy c¸c vÊn ®Ò l·nh thæ trë nªn c¨ng th¼ng vµo ®Çu thÕ kû XX vµ lµ mét trong c¸c nguyªn nh©n quan träng dÉn tíi c¸c cuéc chiÕn tranh thÕ giíi ®Ém m¸u mµ nh©n lo¹i tr−íc ®ã ch−a tõng biÕt tíi. ViÖc cÊm chiÕn tranh víi tÝnh chÊt gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp quèc tÕ vµ chèng l¹i toµn vÑn l·nh thæ quèc gia ®−îc ghi nhËn trong môc 4 §iÒu 12 HiÕn ch−¬ng Liªn Hîp Quèc: kh«ng dïng vµ ®e do¹ sö dông vò lùc ®Ó chèng l¹i quyÒn bÊt kh¶ x©m ph¹m l·nh thæ vµ nÒn ®éc lËp cña quèc gia kh¸c. Tuyªn bè cña Liªn Hîp Quèc vÒ c¸c nguyªn t¾c cña Liªn Hîp Quèc nªu râ: "L·nh thæ quèc gia kh«ng thÓ cã ®−îc b»ng con ®−êng ®e do¹ hoÆc sö dông vò lùc". V. Biªn giíi quèc gia 1. Kh¸i niÖm vµ c¸c lo¹i biªn giíi Biªn giíi quèc gia ®−îc hiÓu lµ ranh giíi cña l·nh thæ quèc gia. Ranh giíi ®ã cã thÓ lµ n¬i ph©n chia l·nh thæ cña quèc gia nµy víi quèc gia kh¸c hoÆc víi c¸c phÇn l·nh thæ cña céng ®ång. Cã bèn lo¹i biªn giíi quèc gia: biªn giíi trªn bé, biªn giíi thuû, biªn giíi trong lßng ®Êt vµ biªn giíi trªn kh«ng. Biªn giíi trªn mÆt ®Êt lµ ®−êng ranh giíi gi÷a c¸c quèc gia trong ch©u lôc hoÆc ngoµi h¶i ®¶o. §−êng biªn giíi nµy th−êng ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c mèc biªn giíi trªn c¬ së tho¶ thuËn gi÷a c¸c quèc gia h÷u quan. Biªn giíi trªn bé cã hai kiÓu biªn giíi: biªn giíi theo ®Þa h×nh vµ biªn giíi trªn bé theo h×nh häc. Biªn giíi trªn bé theo ®Þa h×nh lµ biªn giíi trªn bé dùa vµo ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh cña c¸c dßng s«ng, d·y nói... §a sè ®−êng biªn giíi trªn bé cña c¸c quèc gia hiÖn nay trªn thÕ giíi lµ ®−êng biªn giíi theo ®Þa h×nh (VÝ dô ®−êng biªn giíi cña ViÖt Nam víi c¸c n−íc l¸ng giÒng). Biªn giíi trªn bé theo h×nh häc lµ ®−êng biªn giíi trªn bé ®−îc x¸c ®Þnh bëi hai ®iÓm c¸ch xa nhau thµnh mét ®o¹n th¼ng (kiÓu biªn giíi nµy th−êng ®−îc ¸p dông ®èi víi c¸c vïng sa m¹c). §−êng biªn giíi thuû lµ ®−êng ranh giíi trªn mÆt s«ng, hå (vµ c¸c vïng n−íc t−¬ng tù) vµ biÓn. §−êng biªn giíi thuû trªn s«ng th−êng ®−îc ph©n ®Þnh gi÷a c¸c quèc gia h÷u quan b»ng c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ. §−êng biªn giíi nµy th−êng ®−îc x¸c ®Þnh theo gi÷a s«ng, gi÷a dßng ch¶y. §−êng biªn giíi biªn giíi thuû trªn mÆt hå th−êng ®−îc x¸c ®Þnh theo c¸ch nèi hai ®iÓm cña bê hå trªn c¬ së ®iÒu −íc gi÷a c¸c quèc gia h÷u quan. §−êng biªn giíi trªn biÓn lµ ranh giíi ngoµi cña c¸c vïng néi thuû hoÆc vïng l·nh h¶i cña c¸c quèc gia ven biÓn. Theo LuËt biÓn quèc tÕ hiÖn hµnh, ranh giíi ngoµi cña l·nh h¶i kh«ng kh«ng ®−îc v−ît qu¸ 12 h¶i lý kÓ tõ ®−êng c¬ së theo quy ®Þnh cña C«ng −íc. C¸c 134
