Giáo trình -Sản xuất hạt giống và công nghệ hạt giống - chương 9

Chia sẻ: Song Song Cuoc | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:44

Thêm vào BST

Báo xấu

168
lượt xem 41
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

CHương 9: Kỹ thuật sản xuất hạt giống cây giao phấn Những cây giao phấn rất đa dạng về cấu trúc hoa, phương thức sinh sản và giao phấn. Những c6ay giáo phấn điển hình ở họ hòa thảo như ngô (Zea Mays L), cây họ bầu bí; dưa hấu

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Giáo trình -Sản xuất hạt giống và công nghệ hạt giống - chương 9

CHƯƠNG 9 K THU T S N XU T H T GI NG CÂY GIAO PH N Nh ng cây giao ph n r t ña d ng v c u trúc hoa, phương th c sinh s n và giao ph n.Nh ng cây giao ph n ñi n hình h hòa th o như ngô ( Zea Mays L.), cây h b u bí: dưa h u(Citrullus lanatus),dưa chu t (Cucumis satavus), bí ñ (Cucurbita moschata), bí xanh (Cucurbita pepo), b u (Lagenaria siceraria Mol.), mư p (Luffa aegyptiaca Mill.). Cây h th p t như b p c i (Brassica oleracea var. capitata),su hào(Brassica canlorapa Pasq ho c Brassica oleracea var. caulorapa), su lơ (Brassica oleracea var. botrytis), c i ( Brassica sp. L.). Nh ng cây rau thu c h hành t i: hành tây ( Allium cepa L.), t i (Allium sativum L.). Cây rau thu c h hoa tán như carrot (Daucus carota L.). Cây rau g n ( Amaranthus) thu c h rau g n ( Amaranthaceae) Các lo i h t gi ng nhóm cây giao ph n Hình 9.1: Các lo i và c p h t gi ng cây giao ph n 9.1 S n xu t gi ng th ph n t do cây giao ph n (OP) Nh ng k thu t cơ b n s n xu t h t gi ng th ph n t do cây giao ph n cũng như cây t th ph n, ngư i s n xu t h t gi ng ph i có nh ng k n th c cơ b n v sinh s n, di truy n qu n th và nh ng ñ c ñi m ñ c thù c a m i loài cây tr ng, ngay c ñ c ñi m c a t ng gi ng ñ áp d ng k thu t phù h p. Cây giao ph n ñ duy trì ki u gen xác th c c n có k thu t ch n l c, tái t h p ñ t o l p lô h t gi ng SNC, NC và xác nh n khoa h c. K thu t chung c a s n xu t h t gi ng th ph n t do cây giao ph n qua ba v như sau: V 1: Gieo tr ng vư n v t li u và ch n dòng Gieo tr ng trong khu cách ly, cách ly v kh ng gian và th i gian theo yêu c u và tiêu chu n h t gi ng c a m i loài cây tr ng. Gieo tr ng trong ñi u ki n t i ưu c a loài, qu n lý d ch h i t t, ñ ng ñ u v môi trư ng. Ch gieo tr ng m t h t, 01 cây/khóm. S lư ng cá th gieo tr ng ph i l n ñ m b o gi nguyên ña d ng di truy n ki u gen c a gi ng ñó, s lư ng cá th khác nhau g a các loài cây tr ng nhưng t i thi u qu n th >1000 cá th . ðánh giá ñ ch n cá th t t nh t, ñúng gi ng, thu riêng chia s h t làm 2 ph n, m t ph n ñưa ñi so sánh dòng v 2, m t ph n c t tr . Ch n các cá th ñ ng ñ u trên ru ng ch n gi ng ñ tránh hi n tư ng c n ph i 157 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
d n ñ n suy thoái qu n th sau. Phương pháp ch n l c v này có th áp d ng khác nhau tùy thu c loài cây tr ng. V 2: So sánh dòng ñ xác ñ nh dòng t t. M i cá th thu ñư c v 1 gieo thành 01 dòng c nh nhau. ðánh giá trên t t c các tính tr ng xác ñ nh ñ ñúng gi ng V 3 : Tái h p dòng t o l p lô h t siêu nguyên ch ng. Nh ng dòng ñư c xác ñ nh là t t so sánh dòng v 2, l y s h t c a dòng ñó ñang d tr trong kho, tr n s h t ngang b ng nhau gieo tr ng trong khu cách ly ñ chúng th ph n t do. Kh b cây khác d ng, cây x u , cây b b nh trư c khi tung ph n. H t thu ñư c vư n này là lô h t siêu nguyên ch ng. Hình 9.2: Sơ ñ s n xu t h t gi ng th ph n t do cây giao ph n 9.1.1 Ch n ñ t và khu v c s n xu t: Theo David L. Beck ch n ñ t và th i v cho s n xu t h t gi ng c n ph i ñ t t t phù h p v i loài cây tr ng sinh trư ng phát tri n t t nh t v i c gi ng th ph n t do, gi ng t ng h p và gi ng ưu th lai. Như th có th nh n ñư c năng su t h t gi ng cao nh t và tránh cho gi ng thay ñ i di truy n. H u h t cây giao ph n ng n ngày là cây tr ng c n do v y c n ch n khu v c ñ t t t, thoát nư c, ch ñ ng tư i tiêu, ñ t tơi x p giàu mùn. Cây tr ng trư c không cùng h cùng loài tránh l n cơ gi i và truy n b nh sang gi ng s n xu t. Ch n ñ t d a trên yêu c u ngo i c nh c a m i loài cây tr ng như b p c i thích h p v i lo i ñ t n ng, giùa mùn và ñ pH t 6 - 6,5 là t i ưu cho sinh trư ng phát tri n c a b p c i s n xu t h t. Su hào thích h p lo i ñ t trung bình ñ n n ng, dưa h u yêu c u ñ t thành ph n cơ gi i nh , ngô ch n ñ t thành ph n cơ gi i nh , thoát nư c t t… 9.1.2 Cách ly: S n xu t h t gi ng cây giao ph n yêu c u cách ly nghiêm ngh t, phương pháp cách ly áp d ng như các cây tr ng khác nhưng kho ng cách cách ly không gian yêu c u khác nhau v i m i loài cây tr ng. Ví d kho ng cách cách ly trong s n xu t h t nguyên ch ng và h t xác nh n c a m t s cây tr ng như sau: 158 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
