Giáo trình lý thuyết thống kê - Chương 4

Chia sẻ: Nguyễn Nhi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:10

Thêm vào BST

Báo xấu

235
lượt xem 60
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

PHÂN Tổ THốNG KÊ I. KHáI NIệM, ý NGHĩA, NHIệM Vụ PHÂN Tổ THốNG KÊ 1-1. Khái niệm Phân tổ thống kê là căn cứ vào một hoặc một số tiêu thức nào đó để phân chia các đơn vị của hiện t-ợng nghiên cứu thành các tổ và các tiểu tổ có tính chất khác nhau. Ví dụ: khi nghiên cứu tình hình sản xuất của các doanh nghiệp, có thể chia các doanh nghiệp thành các tổ theo các tiêu thức nh-: “thành phần kinh tế”, “ số l-ợng lao động”, “giá trị sản xuất ”, “thu...

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình lý thuyết thống kê - Chương 4

CH¦¥NG IV PH¢N Tæ THèNG K£ I. KH¸I NIÖM, ý NGHÜA, NHIÖM Vô PH¢N Tæ THèNG K£ 1-1. Kh¸i niÖm Ph©n tæ thèng kª lμ c¨n cø vμo mét hoÆc mét sè tiªu thøc nμo ®ã ®Ó ph©n chia c¸c ®¬n vÞ cña hiÖn t−îng nghiªn cøu thμnh c¸c tæ vμ c¸c tiÓu tæ cã tÝnh chÊt kh¸c nhau. VÝ dô: khi nghiªn cøu t×nh h×nh s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp, cã thÓ chia c¸c doanh nghiÖp thμnh c¸c tæ theo c¸c tiªu thøc nh−: “thμnh phÇn kinh tÕ”, “ sè l−îng lao ®éng”, “gi¸ trÞ s¶n xuÊt ”, “thu nhËp b×nh qu©n cña mét lao ®éng”,... 1-2. ý nghÜa vμ nhiÖm vô cña ph©n tæ thèng kª - Ph©n tæ thèng kª cã nhiÒu ý nghÜa trong nghiªn cøu thèng kª + Trong mét sè tr−êng hîp ®iÒu tra thèng kª ng−êi ta ph¶i dïng ®Õn ph−¬ng ph¸p ph©n tæ. VÝ dô: khi ®iÒu tra doanh thu cña nh÷ng ng−êi bu«n b¸n tr−íc hÕt ph¶i chia sè ng−êi bu«n b¸n theo ngμnh hμng, nhãm hμng kinh doanh ®Ó thu thËp sè liÖu cña nh÷ng ng−êi bu«n b¸n theo tõng ngμnh hμng, nhãm hμng ®ã. + Ph©n tæ thèng kª lμ ph−¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó tiÕn hμnh hÖ thèng hãa tμi liÖu mét c¸ch khoa häc trong tæng hîp thèng kª. §©y lμ c«ng viÖc tÊt yÕu kh¸ch quan, v× hiÖn t−îng kinh tÕ x· héi rÊt phøc t¹p. Khi tæng hîp thèng kª, c¸c ®¬n vÞ trong tæng thÓ cã cïng ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt ®−îc s¾p xÕp chung vμo mét tæ. Sau ®ã nghiªn cøu ®Æc ®iÓm riªng tõng tæ vμ rót ra c¸c ®Æc ®iÓm chung cña tæng thÓ. + Ph©n tæ thèng kª lμ mét trong nh÷ng ph−¬ng ph¸p quan träng cña ph©n tÝch thèng kª vμ lμ c¬ së ®Ó ¸p dông c¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch thèng kª kh¸c nh− ph−¬ng ph¸p chØ sè, t−¬ng quan, b¶ng c©n ®èi,... - Ph©n tæ thèng kª ph¶i gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô c¬ b¶n sau: + Ph©n chia hiÖn t−îng nghiªn cøu theo c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ - x· héi (ph©n tæ nμy ®−îc gäi lμ ph©n tæ ph©n lo¹i). http://www.ebook.edu.vn 30
VÝ dô: ph©n tæ c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp theo ngμnh ho¹t ®éng, theo thμnh phÇn kinh tÕ,... C¸c lo¹i h×nh kinh tÕ - x· héi tån t¹i kh¸ch quan. Sù vËn ®éng vμ ph¸t triÓn cña toμn bé hiÖn t−îng lμ kÕt qu¶ ®Êu tranh gi÷a c¸c lo¹i h×nh ®èi lËp tån t¹i ngay trong b¶n th©n hiÖn t−îng. Do vËy, viÖc nªu râ nh÷ng lo¹i h×nh tån t¹i trong hiÖn t−îng cã ý nghÜa quan träng. + BiÓu hiÖn kÕt cÊu cña hiÖn t−îng nghiªn cøu (ph©n tæ kÕt cÊu). Mçi hiÖn t−îng kinh tÕ x· héi th−êng bao gåm nhiÒu bé phËn, nhiÒu nhãm ®¬n vÞ cã tÝnh chÊt kh¸c nhau hîp thμnh. C¸c bé phËn, c¸c nhãm nμy chiÕm nh÷ng tû träng vμ biÓu hiÖn tÇm quan träng cña chóng trong tæng thÓ. Tû träng cña c¸c bé phËn ph¶n ¸nh kÕt cÊu cña tæng thÓ theo mét tiªu thøc nμo ®ã. Ph©n tæ kÕt cÊu lμ x¸c ®Þnh chÝnh x¸c c¸c bé phËn cã tÝnh chÊt kh¸c nhau trong tæng thÓ, sau ®ã tÝnh to¸n c¸c tû träng cña c¸c bé phËn nμy. VÝ dô: ph©n tæ kÕt cÊu d©n sè b×nh qu©n ë n−íc ta n¨m 1989 theo thμnh thÞ vμ n«ng th«n. B¶ng 3-1 Khu vùc Sè d©n (1.000 ng−êi) Tû träng (%) Thμnh thÞ 12.947 20,1 N«ng th«n 51.465 79,9 C¶ n−íc 64.412 100,0 + BiÓu hiÖn mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc (ph©n tæ liªn hÖ). Gi÷a c¸c hiÖn t−îng kinh tÕ x· héi hoÆc gi÷a c¸c tiªu thøc thèng kª th−êng cã mèi liªn hÖ vμ phô thuéc lÉn nhau theo nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh. Sù biÕn ®éng cña hiÖn t−îng (hoÆc tiªu thøc) nμy lμ kÕt qu¶ t¸c ®éng cña c¸c hiÖn t−îng (hoÆc tiªu thøc) kh¸c cã liªn quan. Nghiªn cøu tÝnh chÊt vμ møc ®é cña mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hiÖn t−îng (hoÆc tiªu thøc) lμ mét trong nh÷ng nhiÖm vô quan träng cña ph©n tæ thèng kª. Theo tiªu thøc nguyªn nh©n, ph©n tæ thèng kª chia hiÖn t−îng nghiªn cøu thμnh c¸c tæ vμ tÝnh to¸n c¸c møc ®é cña c¸c bé phËn t−¬ng øng theo tiªu thøc kÕt qu¶. Qua ®ã x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ cã tÝnh quy luËt gi÷a hai tiªu thøc. VÝ dô: cã tμi liÖu ®iÒu tra 10 c«ng nh©n t¹i mét doanh nghiÖp ®−îc s¾p xÕp theo tuæi nghÒ vμ sau ®ã tÝnh møc n¨ng suÊt lao ®éng cña c¸c c«ng nh©n nh− sau: http://www.ebook.edu.vn 31
