Giáo trình Ngoại khoa cơ sở (Giáo trình giảng dạy đại học của Học viện Quân y) - GS.TS. Phạm Gia Khánh (chủ biên) (HV Quân y)

Chia sẻ: Phạm Vinh Quang | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:328

Thêm vào BST

Báo xấu

288
lượt xem 76
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Giáo trình Ngoại khoa cơ sở (Giáo trình giảng dạy đại học của Học viện Quân y) do GS.TS. Phạm Gia Khánh (chủ biên) (HV Quân y) biên soạn với mục đích giúp sinh viên có kiến thức cơ bản và những triệu chứng ngoại khoa, rất cần thiết với sinh viên bắt đầu học ngoại khoa. Nội dung cuốn sách gồm 2 phần: Phần 1 cung cấp một số kiến thức cơ bản về ngoại khoa và phần 2 hướng dẫn sinh viên cách nhận biết các triệu chứng học về ngoại khoa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình Ngoại khoa cơ sở (Giáo trình giảng dạy đại học của Học viện Quân y) - GS.TS. Phạm Gia Khánh (chủ biên) (HV Quân y)

môc lôc PhÇn I: ngo¹i khoa c¬ së 1. LÞch sö ph¸t triÓn ngo¹i khoa.............................................................. 2. C¸c nguyªn t¾c ngo¹i khoa c¬ b¶n...................................................... 3. V« khuÈn trong ngo¹i khoa................................................................. 4. §¹i c−¬ng g©y tª................................................................................. 5. G©y mª................................................................................................ 6. C©n b»ng n−íc - ®iÖn gi¶i.................................................................... 7. Sèc....................................................................................................... 8. CÊp cøu ngõng tim - phæi.................................................................... 9. LiÒn vÕt th−¬ng .................................................................................. 10. VËn chuyÓn ng−êi bÞ th−¬ng.............................................................. 11. Cè ®Þnh t¹m thêi................................................................................ 12. CÇm m¸u t¹m thêi............................................................................. 13. Ch¨m sãc bÖnh nh©n truíc vμ sau mæ PhÇn II: triÖu chøng häc 1. TriÖu chøng häc c¬ quan vËn ®éng 1.1.Kü thuËt vμ th¨m kh¸m c¬ quan vËn ®éng........................................ 1.2.§¹i c−¬ng gÉy x−¬ng........................................................................ 1.3.§¹i c−¬ng sai khíp........................................................................... 1.4.Kh¸m chi trªn................................................................................... 1.5. C¸ch kh¸m khung chËu vμ chi d−íi.................................................. 2. TriÖu chøng häc c¬ quan tiªu ho¸, tiÕt niÖu –sinh dôc 2.1. TriÖu chøng häc vμ th¨m kh¸m bÖnh thùc qu¶n............................. 2.2. Kh¸m bông trong ngo¹i khoa.......................................................... 2.3. Héi chøng t¾c ruét............................................................................ 2.4. Héi chøng ch¶y m¸u ®−êng tiªu ho¸................................................ 2.5. Héi chøng ch¶y m¸u trong............................................................... 2.6. Héi chøng vμng da ngo¹i khoa......................................................... 2.7. Héi chøng viªm phóc m¹c................................................................ 2.8. Kh¸m xÐt c¬ quan tiÕt niÖu vμ sinh dôc........................................... 3. TriÖu chøng häc thÇn kinh 3.1. TriÖu chøng tæn th−¬ng thÇn kinh ngo¹i vi..................................... 3.2. C¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n bÖnh lý cét sèng - tuû....................... 3.3. Kh¸m chÊn th−¬ng sä n·o............................................................... 4. TriÖu chóng häc c¸c c¬ quan kh¸c 4.1. Th¨m kh¸m vμ triÖu chøng häc khèi u vïng cæ............................. 4.2. TriÖu chøng häc vμ ph−¬ng ph¸p th¨m kh¸m tuyÕn vó.................. 4.3. Th¨m kh¸m vμ triÖu chøng häc chÊn th−¬ng ngùc kÝn vμ vÕt th−¬ng ngùc 4.4. Th¨m kh¸m vμ triÖu chøng häc bÖnh m¹ch m¸u ngo¹i vi................ 2
Chñ biªn: GS.TS. Ph¹m Gia Kh¸nh Th− ký biªn so¹n: GS.TS. Ph¹m Vinh Quang Tham gia biªn so¹n 1. Hoμng M¹nh An- TS- Phã gi¸m ®èc BÖnh ViÖn 103 2. §ç TÊt C−êng - PGS.TS. Phã gi¸m ®èc BÖnh ViÖn 103 3. TrÇn §×nh ChiÕn - PGS.TS. Chñ nhiÖm bé m«n ChÊn th−¬ng chØnh h×nh BÖnh ViÖn 103 4. Hoμng V¨n Ch−¬ng- TS- gi¶ng viªn Bé m«n g©y mª- BÖnh viÖn 103 5. TrÇn Minh §øc - TS. Chñ nhiÖm Phßng kh¸m bÖnh BÖnh ViÖn 103 6. NguyÔn V¨n §¹i - BS CKII Chñ nhiÖm Khoa ChÊn th−¬ng chØnh h×nh BÖnh ViÖn 103 7. §Æng Ngäc Hïng- PGS.TS. Gi¸m ®èc BÖnh ViÖn 103 8. Lª Trung H¶i - PGS.TS. Chñ nhiÖm khoa PhÉu thuËt bông- BÖnh ViÖn 103 9. Mai Xu©n Hiªn- TS. Chñ nhiÖm khoa Håi søc - BÖnh ViÖn 103 10. Lª Nam Hång - ThS. Phã chñ nhiÖm khoa Håi søc - BÖnh ViÖn 103 11. §Æng V¨n Hîi- Ths. Phã chñ nhiÖm bé m«n g©y mª - BÖnh ViÖn 103 12. Ph¹m Gia Kh¸nh- GS.TS - Gi¸m ®èc Häc ViÖn Qu©n Y 13. T« Vò Kh−¬ng- Phã chñ nhiÖm bé m«n Håi søc - BÖnh ViÖn 103 14. Vò Hïng Liªn- PGS.TS. Chñ nhiÖm khoa PhÉu thuËt thÇn kinh - BÖnh ViÖn 103 15. Ng« V¨n Hoμng Linh. - TS. Chñ nhiÖm khoa PhÉu thuËt lång ngùc - BÖnh ViÖn 103 16. Vò Huy Nïng - PGS.TS. Phã chñ nhiÖm bé m«n PhÉu thuËt bông - BÖnh ViÖn 103 17. Ph¹m §¨ng Ninh. TS. Phã chñ nhiÖm bé m«n ChÊn th−¬ng chØnh h×nh - BÖnh ViÖn 103 18. Nghiªm §×nh Phμn. PGS.TS Chñ nhiÖm bé m«n Ngo¹i d· chiÕn - BÖnh ViÖn 103 19. NguyÔn §øc ThiÒng. TS. Chñ nhiÖm bé m«n G©y mª - BÖnh ViÖn 103 20. Ph¹m Vinh Quang. GS.TS. Phã chñ nhiÖm bé m«n PhÉu thuËt lång ngùc - BÖnh ViÖn 103 21. Bïi Quang TuyÓn. PGS.TS. Chñ nhiÖm bé m«n PhÉu thuËt thÇn kinh - BÖnh ViÖn 103 22. Vò Th¾ng. BS CKII Phã chñ nhiÖm bé m«n PhÉu thuËt tiÕt niÖu - BÖnh ViÖn 103 23. NguyÔn V¨n Xuyªn. TS. Gi¸o vô bé m«n PhÉu thuËt bông - BÖnh ViÖn 103 3
PhÇn 1 Ngo¹i khoa c¬ së 4