B ng 9.1 Kho ng cách cách ly t i thi u v i m t s cây giao ph n Cây tr ng TT Kho ng cách t i thi u (m) S n xu t h t nguyên ch ng S n xu t h t xác nh n 1 Cây ngô 400 200 2 B pc i 1600 1000 3 Su lơ 1600 1000 4 Cây h b u bí 800 400 5 Hành 1000 400 9.1.3 ð l n qu n th : S n xu t gi ng cây giao ph n qu n th không ñư c quá nh d n ñ n c n ph i và suy thoái gi ng, v i các loài cây tr ng khác nhau yêu c u ñ l n qu n th khác nhau. Nguyên t c ñ l n qu n th ph i ñ m b o m c ñ ña d ng di truy n c a m t gi ng cao nh t như ngô c qu n th t 8000 – 12000 cá th , nhưng các cây h b u bí có th nh hơn kho ng 3000 – 5000 cá th 9.1.4 Ch n l c: Trong s n xu t h t gi ng th ph n t do ch n l c là m t k thu t quan tr ng, c n áp d ng nh ng k thu t ch n l c ñ duy trì qu n th như ch n l c h n h p, ch n l c h n h p t i ti n, ch n l c b p trên hàng ho c b p trên hàng c i ti n. Ch n l c c n ti n hành trư c khi th ph n hi u qu ch n l c cao hơn. Ví d ch n l c lo i b cây b nh, cây khác d ng ra kh i qu n th gi ng ngô c n ch n l c lo i b trư c khi tung ph n b i vì ch n l c mu n khi nh ng cây này ñã cho ph n cá th khác trong qu n th hi u qu ch n l c th p. 9.2 S n xu t h t gi ng ưu th lai cây giao ph n Cũng như cây t th ph n s n xu t h t gi ng ñư c th c hi n giai ño n nhân và duy trì dòng b m và s n xu t h t lai F1 + Giai ño n 1: Nhân dòng b m + Giai ño n 2: S n xu t h t lai F1 9.2.1 Nguyên lý nhân và duy trì dòng b m cây giao ph n Dòng b m cây giao ph n có ñ c ñi m khác v i cây t th ph n là các dòng t ph i thu n ñ ng h p. Do h qu t ph i các dòng b m t ph i suy gi m v s c s ng, kh năng ch ng ch u cho nên quá trình duy trì và nhân dòng r t khó khăn. Nh ng nguyên t c chung khi nhân dòng b m : + Khi nhân dòng ph i n m ñư c ñ y ñ ñ c ñi m c a dòng b m như th i gian sinh trư ng, kh năng ch ng ch u... + Áp d ng các phương pháp ch n l c khi nhân dòng ñ không làm thay ñ i di truy n c a dòng t ph i b m + Th c hi n nhân và duy trì dòng trong ñi u ki n t i ưu ñ có năng su t nhân dòng cao nh t và không làm thay ñ i di truy n. + Gi m b t s l n nhân dòng b m b ng cách nhân dòng m t l n cung c p h t b m cho s n xu t h t lai m t s v + Nhân gi ng b m c n cách ly tuy t ñ i v i t t c các lo i dòng b m và theo yêu c u cách ly v i m i loài cây tr ng, t i thi u kho ng cách cách ly là 1500 m ho c s n xu t nhân dòng trong nhà lư i 159 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Nhân dòng b m cây giao ph n r t khác nhau m t s h như h hòa th o (ngô) dòng b m là dòng t ph i thu n (ký hi u I ho c S), cây h th p t dòng b m có th là các dòng t b t h p (SI), cây h b u bí dòng b m có th là nh ng dòng ưu th cái (PF) a) Nguyên lý dòng b m t ph i M c tiêu duy trì dòng t ph i là duy trì kh năng, ñ c ñi m và tính xác th c di truy n c a dòng g c, h n ch chi phí kh l n, c n th c hi n m c cao nh t c a cách ly ñ ng ru ng, lo i b tri t ñ cây khác d ng. Phương pháp th ph n phù h p và ghi chép và ñeo th cho th h và dòng xác th c nh t (Vasal and Gonzalez, 1999b). M c dù có nh ng bi n pháp ngăn ng a v n có s thay ñ i x y ra do phân ly c a di tích d h p còn t n t i trong dòng thu n, ñ t bi n, l n cơ gi i, thay ñ i môi trư ng và l n sinh h c. H n ch nhân dòng b ng b o qu n l nh s gi m b t r i ro l n t p và trôi d t di truy n (genetic drift). Duy trì các dòng t ph i liên quan ñ n t th ph n, th ph n sib chi em ho c c hai. T th ñ duy trì ñ ng h p còn sib ñ tránh suy gi m s c s ng c a dòng t ph i. Th ph n sib có th làm b ng tay ho c b ng tr ng trong khu cách ly, t t c cây khác d ng ñ u ñư c kh b trư c tr c . Duy trì dòng t ph i theo hai phương pháp ch y u + T ph i ti p t c: Tr ng b m và ti p t c t ph i, phương pháp này ngày nay ít áp d ng vì làm thay ñ i di truy n c a dòng b m theo su hư ng ti p t c suy gi m. Tuy nhiên v n áp d ng trong m t ñ n hai v ñ u tiên c a quá trình nhân và duy trì dòng t ph i. + Th ph n ch em (sib): Là phương pháp ch n nh ng cá th ñi n hình lai t ng c p ho c h n h p ph n c a các cá th ch n th cho t ng cây ch n. Phương pháp này ñư c áp d ng ph bi n vì ch ng ñư c suy thoái và tăng s h t nhân dòng c a m i v . Lai t ng c p