B¶ng 3-2 Tªn c«ng nh©n Tuæi nghÒ (n¨m) N¨ng suÊt lao ®éng (s¶n phÈm ) A 1 25 B 2 40 C 3 45 D 4 60 E 5 65 G 6 70 H 7 90 I 8 90 K 9 100 L 10 100 Qua ®ã, ta thÊy tÝnh quy luËt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a tuæi nghÒ (tiªu thøc nguyªn nh©n) vμ n¨ng suÊt lao ®éng (tiªu thøc kÕt qu¶) cña 10 c«ng nh©n trªn lμ tuæi nghÒ cμng cao th× n¨ng suÊt lao ®éng cμng cao. II . TI£U THøC PH¢N Tæ 2-1. Kh¸i niÖm Tiªu thøc ph©n tæ lμ tiªu thøc ®−îc chän lμm c¨n cø ®Ó ph©n chia tæng thÓ hiÖn t−îng nghiªn cøu thμnh c¸c tæ, c¸c bé phËn cã tÝnh chÊt vμ ®Æc ®iÓm kh¸c nhau. 2-2. C¸c c¨n cø ®Ó lùa chän tiªu thøc ph©n tæ Chän tiªu thøc ph©n tæ lμ vÊn ®Ò ®Çu tiªn ph¶i gi¶i quyÕt khi tiÕn hμnh ph©n tæ thèng kª. Do mçi ®¬n vÞ tæng thÕ cã nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau, tiªu thøc nμo còng cã thÓ dïng ®Ó ph©n tæ ®−îc. Tuy nhiªn, cã tiªu thøc ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt cña hiÖn t−îng, còng cã nh÷ng tiªu thøc kh«ng nªu râ b¶n chÊt, ®Æc ®iÓm cña hiÖn t−îng. V× vËy, ph¶i chän tiªu thøc ph©n tæ ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu vμ phï hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu. §Ó lùa chän tiªu thøc ph©n tæ ph¶i c¨n cø vμo c¸c yªu cÇu sau ®©y: - Ph¶i dùa vμo ph©n tÝch lý luËn ®Ó chän ra tiªu thøc b¶n chÊt nhÊt phï hîp víi môc ®Ých nghiªn cøu. Tiªu thøc b¶n chÊt lμ tiªu thøc nãi lªn ®−îc b¶n chÊt cña hiÖn t−îng nghiªn cøu trong ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm cô thÓ. VÝ dô: khi dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tæ thèng kª ®Ó nghiªn cøu qui m« s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, th× ta cã thÓ chän mét sè tiªu thøc ph©n tæ nh−: sè l−îng lao ®éng, sè l−îng thiÕt bÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ s¶n http://www.ebook.edu.vn 32