lÞch sö ph¸t triÓn ngo¹i khoa Ph¹m Gia Kh¸nh Ph¹m Vinh Quang 1. lÞch sö ngo¹i khoa Ngo¹i khoa cã mét bÒ dÇy lÞch sö vμ sù ph¸t triÓn nh− ngμy nay lμ nhê sù ®ãng gãp to lín cña nhiÒu lÜnh vùc. ë thêi tiÒn cæ, thuËt ng÷ "ngo¹i khoa" kh«ng chØ lμ c¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ bÖnh mμ cßn lμ c¸c biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn c¸c nghi lÔ (cóng quû thÇn, lÔ siªu tho¸t) . Vμo kho¶ng 4000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, ng−êi cæ ®¹i ®· biÕt c¸ch th¾t vμ kh©u buéc, cÇm m¸u vÕt th−¬ng. Tõ 3000 n¨m tr−íc c«ng nguyªn, ng−êi Ai CËp ®· biÕt sö dông nh÷ng lo¹i chØ ®−îc chÕ t¹o tõ ruét ®éng vËt ®Ó kh©u vÕt th−¬ng vμ ch÷a gÉy x−¬ng, khoan sä ®Ó gi¶i tho¸t " thÇn kinh" cho ng−êi bÖnh. Vμo thêi kú La M· cæ ®¹i, Hippocrate (ng−êi Hi L¹p, sinh n¨m thø 460 tr−íc c«ng nguyªn) ®· xuÊt b¶n h¬n 70 cuèn s¸ch y häc vÒ gÉy x−¬ng, sai khíp vμ nh÷ng bÖnh cÇn ®iÒu trÞ ngo¹i khoa. Trong thêi kú cña c¸c nÒn v¨n minh cæ ®¹i, Hippocrate ®· biÕt dïng n−íc ®un s«i ®Ó nguéi vμ r−îu ®Ó röa c¸c vÕt th−¬ng, cè ®Þnh æ gÉy ®Ó ch÷a g·y x−¬ng, n¾n chØnh ®Ó ch÷a sai khíp, ¸p nhiÖt ®Ó ®èt c¸c bói trÜ vμ cÇm m¸u b»ng c¸c dïi s¾t nung ®á, chÝch th¸o mñ ®Ó ®iÒu trÞ c¸c æ ¸p xe...Trong cuèn s¸ch " Corpus Hippocratum", «ng ®· m« t¶ c¸c ®Æc ®iÓm cña tho¸t vÞ, bÖnh loÐt d¹ dμy. N¨m 1478, Aulus Cornelius Celsus - nhμ b¸ch khoa toμn th− ng−êi La M· ë nöa ®Çu thÕ kû thø nhÊt tr−íc c«ng nguyªn ®· m« t¶ t×nh tr¹ng nhiÔm trïng víi 4 ®Æc ®iÓm: " s−ng, nãng, ®á, ®au”, vÒ mét sè ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa. ë thêi kú nμy, nhμ danh y Hi L¹p Herophile ( sinh n¨m thø 320 tr−íc c«ng nguyªn ) ®· tiÕn hμnh phÉu tÝch tö thi ®Ó nghiªn cøu vÒ gi¶i phÉu ng−êi. Erasistrate ( sinh n¨m thø 310 tr−íc c«ng nguyªn) ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p ch÷a t¾c ruét vμ tho¸t vÞ nghÑt b»ng mæ bông. Clauduis Galen ( sinh vμo n¨m thø 130 tr−íc c«ng nguyªn ) ®· biÕt luéc dông cô tr−íc khi sö dông cho phÉu thuËt, sö dông chØ ®Ó th¾t m¹ch m¸u, ch÷a c¸c vÕt th−¬ng c¬, thÇn kinh, m¹ch m¸u, gÉy x−¬ng, sai khíp vμ chÝch bá m¸u , mæ lîn, khØ, bß ®Ó nghiªn cøu vÒ gi¶i phÉu. A.C.Celsus ( nöa ®Çu cña c«ng nguyªn ) ®· biÕt c¸ch th¾t buéc m¹ch m¸u, ch÷a vÕt th−¬ng bông, dïng b«ng vμ giÊm ®Ó ch÷a vÕt th−¬ng. Hoa §μ ( sinh n¨m 190 sau c«ng nguyªn) ®· dïng bét g©y tª ®Ó mæ vÕt th−¬ng, lÊy mòi tªn, mæ bông, khoan sä, thiÕn ho¹n... MÆc dï ngo¹i khoa ®−îc t¸ch ra thμnh mét chuyªn ngμnh cña y häc tõ rÊt sím ( kho¶ng 200 n¨m tr−íc c«ng nguyªn ) nh−ng kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®−îc 5
trong suèt thêi kú trung cæ do sù thèng trÞ cña ®¹o gi¸o vμ do Gi¶i phÉu häc - m«n khoa häc nÒn t¶ng cña ngo¹i khoa vÉn ch−a ph¸t triÓn. Sù ph¸t minh ra thuèc sóng vμ nh÷ng cuéc chiÕn tranh triÒn miªn gi÷a c¸c nhμ n−íc phong kiÕn cïng víi sù ph¸t triÓn cña chuyªn ngμnh Gi¶i phÉu ®· t¹o nh÷ng ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ngo¹i khoa ph¸t triÓn. M«n Gi¶i phÉu häc trong thêi kú nμy còng rÊt ph¸t triÓn nhê c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Leonard de Vinci (1452-1519), Andreas Vealius ( 1514- 1584), Andreas Vesalius (1514-1564), Gabriel Fallope (1523-1562) vμ c¸c nghiªn cøu vÒ Sinh lý häc víi c¸c c«ng tr×nh vÒ tuÇn hoμn m¸u cña William Harvey (1587-1657),vÒ tuÇn hoμn b¹ch huyÕt cña Gaspard Aselli (1581- 1626),Fean Pecquet(1622-1674) vÒ tÕ bμo vμ mao m¹ch cña Marcelo Malpighi (1628-1694) C¸c thÇy thuèc ngo¹i khoa lóc nμy ®· tËp hîp l¹i thμnh ph−êng, héi ®Ó hμnh nghÒ. Trong nh÷ng thÕ kØ XIV,XV,XVI, nghÒ phÉu thuËt vÉn ch−a ®−îc x· héi c«ng nhËn chÝnh thøc. PhÉu thuËt viªn chØ ®−îc coi nh− nh÷ng ng−êi thî c¹o hμnh nghÒ chÝch bá m¸u, chÝch ¸p xe, nhæ r¨ng, r¹ch mæ tho¸t vÞ .. Tõ n¨m 1540, nhê ®¹t ®−îc tho¶ thuËn vÒ ph¹m vi hμnh nghÒ mμ c¸c phÉu thuËt viªn kh«ng ph¶i lμm nghÒ c¾t tãc vμ nh÷ng ng−êi thî c¾t tãc còng chØ ®−îc phÐp ch÷a r¨ng. Ph¶i ®Õn nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû XVIII, chuyªn ngμnh ngo¹i khoa míi chÝnh thøc ®−îc x· héi c«ng nhËn. Vμo n¨m 1800, George III ®· c«ng nhËn tr−êng §¹i häc Ngo¹i khoa Hoμng Gia ë Lu©n §«n. ë n−íc Ph¸p, ngμy 12 th¸ng 12 n¨m 1731, vua Lui thø 15 ®· phª chuÈn thμnh lËp Héi ngo¹i khoa. Ngμy 2 th¸ng 7 n¨m 1748, ViÖn Hμn l©m phÉu thuËt cña nhμ vua Ph¸p ®−îc thμnh lËp. Ch−¬ng tr×nh ®μo t¹o vÒ ngo¹i khoa ®−îc Pierre Joseph Desault ( 1744-1795) x©y dùng. Vμo nh÷ng thập kỷ sau của thế kỷ XIX, ngo¹i khoa ®· cã nh÷ng b−íc tiÕn vμ sù ph¸t triÓn ®¸ng kÓ, lμm tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn v−ît bËc cña ngo¹i khoa trong thÕ kû XX. Năm 1858, nh gi¶i phÉu bÖnh Rudolf Virchow ®· đưa ra lý thuyết về bệnh lý tế b o. V o giữa thế kỷ XVIII , Morgagni tin r»ng: mọi bệnh ®Òu ph¸t triÓn ë c¸c cơ quan của cơ thể. V o đầu thế kỷ XIX, phẫu thuật viªn người Ph¸p Xavier Bichat ®· khẳng định: c¸c c¬ quan cña c¬ thÓ ®Òu ®−îc cÊu t¹o bëi c¸c m«, giíi h¹n cuèi cïng cña c¸c qu¸ tr×nh bÖnh lý khu tró ë c¸c tÕ bμo. ë n−íc ta, tõ thÕ kû XIV ®Õn thÕ kû thø XVIII, vμo c¸c thêi ®¹i nhμ Lý, TrÇn, Lª ®· cã nh÷ng bμi thuèc y häc cæ truyÒn ch÷a gÉy x−¬ng, viªm tÊy phÇn mÒm. TuÖ TÜnh, vÞ danh y ë thÕ kû thø XIV ®· dïng cao d¸n ®Ó ®iÒu trÞ c¸c vÕt th−¬ng do dao chÐm, c¸c bμi thuèc ®Ó ch÷a báng, ®Ó trÞ dßi, bä t¹i vÕt th−¬ng, vÕt báng. H¶i Th−îng L·n «ng (1720-1791) ®· cã nh÷ng bμi thuèc uèng, thuèc röa, thuèc dïng t¹i chç ®Ó ®iÒu trÞ c¸c th−¬ng tÝch do bÞ ®¸nh, bÞ th−¬ng ( c¸c vÕt ®øt, vÕt chÐm), c¸c vÕt báng. 6
2. G©y mª vμ khö trïng Tr−íc khi cã c¸c ph¸t minh vÒ tiÖt trïng, khö khuÈn, th× tØ lÖ c¸c vÕt th−¬ng bÞ nhiÔm khuÈn vμ t×nh tr¹ng tö vong do nhiÔm khuÈn rÊt cao g©y ¶nh h−ëng lín ®Õn kÕt qu¶ phÉu thuËt trong nhiÒu thÕ kû. + Vμo n¨m 1840, b¸c sü s¶n khoa ng−êi Hungari Ignaz Semmelweis vμ Oliver Wendell ®· tiÕn hμnh khö trïng buång ®ì vμ m«i tr−êng xung quanh b»ng v«i vμ khö trïng tay ng−êi ®ì ®Î b»ng dung dÞch clo. + ViÖc øng dông ph−¬ng ph¸p g©y mª trong phÉu thuËt vμo n¨m 1840 ®−îc coi lμ ph¸t minh vÜ ®¹i nhÊt trong lÞch sö cña y häc. Vμo n¨m 1842, b¸c sÜ Crawford W. Long (ng−êi Georgia) ®· sö dông ph−¬ng ph¸p g©y mª ªte ®Ó c¾t bá nh÷ng khèi u nhá trªn da. N¨m 1947, J.Y. Simpson ( ng−êi Anh) ®· sö dông cloroform ®Ó g©y mª vμ dïng cocain ®Ó g©y tª tõ n¨m 1884. N¨m 1844, H.Wells ®· nghiªn cøu sö dông protoxydazot ®Ó g©y mª. N¨m 1898, Augurt Bier ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p g©y tª tñy sèng. N¨m 1904, Eichnom sö dông novocain ®Ó g©y tª t¹i chç. ViÖc Jame Young Simpson c«ng