quèc gia ven biÓn tù x¸c ®Þnh ®−êng c¬ së trong ph¸p luËt cña m×nh trªn c¬ së phï hîp víi C«ng −íc vÒ LuËt biÓn n¨m 1982. §−êng biªn giíi ph©n chia vïng néi thuû hoÆc vïng l·nh h¶i gi÷a c¸c quèc gia ven biÓn ®−îc x¸c ®Þnh theo tho¶ thuËn cña c¸c bªn. Trong tr−êng hîp kh«ng ®¹t ®−îc tho¶ thuËn kh«ng bªn nµo ®−îc tù ý quy ®Þnh v−ît qu¸ ®−êng trung tuyÕn c¸ch ®Òu ®−êng c¬ së cña hai quèc gia, trõ khi cã nh÷ng c¬ së kh¸c phï hîp víi LuËt quèc tÕ (VÝ dô, ®Þa h×nh bê biÓn, c¸c ®¶o...). §−êng biªn giíi trong lßng ®Êt ®−îc hiÓu lµ mÆt cong kÐo tõ ®−êng biªn giíi trªn bé vµ ®−êng biªn giíi thuû xuèng tíi t©m tr¸i ®Êt. §−êng biªn giíi nµy ®−îc x¸c ®Þnh chØ theo c¸c quy ph¹m ph¸p LuËt quèc tÕ chung. Do vËy, khi ®· x¸c ®Þnh ®−îc ®−êng biªn giíi trªn bé vµ ®−êng biªn giíi thuû råi th× vÊn ®Ò x¸c ®Þnh ®−êng biªn giíi trong lßng ®Êt kh«ng mang tÝnh chÊt phøc t¹p. §−êng biªn giíi trªn kh«ng lµ mÆt ph¼ng hoÆc cong n»m bªn trªn ®−êng biªn giíi trªn bé vµ ®−êng biªn giíi thuû. §−êng biªn giíi trªn kh«ng cã hai lo¹i lµ ®−êng biªn giíi bªn s−ên vµ ®−êng biªn giíi trªn cao. §−êng biªn giíi bªn s−ên còng ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®−êng biªn giíi trªn bé vµ ®−êng biªn giíi thuû theo c¸ch kÐo dµi ®−êng biªn giíi trong lßng ®Êt v−ît lªn cao ë mét ®é nhÊt ®Þnh. §−êng biªn giíi trªn cao ®−îc x¸c ®Þnh bëi mÆt cong song song víi mÆt ®Þa cÇu tíi ®é cao mµ c¸c vÖ tinh cã thÓ bay ®−îc (kho¶ng 100-110 km). §−êng biªn giíi nµy còng ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c quy ®Þnh cña LuËt quèc tÕ chung d−íi d¹ng tËp qu¸n ph¸p. Nh− vËy, trong viÖc x¸c ®Þnh biªn giíi quèc gia, vÊn ®Ò x¸c ®Þnh ®−êng biªn giíi trªn bé vµ trªn mÆt n−íc lµ quan träng nhÊt. ViÖc x¸c ®Þnh ®−êng biªn giíi ®ã mét c¸ch æn ®Þnh vµ râ rµng nhÊt khi ®−îc ghi nhËn trong ®iÒu −íc quèc tÕ (®Æc biÖt lµ c¸c tuyÕn ®−êng biªn giíi gi÷a hai quèc gia h÷u quan). Trong tr−êng hîp kh«ng cã ®iÒu −íc, ®−êng biªn giíi th−êng ®−îc x¸c ®Þnh bëi c¸c quy ph¹m ph¸p LuËt quèc tÕ (trõ ®−êng biªn giíi trªn biÓn). Trong tr−êng hîp ®−êng biªn giíi ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së c¸c quy ph¹m tËp qu¸n, viÖc tu©n thñ chóng còng lµ nghÜa vô b¾t buéc