xuÊt,...Nh−ng chän tiªu thøc nμo lμ b¶n chÊt nhÊt ph¶i dùa vμo ph©n tÝch lý luËn cô thÓ. §èi víi nh÷ng doanh nghiÖp mμ qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chñ yÕu vÉn dùa vμo søc lao ®éng cña c«ng nh©n, th× tiªu thøc ph©n tæ cã thÓ chän lμ sè l−îng lao ®éng. Cßn ®èi víi doanh nghiÖp ®· d−îc c¬ giíi hãa, tù ®éng hãa cao th× cã thÓ chän tiªu thøc ph©n tæ lμ gi¸ trÞ s¶n xuÊt hoÆc sè l−îng thiÕt bÞ s¶n xuÊt. - Ph¶i c¨n cø ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ cña hiÖn t−îng nghiªn cøu ®Ó chän ra tiªu thøc ph©n tæ phï hîp. Cïng mét lo¹i hiÖn t−îng nghiªn cøu nh−ng ph¸t sinh trong nh÷ng ®iÒu kiÖn thêi gian vμ ®Þa ®iÓm kh¸c nhau, th× b¶n chÊt cã thÓ thay ®æi kh¸c nhau. V× vËy tiªu thøc ph©n tæ còng mang ý nghÜa kh¸c nhau. Mét tiªu thøc ph©n tæ kh«ng thÓ dïng chung cho mäi tr−êng hîp, v× trong ®iÒu kiÖn nμy tiªu thøc ®ã gióp ta nghiªn cøu chÝnh x¸c, nh−ng trong ®iÒu kiÖn kh¸c l¹i kh«ng cã ý nghÜa. III. ph©n tæ thèng kª 3-1. Ph©n tæ theo tiªu thøc thuéc tÝnh Trong ph©n tæ nμy, sè tæ ®−îc h×nh thμnh b»ng sè c¸c lo¹i h×nh kh¸c nhau cña hiÖn t−îng nghiªn cøu. Cã hai tr−êng hîp: - NÕu sè lo¹i h×nh t−¬ng ®èi Ýt, cã thÓ coi mçi lo¹i h×nh lμ mét tæ. VÝ dô: ph©n tæ d©n sè theo giíi tÝnh, ph©n tæ c¸c doanh nghiÖp theo thμnh phÇn kinh tÕ,... - NÕu sè lo¹i h×nh thùc tÕ cã nhiÒu, nÕu coi mçi lo¹i h×nh lμ mét tæ th× sè tæ sÏ rÊt nhiÒu kh«ng gióp ta nghiªn cøu ®−îc c¸c ®Æc tr−ng cña tæng thÓ tõ sù kh¸c nhau gi÷a c¸c tæ. Trong tr−êng hîp nμy, ph¶i ghÐp nhiÒu tæ nhá thμnh mét sè tæ lín theo nguyªn t¾c c¸c tæ nhá ghÐp l¹i ph¶i gièng nhau (hoÆc gÇn gièng nhau) vÒ tÝnh chÊt. Trong thùc tÕ, thèng kª th−êng ph©n tæ theo b¶ng danh môc hay b¶ng ph©n lo¹i do Nhμ n−íc qui ®Þnh thèng nhÊt vμ æn ®Þnh trong mét thêi gian dμi. VÝ dô: B¶ng danh môc hμng hãa, B¶ng danh môc nghÒ nghiÖp, B¶ng ph©n ngμnh kinh tÕ quèc d©n,... 3-2. Ph©n tæ theo tiªu thøc sè l−îng Tiªu thøc sè l−îng lμ tiªu thøc mμ biÓu hiÖn cô thÓ cña nã lμ nh÷ng con sè, nh÷ng con sè ®ã ®−îc gäi lμ l−îng biÕn. Trong ph©n tæ nμy, ph¶i c¨n cø vμo sè l−îng biÕn kh¸c nhau cña tiªu thøc mμ x¸c ®Þnh c¸c tæ kh¸c nhau vÒ tÝnh chÊt. Cã hai tr−êng hîp: - Tr−êng hîp ph©n tæ kh«ng cã kho¶ng c¸ch tæ: http://www.ebook.edu.vn 33