áp d ng nh ng th h nhân ñ u ngay sau v t ph i và th ph n h n h p áp d ng nh ng v ti p sau t v 4 tr ñi b) Nguyên lý nhân dòng b m t b t h p Khi s d ng t b t h p trong s n xu t h t lai cây h th p t quá trình nhân và duy trì dòng b m b ng t ph i, nhưng ñ t ph i ph i phá v ñư c t b t h p. Có hai phương pháp th c hi n t th ph n là: Phương pháp 1: Th ph n s m 3 ngày trư c khi n hoa vì ph n ng t b t h p ch x y ra 2 ngày trư c khi n hoa. Như v y th ph n trư c 3 ngày có th th ph n th tinh bình thư ngñ i v i các dòng t b t h p. Xác ñ nh các n ñúng th i ñi m có th th ph n t ph i liên t c 8 gi trong ngày. Tuy nhiên th ph n n g p khó khăn do hoa c a h th p t nh và r t m m khi thao tác kh ñ c, thu ph n d gây t n thương hoa Phương pháp 2: Phá v t b t h p ñ t ph i b ng dung d ch mu i ăn loãng (NaCL 8%) x lý trên b m t ñ u vòi nh y r i lau khô sau ñó th ph n b ng bao ph n chín c a cùng cây ho c cây khác trong dòng là th ph n ch em + Tìm n g n n hoa trên cành hoa (n già nh t) + Dùng panh c t các gai và c n th n m n hoa cho ñ u nh y hoàn toàn l ra + Nh nhàng g p b các bao ph n chưa chín ra kh i hoa 160 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
+ Nh dung d ch mu i lên ñ u nh y, s d ng m t que g nh làm ñ u dung d ch trên ñ u nh y, ch 15 phút cho dung d ch mu i phá v tính t b t h p, sau ñó làm khô ñ u nh y b ng gi y m m ho c gi y th m không ñ sót và ph i ñ m b o hoàn toàn không còn dung d ch mu i trên ñ u nh y + S d ng panh g p ao ph n chín trong hoa ho c hoa li n ñó bóp bao ph n v và chà lên ñ u nh y và ph i ñ m b o cho ph n bám ch t trên m t ñ u nh y. Th ph n như trên thu ñư c s lư ng h t b m r t nh , ñ tăng s lư ng h t b m thư ng th c hi n lai ñơn cung c p h t cho lai kép t o h t lai thương m i c) Nguyên lý nhân dòng b m ưu th cái Nhân dòng b m ưu th cái trong s n xu t h t lai ñư c s d ng trong h b u bí như dưa chu t. Dòng ưu th cái có t l hoa cái g p 13 l n hoa ñ c ñã gi m công kh ñ c trong s n xu t h t lai. Nhưng trong giai ño n nhân dòng c n tăng t l hoa ñ c và có th th c hi n b ng k thu t gieo tr ng và x lý hóa ch t. Tr ng nhân dòng m (PF) v i m t ñ dày hơn, tăng lư ng bón phân kali và khi phân hóa hoa phun hóa ch t kích thích hình thành hoa ñ c. Các hóa ch t ñư c khuy n cáo s d ng là Gibbrellin,AgNo3, Thiosulfate b c [Ag(S2O3], Aminoethoxyvilylglyvine (AVG). 9.2.2 Nguyên lý s n xu t h t lai F1 cây giao ph n a) H t gi n g b m H t gi ng b m ñưa vào s n xu t h t lai ph i ñ m b o gi a nguyên ñư c ki u gen trong quá trình nhân dòng và ñ t c p nguyên ch ng. Nhân dòng b m cây giao ph n là m t k thu t vô cùng ph c t p và r t d thay ñ i ki u gen so v i dòng b m g c do giao ph n. b) Ch n ñ t và khu s n xu t Nguyên lý ch n ñ t và khu v c s n xu t như ñ i v i s n xu t h t gi ng th ph n t do và theo yêu c u c a m i loài cây tr ng. Yêu c u chung là ñ t t t, thoát nư c thu n l i tư i tiêu c) Cách ly Các ly s n xu t h t lai cây giao ph n ô cùng quan tr ng, tuùy thu c vào tác nhân giao ph n nh gió hay côn trùng và loài cây tr ng yêu c u cách ly khác nhau. Nh ng cây hai năm như c i b p, su lơ v th nh t sinh trư ng sinh dư ng không c n cách ly nhưng v 2 s n xu t h t yêu c u cách ly nghiêm ng t. Theo tiêu chu n Vi t Nam cách ly trong s n xu t h t dưa h u lai là 1000 m, ngô là 300m d) Xác ñ nh th i v gieo tr ng ñ b m n hoa trùng nhau K thu t xác ñ nh th i v gieo tr ng b m n hoa trùng nhau tương t s n xu t h t lúa lai, tuy nhiên ñ i v i ña s cây giao ph n không th t kh t khe như lúa. e) Vư n ươm Nh ng cây tr ng yêu c u giai ño n vư n ươm như các cây h th p t , b u bí khi làm vư n ươm c n ch n nơi ñ t cao, thoát nư c và có mái che tránh mưa. M t ñ gieo cây con thưa hơn s n xu t cho cây con kh e tr ng ra ru ng s n xu t h t F1. Nhuưng cây tr ng yêu c u di n tích vư n ươn không l n có th gieo trong nhà kính, nhà lư i ñ thu n l i chăm sóc cây con. K thu t chăm sóc vư n ươm như bón phân, tư i nư c, phòng tr sâu b nh m c thâm canh cao và t i ưu v i loài cây tr ng. 161 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
