Giáo trình sản lượng rừng phần 2

Chia sẻ: Asdfada Asfsgs | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:24

Thêm vào BST

Báo xấu

173
lượt xem 49
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đối với hàm Schumacher, tham số b đặc trưng cho độ dốc của đường sinh trưởng, do đó với mỗi đại lượng sinh trưởng, giá trị của tham số b đều giảm dần từ cấp đất xấu đến cấp đất tốt. Ngược lại ở hàm Gompertz, độ dốc của đường sinh trưởng chịu ảnh hưởng tổng hợp của tham số b và tham số c, nên tham số b biến đổi không rõ quy luật.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình sản lượng rừng phần 2

§èi víi hµm Schumacher, tham sè b ®Æc tr−ng cho ®é dèc cña ®−êng sinh tr−ëng, do ®ã víi mçi ®¹i l−îng sinh tr−ëng, gi¸ trÞ cña tham sè b ®Òu gi¶m dÇn tõ cÊp ®Êt xÊu ®Õn cÊp ®Êt tèt. Ng−îc l¹i ë hµm Gompertz, ®é dèc cña ®−êng sinh tr−ëng chÞu ¶nh h−ëng tæng hîp cña tham sè b vµ tham sè c, nªn tham sè b biÕn ®æi kh«ng râ quy luËt. So víi tham sè m vµ tham sè b, tham sè c æn ®Þnh h¬n, ®Æc biÖt ë hµm Gompertz. MÆc dï nh− trªn ®· ®Ò cËp, c¶ hµm Gompertz vµ hµm Schumacher ®Òu m« t¶ tèt quy luËt sinh tr−ëng cña c©y b×nh quan theo ®¬n vÞ cÊp ®Êt (trong ®ã møc ®é phï hîp cña hµm Gompertz cao h¬n so víi hµm Schumacher), nh−ng sö dông c¸c ph−¬ng tr×nh ®· lËp ®Ó dù ®o¸n sinh tr−ëng cho nh÷ng tuæi cao h¬n th× cã nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh, ®ã lµ: Tham sè m cña hµm Schumacher qu¸ lín so víi thùc tÕ, dÉn ®Õn c¸c ®−êng sinh tr−ëng lý thuyÕt vÉn cßn t¨ng nhanh ë nh÷ng tuæi cao (h×nh 1.8). V× thÕ, gi¸ trÞ dù ®o¸n th−êng lín h¬n gi¸ trÞ thùc tÕ (h×nh 1.9). Tham sè m cña hµm Gompertz phô thuéc rÊt nhiÒu vµo gi¸ trÞ lín nhÊt cña sè liÖu quan s¸t vµ kh«ng lín h¬n bao nhiªu so víi gi¸ trÞ nµy, tõ ®ã lµm cho ®−êng sinh tr−ëng ë ®o¹n sau gÇn nh− n»m ngang (h×nh 1.8). V× lÏ ®ã, nÕu sö dông ph−¬ng tr×nh Gompertz ®Ó dù ®o¸n sinh tr−ëng th× gi¸ trÞ dù ®o¸n th−êng nhá h¬n gi¸ trÞ thùc tÕ (h×nh 1.9). 3 H (m) D (cm) V (m ) 35 40 1.2 35 30 Hµm Schumacher 1 Hµm Schumacher Hµm Schumacher 30 25 0.8 Thùc Thùc 25 Hµm Gompertz Hµm Gompertz nghiÖm nghiÖm 20 20 0.6 Hµm Gompertz 15 15 0.4 Thùc 10 nghiÖm 10 0.2 5 5 0 0 0 A (tuæi) A (tuæi) A (tuæi) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 0 5 10 15 20 25 30 35 40 0 5 10 15 20 25 30 35 40 H×nh 1.8. Møc ®é phï hîp gi÷a ®−êng sinh tr−ëng lý thuyÕt víi ®−êng sinh tr−ëng thùc nghiÖm cña c©y b×nh qu©n l©m phÇn Sa méc cÊp ®Êt I 25
3 D (cm) V (m ) H (m) 0.45 30 25 H. Gompertz 0.4 Thùc nghiÖm H. Schumacher 25 H. Schumacher H. Schumacher 0.35 20 H. Gompertz H. Gompertz 20 0.3 Thùc nghiÖm Thùc nghiÖm 15 0.25 15 0.2 10 10 0.15 0.1 5 5 0.05 0 0 0 20 A (tuæi) 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 A (tuæi) 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 A (tuæi) 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 H×nh 1.9. Møc ®é phï hîp gi÷a ®−êng sinh tr−ëng dù ®o¸n (5 n¨m cuèi) víi ®−êng sinh tr−ëng thùc nghiÖm cña c©y b×nh qu©n l©m phÇn Sa méc cÊp ®Êt I BiÓu 1.4: Sai sè dù ®o¸n sinh tr−ëng (Δ%) theo thêi gian (n¨m) b»ng hµm Schumacher vµ hµm Gompertz Hµm Schumacher Hµm Gompertz Sè Loµi Sa méc Loµi Th«ng ®u«i Loµi Sa méc Loµi Th«ng ®u«i n¨m cÊp ®Êt I ngùa cÊp ®Êt I cÊp ®Êt I ngùa cÊp ®Êt I D H V D H V D H V D H V 1 2,41 -5,75 8,48 2,08 -9,56 2,77 -8,08 -3,36 10,67 -0,13 -0,44 -3,33 2 0,91 -5,77 8,19 5,34 -10,04 6,53 -11,47 -1,52 11,78 1,45 -2,36 1,44 3 0,49 -8,28 12,93 5,28 -12,37 2,48 -13,96 -1,79 17,84 0,01 -0,25 0,87 4 -1,80 -8,76 11,99 5,92 -13,11 1,59 -18,10 0,07 18,62 -0,35 0,81 0,11 5 -3,58 -9,63 14,47 3,96 -15,79 -4,82 -21,42 1,70 22,62 -3,14 0,40 -3,37 BiÓu trªn ®−îc trÝch tõ kÕt qu¶ nghiªn cøu dù ®o¸n sinh tr−ëng cña Lª ThÞ Hµ (2003). Cã thÓ tãm t¾t c¸c b−íc tÝnh to¸n cña t¸c gi¶ nh− sau: - Dïng hµm Schumacher vµ hµm Gompertz m« t¶ sinh tr−ëng cho tõng ®¹i l−îng D, H, V ®Õn tuæi A-5 (sè liÖu thùc nghiÖm cña c©y gi¶i tÝch cã ®Õn tuæi A). - TÝnh sai sè dù ®o¸n sinh tr−ëng cho c¸c tuæi A-4, A-3, A-2, A-1, A t−¬ng øng víi sè n¨m lµ 1, 2, 3, 4, 5 theo c«ng thøc: 26