§−îc ¸p dông khi l−îng biÕn thay ®æi Ýt, nghÜa lμ chªnh lÖch vÒ l−îng gi÷a c¸c ®¬n vÞ kh«ng nhiÒu nh−: sè ng−êi trong gia ®×nh, sè m¸y do mét c«ng nh©n phô tr¸ch,... th× sè tæ ®−îc h×nh thμnh b»ng sè l−îng biÕn. VÝ dô: ph©n tæ sè c«ng nh©n cña mét doanh nghiÖp dÖt theo sè m¸y dÖt mçi c«ng nh©n phô tr¸ch ë b¶ng sau: B¶ng 3- 3 Sè c«ng nh©n ( ng−êi ) Sè m¸y dÖt mçi CN phô tr¸ch 11 6 12 14 13 40 14 100 15 80 16 30 Céng 270 - Tr−êng hîp ph©n tæ cã kho¶ng c¸ch tæ §−îc ¸p dông khi l−îng biÕn cña tiªu thøc nμy thay ®æi lín. NÕu mçi l−îng biÕn h×nh thμnh mét tæ th× sè tæ sÏ qu¸ nhiÒu, ®ång thêi kh«ng nãi râ sù kh¸c nhau vÒ chÊt gi÷a c¸c tæ. Trong tr−êng hîp nμy cÇn chó ý tíi mèi liªn hÖ gi÷a l−îng vμ chÊt cña hiÖn t−îng, xem l−îng biÕn tÝch lòy ®Õn møc ®é nμo th× chÊt cña hiÖn t−îng míi thay ®æi vμ lμm n¶y sinh mét tæ kh¸c. Nh− vËy, mçi tæ sÏ bao gåm mét ph¹m vi l−îng biÕn, cã hai giíi h¹n lμ “giíi h¹n trªn” vμ “giíi h¹n d−íi”. giíi h¹n trªn lμ l−îng biÕn lín nhÊt cña tæ, giíi h¹n d−íi lμ l−îng biÕn nhá nhÊt cña tæ. TrÞ sè chªnh lÖch gi÷a hai giíi h¹n ®ã gäi lμ kho¶ng c¸ch tæ. Kho¶ng c¸ch tæ cã thÓ ®Òu nhau hoÆc kh«ng ®Òu nhau. Kho¶ng c¸ch tæ ®Òu nhau ®−îc ¸p dông khi hiÖn t−îng biÕn ®éng t−¬ng ®èi ®ång ®Òu. TrÞ sè kho¶ng c¸ch tæ ®Òu ®−îc x¸c ®Þnh nh− sau: + §èi víi l−îng biÕn liªn tôc, thμnh lËp c¸c tæ theo quy ®Þnh sau: giíi h¹n d−íi cña tæ sau trïng víi giíi h¹n trªn cña tæ tr−íc vμ trÞ sè cña kho¶ng c¸ch tæ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (1): x MAX − x MIN d= n Trong ®ã: d : TrÞ sè kho¶ng c¸ch tæ. xMAX : L−îng biÕn lín nhÊt cña tiªu thøc. xMIN : L−îng biÕn nhá nhÊt cña tiªu thøc. n : Sè tæ. http://www.ebook.edu.vn 34
VÝ dô: ph©n tæ 30 c«ng nh©n t¹i mét doanh nghiÖp theo tiªu thøc møc thu nhËp th¸ng cña mét c«ng nh©n trong n¨m 2003. BiÕt r»ng thu nhËp lín nhÊt lμ 1.040.000® trªn th¸ng, thÊp nhÊt lμ 940.000® trªn th¸ng. Dù kiÕn chia thμnh 5 tæ, nªn: 1.040.000 - 940.000 = 20.000 ® d= 5 Dùa vμo d = 20.000 ® ta thμnh lËp c¸c tæ vμ s¾p xÕp sè c«ng nh©n vμo c¸c tæ thÝch hîp. Ta cã b¶ng ph©n tæ c«ng nh©n theo møc thu nhËp th¸ng: B¶ng 3-4 Møc thu nhËp th¸ng cña 1 CN (®ång) Sè c«ng nh©n (ng−êi) 940.000 - 960.000 2 960.000 - 980.000 3 980.000 - 1.000.000 5 1.000.000 - 1.020.000 8 1.020.000 - 1.040.000 12 Céng 30 + §èi víi l−îng biÕn rêi r¹c, thμnh lËp c¸c tæ theo quy ®Þnh sau: giíi h¹n d−íi cña tæ sau lín h¬n giíi h¹n trªn cña tæ tr−íc vμ trÞ sè cña kho¶ng c¸ch tæ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc (2): x MAX − x MIN − (n − 1) d= n Néi dung c¸c ký hiÖu gièng nh− c«ng thøc (1). VÝ dô: cã tμi liÖu vÒ sè c«ng nh©n cña 20 doanh