f) K thu t tr ng Làm ñ t lên lu ng Làm ñ t ñư c th c hi n s m trư c khi gieo tr ng ñ di t c d i, m m b nh. Lên lu ng theo k thu t c th c a m i loài. ð i v i s n xu t h t gi ng ch lên lu ng tr ng hàng ñơn ho c lu ng ñôi thu n ti n cho vi c th ph n, kh ñ c. Ví d cây ngô khi s n xu t h t lai lu ng ñơn tr ng 1 hàng ñ thu n ti n cho b trí s hàng b và s hàng m , nhưng b p c i có th tr ng hai hàng trên lu ng.. Bón phân Bón phân trong s n xu t h t gi ng ưu th lai tương t như ñ i v i s n xu t h t gi ng th ph n t do ñó là bón cân ñ i các lo i phân ña lư ng N, P và K, Ngoài ra m t s loài yêu c u phân trung lư ng và vi lư ng nâng cao ch t lư ng, s c s ng h t gi ng như b p c i, c i c , dưa chu t. Căn c vào yêu c u c a cây và dinh dư ng ñ t ñ bón b sung vi lư ng. Phòng tr sâu b nh c d i Áp d ng như s n xu t h t gi ng cây tr ng khác, s d ng k thu t IPM ñ nâng cao hi u qu s n xu t h t gi ng Kh ñ c, th ph n t o h t lai M t s cây tr ng yêu c u kh ñ c khi s n xu t h t lai như ngô, dưa chu t, dưa h u, bí.. Nguyên t c kh ñ c trư c khi hoa tung ph n, kh ñ c tri t ñ , ti n hành thư ng xuyên trong su t th i kỳ ra hoa. Th ph n b sung b ng tay ñ tăng năng su t h t lai, nh ng loài cây giao ph n nh côn trùng, khu s n xu t c n ñ t thêm các t ong s lư ng khuy n cáo là 2 t ong cho 01 ha s n xu t h t lai Thu ho ch, ch bi n và b o qu n h t gi ng Thu ho ch khi h t chín sinh lý, ñ m b o ch t lư ng h t và tránh hao h t h t gi ng, tuy nhiên các loài cây tr ng khác nhau phương pháp thu ho ch, ch bi n và b o qu n h t gi ng c n có nh ng k thu t riêng. Nh ng nguyên t c cơ b n như sau: + Thu ho ch vào ngày n ng ráo, không có mưa + Căn c vào màu s c v qu , h t, râu lá bi ñ thu ñúng th i ñi m, nh ng loài cây tr ng căn c vào v qu khó nh n bi t như dưa h u thì ngoài căn c màu s c v qu c n ki m tra h t chín + Nh ng loài cây tr ng qu chín không ñ ng ñ u sau thu ho ch c n b o qu n ñ t t c các qu h t chín m i tách h t. Ví d c i b p sau thu 10 – 14 ngày m i ñ p tách h t. + Tách h t b ng tay ho c máy, n u b ng máy c n ñi u ch nh t c ñ ñ không gây t n thương h t gi ng + Sau khi tách h t ti n hành làm khô, làm s ch, phân lo i , x lý b nh ngay và b o qu n h t gi ng 9.3 K thu t s n xu t h t gi ng nguyên ch ng m t s cây giao ph n 9.3.1 S n su t h t gi ng ngô th ph n t do nguyên ch ng a) Nh ng ưu ñi m và khái ni m gi ng ngô th ph n t do 162 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Gi ng ngô th ph n t do là k t qu c a chi n lư c và phương th c t o gi ng ngô thương m i cho vùng ñ t r ng l n c a th gi i th 3. Các gi ng ngô th ph n t do có nhi u ưu ñi m : + Năng su t cao + Thích ng r ng + B o t n, nhân , thay th và cung c p h t gi ng ñơn gi n + Giá h t gi ng r và s d ng ñư c nhi u th h . Vi t Nam ñã t o ra ñư c nhi u gi ng ngô th ph n t do ph bi n r ng rãi trong s n xu t như VM-1, TSB1, TSB2 , MSB49, Q2 và Q63... S n xu t gi ng ngô th ph n t do bao g m gi ng ñ a phương, gi ng nh p n i , gi ng t ng h p b) ð c ñi m và ngu n g c cây ngô M t s b ng ch ng ch ra r ng ngô ñư c thu n hóa t loài c mexican hoang d i teosinte (Zea mays ssp. Parviglumis ho c ssp mexicana). Nh ng b ng ch ng kh o c h c ch ng minh r ng th i gian thu n hóa ngô vào kho ng 5000 ñ n 10.000 năm trư c ñây, m c dù ngu n g c g n ñây c a ngô t teosinte, nh ng cây này khác bi t sâu s c v hình thái. M t ñi m khác bi t ch y u là teosinte ñi n hình có nhánh c dài trên ñ nh bông c trong khi ngô có nhánh ñ nh c ng n b ng b p. Phân tích di truy n nh n th y r ng teosinte branched 1(tb1) như là m t gen tương h p r ng ñi u khi n s khác bi t này. Ngô Maize (Zea mays L.) là m t thành viên c a h hòa th o Poaceae (Gramineae) và là cây giao ph n nh gió có hoa ñơn tính cùng g c (monoecious) hoa ñ c là bông c hoa cái là b p. C ngô d ng bông chùm g m nhi u hoa ñ c t o thành gié hoa, các gié hoa ñính trên tr c bông c , m i hoa có 3 nh mang bao ph n, vì v y m t bông c có th t o ra lư ng ph n r t l n kho ng 2 ñ n 25 tri u h t ph n trong th i gian 5 – 12 ngày (Hall et al., 1982; Poehlman, 1979), như v y có 500 h t ph n cm2/ngày. Râu ngô trên b p là vòi nh y hoa cái, có th vươn dài kh i lá bi nh n ph n và có s c s ng r t t t , nó có th nh n ph n r t s m và cũng có th s ng và nh n ph n sau phun râu 1 tu n. c) Yêu c u ngo i c nh Ngô là cây có kh năng thích nghi r ng v i ñi u ki n môi trư ng và ñư c tr ng nhi u ñi u ki n sinh thái. Nhìn chung ngô phù h p v i nhi t ñ trung bình 68 ñ n 72o F ( 20 – 27oC). ð t t t và thoát nư c , lư ng mưa t 500 ñ n 1100mm trong giai ño n sinh trư ng phát tri n c a ngô. Ngô có nhu c u nư c và ñ m m c cao hơn so v i các cây l y h t khác, nó m n c m v i môi trư ng giai ño n tr c tung ph n và phun râu. M c dù có m t s gi ng ch u h n nhưng h u h t các gi ng b h n th i kỳ tr c phun râu s gi m năng su t d) Lô h t gi