Yt − Yl Δ% = ⋅ 100 Yt Víi Yt vµ Yl lµ gi¸ trÞ thùc tÕ vµ gi¸ trÞ lý thuyÕt cña ®¹i l−îng sinh tr−ëng. VÒ c¬ b¶n sai sè dù ®o¸n sinh tr−ëng t¨ng theo thêi gian. Cã tr−êng hîp sai sè dù ®o¸n nhá (Δ% < 5) cã thÓ chÊp nhËn ®−îc. Nh−ng còng cã tr−êng hîp sai sè dù ®o¸n t−¬ng ®èi lín (Δ% > 10) vµ cã tÝnh hÖ thèng. V× thÕ, nÕu sö dông ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng ®Ó dù ®o¸n sinh tr−ëng cho nh÷ng tuæi kh«ng cã sè liÖu thùc nghiÖm th× sai sè m¾c ph¶i th−êng lµ sai sè hÖ thèng vµ t−¬ng ®èi lín, cã thÓ tõ 10 ®Õn 20%, h¬n n÷a sai sè nµy kh«ng thÓ biÕt tr−íc ®−îc ®èi víi tõng tr−êng hîp cô thÓ. NÕu thêi gian dù ®o¸n lµ 2 n¨m, sai sè m¾c ph¶i hÇu hÕt lµ nhá h¬n 5%. Ng−îc l¹i, khi thêi gian dù ®o¸n t¨ng lªn, sai sè cã thÓ rÊt lín vµ khã cã thÓ chÊp nhËn ®−îc ®èi víi nghiªn cøu vµ kinh doanh L©m nghiÖp. Khi nghiªn cøu hai hµm sinh tr−ëng trªn cho Th«ng ba l¸, NguyÔn Ngäc Lung (1999) còng cã nhËn xÐt t−¬ng tù. Sau ®ã t¸c gi¶ dïng hµm Schumacher m« t¶ sinh tr−ëng D, H, V c©y b×nh qu©n theo ®¬n vÞ cÊp ®Êt lµm c¬ së lËp biÓu s¶n l−îng rõng Th«ng ba l¸, v× hµm sinh tr−ëng nµy xuÊt ph¸t tõ gèc täa ®é. Viªn Ngäc Hïng (1985), TrÞnh §øc Huy (1988), Vò V¨n MÔ vµ NguyÔn Thanh §¹m (1989) dïng hµm Schumacher m« t¶ sinh tr−ëng chiÒu cao lµm c¬ së lËp biÓu cÊp ®Êt cho Th«ng ba l¸, Bå ®Ò vµ Phi lao. 1.1.4.4. Ph−¬ng ph¸p lùa chän ph−¬ng tr×nh thÝch hîp m« t¶ sinh tr−ëng c©y b×nh qu©n. Khi nghiªn cøu sinh tr−ëng vµ s¶n l−îng cho mçi loµi c©y, ng−êi ta th−êng dïng c¸c hµm to¸n häc ®Ó m« t¶ sinh tr−ëng ®−êng kÝnh, chiÒu cao vµ thÓ tÝch c©y b×nh qu©n theo ®¬n vÞ cÊp ®Êt, ®«i khi cho c©y b×nh qu©n cña c¶ ®èi t−îng nghiªn cøu (chung cho c¸c cÊp ®Êt). C¸c ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng ®−îc tÝnh to¸n cô thÓ nµy sÏ lµ c¬ së ®Ó lËp biÓu cÊp ®Êt, biÓu s¶n l−îng. V× 27
thÕ, tÝnh thÝch øng cña biÓu còng nh− møc ®é ®¹i diÖn cña c¸c ®−êng sinh tr−ëng lý thuyÕt phô thuéc rÊt nhiÒu vµo møc ®é thÝch hîp cña hµm to¸n häc ®−îc sö dông. Tõ ®ã cho thÊy viÖc lùa chän hµm to¸n häc ®Ó m« t¶ sinh tr−ëng cho mçi ®¹i l−îng D, H, V cña ®èi t−îng nghiªn cøu lµ néi dung cÇn ®−îc thùc hiÖn ngay tõ b−íc néi nghiÖp khëi ®Çu. Víi mçi loµi c©y khi lùa chän hµm to¸n häc thÝch hîp ®Ó m« t¶ sinh tr−ëng cho tõng ®¹i l−îng cÇn thùc hiÖn c¸c b−íc c«ng viÖc sau: - X¸c ®Þnh ®¬n vÞ tÝnh to¸n c©y b×nh qu©n (hay cßn gäi lµ ®¬n vÞ m« t¶ sinh tr−ëng). C¸c ®¬n vÞ nµy th−êng lµ cÊp ®Êt, ®«i khi chung cho c¶ ®èi t−îng nghiªn cøu, ngoµi ra còng cã thÓ lµ l©m phÇn (khi sö dông c¸c ®−êng sinh tr−ëng cña c©y b×nh qu©n l©m phÇn ®Ó kiÓm tra møc ®é phï hîp cña c¸c ®−êng sinh tr−ëng lý thuyÕt). - X¸c ®Þnh sinh tr−ëng thùc nghiÖm b×nh qu©n cho tõng ®¹i l−îng D, H, V theo ®¬n vÞ ®· lùa chän. - Chän hµm to¸n häc (hµm sinh tr−ëng) cã triÓn väng ®Ó thö nghiÖm. HiÖn t¹i cã 2 ph−¬ng ph¸p ®−îc sö dông ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tham sè cña ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng, ®ã lµ: + ChuyÓn c¸c ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng vÒ d¹ng ®−êng th¼ng mét líp, sau ®ã x¸c ®Þnh c¸c tham sè còng nh− c¸c chØ tiªu thèng kª theo ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch t−¬ng quan vµ håi quy th«ng th−êng b»ng ch−¬ng tr×nh Excel (xem môc 1.1.4.1). + X¸c ®Þnh c¸c tham sè vµ c¸c chØ tiªu thèng kª cña ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng trùc tiÕp tõ d¹ng hµm mò (ph−¬ng tr×nh chÝnh t¾c) b»ng ch−¬ng tr×nh SPSS 10.0. Víi mçi ch−¬ng tr×nh tÝnh to¸n, cÇn cã ph−¬ng ph¸p vµ chØ tiªu thèng kª phï hîp ®Ó lùa chän ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng ®¸p øng ®−îc c¸c yªu cÇu ®Æt ra tõ c¸c ph−¬ng tr×nh thö nghiÖm. 28