cña c¸c quèc gia h÷u quan. 2. ChÕ ®é ph¸p lý cña biªn giíi quèc gia ChÕ ®é ph¸p lý ë vïng biªn giíi quèc gia th−êng ®−îc ®iÒu chØnh chñ yÕu b»ng c¸c v¨n b¶n ph¸p LuËt quèc gia trªn c¬ së c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ. Tuy nhiªn ®Ó cñng cè quan hÖ hoµ b×nh hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia cã chung ®−êng biªn giíi, c¸c quèc gia ®ã th−êng ký kÕt c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ quy ®Þnh mét sè vÊn ®Ò liªn quan tíi ®−êng biªn giíi. C¸c ®iÒu −íc ®ã th−êng tËp trung gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò sau: 135
- Ên ®Þnh c¸c biÖn ph¸p ng¨n ngõa vi ph¹m trËt tù ë biªn giíi; - Ng¨n ngõa sù v−ît biªn tr¸i phÐp; - §iÒu tra c¸c tr−êng hîp vi ph¹m chÕ ®é biªn giíi; - §iÒu tra vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò khiÕu kiÖn do hËu qu¶ cña sù vi ph¹m trËt tù ë biªn giíi; TrËt tù tr¶ l¹i tµi s¶n cho c¸c bªn khi tµi s¶n ®· ®−îc chuyÓn sang phÝa bªn kia. Trong c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ nh− vËy th−êng quy ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c ®¹i diÖn cña c¸c quèc gia nh»m gióp hä thùc hiÖn tèt c¸c quy ®Þnh trªn. Trong tr−êng hîp v−ît qu¸ thÈm quyÒn cña hä, c¸c vÊn ®Ò biªn giíi ®−îc gi¶i quyÕt b»ng con ®−êng ngo¹i giao. Ngoµi ra, c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ vïng biªn giíi cßn quy ®Þnh vÒ c¸c vÊn ®Ò nh− chÕ ®é qua l¹i cña ng−êi vµ hµng ho¸; chÕ ®é qua l¹i cña c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng, thuû, bé; chÕ ®é khai th¸c, hµnh nghÒ ë vïng biªn giíi; chÕ ®é vÖ sinh dÞch tÔ; vÊn ®Ò m«i tr−êng... C¸c ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ biªn giíi th−êng lµ nh÷ng ®iÒu −íc v« h¹n (®Æc biÖt lµ c¸c hiÖp −íc vÒ ho¹ch ®Þnh biªn giíi). C¸c ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ biªn giíi th−êng kh«ng cã c¸c quy ®Þnh vÒ ®×nh chØ hiÖu lùc, vÒ vÊn ®Ò söa ®æi ®iÒu −íc. ThËm chÝ khi trong quan hÖ gi÷a hai n−íc cã chung ®−êng biªn giíi x¶y ra chiÕn tranh, ®iÒu −íc vÒ biªn giíi kh«ng thÓ bÞ ®×nh chØ hiÖu lùc. ViÖc ®¬n ph−¬ng thay ®æi ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ biªn giíi lµ mét hµnh vi phi ph¸p xÐt tõ gãc ®é LuËt quèc tÕ hiÖn hµnh. Tuy nhiªn, c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ míi vÒ biªn giíi gi÷a hai quèc gia h÷u quan sÏ lµ c¬ së ®Ó thay ®æi c¸c quy ®Þnh vÒ biªn giíi trong