nghiÖp s¶n xuÊt c«ng nghiÖp trong n¨m 2003 nh− sau: B¶ng 3-5 Doanh Sè c«ng Doanh Sè c«ng Doanh Sè c«ng Doanh Sè c«ng nghiÖp nh©n nghiÖp nh©n nghiÖp nh©n nghiÖp nh©n (ng−êi) (ng−êi) (ng−êi) (ng−êi) 1 1.200 6 1.430 11 1.650 16 2.883 2 1.304 7 1.350 12 2.050 17 2.540 3 1.500 8 1.240 13 2.120 18 2.760 4 1.670 9 1.700 14 1.980 19 2.300 5 1.400 10 1.800 15 2.400 20 2.130 Gi¶ sö chia 20 doanh nghiÖp nμy thμnh bèn tæ cã kho¶ng c¸ch ®Òu nhau theo tiªu thøc sè c«ng nh©n. http://www.ebook.edu.vn 35
Tiªu thøc sè c«ng nh©n lμ tiªu thøc cã l−îng biÕn rêi r¹c, nªn dïng c«ng thøc (2) ®Ó x¸c ®Þnh trÞ sè kho¶ng c¸ch tæ: (2.883 - 1.200) - (4 - 1) d= = 420 c«ng nh©n 4 Dùa vμo d = 420 c«ng nh©n ta thμnh lËp c¸c tæ vμ s¾p xÕp c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ vμo c¸c tæ thÝch hîp. Ta cã b¶ng ph©n tæ c¸c doanh nghiÖp theo sè c«ng nh©n: B¶ng 3-6 Sè c«ng nh©n cña doanh nghiÖp Sè doanh nghiÖp 1.200 - 1.620 7 1.621 - 2.041 5 2.042 - 2.462 5 2.463 - 2.883 3 Céng 20 Kho¶ng c¸ch tæ kh«ng ®Òu ®−îc ¸p dông khi hiÖn t−îng biÕn ®éng kh«ng ®Òu, lμm cho tÝnh chÊt kh¸c nhau gi÷a c¸c tæ còng kh«ng ®Òu vμ cßn tïy theo môc ®Ých nghiªn cøu mμ x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch tæ ®Òu hay kh«ng ®Òu. Ngoμi viÖc x¸c ®Þnh kho¶ng c¸ch tæ ta cßn gÆp tr−êng hîp tæ cã kho¶ng c¸ch tæ kÝn vμ tæ më. Tæ kÝn lμ tæ cã ®Çy ®ñ hai giíi h¹n. NÕu thiÕu mét giíi h¹n gäi lμ tæ më. Tæ më th−êng gÆp ë tæ ®Çu tiªn (thiÕu giíi h¹n d−íi) hoÆc tæ cuèi cïng (thiÕu giíi h¹n trªn). VÝ dô: ph©n tæ d©n sè t¹i mét ®Þa ph−¬ng trong n¨m 2003 theo ®é tuæi nh− sau: B¶ng 3-7 §é tuæi Sè d©n (1.000 ng−êi) Ghi chó - D−íi 1 tuæi 15 Cßn bó mÑ - Tõ 1 - 3 tuæi 80 Nhμ trÎ - Tõ 4 - 6 tuæi 70 MÉu gi¸o - Tõ 7 - 18 tuæi 515 Häc phæ th«ng - Tõ 19 - 60 tuæi 1.200 Tuæi lao ®éng - Tõ 61 tuæi trë lªn 120 Tuæi nghØ ng¬i Céng 2.000 http://www.ebook.edu.vn 36
3-3. Ph©n tæ liªn hÖ Ph©n tæ liªn hÖ lμ dïng ph−¬ng ph¸p ph©n tæ ®Ó biÓu hiÖn mèi liªn hÖ gi÷a c¸c tiªu thøc. C¸c tiªu thøc cã liªn hÖ víi nhau ®−îc chia lμm hai lo¹i lμ tiªu thøc nguyªn nh©n vμ tiªu thøc kÕt qu¶. - Tiªu thøc nguyªn nh©n lμ tiªu thøc ®−îc coi lμ nguyªn nh©n chñ yÕu lμm cho tiªu thøc liªn quan biÕn ®éng. - Tiªu thøc kÕt qu¶ lμ tiªu thøc biÕn ®éng do ¶nh h−ëng cña tiªu thøc nguyªn nh©n vμ cÇn tËp trung nghiªn cøu