Theo ph−¬ng ph¸p thø nhÊt, khi biÕn ®æi c¸c ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng vÒ d¹ng ®−êng th¼ng Y* = A* + B*X, th× gi÷a c¸c ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng kh¸c nhau, biÕn sè Y* vµ X kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. Ch¼ng h¹n, víi hµm Schumacher, Y* = Ln(Y) vµ X = 1/Ac; cßn víi hµm Gompertz Y* = Ln(Ln(m/Y)), X = A (xem môc 1.1.4.1). Bëi lÏ ®ã, c¸c chØ tiªu thèng kª tÝnh to¸n cho ph−¬ng tr×nh ®−êng th¼ng 1 líp, nh− hÖ sè t−¬ng quan, ph−¬ng sai håi quy, sai sè t−¬ng ®èi l¹i kh«ng ®ång nhÊt ®Ó so s¸nh gi÷a ph−¬ng tr×nh nµy víi ph−¬ng tr×nh kh¸c. Ngoµi ra, còng cÇn l−u ý thªm r»ng, víi hµm Gompertz, khi chuyÓn vÒ d¹ng ®−êng th¼ng Y* = Ln(Ln(m/Y), tõ gi¸ trÞ nµo ®ã cña Y trë ®i, Y* th−êng mang dÊu ©m, dÉn ®Õn⎯Y* cã thÓ xÊp xØ b»ng ^ ^ S kh«ng. Trong tr−êng hîp nµy, sai sè t−¬ng ®èi sÏ rÊt lín ( S % = ); thËm ⋅ 100 Y* ^ chÝ cã tr−êng hîp⎯Y* mang dÊu ©m, dÊn ®Õn S % còng mang dÊu ©m. Tõ nh÷ng lý do võa tr×nh bµy ë trªn, khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p thø nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tham sè cña hµm sinh tr−ëng, kh«ng nªn dùa vµo hÖ sè t−¬ng quan, ph−¬ng sai håi quy còng nh− sai sè t−¬ng ®èi ®Ó lùa chän ph−¬ng tr×nh ^ ^ thÝch hîp (th«ng th−êng chän ph−¬ng tr×nh nµo cã R lín nhÊt, S 2 vµ S % nhá nhÊt). Trong tr−êng hîp nµy c¸ch tèt nhÊt lµ, víi mçi ph−¬ng tr×nh lùa chän gi¸ trÞ thÝch hîp cho mçi tham sè cÇn −íc l−îng. Ch¼ng h¹n, víi hµm Gompertz, tham sè cÇn th¨m dß gi¸ trÞ lµ m, víi hµm Schumacher lµ tham sè c. Gi¸ trÞ thÝch hîp cña tham sè cÇn −íc l−îng lµ gi¸ trÞ t−¬ng øng víi hÖ sè t−¬ng quan lín nhÊt. Víi mçi ph−¬ng tr×nh cô thÓ, hÖ sè t−¬ng quan vµ ph−¬ng sai håi quy cã mèi liªn hÖ to¸n häc; hÖ sè t−¬ng quan cµng cao, ph−¬ng sai håi quy còng nh− sai sè t−¬ng ®èi cµng nhá. V× thÕ, víi mçi ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng, chØ cÇn dùa vµo gi¸ trÞ cña hÖ sè t−¬ng quan lµ cã thÓ lùa chän ®−îc gi¸ trÞ thÝch hîp cña tham sè cÇn −íc l−îng. Sau khi −íc l−îng ®−îc gi¸ trÞ thÝch hîp cho tõng tham sè, tiÕn hµnh tÝnh to¸n sai sè Δ% cho mçi ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng: 29
n ∑ Δi% Δ% = i=1 (1.13) n (Yt i − Yl i ) ⋅ 100 Δi% = Víi: Yl i Trong ®ã: n lµ sè cÆp gi¸ trÞ Y/A thùc nghiÖm. Yti lµ gi¸ trÞ thùc nghiÖm cña ®¹i l−îng sinh tr−ëng t¹i tuæi i. Yli lµ gi¸ trÞ lý thuyÕt cña ®¹i l−îng sinh tr−ëng t¹i tuæi i. Sau ®ã so s¸nh gi¸ trÞ cña sai sè b×nh qu©n⎯Δ% gi÷a c¸c ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng víi nhau. Ph−¬ng tr×nh nµo cã ⎯Δ% nhá h¬n th× ph−¬ng tr×nh ®ã thÝch hîp h¬n. Cø lµm nh− vËy cho tõng ®¹i l−îng sinh tr−ëng víi tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ cÇn m« t¶ sinh tr−ëng (tÊt c¶ c¸c cÊp ®Êt, c¸c l©m phÇn cÇn kiÓm tra...). Sau ®ã lùa chän ph−¬ng tr×nh thÝch hîp nhÊt ®Ó m« t¶ quy luËt sinh tr−ëng cho tõng ®¹i l−îng. Khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p thø 2 ®Ó x¸c ®Þnh c¸c tham sè cña ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng, th× biÕn Y vµ X ë c¸c ph−¬ng tr×nh lµ ®ång nhÊt víi nhau (vÝ dô ë c¸c ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng kh¸c nhau, Y ®Òu lµ ®−êng kÝnh, hoÆc chiÒu cao hay thÓ tÝch, cßn X lµ tuæi). Trong tr−êng hîp nµy chØ cÇn dùa vµo hÖ sè x¸c ®Þnh R2 ®Ó lùa chän ph−¬ng tr×nh thÝch hîp. Ph−¬ng tr×nh nµo cã hÖ sè x¸c ®Þnh R2 cµng lín th× ph−¬ng sai cña ®−êng håi quy cµng nhá. 1.1.5. Quy luËt biÕn ®æi theo tuæi cña mét sè lo¹i t¨ng tr−ëng. 1.1.5.1. Quy luËt biÕn ®æi theo tuæi cña ZY vµ ΔY. Víi tõng ®¹i l−îng sinh tr−ëng, cã thÓ chia qu¸ tr×nh biÕn ®æi theo tuæi cña ZY vµ ΔY thµnh 3 giai ®o¹n: Giai ®o¹n 1: C¶ ZY vµ ΔY ®Òu t¨ng theo tuæi vµ ®Õn thêi ®iÓm nµo ®ã ZY ®¹t cùc ®¹i. Giai ®o¹n nµy ZY lu«n lín h¬n ΔY (h×nh 1.10) 30
Giai ®o¹n 2: Sau khi ZY ®¹t cùc ®¹i th× gi¶m theo tuæi nh−ng vÉn lín h¬n ΔY, cßn ΔY tiÕp tôc t¨ng, sau ®ã ®¹t cùc ®¹i. Thêi ®iÓm nµy ZY = ΔY vµ ®−îc gäi lµ tuæi thµnh thôc sè l−îng. Giai ®o¹n 3: Sau khi ΔY ®¹t cùc ®¹i, c¶ ZY vµ ΔY ®Òu gi¶m theo tuæi vµ ΔY > ZY. 3 (m ) 0.04 ZV 0.035 0.03 0.025 ΔV 0.02 0.015 0.01 0.005 0 A (tuæi) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 H×nh 1.10. Quy luËt biÕn ®æi theo tuæi cña ZV, ΔV c©y b×nh qu©n l©m phÇn Sa méc cÊp ®Êt I Thêi ®iÓm ZY vµ ΔY ®¹t tèi ®a phô thuéc vµo: Loµi c©y: Víi nh÷ng loµi sinh tr−ëng nhanh, ZY vµ ΔY sím ®¹t gi¸ trÞ tèi ®a, cßn ®èi víi nh÷ng loµi sinh tr−ëng chËm th× ng−îc l¹i. §iÒu kiÖn lËp ®Þa: Cïng loµi c©y, nÕu sinh tr−ëng trªn ®iÒu kiÖn lËp ®Þa tèt hoÆc cÊp ®Êt tèt, th× ZY vµ ΔY cña tõng ®¹i l−îng (D, H, V) sím ®¹t gi¸ trÞ cùc ®¹i so víi cÊp ®Êt hoÆc ®iÒu kiÖn lËp ®Þa xÊu (biÓu 1.5 vµ h×nh 1.11). 31
§¹i l−îng sinh tr−ëng: Cïng loµi c©y, sinh tr−ëng trªn cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa hoÆc cïng cÊp ®Êt, th× ZY vµ ΔY cña ®−êng kÝnh vµ chiÒu cao ®¹t cùc ®¹i sím h¬n nhiÒu so víi thÓ tÝch (biÓu 1.5 vµ h×nh 1.11). §èi víi ®−êng kÝnh, thêi ®iÓm ZD vµ ΔD ®¹t cùc ®¹i sím hay muén cßn tuú thuéc vµo mËt ®é. Theo quy luËt chung mËt ®é lín, ZD ®¹t cùc ®¹i muén vµ sau ZH vµ ng−îc l¹i, ZD ®¹t cùc ®¹i sím vµ tr−íc ZH. BiÓu 1.5. Tuæi vµ gi¸ trÞ cùc ®¹i cña t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hµng n¨m (ZYmax) vµ t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung (ΔYmax) c©y b×nh qu©n cña c¸c l©m phÇn Sa méc (x¸c ®Þnh tõ c¸c ph−¬ng tr×nh sinh tr−ëng) CÊp ®Êt §¹i l−îng ChØ tiªu I II III IV ZD (cm) 1,53 1,35 1,11 0,79 A1 9 10 11 12 D ΔD (cm) 1,36 1,17 0,92 0,68 13 14 16 18 A2 ZH (m) 1,37 1,13 0,86 0,71 A1 11 11 13 13 H ΔH (m) 1,15 0,93 0,72 0,58 16 17 18 19 A2 ZV (m3) 0,0372 0,0234 0,0161 0,0094 A1 20 22 23 26 V ΔV (m3) 0,0258 0,0163 0,0105 0,0059 31 34 36 40 A2 KÕt qu¶ cho ë biÓu 1.5 thÓ hiÖn quy luËt chung nhÊt ®èi víi c¸c loµi c©y trång lµ: 32
- ë mçi cÊp ®Êt, thêi ®iÓm ®¹t cùc ®¹i cña ZD ®Õn sím nhÊt, sau ®ã lµ ZH vµ muén nhÊt lµ ZV. - Thêi ®iÓm ®¹t cùc ®¹i cña ΔD, ΔH vµ ΔV ë mçi cÊp ®Êt ®Òu ®Õn muén h¬n so víi ZD, ZH vµ ZV. - CÊp ®Êt cµng xÊu, thêi ®iÓm ®¹t cùc ®¹i cña t¨ng tr−ëng th−êng xuyªn hµng n¨m vµ t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung vÒ ®−êng kÝnh, chiÒu cao vµ thÓ tÝch ®Õn cµng muén. a) ChiÒu cao: b) §−êng kÝnh: c) ThÓ tÝch: 3 (m ) 0.018 (cm) 1.2 (m) 0.016 ZV 1 ZD 0.014 ZH 1 0.9 ΔD 0.8 0.012 ΔH ΔV 0.8 0.7 0.01 0.6 0.6 0.008 0.5 0.006 0.4 0.4 0.3 0.004 0.2 0.2 0.002 0.1 0 0 0 40 A (tuæi) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 A (tuæi) 0 5 10 15 20 25 30 35 40 A (tuæi) 0 5 10 15 20 25 30 35 H×nh 1.11. §−êng cong t¨ng tr−ëng c©y b×nh qu©n l©m phÇn Sa méc cÊp ®Êt III 1.1.5.2. Quy luËt biÕn ®æi theo tuæi cña suÊt t¨ng tr−ëng. SuÊt t¨ng tr−ëng cña mçi ®¹i l−îng sinh tr−ëng lµ chØ tiªu t−¬ng ®èi vµ ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc chung: F ' (t ) Y' ZY PY = ⋅ 100 = ⋅ 100 = ⋅ 100 (1.14) F (t ) Y Y Theo quy luËt chung, PY gi¶m theo tuæi (h×nh 1.12). Trong ®ã, ®−êng cong PV lu«n lu«n n»m trªn ®−êng cong PD vµ PH. ë h×nh 1.16, PD, PH vµ PV ®−îc x¸c ®Þnh tõ ®−êng sinh tr−ëng m« t¶ b»ng hµm Gompertz (víi D: m=31,28; b=3,2327; c=0,1335; víi H: m = 30; b=3.5975;c=0.1246;víiV:m=1.1516;b=5.5684;c=0.0879) 33