c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ ®· tån t¹i tr−íc ®ã. Mét vÊn ®Ò tranh luËn ë ®©y lµ liÖu mét quèc gia cã quyÒn tuyªn bè huû ®iÒu −íc quèc tÕ khi quèc gia h÷u quan vi ph¹m c¬ b¶n ®iÒu −íc ®ã (VÝ dô, x©m l−îc ®Ó lÊn chiÕm biªn giíi) hay kh«ng. Thùc tiÔn sau thêi kú chiÕn tranh thÕ giíi thø hai cho thÊy r»ng ®· cã mét sè tr−êng hîp nh− vËy ®−îc thùc hiÖn. Tuy nhiªn trong bèi c¶nh hiÖn nay, viÖc tuyªn bè huû nh− vËy lµ kh«ng cã c¬ së. Bëi ®iÒu ®ã sÏ t¹o thªm hè ng¨n c¸ch trong quan hÖ hîp t¸c gi÷a c¸c quèc gia h÷u quan. 3. C¸c tranh chÊp biªn giíi C¸c tranh chÊp biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia h÷u quan th−êng lµ c¸c nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn tíi xung ®ét vò trang ë vïng biªn giíi, thËm chÝ cã tr−êng hîp dÉn tíi c¸c cuéc chiÕn tranh ë quy m« lín. C¸c tranh chÊp vÒ biªn giíi th−êng x¶y ra trong ba tr−êng hîp: 136
- Tr−êng hîp thø nhÊt, c¸c tranh chÊp th−êng xoay quanh vÊn ®Ò ®iÓm mèc cña ®−êng biªn cô thÓ trªn bé (th−êng lµ trong c¸c tr−êng hîp kh«ng cã c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ ho¹ch ®Þnh biªn giíi); - Trong tr−êng hîp thø hai, c¸c tranh chÊp th−êng liªn quan tíi vÊn ®Ò ¸p dông ®iÒu −íc quèc tÕ nµo trong sè c¸c ®iÒu −íc ®Òu ®Ò cËp tíi vÊn ®Ò ho¹ch ®Þnh biªn giíi, hoÆc lµ vÊn ®Ò gi¶i thÝch kh¸c nhau vÒ quy ®Þnh ho¹ch ®Þnh biªn giíi; - Trong tr−êng hîp thø ba, vÊn ®Ò tranh chÊp ®Ò cËp tíi chñ quyÒn cña c¸c quèc gia ®èi víi mét vïng l·nh thæ (th−êng lµ c¸c hßn ®¶o). C¸c tranh chÊp l·nh thæ ®−îc h×nh thµnh do c¸c quan ®iÓm cña c¸c quèc gia h÷u quan vÒ sù tån t¹i hoÆc sù ®iÒu chØnh cña c¸c quy ph¹m LuËt quèc tÕ chung, c¸c qui ph¹m d−íi d¹ng ®iÒu −íc hoÆc d−íi d¹ng tËp qu¸n ph¸p vÒ chñ quyÒn cña c¸c quèc gia ®èi víi phÇn l·nh thæ tranh chÊp. Khi ®· cã sù thõa nhËn vÒ sù tån t¹i tranh chÊp l·nh thæ cã nghÜa lµ thõa nhËn mét bé phËn l·nh thæ lµ l·nh thæ tranh chÊp. Tuy nhiªn, kh«ng thÓ cã tranh chÊp l·nh thæ khi mét bªn ®¬n ph−¬ng yªu cÇu thay ®æi l·nh thæ khi sù tuyªn bè ®ã kh«ng xuÊt ph¸t tõ c¸c quy ph¹m LuËt quèc tÕ x¸c ®Þnh ®Þa vÞ ph¸p lý bé phËn l·nh thæ ®ã. C¸c tranh chÊp l·nh thæ nãi riªng còng nh− c¸c tranh chÊp quèc tÕ nãi chung ph¶i ®−îc gi¶i quyÕt b»ng c¸c biÖn ph¸p hoµ b×nh. Tuy vËy, còng kh«ng Ýt tr−êng hîp c¸c quèc gia ®· vi ph¹m ph¸p LuËt quèc tÕ vÒ vÊn ®Ò nµy - sö dông lùc l−îng vò trang ®Ó gi¶i quyÕt. Trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp l·nh thæ, c¸c chøng cø cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh. Trong sè c¸c chøng cø vÒ chñ quyÒn cña c¸c quèc gia ®èi víi bé phËn l·nh thæ, ý nghÜa quyÕt ®Þnh nhÊt thuéc vÒ c¸c ®iÒu −íc quèc tÕ x¸c ®Þnh biªn giíi quèc gia. Ngoµi ra c¸c b¶n ®å còng ®ãng vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þnh ®−êng biªn giíi. Trong sè c¸c lo¹i b¶n ®å ®Þa lý, b¶n ®å cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nhÊt lµ b¶n ®å ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së ®iÒu −íc quèc tÕ vÒ ho¹ch ®Þnh biªn giíi gi÷a c¸c quèc gia h÷u quan. C¸c b¶n ®å ®−îc xuÊt b¶n ®¬n ph−¬ng tõ mét phÝa quèc gia kÐm trÞ ph¸p lý h¬n. Tuy nhiªn trong mét sè tr−êng hîp cã thÓ chóng còng ®ãng vai trß ®¸ng kÓ. VÒ nguyªn t¾c, sù xuÊt b¶n b¶n ®å chÝnh thøc cña nhµ n−íc lµ sù thõa nhËn hoÆc phñ nhËn quan ®iÓm cña quèc gia tranh chÊp kia vÒ ®−êng biªn giíi. Trong qu¸ tr×nh tranh chÊp l·nh thæ ®«i khi xuÊt hiÖn tr−êng hîp mét trong c¸c bªn thõa nhËn ®−êng biªn giíi ®ang tån t¹i trªn thùc tÕ hoÆc sù chiÕm h÷u thùc tÕ mét bé phËn l·nh thæ tranh chÊp. ViÖc thõa nhËn ®ã cã ý nghÜa rÊt quan träng v× nã dÉn tíi lo¹i trõ tranh chÊp trªn. ViÖc thõa nhËn ®ã cã thÓ ®−îc thÓ hiÖn mét c¸ch râ rµng hoÆc im lÆng. ViÖc thõa nhËn râ rµng th−êng ®−îc tiÕn 137
hµnh d−íi d¹ng v¨n b¶n hoÆc b»ng miÖng. C¶ hai tr−êng hîp nh− vËy ®Òu lµ sù thÓ hiÖn viÖc ®ång ý víi ®−êng biªn giíi hiÖn t¹i hoÆc víi phÇn l·nh thæ ®ang ®−îc chiÕm h÷u thùc tÕ. Sù thõa nhËn mét c¸ch im lÆng ®−îc hiÓu lµ thiÕu v¾ng sù ph¶n ®èi cÇn thiÕt trong c¸c tr−êng hîp khi cÇn ph¶i thùc hiÖn chóng. Quan ®iÓm vÒ viÖc thõa nhËn im lÆng th−êng ®−îc ¸p dông t¹i Toµ ¸n quèc tÕ khi gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp vÒ l·nh thæ. B»ng chøng vÒ viÖc kh«ng thõa nhËn ®−êng biªn giíi víi sù chiÕm h÷u hiÖn h÷u lµ tuyªn bè vÒ vÊn ®Ò ®ã. §ã lµ tuyªn bè ®¬n ph−¬ng cña mét bªn vÒ hµnh vi cña phÝa bªn kia trong quan hÖ ®èi víi ®−êng biªn giíi hoÆc vïng l·nh thæ tranh chÊp. Sù ph¶n ®èi nh− vËy lµ chøng tá viÖc kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm cña quèc gia vÒ vïng l·nh thæ tranh chÊp. §iÒu ®ã sÏ cã ý nghÜa ®¸ng kÓ trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp vÒ vïng l·nh thæ ®ã. 138