bè ph−¬ng ph¸p g©y mª trong phÉu thuËt ®· më ra mét kû nguyªn míi cho sù ph¸t triÓn cña ngo¹i khoa. + MÆc dï kÝnh lóp vμ kÝnh hiÓn vi ®· ®−îc Leuenhook (1632-1723) ph¸t minh tõ nh÷ng thÕ kû tr−íc, nh−ng m·i tíi thÕ kû XIX míi cã nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ vi sinh vËt. N¨m 1864, nhμ khoa häc ng−êi ph¸p, Louis Pasteur ®· ph¸t triÓn lý thuyÕt mÇm bÖnh vμ ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p dïng nhiÖt ®Ó tiÖt khuÈn. + Joseph Listera (sinh n¨m 1827 ë Essex) lμ ng−êi ®· cã c«ng ph¸t triÓn vμ øng dông c¸c nguyªn lý khö trïng trong thùc hμnh ngo¹i khoa. Quy tr×nh khö trïng b»ng c¸ch nhóng dông cô phÉu thuËt vμo dung dÞch axÝt carboxylic vμ xÞt h¬i n−íc ®Ó khö trïng m«i tr−êng trong phßng mæ ®· ®−îc Lister c«ng bè vμo n¨m 1867. N¨m 1882, Robert Kock ®· ph©n lËp ®−îc trùc khuÈn lao. Tõ n¨m 1881, ph−¬ng ph¸p khö khuÈn b»ng c¸c nåi h¬i víi ¸p suÊt cao ®· ®−îc ¸p dông kh¸ réng r·i. William Halsted ®· ®Ò xuÊt sö dông g¨ng tay cao su dïng trong phÉu thuËt tõ n¨m 1890. N¨m 1994, Jgnaz Phillip Smelwis (ng−êi Hunggary) ®· ®Ò xuÊt: cÇn röa s¹ch bμn vμ ngãn tay b»ng dung dÞch clorua v«i tr−íc khi phÉu thuËt vμ giÆt s¹ch c¸c ®å v¶i, dông cô ®−îc sö dông trong phÉu thuËt 3. phÉu thuËt bông. LÞch sö ph¸t triÓn cña phÉu thuËt bông ®· cã tõ rÊt l©u. Tõ thêi kú cæ ®¹i, Hippocrate ®· cã nh÷ng tμi liÖu m« t¶ chøng tho¸t vÞ, loÐt d¹ dμy, t¸ trμng. C¸c danh y Hi L¹p kh¸c nh− Era sistrate - sinh n¨m thø 310 tr−íc c«ng nguyªn, ®· biÕt mæ bông ch÷a t¾c ruét vμ tho¸t vÞ. A.C Celsus - thÕ kØ ®Çu cña c«ng nguyªn ®· m« t¶ c¸ch ch÷a vÕt th−¬ng bông. Hoa §μ ®· tiÕn hμnh mæ bông vμ thiÕn, ho¹n. 7
Vμo thế kỷ IX,c¸c phÉu thuËt c¾t bá ruét thõa viªm tr−íc khi vì, phẫu thuật ®iÒu trÞ ung thư thực qu¶n vμ dạ dμy g©y tắc ruột cña Billroth, phẫu thuật ®iÒu trÞ tho¸t vÞ bÑn c¶i tiÕn cña Bassini vμ Halsted ®· ®−îc giíi y häc thêi kú nμy ®¸nh gi¸ cao. 4. PhÉu thuËt thÇn kinh . Thế kỷ XIX ®¸nh dÊu sù ph¸t triÓn đặc biÖt cña Phẫu thuật thần kinh, Phẫu thuật lång ngực vμ PhÉu thuËt cÊy ghÐp t¹ng. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña Harvey Cushing, Walter Dandy... ®· mở ra một giai đoạn ph¸t triÓn mới cho chuyªn ngμnh Phẫu thuật thÇn kinh. Phương ph¸p khoan sọ Trephin lμ một phÉu thuËt xuÊt hiÖn sím nhÊt trong lÞch sö ph¸t triÓn ngo¹i khoa, cã ý nghÜa rÊt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña chuyªn ngμnh PhÉu thuËt thÇn kinh. Khi míi xuÊt hiÖn, ph−¬ng ph¸p nμy chỉ được dïng để điều trị chứng t©m thần, ®Ó lμm gi¶m ¸p lực néi sä trong chấn thương sä n·o hoặc ®Ó điều trị chứng động kinh. Harvey lμ ng−êi ®· s¸ng chế ra một lược đồ gióp cho c¸c b¸c sÜ g©y mª cã thÓ liªn tục thu thập ®−îc nh÷ng th«ng tin về h« hÊp vμ huyết ¸p của bệnh nh©n. Vμi n¨m sau «ng ®· s¸ng chÕ ra m¸y ®o huyÕt ¸p phôc vô cho c¸c phßng mæ. Tại bÖnh viÖn Johns Hopkins, «ng ®· s¸ng lập ra c¸c phßng phẫu thuật thùc hμnh ®Ó cã thÓ d¹y cho sinh viªn c¸c ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt thùc nghiÖm hiÖn ®¹i trªn chã. 5. phÉu thuËt lång ngùc. + Trước khi kh©u thμnh c«ng vết thương tim vμo năm 1890, chuyªn ngμnh PhÉu thuËt lång ngùc míi chØ thùc hiÖn ®−îc c¸c thñ thuËt dÉn l−u mñ, m¸u mμng ngoμi tim. C¸c ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa ®èi víi nh÷ng th−¬ng tæn cña tim (chấn thương, bẩm sinh, tho¸i hãa, tæn th−¬ng sau nhiÔm trïng) ®· được ®Ò cËp ®Õn kh¸ chi tiết trong c¸c cuốn s¸ch của Meade, Richardson v Johnson. Năm 1902, tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu thùc nghiÖm trªn ®éng vËt, Lauder Brunton cho r»ng: cã thể ®iÒu trÞ ®−îc c¸c bệnh van tim b»ng phẫu thuật. Cho đến tận năm 1925, một đồng nghiệp của Lauder Brunton ở London lμ Henry Souttar ®· thùc hiÖn thμnh c«ng phẫu thuËt nong van hai l¸ b»ng ngãn tay qua ®−êng tiÓu nhÜ tr¸i ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh hÑp lç van hai l¸ cho một c« g¸i 19 tuổi. Phẫu thuật van tim b¾t ®Çu ph¸t triÓn m¹nh tõ năm 1940. Năm 1928, Elliot Cutler and Claude Beck đã tổng kết 12 trường hợp phẫu thuật van víi tỷ lệ tử vong lμ 83%. C¸c thÝ nghiệm vÒ phẫu thuật tim được bắt đầu tõ những năm 1980. Năm 1882 M. H. Block- nhμ phẫu thuật người §ức đã th«ng b¸o vể c¸c d¹ng tổn thương tim. «ng ®· kh©u thμnh c«ng vết thương tim trªn thỏ vμ kh¼ng định ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt này có thể ¸p dụng trªn người. 8
PhÉu thuËt thay van ®éng m¹ch chñ ®· ®−îc mét sè t¸c gi¶ tiÕn hμnh tõ n¨m 1965. Một trong nh÷ng người tiªn phong trong chuyªn ngμnh phẫu thuật tim lμ Michael E. DeBakey. Năm 1934, «ng ®· ph¸t minh ra lo¹i bơm cuộn - ®¶m nhiÖm chøc n¨ng c¬ häc cña tim trong m¸y tim - phæi nh©n t¹o, chÕ t¹o c¸c lo¹i động mạch nh©n tạo. ¤ng lμ ng−êi ®Çu tiªn tiÕn hμnh c¸c phÉu thuËt ®iÒu trÞ phång ®éng m¹ch chñ bông vμ ®éng m¹ch chñ ngùc, phÉu thuËt c¾t bá líp ¸o trong cña ®éng m¹ch chñ, ®éng m¹ch c¶nh (năm 1953), lμ ng−êi ®Çu tiªn sö dông c¸c ®o¹n tÜnh m¹ch n«ng lμm cÇu nèi ®Ó ®iÒu trÞ thμnh c«ng bÖnh t¾c ®éng m¹ch vμnh (năm 1964). Sù ra ®êi cña ph−¬ng ph¸p g©y mª néi khÝ qu¶n vμo năm 1910 ®· gi¶i quyÕt ®−îc nh÷ng khã kh¨n vÒ kÜ thuËt mμ chuyªn ngμnh PhÉu thuËt lång ngùc ®· gÆp ph¶i trong suèt mét thêi gian dμi. MÆc dï John H. Gibbon ®· bắt đầu nghiªn cøu vÒ m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ từ trước chiến tranh thÕ giíi lÇn thứ II, cho đến tận nh÷ng năm cuối của thập kỷ 30, thÕ kû XX m¸y h« hÊp nh©n t¹o, thiết bị h¹ nhiệt vμ tim phổi nh©n tạo míi ra ®êi. Vμo nh÷ng n¨m đầu thập niªn 40, thÕ kû XX Blalock, Edwards A. Park Helen Taussig, Edwards A. Park, Helen Taussig vμ Vivien Thomas ®· ph¸t triển th nh c«ng phương ph¸p điều trị ngo¹i khoa tứ chứng Fallot. + S¬ l−îc lÞch sö ph¸t triÓn cña m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ: N¨m 1812, LeGallois ®· kh¼ng ®Þnh tÝnh kh¶ thi cña viÖc chÕ t¹o m¸y tuÇn hoμn nh©n t¹o. N¨m 1869, Ludwig vμ Schmidt ®· tiÕn hμnh nh÷ng thö nghiÖm vÒ kh¶ n¨ng cung cÊp «xy nh©n t¹o cho m¸u. N¨m 1882, Schraeder lμ ng−êi ®Çu tiªn ®· chÕ t¹o thμnh c«ng thiÕt bÞ cung cÊp «xy cho m¸u trong hÖ thèng tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ (bubble oxygenator ). N¨m 1885, Frey vμ Gruber ®· chÕ t¹o thμnh c«ng mμng läc «xy (film oxygenator ) ®Çu