PD = 100 ∗ 3.2327 ∗ 0.1335 ∗ e − 0.1335 ∗ A PH = 100 ∗ 3.5975 ∗ 0.1246 ∗ e − 0.1246 ∗ A PV = 100 ∗ 5.5684 ∗ 0.0879 ∗ e − 0.0879 ∗ A % 40 PV 35 30 PH PD 25 20 15 10 5 0 25 A (tuæi) 0 5 10 15 20 H×nh 1.12. BiÕn ®æi theo tuæi cña PD, PH vµ PV c©y b×nh qu©n l©m phÇn Sa méc cÊp ®Êt I 1.1.6. C¸c nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng vµ h×nh th¸i cña c©y. Nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn sinh tr−ëng vµ h×nh th¸i cña c©y thÓ hiÖn râ nhÊt lµ diÖn tÝch dinh d−ìng. Theo ®Þnh nghÜa, diÖn tÝch dinh d−ìng cña c©y lµ diÖn tÝch h×nh ®a gi¸c mµ mçi c¹nh ®−îc t¹o bëi mét c©y sèng bªn c¹nh. Th«ng th−êng, víi mét c©y ë t©m, cã 6 c©y sèng xung quanh vµ cã ¶nh h−ëng râ ®Õn c©y ë t©m, tõ ®ã, ®a gi¸c dinh d−ìng th−êng cã 6 c¹nh (c¸ch x¸c ®Þnh diÖn tÝch dinh d−ìng ®−îc tr×nh bµy chi tiÕt ë môc 3.3.4.2). DiÖn tÝch dinh d−ìng ¶nh h−ëng râ ®Õn t¨ng tr−ëng ®−êng kÝnh, tõ ®ã ¶nh h−ëng ®Õn t¨ng tr−ëng thÓ tÝch. Quan hÖ gi÷a t¨ng tr−ëng thÓ tÝch ZV c©y c¸ thÓ víi diÖn tÝch d−ìng (a) ®−îc Thomasius (1978) m« t¶ b»ng ph−¬ng 34
tr×nh (3.17). Tõ quan hÖ ZV/a c©y c¸ thÓ, suy ra ph−¬ng tr×nh mËt ®é tèi −u øng víi t¨ng tr−ëng tèi ®a cña tr÷ l−îng l©m phÇn. NguyÔn Ngäc Lung (1999) ®· nghiªn cøu c¸c chØ sè hiÖu suÊt sö dông kh«ng gian dinh d−ìng cña c©y rõng lµm c¬ së ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p l©m sinh ®èi víi tØa th−a nu«i d−ìng rõng trång. C¸c hÖ sè ®−îc thö nghiÖm lµ: KD = Dt/D1,3 (1.15) KS = St/g1,3 (1.16) HÕ sè KD vµ KS sÏ gi¶m dÇn theo tuæi c©y. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ, tuæi cµng t¨ng (D1,3 cµng lín) hiÖu suÊt sö dông kh«ng gian dinh d−ìng cña c©y cµng cao. ë c¸c c«ng thøc trªn, Dt lµ ®−êng kÝnh t¸n c©y, St lµ diÖn tÝch h×nh chiÕu t¸n, D1,3 vµ g1,3 lµ ®−êng kÝnh vµ tiÕt diÖn ë ®é cao 1,3 m. Phan Minh S¸ng (2000), qua nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña diÖn tÝch dinh d−ìng ®Õn h×nh th¸i cña c©y ë c¸c l©m phÇn Keo tai t−îng ®· rót ra kÕt luËn: DiÖn tÝch dinh d−ìng ¶nh h−ëng râ ®Õn h×nh th¸i cña c©y nh−: Tû lÖ: H/D, Dt/D1,3, Hdc/H, Lt/H ®Õn Dc, αc. Trong ®ã: H vµ Hdc: ChiÒu cao vót ngän vµ chiÒu cao d−íi cµnh. Lt: ChiÒu dµi t¸n. Dc: §−êng kÝnh cµnh. αc: Gãc ph©n cµnh. C¸c tû sè: Dt/D1.3, St/g1.3, Hdc/H ®Òu gi¶m dÇn khi a t¨ng vµ ®−îc biÓu thÞ thÝch hîp b»ng ph−¬ng tr×nh: ⎛ ⎞ b + b a⎟ ⎜ ⎜ ⎟ Y=e ⎝ ⎠ 0 1 (1.17) Khi diÖn tÝch dinh d−ìng t¨ng, ®−êng kÝnh cµnh, gãc ph©n cµnh cµng lín vµ sè cµnh trªn ®¬n vÞ chiÒu dµi gi¶m. Trong ®ã, ®−êng kÝnh cµnh vµ gãc 35
ph©n cµnh cã quan hÖ ®−êng th¼ng víi a, cßn sè cµnh trªn ®¬n vÞ chiÒu dµi cã quan hÖ víi a theo d¹ng: Nc = b0 + b1lna (1.18) H×nh suÊt lµ chØ tiªu ®¬n gi¶n nhÊt biÓu thÞ h×nh d¹ng th©n c©y còng thùc sù cã quan hÖ víi diÖn tÝch dinh d−ìng vµ ®−îc m« t¶ b»ng ph−¬ng tr×nh: ⎛ ⎞ b + b a⎟ ⎜ ⎜ 1⎟ q =e o ⎝ ⎠ (1.19) 2 Sè mò (b0 + b1a) lu«n ©m, nªn q2 tû lÖ nghÞch víi diÖn tÝch dinh d−ìng. Tõ c¸c quan hÖ trªn cho thÊy, diÖn tÝch dinh d−ìng ¶nh h−ëng râ nÐt ®Õn hiÖu sè sö dông kh«ng gian dinh d−ìng KD vµ KS. DiÖn tÝch dinh d−ìng cµng t¨ng th× hiÖu suÊt sö dông kh«ng gian dinh d−ìng cµng thÊp. DiÖn tÝch dinh d−ìng cµng lín, hiÖu suÊt sö dông gç th©n c©y cµng gi¶m, v× chiÒu cao d−íi cµnh thÊp, ®−êng kÝnh cµnh lín ¶nh h−ëng ®Õn tû lÖ d¨m c«ng nghÖ. V× thÕ, cÇn ®iÒu tiÕt diÖn tÝch dinh d−ìng sao cho phï hîp víi giai ®o¹n sinh tr−ëng cña c©y ®Ó l©m phÇn võa cho n¨ng suÊt cao võa cho hiÖu suÊt sö dông gç lín. 1.2. Sinh tr−ëng l©m phÇn. 1.2.1. §Æc ®iÓm sinh tr−ëng l©m phÇn. Cïng víi tuæi t¨ng lªn, c¸c ®¹i l−îng nh− ®−êng kÝnh, chiÒu cao, tæng tiÕt diÖn ngang, tr÷ l−îng, sè c©y kh«ng ngõng biÕn ®æi. V× vËy, sinh tr−ëng l©m phÇn ®−îc coi lµ sù biÕn ®æi theo thêi gian cña c¸c ®¹i l−îng mµ ta cÇn quan t©m, cßn l−îng biÕn ®æi ®−îc cña mçi ®¹i l−îng trong mét ®¬n vÞ thêi gian ®−îc gäi lµ t¨ng tr−ëng. L©m phÇn lµ tæng thÓ c©y rõng, trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn lu«n lu«n x¶y ra hai qu¸ tr×nh ng−îc chiÒu nhau. §ã lµ kÝch th−íc cña tõng c©y t¨ng lªn, ®ång thêi cïng víi thêi gian, mét bé phËn c©y mÊt ®i do ®µo th¶i 36
tù nhiªn hay th«ng qua biÖn ph¸p t¸c ®éng cña con ng−êi. Tõ ®ã, khi nghiªn cøu t¨ng tr−ëng vµ s¶n l−îng l©m phÇn cÇn chó ý nh÷ng ®Æc ®iÓm sau: C¸c chØ tiªu b×nh qu©n nh−: D, H, V lu«n t¨ng theo tuæi. Sù t¨ng lªn cña c¸c chØ tiªu nµy lµ kÕt qu¶ tæng hîp cña 2 nguyªn nh©n: KÝch th−íc tõng c©y c¸ thÓ lu«n t¨ng, lµm t¨ng gi¸ trÞ b×nh qu©n, ®ång thêi nh÷ng c©y cã kÝch th−íc nhá th−êng bÞ mÊt ®i qua mçi lÇn tØa th−a còng lµm cho c¸c gi¸ trÞ b×nh qu©n t¨ng lªn (h×nh 1.13). Do kÝch th−íc cña mçi c©y t¨ng lªn, lµm cho tæng tiÕt diÖn ngang vµ tr÷ l−îng t¨ng theo, nh−ng do mét bé phËn c©y mÊt ®i qua mçi lÇn tØa th−a lµm cho G vµ M gi¶m (h×nh 1.13) vµ (1.14). Dg (cm) 30 2 G (m /ha) 40 25 35 30 20 25 15 20 15 10 10 5 5 0 0 A (tuæi) A (tuæi) 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 H×nh 1.13: Sinh tr−ëng tæng tiÕt diÖn ngang vµ ®−êng kÝnh b×nh qu©n l©m phÇn Sa méc cÊp ®Êt I (m3 /ha) 500 M0 450 M2 400 350 300 250 200 150 100 Mc 50 0 A (tuæi) 5 7 9 11 13 15 17 19 21 H×nh 1.14. BiÕn ®æi theo tuæi cña tr÷ l−îng l©m phÇn Sa méc cÊp ®Êt I 37
Mc: Tr÷ l−îng tØa th−a M2: Tr÷ l−îng nu«i d−ìng M0: Tr÷ l−îng hiÖn t¹i vµ tr÷ l−îng ®· tØa th−a. Tõ ®Æc ®iÓm nªu trªn, khi x©y dùng m« h×nh l©m phÇn, cÇn chó ý ®Õn bé phËn tØa th−a vµ t¨ng tr−ëng cña bé phËn nu«i d−ìng, ®ång thêi khi x¸c ®Þnh t¨ng tr−ëng l©m phÇn, cÇn quan t©m ®Õn l−îng lÊy ®i do tØa th−a mçi lÇn. Tû lÖ gi÷a l−îng sinh ra vµ l−îng tØa th−a tuú thuéc vµo giai ®o¹n ph¸t triÓn cña l©m phÇn vµ biÖn ph¸p t¸c ®éng. V× thÕ, trong kinh doanh rõng, cÇn cã biÖn ph¸p t¸c ®éng hîp lý ®iÒu tiÕt hai qu¸ tr×nh nµy, ®Ó l©m phÇn ®¹t n¨ng suÊt cao nhÊt. 1.2.2. C«ng thøc x¸c ®Þnh t¨ng tr−ëng tr÷ l−îng l©m phÇn. Mét sè ký hiÖu sö dông trong c«ng thøc tÝnh to¸n t¨ng tr−ëng l©m phÇn: M1Ai: Tr÷ l−îng l©m phÇn tr−íc tØa th−a t¹i tuæi Ai. McAi: Tr÷ l−îng tØa th−a t¹i tuæi Ai. M2Ai: Tr÷ l−îng cña bé phËn nu«i d−ìng (bé phËn c©y sèng) t¹i tuæi Ai M0Ai: Tr÷ l−îng chung cña l©m phÇn t¹i tuæi Ai (Tæng tr÷ l−îng hiÖn t¹i vµ tr÷ l−îng ®· tØa th−a). A −1 Ai i M0 = M + ∑ M c = M 2 Ai + ∑ M c (1.20) Ai 1Ai i =1 i =1 T¨ng tr−ëng hµng n¨m: ZM = M1A2 - M2A1 Víi A2 - A1 = 1 n¨m (1.21) T¨ng tr−ëng ®Þnh kú: ZnM = M1A2 - M2A1 Víi A2 - A1 = 2,3,5,…10 n¨m (1.22) Sè n¨m cña ®Þnh kú (n) th−êng b»ng kú gi·n c¸ch gi÷a 2 lÇn tØa th−a. T¨ng tr−ëng b×nh qu©n ®Þnh kú: 38
ZM n Δ M= (1.23) n n T¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung: M0 ΔM = A (1.24) A SuÊt t¨ng tr−ëng tr÷ l−îng: ZM PM = ⋅ 100 (A2 - A1 = 1) (1.25) M 1A 2 ZM n ⋅ 100 PM = (A2 - A1 = n) (1.26) M 1A 2 Antanaitis vµ Zadeikis ®· ph©n lo¹i t¨ng tr−ëng tr÷ l−îng l©m phÇn theo s¬ ®å h×nh 1.15. T¨ng tr−ëng M BiÕn ®æi cña bé phËn c©y sèng T¨ng tr−ëng T¨ng tr−ëng 7 11 th−êng xuyªn th−êng xuyªn Bé phËn cßn l¹i C¶ l©m phÇn cuèi ®Þnh k× n n¨m 1 2 3 4 5 6 8 9 10 H×nh 1.15. S¬ ®å ph©n lo¹i t¨ng tr−ëng l©m phÇn theo Antanaitis vµ Zadeikis 39