ng g c Lô h t gi ng ñưa vào s n xu t h t nguyên ch ng là lô h t siêu ch ng ho c lô h t tác gi có ch ng ch h t gi ng e) Ch n ñ t và khu v c s n xu t 163 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Ch n ñ t t t thoát nư c, thu n l i và ch ñ ng tư i tiêu. Cây ngô thích h p ñ t có thành ph n cơ gi i nh , pH trung tính và ñ t có t ng canh tác dày. Ru ng s n xu t h t gi ng ph i ñ ng ñ u và có di n tích t i thi u tr ng 8000 – 12000 cây. f) Cách ly S n xu t h t gi ng ngô th ph n t do yêu c u cách ly v i các cây tr ng cùng loài ít nh t là 400 m v i s n xu t h t nguyên ch ng. Cũng có th áp d ng cách ly th i gian ru ng s n xu t gi ng ph i tr c và phun râu trư c khu v c s n xu t xung quanh 20 ngày. Theo CIMMYT kho ng cách cách ly như b ng 9.2 g) Chu n b ñ t gieo tr ng Làm ñ t k , b ng ph ng và s ch c d i sau ñó lên lu ng tr ng ñ ch ñ ng tư i và tiêu nư c v i ru ng s n xu t gi ng. Lên lu ng tr ng hàng ñơn ñ i v i s n xu t ngô ñ thu n l i cho chăm sóc và kh l n. B ng 9.2: Kho ng cách cách ly trong s n xu t h t gi ng ngô H t gi ng H t gi ng lai OPV H t tác gi Tuy t ñ i 300 m Nguyên ch ng 400m 300m Xác nh n 200m 200m h) Qu n lý ru ng s n xu t Gieo h t: H t siêu nguyên ch ng ho c h t tác gi ñưa vào s n xu t nguyên ch ng c n phơi l i trong n ng nh trư c khi gieo. M t ñ kho ng các gieo tr ng tùy theo gi ng v i nh ng gi ng có chi u cao trung bình kho ng cách hàng 70 cm cây x cách cây 25-30 cm. Bón phân: Phân bón cho s n xu t gi ng tùy thu c vào gi ng và ñ t tr ng m c bón cho s n xu t h t gi ng có th áp d ng phân chu ng 10 -15 t n + 90 – 120 kg N+ 70 ñ n 90 P2O5 + 70 ñ n 90 K2O. Th i kỳ bón áp d ng như ñ i v i s n xu t nhưng chú ý bón phân kali vào th i kỳ 7 ñ n 9 lá ñ nâng cao ch t lư ng h t gi ng. S n xu t gi ng c n bón thêm phân vi lư ng như magnesium, boron , zinc và molybdenum. Tư i nư c: Nư c r t quan trong v i ngô c n tư i ñ nư c theo yêu c u c a cây ngô trong su t th i gian sinh trươnngr ñ m ñ t thích h p m c 70 – 80%, ñ c bi t sau khi gieo và th i kỳ tr c , phun râu. Qu n lý d ch h i: Ngô có m t s sâu b nh h i như sâu xám th i kỳ cây con, sâu ăn lá sâu ñ c thân ñ c b p, r p, b nh ñ m lá, khô v n… phòng tr k p th i không ñ n m b nh gây h i trên h t gi ng i) Kh l n Kh l n ñư c ti n hành trư c khi tr c lo i b toàn b cây khác d ng, sâu b nh kh i qu n th gi ng j) Th ph n S n xu t h t gi ng th ph n t do cho nên qu n th hoàn toàn t do th ph n là y u t quan tr ng ñ m b o qu n th n ñ nh di truy n, ñúng gi ng. Có th th ph n b sung b ng thu ph n c a nhi u cây các ñi m khác nhau trên ru ng gi ng ñ th ph n b sung cho các cá th ch n. k) Thu ho ch ch bi n h t gi ng 164 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Thu ho ch khi h t chín sinh lý nh n bi t qua ñ khô c a lá bi và râu khô chuy n màu ñen hoàn toàn, khi h t chín sinh lý thư ng ñ m h t còn khá cao 30 – 38%,. Sau khi thu ñ b p cho h t ti p t c chín khi h t gi m ñ n m ñ n 25% ti n hành tách h t, làm s ch sơ b và làm khô ñ n ñ m 11 - 12%, làm s ch, phân lo i và ñóng bao. Làm khô: Làm khô b ng s y ho c phơi ñ m b o ñ m gi m ñ n 11 - 12%, th i gian s y ph thu c máy và ñ m h t nhưng không nên quá ch m h t d b m c. ð c bi t khi s n xu t di n tích l n, s d ng h th ng thi t b , máy móc tách h t, làm s ch, s y khô ñ h giá thành h t gi ng. H th ng s y thư ng d trên nguyên lý s y b ng hơi nóng t ngu n năng lư ng than ho c ñi n như mô t hình 9.3. Hình 9.3: Sơ ñ s y h t gi ng ngô S y theo hai giai ño n + S y b p: Tuỳ theo ñ m b p khi thu ho ch ñ áp d ng quy trình s y phù h p. Khi ñ m h t 16% - 18% t h t b ng máy chuyên d ng. + S y h t: H t s y nhi t ñ không quá 440C cho t i khi ñ t ñ m
b) Yêu c u môi trư ng Dưa chu t sinh trư ng t i ưu nhi t ñ 18-24oC, sinh trư ng gi m khi nhi t ñ dư i 16oC và trên 30oC. ð c bi t dưa chu t trong giai ño n cây con r t m n c m v i nhi t ñ không khí th p và sương mu i. Dưa chu t là cây ưa ánh sáng ngày ng n th i gian chi u sáng 10 – 12 gi /ngày. ð t tr ng dưa chu t có th ñ t cát, ñ t phù sa ñ t sét nhưng ñ t t t giàu mùn, thoát nư c, thoáng khí và ñ pH thích h p t 5,8 ñ n 6,8. c) Các gi ng dưa chu t: Các gi ng dưa chu t tr ng ph bi n nư c ta là gi ng ñ a phương. Các gi ng này ñư c phân thành 2 nhóm theo kích thư c qu : + Nhóm qu ng n: Chi u dài qu kho ng 10cm, ñư ng kính 2,5-3 cm. Nhóm này có th i gian sinh trư ng ng n (65-80 ngày tùy th i v tr ng). + Nhúm qu trung bình: qu có kích thư c kho