tiªn. N¨m 1916, McLean ®· t×m ra heparin cho phÐp m¸u cña c¬ thÓ cã thÓ ch¶y qua hÖ thèng c¸c èng nh©n t¹o trong mét thêi gian dμi ( mμ kh«ng bÞ ®«ng l¹i). N¨m 1934, DeBakey ®· ph¸t minh ra lo¹i b¬m cuén (roller pump) dïng ®Ó b¬m m¸u, thay cho chøc n¨ng c¬ häc cña tim trong hÖ thèng tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ ( m¸y tim - phæi nh©n t¹o). N¨m 1937, Gibbon ®· m« t¶ trong cuèn s¸ch “ LÞch sö ngo¹i khoa” mét m¸y tim-phæi nh©n t¹o vμ th«ng b¸o vÒ mét tr−êng hîp mæ thùc nghiÖm trªn ®éng vËt víi m¸y tim-phæi nh©n t¹o ®Çu tiªn thμnh c«ng. N¨m 1944, Kolff ®· ph¸t triÓn ph−¬ng ph¸p thÈm t¸ch m¸u b»ng “thËn nh©n t¹o” (ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ b»ng tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ ®Çu tiªn ®−îc øng dông trªn ng−êi trong lÞch sö y häc). N¨m 1953, Gibbon ®· mæ ®ãnglç th«ng liªn nhÜ thμnh c«ng cho mét bÖnh nh©n n÷ 18 tuæi d−íi tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ. 9
N¨m 1956, ca phÉu thuËt tim më ®Çu tiªn sö dông m¸y tim-phæi nh©n t¹o ®−îc thùc hiÖn thμnh c«ng ë §øc ( t¹i vïng Zenker thuéc thμnh phè Marburg). N¨m 1965, Bramson ®· chÕ t¹o thμnh c«ng mμng läc «xy ®Çu tiªn. N¨m 1968, Raffert vμ céng sù ®· m« t¶ lo¹i b¬m m¸u ly t©m dïng cho m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ. N¨m 1994, toμn thÕ giíi ®· mæ ®−îc trªn 650.000 tr−êng hîp víi m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ ( trung b×nh mæ ®−îc gÇn 2000 tr−êng hîp mçi ngμy). 6. phÉu thuËt m¹ch m¸u, VI PHÉU THUËT. Sù ph¸t triÓn cña chuyªn ngμnh PhÉu thuËt m¹ch m¸u cã thÓ chia ra lμm hai thêi kú: thêi kú th¾t m¹ch vμ thêi kú phÉu thuËt t¸i t¹o, phôc håi sù l−u th«ng cña c¸c m¹ch m¸u. 6.1. Thêi kú th¾t m¹ch: Tõ thêi kú ®Õ quèc La M·, thêi kú Phôc H−ng tíi gi÷a thÕ kû XX, phÉu thuËt th¾t m¹ch m¸u vÉn lμ phÉu thuËt chÝnh, c¬ b¶n trong xö trÝ vÕt th−¬ng m¹ch m¸u. Tõ thêi kú Hippocrate, ng−êi ta ®· tiÕn hμnh th¾t buéc c¸c m¹ch m¸u vμ c¾t côt ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh ho¹i th− c¸c chi thÓ t¹i vÞ trÝ mμ c¸c m¹ch m¸u bÞ t¾c ®Ó tr¸nh biÕn chøng ch¶y m¸u. Antyllus ®· ®Ò nghÞ ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa phång ®éng m¹ch b»ng ph−¬ng ph¸p th¾t m¹ch m¸u ë ®Çu trung t©m cña tói phång. William Hunter ®· ®Ò nghÞ th¾t ®éng m¹ch ë ®Çu trung t©m cña tói phång ®Ó cÇm m¸u. KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ c¸c vßng tuÇn hoμn chi thÓ vμ nh÷ng biÖn ph¸p c¶i thiÖn tuÇn hoμn bªn cña V.N. Tonkov, V.A. Oppel, B.A. Dolgo - Saburov, Port, Lerich... ®· gãp phÇn c¶i thiÖn kÕt qu¶ phÉu thuËt th¾t m¹ch m¸u. 6.2. Thêi kú phÉu thuËt t¸i t¹o, phôc håi sù l−u th«ng m¹ch m¸u: N¨m 1759, Hallowel (n−íc Anh) ®· kh©u phôc håi thμnh c«ng tæn th−¬ng mÆt bªn cña ®éng m¹ch c¸nh tay. Carrel ®· ®Æt nÒn mãng cho chuyªn ngμnh PhÉu thuËt m¹ch m¸u vμo cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX, ®Ò xuÊt 12 vÊn ®Ò chñ yÕu cÇn chó ý trong ®iÒu trÞ th«ng ®éng - tÜnh m¹ch lμm c¬ së cho kü thuËt cÊy ghÐp tæ chøc c¬ quan sau nμy. Nhê nh÷ng cèng hiÕn trong nghiªn cøu vÒ lÜnh vùc nμy mμ Carrel ®· ®−îc tÆng th−ëng gi¶i th−ëng Nobel vμo n¨m 1912. N¨m 1879, nhμ phÉu thuËt ng−êi Nga lμ EKK ®· thùc hiÖn thμnh c«ng miÖng nèi bªn - bªn hai m¹ch m¸u (tÜnh m¹ch chñ d−íi vμ tÜnh m¹ch cöa). N¨m 1882, Schede ®· kh©u håi phôc thμnh c«ng mét tr−êng hîp r¸ch thμnh bªn tÜnh m¹ch. N¨m 1895, I. Ph. Sabanhiev ®· thùc hiÖn lÊy thö vËt t¾c ë ®éng m¹ch ®ïi nh−ng kh«ng thμnh c«ng. M·i tíi n¨m 1911 t¹i Ph¸p, Labey míi tiÕn hμnh phÉu thuËt lÊy bá vËt t¾c ë ®éng m¹ch ®ïi thμnh c«ng. Sau ®ã phÉu thuËt lo¹i bá t¾c m¹ch ë ng· ba ®éng m¹ch chñ bông ®−îc Bauer thùc hiÖn thμnh c«ng t¹i Thôy §iÓn. 10
Sù ph¸t hiÖn ra heparin cña Mc Lean n¨m 1916 vμ sö dông nã vμo trong l©m sμng ë cuèi nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX cïng víi kü thuËt chôp c¶n quang m¹ch m¸u (C.A. Reiberg, 1924; Sicard vμ Foresetier, 1923; Dos Santos, 1925) vμ thμnh c«ng trong lÜnh vùc g©y mª, tuÇn hoμn nh©n t¹o vμo nh÷ng n¨m 50 - 60 cña thÕ kû XX lμ mét b−íc ph¸t triÓn nh¶y vät cña chuyªn ngμnh Ngo¹i khoa phôc håi m¹ch m¸u. Trong thêi kú ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø hai vμ nh÷ng n¨m ®Çu sau chiÕn tranh, c¸c nhμ ngo¹i khoa tËp trung chñ yÕu vμo viÖc nghiªn cøu ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ ngo¹i khoa c¸c vÕt th−¬ng m¹ch m¸u vμ ph×nh m¹ch (B.V. Petrovski, A.P. Krymov, G.G. Karavanov, A.I. arutynnov... ). N¨m 1903, Matas ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p ®iÒu trÞ phång ®éng m¹ch (sau nμy mang tªn «ng) b»ng c¸ch më tói phång vμ kh©u kÝn lç ®éng m¹ch tõ bªn trong lßng tói phång. N¨m 1906, Goyanes lμ ng−êi ®Çu tiªn ®· sö dông m¶nh ghÐp tÜnh m¹ch tù th©n ®Ó thay thÕ mét tói phång ®éng m¹ch ë vïng khoeo. Govans ( 1906 ) vμ Lexer (1907) ®· thay thÕ thμnh c«ng ®o¹n khuyÕt ®éng m¹ch b»ng mét ®o¹n tÜnh m¹ch tù th©n . N¨m 1916, Lexer ®· sö dông mét ®o¹n tÜnh m¹ch hiÓn ®Ó thay thÕ cho mét tói phång ®éng m¹ch n¸ch sau chÊn th−¬ng. Bernheim ®· sö dông tÜnh m¹ch tù th©n ®Ó thay thÕ thμnh c«ng hai tr−êng hîp phång tÜnh m¹ch khoeo. ViÖc sö dông c¸c thuèc c¶n quang ( nitrar iodua) tiªm vμo trong lßng ®éng m¹ch ®· ®−îc Brooks ®Ò xuÊt tõ n¨m 1924. N¨m 1927, Moniz vμ Santos ®· sö dông thuèc c¶n quang lo¹i thorium dioxide b¬m vμo lßng ®éng m¹ch ®Ó chôp ®éng m¹ch n·o vμ ®éng m¹ch chñ. Dos Santos (1947) ®· ®Ò nghÞ phÉu thuËt lo¹i bá nghÏn t¾c ®éng m¹ch, Kunlin (1949) ®Ò xuÊt t¹o ®−êng l−u th«ng phô (cÇu nèi) (by - bass) b»ng tÜnh m¹ch qua chç t¾c. N¨m 1951, Dubost ®· c¾t bá thμnh c«ng mét ph×nh ®éng m¹ch chñ bông, DeBakey vμ Bahnson ®· c¾t bá thμnh c«ng mét phång ®éng m¹ch chñ ngùc. N¨m 1953, Gibbon ®· mæ thμnh c«ng c¸c phång ®éng m¹ch chñ bông vμ ®éng m¹ch chñ ngùc víi m¸y tuÇn hoμn ngoμi c¬ thÓ N¨m 1952,Voorhees vμ Blakemore ®· sö dông ®éng m¹ch nh©n t¹o (Vinyon-N, Dacron vμ Gore-Tex. ) vμo thùc hμnh l©m sμng. Tõ n¨m 1960, Jacolson vμ Suarez ®· tiÕn hμnh nh÷ng nghiªn cøu thùc nghiÖm vÒ vi phÉu thuËt. Nhê sù hç trî cña kÝnh hiÓn vi phÉu thuËt, víi c¸c kim kh©u cã kÝch th−íc tõ 50-60 micron ®−êng kÝnh vμ c¸c dông cô ®èt cÇm m¸u l−ìng cùc, phÉu thuËt viªn cã thÓ nèi ®−îc c¸c m¹ch m¸u cã ®−êng kÝnh d−íi 2mm. Sù ph¸t triÓn cña vi phÉu thuËt ®· cho phÐp nèi m¹ch, nèi d©y thÇn kinh, nèi c¸c ngãn ch©n, ngãn tay bÞ ®øt rêi, nèi m¹ch trong ghÐp c¸c m¹ch tù do gåm 11