C¸c ký hiÖu dïng trong s¬ ®å: 1- T¨ng tr−ëng hµng n¨m nh÷ng c©y cã mÆt cuèi ®Þnh kú i: ZMSi 2- T¨ng tr−ëng ®Þnh kú nh÷ng c©y cã mÆt cuèi ®Þnh kú i: ZnMSi 3- T¨ng tr−ëng b×nh qu©n ®Þnh kú nh÷ng c©y cã mÆt cuèi ®Þnh kú i: ΔnMSi 4- T¨ng tr−ëng hµng n¨m cña c¶ l©m phÇn ë ®Þnh kú i: ZMi 5- T¨ng tr−ëng cña c¶ l©m phÇn ë ®Þnh kú i: ZnMi 6- T¨ng tr−ëng b×nh qu©n cña c¶ l©m phÇn ë ®Þnh kú i: ΔnMi. 7- T¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung: ΔM 8- T¨ng tr−ëng hµng n¨m cña bé phËn c©y sèng: ZMS 9- T¨ng tr−ëng ®Þnh kú cña bé phËn c©y sèng: ZnMS 10- T¨ng tr−ëng b×nh qu©n ®Þnh kú cña bé phËn c©y sèng: ΔnMS 11- T¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung cña bé phËn c©y sèng: ΔMs C¸c lo¹i t¨ng tr−ëng trªn ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc d−íi ®©y: ZMSi = MSA2 - MSA1 Víi A2 - A1 = 1 (1.27) ZnMSi = MSA2 - MSA1 Víi A2 - A1 = n (1.28) ΔnMSi = ZnMSi / n (1.29) ZMi = MA2 - MSA1 (1.30) = MSA2 - MSA1 + MC Víi A2 - A1 = 1 ZnMi nh− (1.28) víi A2 - A1 = n (1.31) ΔnMi = ZnMi / n (1.32) ⎛ ⎞ A ⎜M +∑M ⎟ ⎜ SA Ci ⎟ i =1 ΔM = ⎝ ⎠ (1.33) A ZMS = MSA2 - MA1 Víi A2 - A1 = 1 (1.34) ZnMS nh− (1.28) Víi A2 - A1 = n (1.35) 40
ΔnMS = ZnMS / n (1.36) ΔMS = MSA / A (1.37) Trong ®ã: n lµ sè n¨m mét ®Þnh kú. MSA1 lµ tr÷ l−îng c©y sèng t¹i tuæi A1 MA1 lµ tr÷ l−îng t¹i tuæi A1 cña bé phËn c©y sèng ë tuæi A2 (Do tõ A1 ®Õn A2 sÏ cã bé phËn c©y mÊt ®i, nªn MSA1 > MA1) MSA2 lµ tr÷ l−îng c©y sèng ë tuæi A2 MA2 lµ tr÷ l−îng t¹i tuæi A2 cña bé phËn c©y sèng ë tuæi A1. MC lµ tr÷ l−îng t¹i tuæi A1 cña bé phËn c©y mÊt ®i tõ A1 ®Õn A2. MSA lµ tr÷ l−îng bé phËn c©y sèng t¹i tuæi A. Trong c¸c lo¹i t¨ng tr−ëng tr×nh bµy ë trªn, t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung vÒ tr÷ l−îng ΔM lµ chØ tiªu tæng hîp, ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt cña l©m phÇn. V× thÕ, nã lµ chØ tiªu ®óng ®¾n nhÊt x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ cña hÖ thèng biÖn ph¸p kinh doanh. NÕu biÖn ph¸p tØa th−a ®−îc tiÕn hµnh ngay t¹i thêi ®iÓm b¾t ®Çu cña ®Þnh kú, th× t¨ng tr−ëng l©m phÇn ë mçi ®Þnh kú ®−îc tÝnh tõ sau thêi ®iÓm tØa th−a ë tuæi A1 ®Õn thêi ®iÓm tr−íc tØa th−a ë tuæi A2: ZM = M1A2 - M2A1 Víi A2 - A1 = 1 (1.38) ZnM = M1A2 - M2A1 Víi A2 - A1 = n (1.39) ΔnM = ZnM / n (1.40) Sè c©y vµ tr÷ l−îng tØa th−a ë ®Þnh kú A1 ®Õn A2 sÏ lµ: NC = N1A1 - N2A1 (1.41) MC = M1A1 - M2A1 (1.42) 41
Trong ®ã: M1A1, M1A2 lµ M tr−íc tØa th−a ë tuæi A1 vµ A2. M2A1 lµ M sau tØa th−a ë tuæi A1 N1A1, N2A1 lµ N tr−íc vµ sau tØa th−a t¹i A1 Tõ A1 ®Õn A2 mËt ®é ®−îc coi lµ kh«ng ®æi, nªn N2A1 = N1A2 Mét sè ®iÓm cÇn chó ý: Víi nh÷ng loµi c©y sinh tr−ëng nhanh (nh− phÇn lín c¸c loµi c©y trång ë n−íc ta hiÖn nay), th−êng x¸c ®Þnh t¨ng tr−ëng hµng n¨m vÒ tr÷ l−îng. Tuy vËy, kh«ng ph¶i n¨m nµo còng tØa th−a, mµ cø c¸ch 2,3,...5 n¨m míi tØa th−a mét lÇn (tuú theo loµi c©y, ®iÒu kiÖn lËp ®Þa, giai ®o¹n sinh tr−ëng). V× thÕ, tr−íc lÇn tØa th−a thø nhÊt, hoÆc nh÷ng n¨m kh«ng tØa th−a, M2Ai còng chÝnh lµ M1Ai Víi nh÷ng loµi c©y cã tèc ®é sinh tr−ëng trung b×nh vµ chËm, th−êng x¸c ®Þnh t¨ng tr−ëng ®Þnh kú vµ b×nh qu©n ®Þnh kú. Trong tr−êng hîp nµy, t¨ng tr−ëng hµng n¨m vÒ tr÷ l−îng trong mçi ®Þnh kú æn ®Þnh h¬n nhiÒu so víi suÊt t¨ng tr−ëng. Do ®ã, nªn sö dông suÊt t¨ng tr−ëng ®Þnh kú (c«ng thøc 1.26) ®Ó tÝnh t¨ng tr−ëng ®Þnh kú, tõ t¨ng tr−ëng ®Þnh kú suy ra t¨ng tr−ëng b×nh qu©n ®Þnh kú, mµ kh«ng sö dông suÊt t¨ng tr−ëng b×nh qu©n ®Þnh kú. §Æc ®iÓm cña c¸c lo¹i t¨ng tr−ëng. Trong c¸c lo¹i t¨ng tr−ëng tr÷ l−îng l©m phÇn, t¨ng tr−ëng hµng n¨m th−êng kh«ng æn ®Þnh, chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp cña biÖn ph¸p tØa th−a. N¨m diÔn ra tØa th−a, tr÷ l−îng l©m phÇn gi¶m ®ét ngét, lµm cho ZM cña n¨m sau liÒn kÒ th−êng nhá h¬n so víi n¨m tr−íc tØa th−a. T¨ng tr−ëng hµng n¨m vÒ tr÷ l−îng chÞu ¶nh h−ëng trùc tiÕp vµ râ nÐt cña ®iÒu kiÖn khÝ hËu, nh− l−îng m−a, møc ®é kh« h¹n; t×nh h×nh s©u bÖnh h¹i vµ löa rõng. ChÝnh v× thÕ, chØ tiªu nµy ®−îc sö dông ®Ó ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña khÝ hËu hµng n¨m, s©u bÖnh h¹i vµ löa rõng ®Õn t¨ng tr−ëng cña l©m phÇn. Møc ®é æn ®Þnh t¨ng dÇn tõ t¨ng tr−ëng b×nh qu©n ®Þnh kú ®Õn t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung. 42
Do ΔM ®−îc x¸c ®Þnh tõ tr÷ l−îng chung cña l©m phÇn (tæng tr÷ l−îng hiÖn t¹i vµ tr÷ l−îng tØa th−a), nªn nã ®−îc coi lµ chØ tiªu tæng hîp nhÊt ®¸nh gi¸ n¨ng suÊt l©m phÇn. T¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung vÒ tr÷ l−îng cña n¨m cuèi chu kú kinh doanh ®−îc sö dông ®Ó so s¸nh hiÖu qu¶ cña biÖn ph¸p t¸c ®éng (cïng loµi c©y vµ cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa) hoÆc chän loµi c©y trång (cïng ®iÒu kiÖn lËp ®Þa vµ cïng chi phÝ ®Çu t−). Còng nh− c©y c¸ thÓ, biÕn ®æi theo tuæi cña t¨ng tr−ëng hµng n¨m vµ t¨ng tr−ëng b×nh qu©n chung vÒ tr÷ l−îng thÓ hiÖn râ 3 giai ®o¹n (h×nh 1.16). Giai ®o¹n I: C¶ ZM vµ ΔM ®Òu t¨ng, nh−ng ZM t¨ng nhanh h¬n vµ ®¹t cùc ®¹i sím h¬n. Giai ®o¹n 2: ZM gi¶m theo tuæi, ΔM tiÕp tôc t¨ng vµ ®¹t cùc ®¹i. Giai ®o¹n 3: C¶ ZM vµ ΔM ®Òu gi¶m, nh−ng ZM gi¶m nhanh h¬n. 3 m /ha 45 40 35 30 ΔM 25 20 ZM 15 10 5 0 A(tuæi) 4 10 16 22 28 34 40 46 52 58 H×nh 1.16: BiÕn ®æi theo tuæi cña ZM vµ ΔM l©m phÇn Th«ng ba l¸ cÊp ®Êt I (NguyÔn Ngäc Lung, 1999) Nh− ®· ®Ò cËp ë trªn, t¹i thêi ®iÓm ΔM ®¹t cùc ®¹i, l©m phÇn ®Õn tuæi thµnh thôc sè l−îng. NÕu môc ®Ých kinh doanh lµ lÊy gç nãi chung, l©m phÇn nªn ®−îc khai th¸c chÝnh vµo tuæi nµy. MÆc dï vËy, nh−ng do ®iÒu kiÖn nµy, 43
®iÒu kiÖn kh¸c, mµ phÇn lín c¸c l©m phÇn thuéc c¸c loµi c©y kh¸c nhau ®−îc khai th¸c tr−íc tuæi thµnh thôc sè l−îng. 1.2.3. Qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ lîi dông. Sinh tr−ëng l©m phÇn lu«n bÞ gi¸n ®o¹n bëi biÖn ph¸p tØa th−a lîi dông. V× thÕ, thay b»ng kh¸i niÖm sinh tr−ëng, ng−êi ta dïng kh¸i niÖm ph¸t triÓn. Nh− vËy, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn l©m phÇn bao gåm qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ qu¸ tr×nh lîi dông (h×nh 1.13, h×nh 1.14). 1.2.3.1. Qu¸ tr×nh sinh tr−ëng. Sù ph¸t triÓn cña l©m phÇn b¾t ®Çu tõ khi trång, gieo h¹t hay t¸i sinh tù nhiªn. Tõ thêi ®iÓm nµy ®Õn thêi ®iÓm tr−íc khi l©m phÇn ®−îc tØa th−a lÇn thø nhÊt, sù gi¶m ®i cña sè c©y lµ rÊt nhá, chñ yÕu do chÕt tù nhiªn vµ cã thÓ bá qua. Do vËy, giai ®o¹n nµy, qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña l©m phÇn chÝnh lµ qu¸ tr×nh sinh tr−ëng, mµ ®Æc tr−ng lµ sinh tr−ëng c©y b×nh qu©n vÒ thÓ tÝch. V× lÏ ®ã, t¨ng tr−ëng tr÷ l−îng l©m phÇn th−êng ®−îc tÝnh b»ng hiÖu sè thÓ tÝch c©y b×nh qu©n ë cuèi vµ ®Çu ®Þnh kú (A2 vµ A1) nh©n víi sè c©y: = N⎛ V A − V A ⎞ ZM = M −M ⎜ ⎟ (1.43) ⎝ 1⎠ A A 2 2 1 Gi÷a hai lÇn tØa th−a liªn tiÕp,mËt ®é l©m phÇn coi nh− kh«ng ®æi,do ®ã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña l©m phÇn chÝnh lµ qu¸ tr×nh sinh tr−ëng,gièng nh− tr−íc lÇn tØa th−a thø nhÊt 1.2.3.2. Qu¸ tr×nh lîi dông. Trong n¨m diÔn ra tØa th−a lÇn ®Çu (còng nh− c¸c lÇn tiÕp theo) l©m phÇn xuÊt hiÖn hai tr¹ng th¸i: Tr¹ng th¸i tr−íc tØa th−a. Tr¹ng th¸i sau tØa th−a. Tr¹ng th¸i tr−íc tØa th−a thuéc bé phËn tæng hîp, tr¹ng th¸i sau tØa th−a chÝnh lµ bé phËn nu«i d−ìng hay bé phËn c©y sèng. Bé phËn lÊy ®i ®−îc gäi lµ 44