sù biÕn ®éng cña nã. Theo ph−¬ng ph¸p ph©n tæ liªn hÖ, c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ ®−îc ph©n tæ theo tiªu thøc nguyªn nh©n, sau ®ã trong mçi tæ tÝnh trÞ sè b×nh qu©n cña tiªu thøc kÕt qu¶. Quan s¸t sù biÕn ®éng cña hai tiªu thøc nμy sÏ rót ra nhËn xÐt vÒ mèi liªn hÖ gi÷a tiªu thøc nguyªn nh©n vμ tiªu thøc kÕt qu¶. Khi ph©n tæ liªn hÖ cã thÓ gÆp c¸c tr−êng hîp sau ®©y: 3-3-1. Ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a mét tiªu thøc nguyªn nh©n vμ mét tiªu thøc kÕt qu¶ Ph©n tæ liªn hÖ trong tr−êng hîp nμy gäi lμ ph©n tæ gi¶n ®¬n (ph©n tæ theo mét tiªu thøc). Trong tr−êng hîp nμy sÏ thu ®−îc b¶ng ph©n tæ gi¶n ®¬n nãi lªn mèi liªn hÖ gi÷a hai tiªu thøc. VÝ dô: ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a møc ®é c¬ giíi ho¸ vμ n¨ng suÊt lao ®éng c«ng nh©n ®−îc ph¶n ¶nh ë b¶ng sau: B¶ng 3-8 Ph©n theo møc ®é Sè c«ng nh©n Gi¸ trÞ s¶n xuÊt NSL§ 1CN c¬ giíi ho¸ (%) ( ng−êi ) (1000®) (1000®) 50 20 16.000 800 100 67.200 672 Toμn doanh nghiÖp 3-3-2. Ph©n tæ ®Ó nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a nhiÒu tiªu thøc nguyªn nh©n vμ mét tiªu thøc kÕt qu¶ Trong tr−êng hîp nμy tæng thÓ nghiªn cøu ®−îc ph©n tæ theo tiªu thøc kÕt hîp. Theo c¸ch nμy tæng thÓ nghiªn cøu tr−íc hÕt ®−îc ph©n tæ theo tiªu thøc nguyªn nh©n thø nhÊt, sau ®ã mçi tæ l¹i ®−îc ph©n thμnh c¸c tiÓu tæ theo tiªu thøc nguyªn nh©n thø hai,...Cuèi cïng tÝnh trÞ sè b×nh qu©n cña tiªu thøc kÕt qu¶ cña tõng tæ vμ tiÓu tæ. http://www.ebook.edu.vn 37
IV. CHØ TI£U GI¶I THÝCH 4-1. Kh¸i niÖm Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc sè tæ cÇn thiÕt cßn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc c¸c chØ tiªu gi¶i thÝch. ChØ tiªu gi¶i thÝch lμ c¸c chØ tiªu dïng ®Ó gi¶i thÝch c¸c ®Æc ®iÓm riªng cña tõng tæ vμ toμn bé tæng thÓ. VÝ dô: sau khi ph©n tæ sè c«ng nh©n theo thu nhËp cã thÓ x¸c ®Þnh mét sè chØ tiªu gi¶i thÝch nh−: sè c«ng nh©n, tæng thu nhËp,...trong mçi tæ. 4-2. T¸c dông cña chØ tiªu gi¶i thÝch C¸c chØ tiªu gi¶i thÝch gióp ta thÊy râ ®Æc tr−ng riªng vÒ mÆt l−îng cña tõng tæ vμ cña toμn bé tæng thÓ, lμm c¨n cø so s¸nh c¸c tæ víi nhau vμ ®Ó tÝnh to¸n hμng lo¹t c¸c chØ tiªu ph©n tÝch kh¸c. Muèn x¸c ®Þnh chØ tiªu gi¶i thÝch ph¶i c¨n cø vμo môc ®Ých nghiªn cøu vμ nhiÖm vô chñ yÕu cña ph©n tæ ®Ó chän ra