da vμ tæ chøc d−íi da cã bã m¹ch thÇn kinh nu«i d−ìng, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho phÉu thuËt t¹o h×nh ph¸t triÓn. Carrel ®· c«ng bố kỹ thuật kh©u nèi m¹ch m¸u của m×nh v o năm 1902, khi «ng chưa đầy 30 tuổi. Víi kü thuËt kh©u nèi m¹ch m¸u đơn gi¶n nhưng v« cïng hiệu qña nμy, «ng ®· ®o¹t gi¶i th−ëng Nobel vÒ Y häc vμo năm 1912. N¨m 1965, Komatu vμ T©mi ®· kh©u nèi thμnh c«ng mét ngãn tay c¸i bÞ c¾t ®øt hoμn toμn. J. Cobbelt ®· tiÕn hμnh chuyÓn mét ngãn ch©n lªn ®Ó thay thÕ cho mét ngãn tay bÞ ®øt l×a thμnh c«ng vμo n¨m 1968. 7. ®iÖn ph©n, c©n b»ng dÞch thÓ, dinh d−ìng, ho¸ trÞ liÖu, phÉu thuËt néi tiÕt vμ X quang. Cho đến tận những năm 1850, nhê kÕt qu¶ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu của Claude Bernard, vai trß của m¸u v c¸c dÞch thÓ trong cơ thể míi ®−îc hiÓu biÕt mét c¸ch ®Çy ®ñ. ¤ng l người đầu tiªn sử dụng từ “milieu” để chØ t×nh tr¹ng néi m«i cña c¬ thÓ vμ chØ ra ®−îc nh÷ng tiªu chuÈn vÒ sinh lý häc cho phÐp c¸c c¬ quan cã thÓ tồn tại một c¸ch độc lập. Trong thế kỷ XX, Walter Cannon lμ người d· ®−a ra luËn thuyÕt vÒ ổn định nội mô vμ Henderson lμ ng−êi ®· ®−a ra lÝ thuyÕt vÒ c¬ chÕ c©n b»ng acid- base trong c¬ thÓ. Năm 1952 gi¸o sư ngo¹i khoa Moseley ®· xuất bản cuốn s¸ch vÒ phản ừng trao đổi chất, vÒ hiệu quả vμ tÇm quan träng cña viÖc duy tr× qóa tr×nh trao đổi chất đối với bệnh nh©n sau phẫu thuật. Jonathan Rhoads, Stanley Dudrick lμ nh÷ng ng−êi tiªn phong nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò vÒ dinh dưỡng đối với c¸c bệnh nh©n phẫu thuật, đưa ra kh¸i niÖm tổng thể về ph−¬ng ph¸p nu«i d−ìng ngoμi đường tiªu ho¸. Năm 1940, Charles Huggins ®· cã nh÷ng nghiªn cøu vÒ vai trß của c¸c tuyến nội tiết trong bệnh học cũng như ảnh hưởng của nã đối với c¸c bệnh ung th−. «ng ®· ®o¹t giải Nobel y học năm 1966 nhê c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ vai trß cña c¸c thuèc kh¸ng androgen, estrogen, phÉu thuËt c¾t bá tinh hoμn ®èi víi viÖc ng¨n chÆn sù ph¸t triÓn cña ung th− tiÒn liÖt tuyÕn. Năm 1921, Alexander Fleming đã m« tả vμ t¸ch chiÕt thμnh c«ng lo¹i men ph©n giải. Năm 1928, Fleming nhận thấy cã một loại nÊm mốc (penicillin) ë kh«ng khÝ trong phßng thÝ nghiệm cã kh¶ n¨ng ngăn cản sự ph¸t triển của vi khuẩn. Tõ khi Fleming ph¸t hiện ra nÊm penicillin, m·i tíi n¨m 1935, Gerhard Domagk míi tr−ng bÇy lo¹i nÊm nμy cïng với c¸c chất diÖt khuẩn kh¸c vμ tíi tËn n¨m 1940 th× ngμnh D−îc phÈm Mü míi chÕ t¹o thμnh c«ng thuèc penicillin vμ ®−a vμo thÞ tr−êng sö dông nh− lμ mét s¶n phÈm th−¬ng m¹i. Sù kiÖn Rântgen t×nh cê ph¸t hiÖn ra tia X vμo năm 1895 lμ mét ph¸t minh quan träng, cã mét ý nghÜa rÊt lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña y häc. Walter B. Cannon (1901) ®· sö dông tia X ®Ó nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh hấp thụ thức ăn. 8. PhÉu thuËt néi soi . LÞch sö ph¸t triÓn cña phÉu thuËt néi soi cã thÓ chia ra 3 giai ®o¹n: 12
8.1. Thêi kú sö dông nguån s¸ng tù nhiªn ( tõ thêi Hippocrate ®Õn n¨m 1805): Ngay tõ nh÷ng ngμy ®Çu cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, ng−êi ta ®· biÕt sö dông c¸c lo¹i èng kh¸c nhau trong thùc hμnh y häc. Thñ thuËt thôt th¸o vμ dïng c¸c lo¹i èng th«ng ®Ó ®−a c¸c chÊt dinh d−ìng vμo c¬ thÓ ®· ®−îc tiÕn hμnh tõ thêi kú cæ x−a ë Ai CËp, Hi L¹p, vμ La M· cæ ®¹i. Hipocrate ®· m« t¶ ph−¬ng ph¸p th¨m kh¸m néi soi trùc trμng, ©m ®¹o, cæ tö cung, tai, mòi tõ nh÷ng n¨m 460-357 tr−íc c«ng nguyªn. Ngay tõ nh÷ng ngμy ®Çu tiªn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, ng−êi ta ®· biÕt sö dông nguån s¸ng tù nhiªn ®Ó chiÕu s¸ng c¸c khoang n»m s©u trong c¬ thÓ . 8.2. Thêi kú sö dông ¸nh s¸ng ph¶n x¹ tù nhiªn hoÆc sö dông nguån s¸ng nh©n t¹o ( tõ 1805-1957): + Giai ®o¹n 1: hÖ thèng èng më (1805-1879). Vμo n¨m 1805, Phillipe Bozzini t¹o ra dông cô soi bμng quang, trùc trμng víi sö dông nguån ¸nh s¸ng tõ mét ngän nÕn ®−îc ph¶n chiÕu qua mét hÖ thèng g−¬ng. Atoni J. Desormeaux ®· chÕ t¹o lo¹i èng néi soi d¹ dμy vμ bμng quang, ©m ®¹o vμ tö cung sö dông nguån s¸ng tõ mét ngän ®Ìn vμ mét thÊu kÝnh ®Ó héi tô ¸nh s¸ng. Bevan ®· sö dông èng soi thùc qu¶n ®Ó lÊy dÞ vËt thùc qu¶n tõ n¨m 1868. N¨m 1869, Pantaleoni ®· soi tö cung vμ ®èt polip b»ng dung dÞch nitrat b¹c thμnh c«ng cho mét phô n÷ 60 tuæi. N¨m 1874, Stain ®· c¶i biªn mét chiÕc m¸y chôp ¶nh ®Ó chÕ t¹o ra lo¹i èng soi cã kh¶ n¨ng chôp ¶nh c¸c tæn th−¬ng gi¶i phÉu bÖnh cña bμng quang. N¨m 1867, Bruck lμ ng−êi ®Çu tiªn ph¸t minh ra lo¹i èng soi sö dông nguån s¸ng ph¸t ra tõ nh÷ng sîi b¹ch kim nèi víi nguån ®iÖn ®Æt ë trªn ®Çu. + Giai ®o¹n 2: sö dông èng soi cøng (1879-1936). N¨m 1879, Max Nitze ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i èng néi soi bμng quang sö dông hÖ thèng c¸c l¨ng kÝnh vμ nguån ¸nh s¸ng ph¸t ra tõ nh÷ng sîi b¹ch kim ®Æt ë trªn ®Çu. N¨m 1880, Edison ®· l¾p mét bãng ®Ìn vμo ®Çu ngo¹i vi cña èng néi soi bμng quang vμ thiÕt kÕ mét r·nh riªng trong lßng cña èng néi soi dμnh cho phÉu thuËt. N¨m 1889, Boisseau du Rocher ®· chÕ t¹o thμnh c«ng phÇn l¨ng kÝnh g¾n vá ë ®Çu èng néi soi . N¨m 1881, Mikulicz sö dông mét lo¹i bãng ®Ìn nhá lμm nguån s¸ng ®Ó soi d¹ dμy. N¨m 1898, Killian ®· soi phÕ qu¶n thμnh c«ng nhê bè trÝ hÖ thèng nguån s¸ng trªn ®Çu qua mét chiÕc g−¬ng ph¶n chiÕu. + Giai ®o¹n 3: sö dông èng soi nöa mÒm (1936-1957). ViÖc ph¸t minh ra lo¹i èng néi soi nöa mÒm ®· cho phÐp ®−a ®−îc èng néi soi qua nh÷ng chç uèn cong, gÊp khóc cña c¸c c¬ quan néi t¹ng. 13