C©u hái h−íng dÉn häc tËp 1. ThÕ nµo lµ l·nh thæ quèc gia? 2. H·y nªu kh¸i niÖm quyÒn lùc tèi cao cña quèc gia ®èi víi l·nh thæ? 3. H·y tr×nh bµy c¸c ph−¬ng thøc cã l·nh thæ quèc gia? 4. H·y cho biÕt néi dung nguyªn t¾c bÊt kh¶ x©m ph¹m vµ toµn vÑn l·nh thæ? 5. H·y nªu kh¸i niÖm vµ quy chÕ ph¸p lý cña biªn giíi quèc gia? 139
Ch−¬ng VII LuËt biÓn quèc tÕ I. qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn LuËt biÓn quèc tÕ 1. Kh¸i qu¸t chung Theo ®µ ph¸t triÓn cña khoa häc-kü thuËt trªn thÕ giíi, ngµy cµng më réng tri thøc kh«ng chØ vÒ nh÷ng nguån tµi nguyªn khæng lå vµ quý gi¸ cña biÓn mµ cßn vÒ c¸c c¸ch thøc khai th¸c vµ chÕ biÕn chóng. Sù nghiªn cøu mét c¸ch tÝch cùc vµ sö dông tµi nguyªn quÝ ®ã ®Æt ra mét lo¹t vÊn ®Ò liªn quan tíi lîi Ých sèng cßn cña nhiÒu quèc gia vµ d©n téc nh− c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, quèc phßng, ph¸p lý vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c. Tr−íc hÕt ®ã lµ viÖc hoµn thiÖn h¬n n÷a chÕ ®é ph¸p lý ®èi víi c¸c vïng kh«ng phËn trªn biÓn vµ trªn kh«ng, ®iÒu chØnh mét lo¹t ho¹t ®éng cña c¸c thµnh viªn céng ®ång quèc tÕ trong viÖc sö dông vµ khai th¸c chóng. ViÖc ®iÒu chØnh ph¸p lý quèc tÕ ®èi víi quan hÖ quèc tÕ tr−íc hÕt lµ ®èi víi quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia, cÇn ph¶i ®−îc h×nh thµnh trªn c¬ së cã tÝnh ®Õn viÖc gi÷ g×n c¸c gi¸ trÞ v¨n minh cña nh©n lo¹i, cñng cè hoµ b×nh vµ an ninh quèc tÕ, b¶o ®¶m sù c©n b»ng sinh th¸i vµ gi÷ g×n ®iÒu kiÖn m«i sinh thuËn lîi cho c¸c thÕ hÖ mai sau. Sù h×nh thµnh LuËt quèc tÕ nãi chung vµ LuËt biÓn quèc tÕ nãi riªng ®· cã tõ xa x−a trong lÞch sö nh©n lo¹i. Trong c¸c giai ®o¹n kh¸c nhau cña lÞch sö loµi ng−êi, LuËt quèc tÕ còng nh− LuËt biÓn quèc tÕ ®· cã nh÷ng thay ®æi kh«ng nhá. Mçi mét h×nh th¸i kinh tÕ-x· héi t−¬ng øng víi mét hÖ thèng c¸c nguyªn t¾c vµ c¸c quy ph¹m LuËt quèc tÕ cña nã. LuËt quèc tÕ hiÖn nay ®−îc x©y dùng trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n. C¸c nguyªn t¾c ®ã lµ mét trong nh÷ng thµnh qu¶ cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i ®−îc h×nh thµnh sau nhiÒu thiªn niªn kû ®Ém m¸u vµ n−íc m¾t cña c¸c cuéc chiÕn tranh tµn khèc. Cuèi cïng chóng ®· ®−îc cñng cè trong HiÕn ch−¬ng Liªn Hîp 140