ng 15-20 x 4,5cm. Th i gian sinh trư ng t 75-85 ngày. + Nhóm qu dài d) Sinh trư ng và bi u hi n gi i tính Dưa chu t là cây hàng năm có tua leo và lá có lông, sinh trư ng h u h n ho c vô h n ho c không leo giàn. Nh ng gi ng không leo giàn thư ng có lóng ng n hơn lo i sinh trư ng vô h n. Dưa chu t có m t s hình th c bi u hi n gi i tính, h u h t là hoa ñơn tính cùng g c. M t s gi ng ch t o ra hoa cái là nh ng dòng ñơn tính hay thu n cái. S hoa cái nhi u hơn 13 l n s hoa cái trên các gi ng hoa ñơn tính cùng g c. Các dòng này ñư c g i là “PF” (Predominantly female) hoa cái trên các dòng chi m ưu th nhưng cũng có m t s ít hoa ñ c. Thông thư ng s th ph n c a các dòng PF ph thu c vào cung c p phân bón. Hi n nay có r t nhi u gi ng tr ng trông nhà lư i không có th ph n v n hình thành qu và t o ra qu không h t. Bi u hi n gi i tính dưa chu t ph thu c vào m t s y u t như m t ñ tr ng, áp l c cây, cư ng ñ ánh sáng. Gi m t l hoa cái trong các gi ng có th x y ra khi b áp l c m t ñ dày, t n công c a côn trùng, gây h i c a gió và ph i h p c a cư ng ñ ánh ánh y u nhi t ñ môi trư ng cao. Ch t ethephon n ng ñ 125 – 250ppm có tác d ng tăng s hoa cái các dòng thu n cái. e) K thu t gieo tr ng và chăm sóc: Th i v tr ng s n xu t h t gi ng: v xuân gieo h t t tháng 1 ñ n tháng 2 và v ñông gieo h t t tháng 9 ñ n tháng 10 Ch n ñ t tr ng s n xu t h t gi ng: ð t th t nh , ñ t cát pha thoát nư c t t và gi ñư c m; pH t i ưu c a dưa chu t 5,8 -6,8 nhìn chung pH dư i 5,8 c n bón vôi trư c khi tr ng dưa chu t 8 – 12 tu n, khi pH trên 6,5 có th làm gi m m t s nguyên t vi lư ng. ð t chưa tr ng các cây thu c h b u bí ñ tránh lây nhi m sâu b nh. f) Cách ly: Khu s n xu t có th s d ng cách ly th i gian ho c không gian. Cách ly không gian v i các khu s n xu t khác v i h t gi ng nguyên ch ng là 800m và h t gi ng xác nh n là 400m không có s n xu t dưa chu t và các cây h b u bí. Cách ly th i gian khó khăn hơn ñ i v i dưa chu t vì n hoa r i rác và kéo dài. 166 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
g) Lên lu ng và gieo h t: Sau khi làm ñ t b ng cày b a k ti n hành lên lu ng n u tr ng hàng ñôi chi u r ng m t lu ng 80cm – 100cm tùy gi ng, cao 25 – 30cm. B h c hàng cách hàng 60 cm, cây cách cây 40cm, theo Wayne L. Schrader ð i h c California cây các cây 21 – 31 cm, hang cách hang 91 – 183 cm tùy theo gi ng. Sau ñó gieo h t, m i h c ch gieo m t h t ñ m b o ch n l c kh l n sau này. Trư c khi gieo c n x lý b ng h t n t nanh m i gieo ñ m b o m c ñ u và t l cây s ng cao. N u k thu t gieo theo hàng khi r ch hàng cách hàng 60 – 70 cm sau ñó bón phân lót ph ñ t b t trư c khi gieo h t. Làm tunnel ph lu ng sau khi tr ng tránh nhi t ñ th p, sương mu i, mưa, c d i, sâu b nh h i cây con. Hình 9.4 : Phương pháp làm vòm ni lông tránh nhi t ñ th p và sương mu i cho dưa chu t ( Ngu n Wayne L. Schrader, Jose L. Aguiar, Keith S. Mayberry, 2002) h) Phân bón cho s n xu t h t gi ng dưa chu t: Lư ng phân bón tùy thu c vào gi ng và ñ phì c a ñ t tr ng: theo các k t qu nghiên c u c a trư ng ð i h c Hawaii thì ñ s n xu t c n bón cân ñ i N-P2O5- K2O-MgO-CaO và lư ng phân hóa h c c n bón là 1600 ñ n 2200 kg N-P-K/ha v i t l 15-15-15 là phù h p. ð t tr ng ñ ng b ng sông H ng lư ng bón 10-15 t n phân chu ng hoai m c + 70kg N + 40kg P2O5 + 100 kg K2O Phương pháp bón: + Bón lót trư c khi tr ng toàn b phân chu ng + Lân +1/3 ñ m+ 1/3 kali. Bón vào h tr ng r i l p m t l p ñ t b t 3 – 5 cm trư c khi gieo h t. + Bón thúc l n 1 khi cây có 2 – 3 lá th t k t h p x i vun, làm c v i s phân 1/3 ñ m và 1/3 kali còn l i + Bón thúc 2 khi cây có tua cu n k t h p làm giàn 1/3 ñ m + 1/3 kali, bón thúc 3 khi có qu r toàn b s phân còn l i. i) Chăm sóc ru ng s n xu t gi ng + Vun x i và làm giàn: Cây cao 10 cm có 2-3 lá th t vun g c ngay ñ cây kh i ñ và không bò lan ra trên m t ñ t. Khi cây cao 20 cm b t ñ u có tua cu n thì ph i c m giàn. V t li u làm giàn có th b ng tre, l a và cây dóc, s lư ng v t li u làm giàn khá l n kho ng 40.000 cây làm giàn/ha. N u có kh năng ñ u tư làm khung kiên c như khung bê tông s lư ng cây giàn gi m ñi và hi u qu s n xu t gi ng cao hơn. Có hai ki u giàn là 167 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