N¨m 1881, Johann Von Mickulicz ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i èng soi nöa mÒm cho phÐp uèn cong èng kho¶ng 30 ®é so víi ®o¹n d−íi cña èng. N¨m 1936, Wolf vμ Schindler ®· chÕ t¹o thμnh c«ng èng soi d¹ dμy nöa mÒm cã chiÒu dμi 77mm, ®−êng kÝnh 12mm vμ 48 kÝnh lóp lång vμo nhau. N¨m 1952, Rudolph Schindler ®· cho ra ®êi lo¹i èng soi nöa mÒm míi dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vÒ quang häc cña Lange tõ n¨m 1917. + Giai ®o¹n 4: sö dông èng soi mÒm (1957 ®Õn nay). N¨m 1898, Lange vμ Meltzing ®· chÕ t¹o thμnh c«ng èng soi d¹ dμy mÒm cã g¾n m¸y quay phim vμ c«ng bè kÕt qu¶ soi d¹ dμy b»ng lo¹i èng nμy trªn 15 bÖnh nh©n. Mét phiªn b¶n hiÖn ®¹i h¬n cña lo¹i èng soi d¹ dμy mÒm cã quay phim d¹ dμy ®· ®−îc ph¸t triÓn vμ c«ng bè sau ®ã 62 n¨m. Basil Hirschowitz, C Wilbur vμ Peters Lawrence Curtis ®· chÕ t¹o thμnh c«ng èng soi d¹ dμy èng mÒm sö dông c¸c sîi thñy tinh, cã nh÷ng lç quan s¸t ë thμnh bªn cña èng néi soi vμ sö dông bãng ®Ìn ë ®Çu ngo¹i vi lμm nguån s¸ng . N¨m 1930, Heinrich Lamm ®· chÕ t¹o ®−îc nh÷ng sîi thñy tinh m¶nh cã thÓ gÊp khóc, uèn cong mμ vÉn kh«ng lμm gi¶m kh¶ n¨ng dÉn truyÒn ¸nh s¸ng. Cã hai lo¹i bã sîi thñy tinh: lo¹i bã sîi thñy tinh ®−îc t¹o ra bëi c¸c sîi thñy tinh ®éc lËp, cã tØ träng kh¸c nhau, rêi r¹c, chÊt l−îng truyÒn ¸nh s¸ng cña lo¹i nμy kh¸ thÊp. Lo¹i c¸c sîi thñy tinh dÝnh liÒn nhau, cã kÕt cÊu gièng hÖt nhau cã chÊt l−îng cao h¬n vμ cho phÐp truyÒn ¸nh s¸ng tèt h¬n, cho c¸c h×nh ¶nh trung thùc vμ râ nÐt h¬n. N¨m 1933, Hischowitz ®· chÕ t¹o thμnh c«ng èng néi soi d¹ dμy - t¸ trμng ®Çu tiªn sö dông c¸c bã sîi thñy tinh ®Ó dÉn truyÒn ¸nh s¸ng. N¨m 1962, Hischowitz ®· th«ng b¸o vÒ kinh nghiÖm cña m×nh trong soi d¹ dμy- t¸ trμng b»ng lo¹i èng soi nãi trªn ë 500 bÖnh nh©n. + Giai ®o¹n øng dông néi soi hiÖn ®¹i trong chÈn ®o¸n vμ ®iÒu trÞ bÖnh. Th¸ng 2 n¨m 1957, Hischowitz, Peter vμ Curtiss ®· sö dông lo¹i èng soi d¹ dμy tù t¹o ®Ó soi thμnh c«ng cho vî cña mét sinh viªn nha khoa bÞ loÐt hμnh t¸ trμng. N¨m 1961, Hischowitz ®· c«ng bè trªn tê b¸o Lancet vÒ nh÷ng kÕt qu¶ th¨m kh¸m néi soi d¹ dμy vμ mám t¸ trμng. Ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n néi soi kÕt hîp víi siªu ©m ®· cho phÐp më réng h¬n kh¶ n¨ng chÈn ®o¸n cña ph−¬ng ph¸p néi soi èng mÒm. N¨m 1980, t¹i Héi nghÞ néi soi tiªu ho¸ lÇn thø t− tæ chøc cña ch©u ©u ë Hamburg, Strohm vμ Classen ®· th«ng b¸o kÕt qu¶ sö dông èng néi soi mÒm kÕt hîp víi siªu ©m kiÓu xuyªn t©m. Ph−¬ng ph¸p néi soi kÕt hîp víi siªu ©m ®· gãp phÇn quan träng trong chÈn ®o¸n c¸c khèi u h¹ niªm m¹c d¹ dμy, ph¸t hiÖn ®é s©u mμ khèi u ®· th©m nhiÔm tíi, ph¸t hiÖn nh÷ng di c¨n ung th− vμo tæ chøc h¹ch b¹ch huyÕt ë xung quanh, ph¸t hiÖn nh÷ng khèi u cã kÝch th−íc nhá cña tôy t¹ng cã ®−êng kÝnh < 2cm vμ kiÓm tra ®−êng mËt, tói mËt, thuú tr¸i, thïy ph¶i cña gan. 14
Ngoμi kh¶ n¨ng ®Ó chÈn ®o¸n, ph−¬ng ph¸p néi soi cßn cã kh¶ n¨ng ®iÒu trÞ mét sè bÖnh nh− ch¶y m¸u ®−êng tiªu ho¸ trªn (tiªm ªphedrin, kÑp cÇm m¸u b»ng c¸c clip, g©y dÝnh tæ chøc b»ng polimer, ®èt cÇm m¸u b»ng c¸c ®Çu ®èt ®iÖn ®¬n vμ l−ìng cùc, buéc cÇm m¸u b»ng c¸c lo¹i chØ chun gi·n, sö dông ®Çu ®èt ®iÖn, sö dông liÖu ph¸p g©y x¬, lμm ®«ng ®Æc m¹ch m¸u b»ng siªu ©m). N¨m 1939, Crafoord, Frenckner ®· m« t¶ ph−¬ng ph¸p sö dông cån etanol 98%, dung dÞch muèi natri, thrombin, dextrose, ªphed-rin, adrenalin, dung dÞch epinephrin ®Ëm ®Æc ®Ó cÇm m¸u c¸c tÜnh m¹ch thùc qu¶n bÞ gi·n vì qua néi soi. N¨m 1964, Gensic vμ Labuda ®· chÕ t¹o vμ øng dông thμnh c«ng trong néi soi lo¹i laser - agon, hång ngäc, nh«m, ytri (Nd-YAG). N¨m 1983, Fruhmorgan ®· øng dông lo¹i laser vμo néi soi thμnh c«ng. N¨m 1976, Tytgat ®· ®−a ®−îc èng néi soi qua chç hÑp cña ®o¹n thùc qu¶n- t©m vÞ do bÞ mét khèi ung th− chÌn Ðp. N¨m 1980, Gauderer ®· m« t¶ kü thuËt néi soi d¹ dμy qua da (PEG). Bèn n¨m sau, Ponsky vμ Aszodi ®· tiÕn hμnh tr−êng hîp më d¹ dμy vμ më tiÓu trμng b»ng ph−¬ng ph¸p néi soi qua da ®Çu tiªn. Tr−êng hîp mæ c¾t tói mËt néi soi ®Çu tiªn ®−îc tiÕn hμnh vμo n¨m 1898. N¨m 1970, Oi ®· tiÕn hμnh soi ®−êng mËt néi soi ng−îc dßng thμnh c«ng, më ®Çu cho mét thêi kú ®iÒu trÞ sái ®−êng mËt b»ng ph−¬ng ph¸p néi soi. N¨m 1974, Classen vμ Demling vμ Kawai ®· tiÕn hμnh lÊy sái ®−êng mËt vμ c¾t c¸c khèi u nhó ®−êng mËt thμnh c«ng. PhÉu thuËt néi soi æ bông tr¶i qua 3 thêi kú: néi soi æ bông chÈn ®o¸n, néi soi æ bông ®iÒu trÞ vμ néi soi æ bông hiÖn ®¹i cã sö dông m¸y vi tÝnh vμ mμn h×nh. - Thêi kú néi soi æ bông chÈn ®o¸n: N¨m 1901, Georg Kelling ®· m« t¶ kü thuËt soi d¹ dμy vμ thùc qu¶n b»ng èng soi bμng quang (do Nitze vμ Leiter thiÕt kÕ) ®−a qua mét trocar. N¨m 1902, Fielder ®· b¬m khÝ ®· ®−îc läc vμo æ bông tr−íc khi soi ( Koelioskopie) . N¨m 1901, Jacobaeus c«ng bè vÒ kü thuËt soi æ bông b»ng èng soi bμng quang kh«ng b¬m khÝ æ bông. N¨m 1901, Von Ott ë St. Detersburg ®· miªu t¶ kü thuËt soi æ bông cho mét phô n÷ cã thai b»ng èng soi “culdoscopic” (kü thuËt “ Ventroscopy”). N¨m 1911, Jacobaeus ®· c«ng bè kÕt qu¶ néi soi æ bông trªn 115 tr−êng hîp, trong ®ã chØ cã mét tr−êng hîp bÞ biÕn chøng ch¶y m¸u nÆng; Kelling miªu t¶ bÒ ngoμi cña gan, c¸c khèi u vμ bÖnh lao trªn 45 tr−êng hîp néi soi æ bông . N¨m 1911, Bernkeim (ng−êi Mü) m« t¶ ph−¬ng ph¸p néi soi æ bông b»ng èng néi soi trùc trμng ®−a xuyªn qua mét vÕt r¹ch nhá ë th−îng vÞ vμo s©u 12mm dïng g−¬ng soi tai-mòi-häng ®Ó kiÓm tra mÆt tr−íc d¹ dμy, gan vμ c¬ hoμnh . N¨m 1912, Nordentoft ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i trocar cã g¾n ®Ìn néi soi. Korbsch (1921), Goetze( 1921) vμ Unverricht (1923) ®· giíi thiÖu lo¹i kim 15
chuyªn dông ®Ó b¬m khÝ khoang æ bông vμ m¸y b¬m khÝ vμo khoang æ bông. C¸c dông cô nμy cho phÐp më réng tÇm quan s¸t ¶nh qua néi soi. N¨m 1920, orndoff (ng−êi Mü) ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i trocar cã ®Çu h×nh chãp s¾c nhän cã thÓ dÔ dμng chäc qua thμnh bông. N¨m 1924, Zollikoffer ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i van g¾n vμo vá cña trocar cã t¸c dông tù ®éng ng¨n kh«ng cho khÝ tho¸t ra ngoμi sau khi b¬m khÝ carbon dioxide vμo khoang æ bông. Kalk (ng−êi §øc) ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i èng néi soi cã lç bªn cho phÐp quan s¸t tæn th−¬ng ë mét gãc kho¶ng 450-500 so víi trôc däc, thiÕt kÕ dông cô sinh thiÕt trong qu¸ tr×nh néi soi æ bông, lμ ng−êi ®Ò xuÊt vμ ñng hé kü thuËt chäc hai lç trong néi soi æ bông. N¨m 1938, Veress (ng−êi Hugari) ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i kim cã bé phËn g¹t ë bªn trong lμm thay ®æi h−íng cña l−ìi c¾t t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc c¾t sinh thiÕt nhanh gän, vμ mét lo¹i kim b¬m khÝ khoang æ bông an toμn . N¨m 1946, Decker ®· ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p thay ®æi vÞ trÝ ®−a èng néi soi vμo khoang æ bông ®Ó lμm gi¶m thiÓu c¸c biÕn chøng tæn