Quèc vµ nhiÒu v¨n b¶n ph¸p lý quèc tÕ ®iÒu chØnh quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia trong viÖc khai th¸c vµ sö dông biÓn. §−îc h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c tiÕn bé cña LuËt quèc tÕ hiÖn ®¹i vµ sù ®óc kÕt thùc tiÔn c¸c quan hÖ gi÷a c¸c quèc gia, nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy ph¹m ®−îc thõa nhËn chung cña LuËt biÓn quèc tÕ ngµy nay ®¸p øng ®−îc nhu cÇu hîp t¸c b×nh ®¼ng vµ chÝnh ®¸ng cña c¸c quèc gia vµ, v× thÕ, lµ nÒn t¶ng cho sù hoµn thiÖn h¬n n÷a chÕ ®é ph¸p lý vÒ biÓn. LuËt biÓn quèc tÕ kh«ng ph¶i lµ mét bé luËt bao gåm c¸c quy ph¹m ®−îc h×nh thµnh mét lÇn hoÆc h×nh thµnh mét c¸ch bÊt di bÊt dÞch, nã tiÕp tôc ®−îc ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn. Vµ qu¸ tr×nh Êy bÞ chi phèi, tr−íc hÕt, bëi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ trªn thÕ giíi. Ngoµi ra, nh÷ng kh¶ n¨ng khai th¸c vµ sö dông tµi nguyªn biÓn cña c¸c quèc gia cã mét t¸c ®éng kh«ng nhá tíi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña LuËt biÓn quèc tÕ. Ngµy nay, nh÷ng triÓn väng to lín vÒ sö dông biÓn cña nh©n lo¹i ®· trë thµnh mét trong c¸c vÊn ®Ò nãng báng cña thêi ®¹i, ®ông ch¹m tíi quyÒn lîi chÝnh trÞ, kinh tÕ, th−¬ng m¹i, ph¸p luËt vµ quèc phßng cña c¸c quèc gia. Bëi vËy, LuËt biÓn quèc tÕ ®· tr¶i qua mét thêi kú ph¸t triÓn ®Çy sãng giã. NÕu trong lÜnh vùc chiÕn tranh vµ hoµ b×nh, cuéc ®Êu tranh ®−îc tiÕn hµnh gi÷a hai lùc l−îng: yªu chuéng hoµ b×nh vµ g©y chiÕn, th× trong lÜnh vùc ph©n chia lîi Ých quèc gia trªn biÓn c¸c quèc gia ®Êu tranh víi nhau v× quyÒn lîi cña chÝnh m×nh kh«ng phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn, xu h−íng chÝnh trÞ…vµ, v× vËy, viÖc t×m ra tiÕng nãi chung lµ v« cïng nan gi¶i. BiÓn ®−îc vÝ nh− mét chiÕc b¸nh kh«ng thÓ chia ®Òu cho mäi ng−êi vµ, do ®ã, ph¶i dùa vµo nh÷ng nguyªn t¾c ®−îc mäi ng−êi thõa nhËn. Mét quy ®Þnh nµy hay quy ®Þnh kh¸c ®Òu cã thÓ mang lîi ®Õn cho n−íc nµy vµ thiÖt h¹i cho n−íc kia. C¸c nguyªn t¾c vµ c¸c quy ph¹m cña LuËt biÓn quèc tÕ hiÖn t¹i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së ®ã, dï r»ng c«ng viÖc nµy gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh LuËt biÓn quèc tÕ tr¶i qua ba héi nghÞ quèc tÕ vÒ LuËt biÓn d−íi sù b¶o trî cña Liªn Hîp Quèc. 2. C¸c héi nghÞ quèc tÕ vÒ LuËt biÓn Sù kh«ng râ rµng vµ tranh luËn vÒ mét lo¹t quy ®Þnh cña LuËt quèc tÕ ®Æt ra vÊn ®Ò cÇn thiÕt ph¶i hÖ thèng ho¸ c¸c quy ®Þnh ®ã d−íi d¹ng ph¸p ®iÓn ho¸ LuËt quèc tÕ. T¹i cuéc häp ®Çu tiªn cña m×nh, §¹i héi ®ång Liªn Hîp Quèc ®· th«ng qua NghÞ quyÕt sè 94 ngµy 11- 12- 1946 vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i nghiªn cøu kü l−ìng toµn 141