giàn ch A v i nh ng nơi s n xu t không có khung kiên c và giàn ñ ng v i nh ng nơi có khung kiên c . + Tư i nư c và bón thúc: Dưa chu t c n lư ng nư c cao cho sinh trư ng sinh dư ng và sinh trư ng sinh th c, ngay c nh ng nơi có lư ng mưa l n khi g p h n năng su t dưa chu t cũng gi m ñáng k . Tư i nư c gi ñ m cho ñ t m c 60-70%, phương pháp tư i rãnh ñư c áp d ng ch y u cho s n xu t h t gi ng dưa chu t. + Phòng tr c d i và sâu b nh Phòng tr c d i ñ i v i dưâ chu t r t quan tr ng cho sinh trư ng phát tri n c a cây, h n ch sâu b nh gây h i. Phòng tr c d i có th ti n hành b ng tay k t h p v i x i vun ho c dùng thu c tr c . Dưa chu t có m t s loài sâu b nh gây h i do vây ñ i v i ru ng s n xu t h t gi ng phòng tr là r t quan tr ng , ñ c bi t là nh ng b nh n m, vi khu n và virus có th lây truy n qua h t. Sâu b nh thư ng g p dưa chu t như b chét (Diabrotica balteata), r p (Aphis gossypii), n c r ( Colletotrichum lagenarium); ñ m lá (Pseudomonas lachrymans),vi khu n héo rũ(Erwinia tracheiphila); m c sương(Pseudoperonospoa cubensis) ; b nh gh cua(Cladosporium cucumerinum). B nh sương mai, dùng booc ñô 1% hay zinep 80% pha loãng v i nư c theo n ng ñ 0,4% ñ phun phòng tr n m. Ngoài ra còn có nh ng thu c khác và nên ch n nh ng thu c sinh h c trong phòng tr b nh h i. j) Thu ho ch và tách h t + Thu ho ch ð chín c a qu nh hư ng ñ n ch t lư ng h t gi ng, ñ có ch t lư ng h t gi ng cao nh t thu ho ch khi qu chín hoàn toàn. Nh n bi t khi qu chín hoàn toàn d a vào màu s c qu , khi chuy n t màu xanh sang màu vàng, cũng có th b qu ñ ki m tra ñ chín c a h t. Sau khi thu ho ch tách h t ngay kh i th t qu b ng tay và d ng c , phơi khô và b o qu n h t. Tách h t b ng lên men t nhiên ho c x lý axit cũng ñư c s d ng khi s n xu t l n, các qu ñ t tiêu chu n thu ho ch ñư c c t thành các lát m ng và ngâm nư c ñ làm m m th t qu , lên men trong ñi u ki n bình thư ng 4 – 6 ngày. Sau lên men thêm dung d ch HCl (90ml) ho c H2SO4(30ml) vào 12 kg h n h p th t qu dưa ñã c t thành các lát m ng. Sau khi x lý axit 15 – 30 phút thêm vào nư c s ch, khu y ñ u h n h p th t qu s n i lên còn h t chín chìm dư i ñáy c a d ng c ch a. L y h t ra b ng cách g n chi t ph n n i ñ b ñi, ph n h t cho vào túi lư i ñãi s ch, r a l i b ng nư c s ch và chuy n sang giai ño n làm khô. + Phơi khô ,làm s ch và b o qu n Phơi khô ñư c th c hi n ngay sau khi tách h t, có th phơi khô trong ñi u ki n t nhiên hay máy s y, nhi t ñ giai ño n ñ u làm khô h t không ñư c vư t quá 40oC và làm khô ñ n khi ñ m h t ñ t 6% thì làm s ch và b o qu n. Làm s ch sau khi phơi có th lô h t b l n t p ch t, nh ng tàn dư c a th t qu trên v h t ph i ñư c làm s ch b ng mày qu t ho c sàng x y b ng tay, lo i b h t h ng, h t chưa chín. H t dưa chu t khi b o qu n c n có ñ m h t 6,5% ñóng gói, b o qu n trong ñi u ki n nhi t ñ và ñ m thích h p có th gi s c s ng c a h t 5 – 7 năm. 168 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
9.3.3 K thu t s n xu t h t gi ng b p c i th ph n t do a) Ngu n g c và ñ c ñi m H u h t các d ng hoang d i c a b p c i ñã ñư c tìm th y vùng bi n ð a Trung H i và nơi ñây ñư c coi là quê hương c a cây b p c i. N n văn minh La Mã c ñ i và Hy L p ñ u tiên ñã nh n bi t ñư c giá tr c a cây b p c i. Cây b p c i d tr ng và b o qu n tr thành cây rau ph bi n trên th gi i. Tuy nhiên giai ño n ñ u cây b p c i ñư c tr ng v i m c tiêu làm thu c như nư c v t ñ ch a kh n gi ng, lá b p c i ñ p ch a v t loét nhanh lên da non. Th i kỳ La Mã và Hy L p c ñ i b p c i ñã ñư c tr ng m r ng châu Âu. Ngày nay b p c i ñư c tr ng ph bi n trên th gi i trong ñó có Vi t Nam. Sinh trư ng sinh dư ng và sinh trư ng sinh th c c a cây con b p c i thư ng là tr c m m ñ , hai lá m m và r c có các r con xung quanh. Ba lá ñ u tiên có cu ng nhưng nh ng lá sau cu ng không hoàn toàn và ñính tr c ti p vào thân và cu n thành b p theo các hình khác nhau như tròn, oval ho c oval dài. H t b p c i nh và tròn, ñư ng kính 2 – 3 mm, kh i lư ng 1000 h t kho ng 3,6 g, phôi l n và r t ít n i nhũ. b) Yêu c u ngo i c nh B p c i (Brassica oleracea) là cây hai năm, năm ñ u t o ra b p sinh trư ng sinh dư ng và năm ti p theo ra hoa k t h t sinh trư ng sinh th c, b p c i ñư c coi là cây x l nh nhi t ñ sinh trư ng, phát tri n t t nh t t 10 ñ n 25oC. B p c i không ph n ng ánh sáng, nhưng mô phân sinh ñ nh sinh trư ng c n nhi t ñ th p 4 – 7 oC trong 4 – 6 tu n ñ xuân hoá ñ phân hoá hoa. ð cu ng hoa phát tri n thư ng ph i dùng dao khía ñ u, bóc lá cu n nhưng không gây t n thương ng ng hoa. Cu ng hoa có th dài 1 – 2 m, bông hoa b p c i thu c lo i hoa chùm, 4 cánh, màu vàng. Quá trình n hoa b t ñ u t