th−¬ng ruét vμ m¹ch m¸u. - Thêi kú néi soi æ bông phÉu thuËt (1933-1987) : N¨m 1933, Fervers lÇn ®Çu tiªn ®· m« t¶ kü thuËt mæ bông qua èng néi soi cã g¾n nh÷ng thiÕt bÞ sinh thiÕt vμ ®èt cÇm m¸u, sö dông khÝ dioxit carbon ®Ó b¬m vμo khoang æ bông. N¨m 1934, Jhon Ruddock ®· chÕ t¹o thμnh c«ng vμ ®−a vμo sö dông hÖ thèng vËt kÝnh chuyªn dông, lo¹i k×m sinh thiÕt vμ dông cô ®èt ®iÖn . N¨m 1936, Boesch (§øc) ®· tiÕn hμnh phÉu thuËt néi soi sö dông dao ®iÖn ®¬n cùc ®Ó c¾t vßi dÉn trøng g©y triÖt s¶n, Andreson (Mü) ®· sö dông nhiÖt lμm ®«ng ®Æc vßi dÉn trøng ®Ó triÖt s¶n. N¨m 1937, Hope ®· sö dông néi soi æ công ®Ó chÈn ®o¸n vμ phÉu thuËt cÊp cøu chöa ngoμi tö cung. N¨m 1941, Power vμ Barnes (Mü) ®· sö dông dao ®iÖn ®¬n cùc c¾t vßi trøng thμnh c«ng. N¨m 1942, Donaldson vμ Colleagues (Mü) ®· treo tö cung thμnh c«ng b»ng phÉu thuËt néi soi. Palmer(1962), Frangeheim (1963) ®· sö dông ®iÖn ®«ng ®Ó thùc hiÖn triÖt s¶n qua néi soi. N¨m 1952, Hopkins (nhμ vËt lý ng−êi Anh) ®· ph¸t minh ra hÖ thèng thÊu kÝnh d¹ng que cho phÐp truyÒn n¨ng l−îng ¸nh s¸ng lªn gÊp ®«i, h×nh ¶nh râ nÐt, trung thùc. N¨m 1966, Wittmoser ®· chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i dao ®iÖn dïng trong qu¸ tr×nh néi soi . Corson(1973) , Rioux vμ Cloutier ( 1974), Frangcheim (1972) ®· sö dông ®iÖn ®Ó cÇm m¸u trong phÉu thuËt néi soi. 16
N¨m 1944, Palmer ®· chÕ t¹o thμnh c«ng dông cô b¬m khÝ tù ®éng cã thÓ theo dâi ¸p lùc æ bông N¨m 1969, Semm ®· chÕ t¹o thμnh c«ng dông cô c¾t tæ chøc thμnh tõng m¶nh, dông cô ng¨n c¶n sù thÊt tho¸t khÝ CO2 ®−îc b¬m vμo khoang æ bông, kü thuËt th¾t buéc chØ trong phÉu thuËt néi soi, thiÕt bÞ t−íi röa, hót, lo¹i kÐo nhá, dông cô g¾n clÝp, kÑp h×nh thoi. N¨m 1982, Semm ®· chÕ t¹o thμnh c«ng c¸c dông cô kh©u vi phÉu néi soi ®iÒu trÞ chöa ngoμi tö cung, triÖt s¶n , c¾t vßi trøng, c¾t buång trøng , t¸ch dÝnh vßi buång trøng, t¸ch tua loa vßi trøng, thiÕt bÞ g©y dÝnh m¹c nèi, thiÕt bÞ kh©u ruét, thiÕt bÞ cÇm m¸u néi m¹c tö cung, sinh thiÕt khèi u, t¸i t¹o vμ t¹o h×nh sau thñng tö cung vμ c¾t bá ruét thõa néi soi. N¨m 1970, Steptoe vμ Edwards lÇn ®Çu tiªn ®· lÊy ®−îc no·n bμo ®Ó thô tinh trong èng nghiÖm b»ng phÉu thuËt néi soi. N¨m 1972, Hulka ®· tiÕn hμnh triÖt s¶n b»ng ph−¬ng ph¸p c¬ häc sö dông c¸c chÝp cã thÓ co gi·n ®−îc. N¨m 1978, Hasson ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p phÉu thuËt néi soi æ bông më. Nh÷ng øng dông cña laser CO2 trong ph¸t triÓn c¸c dông cô ®iÖn ®«ng l−ìng cùc ®èi víi phÉu thuËt néi soi ®· ®−îc Maurice Bruhat, James Daniell øng dông thμnh c«ng vμo thùc hμnh l©m sμng ®Ó c¾t bá c¸c khèi u n»m s©u trong niªm m¹c tö cung, ®iÒu trÞ chöa ngoμi tö cung , t¸ch dÝnh, r¹ch th¸o dÞch vßi tö cung, r¹ch vμ hót c¸c nang cña buång trøng (héi chøng Stein-Leventhal), lμm tiªu c¸c d©y ch»ng tö cung ®iÒu trÞ chøng ®au do kinh nguyÖt. Hope (1937) ®· c«ng bè nh÷ng tμi liÖu ®Çu tiªn vÒ viÖc sö dông néi soi æ bông ®Ó chÈn ®o¸n ph©n biÖt chöa ngoμi tö cung. Anderson (1937) ®· sö dông ®èt ®iÖn ®Ó triÖt s¶n. Power vμ Barnes (1941) ®· tr×nh bμy kü thuËt ®èt qua èng néi soi ®Ó triÖt s¶n. Palmer (1947) ®· sö dông ph−¬ng ph¸p néi soi ®Ó chÈn ®o¸n nguyªn nh©n chøng v« sinh ë phô n÷ vμ chÕ t¹o thμnh c«ng lo¹i kÑp sinh thiÕt khoan ®Ó sinh thiÕt buång trøng. Frangenheim (1959) ®· c¶i tiÕn thμnh c«ng dông cô quang häc sö dông trong phÉu thuËt néi soi æ bong. Kalk (1929) ®· chÕ t¹o thμnh c«ng hÖ thèng thÊu kÝnh chÕch tr−íc 135 ®é vμ ®Ò xuÊt sö dông lç chäc thø 2 ®Ó sinh thiÕt gan. Ruddock (1934) ph¸t triÓn lç chäc ®¬n ®Ó soi mμng bông phÉu thuËt vμ c¸c dông cô sinh thiÕt trong qu¸ tr×nh néi soi. N¨m 1970, viÖc ¸p dông néi soi ®Ó sinh thiÕt gan, nghiªn cøu c¸c rèi lo¹n cña gan vμ ®−êng mËt, xö trÝ cÊp cøu bông ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ nh− Kalk, Wanhagat, Beck vμ Hemming ë §øc; Berci, Gaisford vμ Boyce ë Mü; Cuschieri ë Anh vμ B¾c Ailen triÓn khai kh¸ réng r·i. Pergola, Etienne, Delavierre (Ph¸p), Canossi, Spinelli, Sotnikovet, Berezov, Nikora (URRS), Cuschieri, Gross(Anh vμ B¾c Ailen), Devita, Gaisford; Sugarbaker ( Mü) lμ nh÷ng ng−êi ®Çu tiªn tiÕn hμnh mæ néi soi ®iÒu trÞ mét sè bÖnh ung th−. N¨m 1986 , Warshaw, Tepper vμ Shipley ®· sö dông phÉu thuËt néi soi ®Ó ®iÒu trÞ ung th− tôy t¹ng víi tØ lÖ chÝnh x¸c trªn 93%. 17
N¨m 1979, Frimberger ( §øc) ®· tiÕn hμnh phÉu thuËt c¾t tói mËt vμ lÊy sái tói mËt b»ng ph−¬ng ph¸p néi soi. N¨m 1983 Lukichev vμ Colleagues ®· mæ c¾t tói mËt néi soi ®iÒu trÞ viªm tói mËt cÊp . - Thêi kú phÉu thuËt néi soi hiÖn ®¹i cã sö dông tin häc vμ mμn h×nh v« tuyÕn (1987 ®Õn nay): Sù xuÊt hiÖn lo¹i chÝp m¸y tÝnh quay phim truyÒn h×nh g¾n víi èng néi soi vμo n¨m 1986 ®· më ra kû nguyªn míi cho sù ph¸t triÓn cña phÉu thuËt néi soi d−íi h−íng dÉn cña video. N¨m 1987, Mouret (Lyon-Ph¸p) ®· phÉu thuËt c¾t tói mËt néi soi sau khi béc lé r·nh ngang cña gan vμ ®¸y tói mËt. N¨m 1988, Dubois vμ Mouret ®· tiÕn hμnh phÉu thuËt néi soi c¾t tói mËt thμnh c«ng. C¸c phÉu thuËt néi soi kh¸c còng ®−îc nhiÒu t¸c gi¶ trªn thÕ giíi thùc hiÖn: c¾t thùc qu¶n (Buess ,1989), c¾t d©y X chän läc cao (Dubois, 1989), c¾t th©n d©y X (Kakhouda vμ Mouret, 1990), c¾t mμng phæi, néi soi lång ngùc ®Ó më c¬ thùc qu¶n (Cuschieri , 1990), më c¬ tim b»ng ®−êng bông (Cuschieri, 1991), c¾t d¹ dμy b¸n phÇn (Goh,1992), c¾t d¹ dμy-ruét, c¾t bá l¸ch , soi èng mËt chñ vμ lÊy sái èng mËt chñ qua da , t¹o vμnh hËu m«n gi¶ , t¹o tÊm bäc trong tho¸t vÞ ... PhÉu thuËt néi soi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ph¸t triÓn hÕt søc nhanh chãng vμ chiÕm lÜnh rÊt nhiÒu chuyªn khoa kh¸c nhau. 9. CÊy ghÐp c¬ quan. PhÉu thuËt cấy ghÐp c¬ quan ®· cã từ rất l©u. Tõ thêi xa x−a, nh÷ng người Hindus cổ đ· biÕt sö dông da vïng m«ng để phÉu thuËt chỉnh sửa mũi vμ tai. Vμo n¨m 700 tr−íc c«ng nguyªn, ng−êi Ên ®é ®· sö dông v¹t da chuyÓn tõ vïng tr¸n hoÆc vïng m¸ phôc vô cho c¸c phÉu thuËt t¹o h×nh mòi ( phÉu thuËt t¹o h×nh mòi “kiÓu Ên §é”) CÊy ghÐp da lμ mét mèc quan träng trong lịch sử ph¸t triÓn cña phẫu thuật cÊy ghÐp c¬ quan. Những nghiªn cứu vμ ph¸t hiện trong lĩnh vực cấy ghÐp tế bμo vμ cÊy ghÐp m« dÞ lo¹i lμ nền tảng cho sự ph¸t triển của y häc vμ phẫu thuật học trong thế kỷ XX. (Trong thÕ kû IX, loμi ng−êi ®· ghÐp cμnh vμ ghÐp ph«i thμnh c«ng). Ross G. Harrison ®· b¾t ®Çu nghiªn cøu cấy ghÐp m« tõ nh÷ng thập kỷ đầu tiªn của thế kỷ XIX. ¤ng lμ ng−êi ®· ®−a ra những nguyªn tắc c¬ bản trong cấy ghÐp m« hiện đại mμ ngμy nay vÉn ®−îc sử dụng hết sức rộng r·i. Harrison cã nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu về sự ph¸t triển của c¸c tế bμo thÇn kinh, về phương ph¸p sinh trưëng tế bμo độc lập, lμ ng−êi s¸ng chÕ ra nh÷ng dông cô quan s¸t trực tiếp sự ph¸t triển của m« thần kinh ph«i thai ếch. Sau nh÷ng thμnh c«ng trong nu«i cÊy m« thùc nghiÖm vμ nu«i cÊy c¬ quan. Tõ n¨m 1902 đến 1912, Carrel ®· b¾t ®Çu nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò cấy ghÐp cơ quan. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu của «ng lμ mét sự kết hîp rÊt chặt chẽ giữa 18