c¸c chØ tiªu cã liªn hÖ vμ bæ sung cho nhau. Ngoμi ra cÇn chó ý mèi quan hÖ gi÷a chØ tiªu gi¶i thÝch víi tiªu thøc ph©n tæ. VÝ dô: khi ph©n tæ c¸c doanh nghiÖp theo quy m« th× nªn chän c¸c chØ tiªu gi¶i thÝch nh−: gi¸ trÞ s¶n xuÊt, gi¸ trÞ tμi s¶n cè ®Þnh, sè lao ®éng,...sÏ gióp ta hiÓu râ thªm vÒ quy m« cña doanh nghiÖp. C¸c chØ tiªu gi¶i thÝch cÇn ®−îc s¾p xÕp theo tr×nh tù hîp lý ®Ó thuËn tiÖn cho viÖc so s¸nh, nhËn thøc hiÖn t−îng. C¸c chØ tiªu cã ý nghÜa quan träng trong viÖc so s¸nh nªn bè trÝ gÇn nhau. v. d·y sè ph©n phèi 5-1. Kh¸i niÖm Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc sè tæ vμ s¾p xÕp c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ vμo c¸c tæ t−¬ng øng ta cã mét d·y sè ph©n phèi. D·y sè ph©n phèi lμ d·y sè tr×nh bμy cã thø tù sè l−îng ®¬n vÞ tæng thÓ cña tõng tæ trong mét tæng thÓ ®· ®−îc ph©n tæ theo mét tiªu thøc nhÊt ®Þnh. 5-2. T¸c dông Trong thèng kª d·y sè ph©n phèi ®−îc dïng ®Ó nghiªn cøu kÕt cÊu cña tèng thÓ vμ sù biÕn ®éng cña kÕt cÊu ®ã, nghiªn cøu mèi liªn hÖ gi÷a c¸c bé phËn cña tæng thÓ, tÝnh to¸n mét sè chØ tiªu b×nh qu©n ®Æc tr−ng cho tæng thÓ. 5-3. C¸c lo¹i d·y sè ph©n phèi Cã hai lo¹i d·y sè ph©n phèi: http://www.ebook.edu.vn 38
- D·y sè thuéc tÝnh (d·y sè ph©n phèi theo tiªu thøc thuéc tÝnh) ph¶n ¸nh kÕt cÊu cña tæng thÓ theo mét tiªu thøc thuéc tÝnh nμo ®ã. VÝ dô: d·y sè ph©n phèi nh©n khÈu theo giíi tÝnh, d·y sè ph©n phèi gi¸ trÞ s¶n xuÊt theo tõng ngμnh kinh tÕ,... - D·y sè l−îng biÕn (d·y sè ph©n phèi theo tiªu thøc sè l−îng) ph¶n ¸nh kÕt cÊu tæng thÓ theo mét tiªu thøc sè l−îng nμo ®ã. VÝ dô: d·y sè ph©n phèi nh©n khÈu theo ®é tuæi, d·y sè ph©n phèi sè c«ng nh©n theo møc thu nhËp b×nh qu©n mét c«ng nh©n,... NÕu ký hiÖu xi (i= 1,2,...,n) lμ c¸c trÞ sè l−îng biÕn, ta thÊy øng víi mçi xi ®−îc ph©n phèi mét sè d¬n vÞ tæng thÓ nhÊt ®Þnh ®−îc gäi lμ tÇn sè, ký hiÖu lμ ni (i= 1,2,...,n). D·y sè l−îng biÕn cã d¹ng chung nh− sau: L−îng biÕn (xi) TÇn sè (ni) x1 n1 x2 n2 . . . . . . xn nn Tõ d·y sè ph©n phèi cã thÓ tÝnh ra: - TÇn suÊt cña xi , ký hiÖu fi , ph¶n ¸nh tû träng cña tõng xi chiÕm trong tæng thÓ. ni fi = n - TÇn sè tÝch lòy (hay tÇn suÊt tÝch lòy) lμ tæng c¸c ®¬n vÞ tæng thÓ (hay c¸c tÇn suÊt) tÝnh dån tõ l−îng biÕn thø nhÊt ®Õn l−îng biÕn thø i./. http://www.ebook.edu.vn 39