phÉu thuật vμ kü thuËt cấy ghÐp c¸c bộ phận cña cơ thể cũng như sự sinh trưởng, ph¸t triÓn của c¸c tÕ bμo vμ c¸c m«. «ng lμ ng−êi ®· ph¸t minh ra nh÷ng dông cô hÕt søc tinh vi cho phÐp kh©u nèi tËn- tËn c¸c mạch m¸u . Tr−íc đ©y, phÉu thuËt cấy ghÐp c¸c cơ quan th−êng thÊt b¹i do t×nh tr¹ng nhiÔm trïng, nghÏn, t¾c m¹ch g©y gi¶m hoÆc thiÕu m¸u nu«i d−ìng - c¬ quan ®−îc cÊy ghÐp. C¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ miÔn dÞch ghÐp cña Medawar (1944-1945) vÒ miÔn dÞch tÕ bμo cña Billingham vμ Brent (1956), vÒ globulin kh¸ng lympho cña Y.Traeger (1966), vÒ huyÕt thanh kh¸ng lympho cña T.E Starzl (1967) cã mét ý nghÜa rÊt lín trong sù ph¸t triÓn cña phÉu thuËt cÊy ghÐp m«, ghÐp t¹ng, më ra mét h−íng míi cho sù ph¸t triÓn cña phÉu thuËt ghÐp m«, t¹ng ®ång lo¹i ( ghÐp b»ng m«, t¹ng cña ng−êi kh¸c). Kü thuËt ghÐp tñy x−¬ng ®· ®−îc G.MathÐ tiÕn hμnh tõ n¨m1958. Kü thuËt ghÐp vμ thay thÕ thËn ®· ®−îc tiÕn hμnh tõ nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kØ XX. Tõ n¨m 1934, I.U. V«r«n«v ®· thö tiÕn hμnh ghÐp thËn cña tö thi cho ng−êi nh−ng kh«ng thμnh c«ng. N¨m 1956, P.Merril ®· ghÐp thμnh c«ng thËn cña hai trÎ sinh ®«i cïng trøng vμ tíi n¨m 1959, t¸c gi¶ nμy ®· ghÐp thμnh c«ng thËn cho hai trÎ sinh ®«i kh¸c trøng. Năm 1990, Joseph E. Murray ë Brigham ®· nhận ®−îc giải th−ëng Nobel nhê nh÷ng đãng gãp của «ng trong việc ghÐp thận. ¤ng ®· ghÐp thận thμnh c«ng cho một cặp sinh đ«i. ¤ng nhận thÊy: kh«ng cã mét rμo cản miễn dịch nμo x¶y ra khi tiÕn hμnh ghÐp thËn cho nh÷ng cặp sinh đ«i cïng trøng. Sau nμy, ng−êi ta míi biÕt r»ng: cã thÓ sö dông c¸c thuèc øc chÕ miÔn dÞch (immunosuppressants) ®Ó lμm giảm ảnh hưởng của rμo cản miễn dịch. NhËn xÐt nμy ®· t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn lîi cho phÉu thuËt ghÐp thËn ngμy cμng ph¸t triÓn . PhÉu thuËt ghÐp tim ®· ®−îc Christian Bernard lÇn ®Çu tiªn thùc hiÖn thμnh c«ng vμo ngμy 30-12-1967. PhÉu thuËt ghÐp gan lÇn ®Çu tiªn ®−îc Thomas Starzl tiÕn hμnh vμo n¨m 1963. PhÉu thuËt ghÐp phæi ®· ®−îc c¸c t¸c gi¶ Jean Hardy (1963), Mac Govem (1964) vμ Derom(1968) tiÕn hμnh . ë ViÖt nam c¸c nhμ ngo¹i khoa ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ghÐp t¹ng rÊt sím, vμo cuèi nh÷ng n¨m 60 vμ ®Çu 70 cña thÕ kû tr−íc, GS T«n ThÊt Tïng vμ c¸c häc trß cña «ng ®· nghiªn cøu ghÐp gan thùc nghiÖm trªn chã. C¸c trung t©m y häc lín nh− BÖnh viÖn ViÖt §øc, B¹ch Mai, BÖnh viÖn Trung −¬ng qu©n ®éi 108, BÖnh viÖn 103 ®· tiÕn hμnh ghÐp thËn thùc nghiÖm; song do hoμn c¶nh chiÕn tranh vμ nhiÒu lý do kh¸c nªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu nμy ph¶i dõng l¹i. Ph¶i ®Õn gÇn 30 n¨m sau viÖc nghiªn cøu ghÐp t¹ng ë ViÖt Nam míi l¹i tiÕp tôc, b¾t ®Çu b»ng sù ra ®êi cña ñy ban ghÐp thËn Quèc gia (2/1991) vμ ch−¬ng tr×nh ghÐp thËn Quèc gia (12/1990). Ngμy 4/6/1992 víi sù gióp ®ì cña 19
chuyªn gia n−íc ngoμi vμ sù hîp t¸c cña c¸c nhμ y häc trong c¶ n−íc, ca ghÐp thËn ®Çu tiªn ë ViÖt Nam ®· thùc hiÖn thμnh c«ng t¹i BÖnh viÖn 103, Häc viÖn Qu©n y. TÝnh ®Õn th¸ng 11/2001 c¶ n−íc ®· cã 8 trung t©m ghÐp thËn víi 140 tr−êng hîp ®−îc ghÐp. Ngay sau khi ghÐp thËn thμnh c«ng, ghÐp gan b¾t ®Çu ®−îc nghiªn cøu tõ n¨m 1996. Nhê hai ®Ò tμi nghiªn cøu cÊp nhμ n−íc vÒ ghÐp t¹ng vμ ghÐp gan do Häc viÖn Qu©n y chñ tr×. Ngμy 31/1/2002 víi sù gióp ®ì cña chuyªn gia NhËt B¶n ca ghÐp gan ®Çu tiªn ë ViÖt Nam ®· thùc hiÖn thμnh c«ng t¹i Häc viÖn Qu©n y. 10. Mét sè phÉu thuËt kh¸c. + PhÉu thuËt l¹nh ®−îc dùa trªn nguyªn lý sö dông nhiÖt ®é l¹nh ®Ó ®iÒu trÞ bÖnh. Nh÷ng tæn th−¬ng do l¹nh cãng g©y nªn ®· ®−îc ®Ò cËp tíi trong y v¨n tõ thêi cæ ®¹i. B¸c sÜ ng−êi Anh James Arnott ®· sö dông kh«ng khÝ ho¸ láng ®Ó t¹o nhiÖt ®é l¹nh lμm ph−¬ng tiÖn ch÷a bÖnh tõ n¨m 1951. Sau ®ã cã nhiÒu t¸c gi¶ ®· sö dông tuyÕt cacbonic, peroxyt nit¬ ®Ó t¹o nhiÖt ®é l¹nh lμm ph−¬ng tiÖn ch÷a trÞ mét sè bÖnh ngoμi da. Cooper vμ Lee ®· sö dông nit¬ láng ë nhiÖt ®é 190o C ®Õn 195o C ®Ó c¾t bá u tuyÕn yªn vμ mét sè lo¹i u kh¸c ë vïng nÒn sä vμo n¨m 1969. PhÉu thuËt l¹nh ®· ®−îc sö dông ®Ó ®iÒu trÞ trÜ. Tõ n¨m 1969 ®Ó ®iÒu trÞ chøng viªm x¬ teo amidan m·n tÝnh vμ mét sè bÖnh ngoμi da, c¸c tæn th−¬ng lμnh tÝnh cña cæ tö cung Tõ n¨m 1975, Kelman ®· ¸p dông phÉu thuËt l¹nh vμo ®iÒu trÞ mét sè bÖnh lý vÒ m¾t nh− bong vâng m¹c, lÊy thÓ thñy tinh vμ mæ ®iÒu trÞ bÖnh ®ôc thñy tinh thÓ tõ n¨m 1963. Trong thêi gian gÇn ®©y, phÉu thuËt l¹nh cßn ®−îc sö dông trong thùc hμnh l©m sμng ®Ó c¾t bá khèi ung th− l−ìi, u m«i, u gan, u tôy, ®Ó ¸p vμo vïng xung quanh cña khèi ung th− sau khi ®· c¾t bá nh»m lo¹i bá vμ tiªu diÖt c¸c tÕ bμo ung th− cßn sãt l¹i. + N¨m 1960, Laser ®· ph¸t minh ra lo¹i tia mang tªn ¤ng (tia Laser). Ph¸t minh nμy ®· lμm tiÒn ®Ò cho phÉu thuËt Laser ph¸t triÓn nhanh vμo nh÷ng n¨m sau ®ã. Ngμy nay, ng−êi ta ®· chÕ ®−îc nh÷ng lo¹i dao mæ Laser CO2 cho phÐp lμm ®«ng ®−îc c¸c m¹ch m¸u trªn ®−êng r¹ch nªn cã kh¶ n¨ng gi¶m ®−îc tèi ®a l−îng m¸u mÊt vμ thêi gian phÉu thuËt. Dao Laser ®−îc sö dông kh¸ réng r·i trong c¸c phÉu thuËt c¾t gan, tôy, phæi, thùc qu¶n, d¹ dμy, ruét... Ng−êi ta cßn cã thÓ sö dông xung Laser ®−a qua èng néi soi ®Ó ®iÒu trÞ c¸c biÕn chøng ch¶y m¸u do loÐt d¹ dμy- t¸ trμng vμ ®Ó ph¸ c¸c viªn sái cã kÝch th−íc d−íi 1,5 cm ë niÖu qu¶n , bμng quang... Dao mæ Laser cßn ®−îc sö dông kh¸ réng r·i trong c¸c phÉu thuËt phô khoa, phÉu thuËt thÇn kinh, c¾t bá c¸c khèi u ë da, c¾t bá c¸c ho¹i tö báng ... 20