dư i lên ñ nh c a hoa chùm. Sau khi th ph n qu kéo dài và khô g i là ki u qu nang c i. B p c i yêu c u ñ t t t, hàm lư ng mùn cao và pH t 6 – 6,5 c) Gi ng b p c i th ph n t do Các gi ng b p c i nư c ta hi n nay CB26, CB1, B c Hà, L ng Sơn, Hà N i và nh ng gi ng nh p t Trung Qu c, Nh t B n d) K thu t tr ng Th i v : Gieo như th i v b p c i v s m , gieo h t vào cu i tháng 7 ñ u tháng 8 tr ng vào ñ u tháng 9 ñ n tháng 12 thu ho ch b phân sinh dư ng (b p) sau tr ng chuy n ñ s n xu t h t và thu ho ch vào tháng 4 – 5 năm sau. Như v y s n xu t h t gi ng b p c i c n 2 v : V 1: Tr ng và s n xu t giai ño n sinh dư ng V 2: Tr ng s n xu t h t gi ng Ch n ñ t và khu v c s n xu t: Ch n khu v c s n xu t gi ng ñ t t t thu n l i tư i cho b p c i trong v 1(v ñông) và tiêu trong v 2 (v xuân) s n xu t h t. ð t n ng, giùa mùn và ñ pH t 6 - 6,5 là t i ưu cho sinh trư ng phát tri n c a b p c i s n xu t h t gi ng. Tránh nh ng khu v c v trư c có tr ng cây h th p t như sulơ, su hào, các lo i c i ñ gi m lây truy n b nh vào ru ng gi ng và cây l n v trư c. e) Cách ly: 169 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
C i b p là cây giao ph n tuy nhiên v 1 không c n cách ly vì cây chưa ra hoa, v 2 s n xu t h t gi ng ph i cáh ly theo TCN-318-98. Ru ng s n xu t h t gi ng nguyên ch ng là 1500 m và cách ly 1000 m v i s n xu t h t gi ng xác nh n. f) Vư n ươm: ð t làm vư n ươm c n ch n nơi ñ t cao, thoát nư c vì th i v gieo cây con Mi n B c v n còn mưa. Cày b a k , s ch c d i và bón lót phân chu ng hoai m c 7-8 t n/ha. Lên lu ng 1,2 – 1,5 m thu n l i cho chăm sóc. Làm giàn ch ng mưa, n ng cho b p c i con trong vư n ươm. H t b p c i nh , di n tích vư n ươm không yêu c u l n cho nên có th gieo trong nhà kính nhà lư i ñ thu n l i chăm sóc cây con. Gieo h t vư n ươm b p c i tương t như s n xu t ñ i trà, x lý h t b ng nư c nóng 50oC trong 15 – 20 phút ho c hóa ch t trư c khi gieo ñ tăng n y m m và gi m n m b nh. Gieo cây con s n xu t gi ng thưa hơn s n xu t thương ph m ñ cây con kh e m nh. Lư ng h t gi ng b p c i tr ng cho m t ha trung bình 0,3 ñ n 0,6 kg, như v y c n di n tích vư n ươm c n kho ng 300 m2. g) Tr ng v 1( s n su t giai ño n sinh trư ng sinh dư ng) Làm ñ t tr ng t t nh t trư c khi tr ng 10 -15 ngày ñ ñ t thông thoáng, s ch c d i thuân l i cho ra ngô cây con. Lên lu ng tr ng chi u r ng 1 – 1,2 m ñ tr ng hai hàng, cao lu ng 15-20cm. Rãnh lu ng r ng 25-30 cm thoát nư c t t ñ u v . M t ñ tr ng v 1 tùy gi ng và mùa v , s n xu t gi ng tr ng v chính m t ñ kho ng 3 v n cây/ha tương ñương kho ng cách tr ng hàng cách hàng 50 cm và cây cách cây 50 cm. Phân bón cho 1 ha 20 – 25 t n phân chu ng + 30 – 40 kg P2O5 + 70 – 80 kg N + 70 – 80 K2O/ha. Bón phân lót theo h c tr ng 100% phân chu ng + lân + 50% kali + 30% ñ m Bón thúc 1 sau ra ngôi 10 -1 15 ngày phân h u cơ Bón thúc 2 khi cây tr i lá bàng 50% ñ m Bón thúc 3 khi cây băt ñ u cu n 20% ñ m + kali còn l i Bón phân r t quan trong ñ có ti m năng ng ng hoa to , s hoa nhi u tăng năng su t h t v 2. Ngoài ra ñ ch t lư ng h t gi ng t t tùy theo ñ t c n bón thêm vi lư ng như S lư ng 10-18 kg/ha, Mg v i lư ng 5 – 10kg/ha và B v i lư ng 0.454 kg hòa trong 5 lít nư c ñ phun ho c tư i. X i xáo làm c : X i phá váng ñ c bi t giai ño n cây con khi g p mưa ñ ñ t thoáng t o ñi u ki n cho b r phát tri n. X i xáo th c hi n 2 – 3 l n tùy theo m c ñ c d i và th i ti t cũng như lo i ñ t. Tư i nư c ngay sau khi ra ngôi và trong th i gian cây bén r n u h n c n tư i 1 tu n m t l n ñ t l cây s ng cao. B p c i sinh trư ng t i ưu khi duy trì ñ m ñ t trong su t giai ño n sinh trư ng c a cây là 60%. h) Kh l n : Kh l n hai l n, l n 1 khi cây tr i lá bàng và l n 2 khi b p ñã cu n ch t. Lo i b toàn b cây khác d ng, cây x u, sâu b nh và không cu n kho c cu n không ch t. i) Thu ho ch v 1: Ch n nh ng cây kh e thân m p ñúng gi ng dùng dao s c ch t vát trên ñ u b p, không ñư c làm d p nát và nh hư ng ñ n thân, ñ nh sinh trư ng phân hóa m m hoa v 2. N u không thu ho ch lá có th ñ nguyên b p nhưng dùng dao s c chích ñ nh b p ñ ng ng hoa ñâm ra d dàng. 170 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
j) K thu t tr ng v 2: Ch n ru ng tr ng v 2 yêu c u cách ly nghiêm ng t, ñ t màu m và ñ c bi t thoát nư c t t. Làm ñ t lên lu ng như v 1. Bón phân lót trư c khi tr ng phân chu ng + lân và ka li v i lư ng 6 – 8 t n phân chu ng + 40 – 50 kgP2O5 và 30kgK2O/ha. Nh ng g c ch n ñư c v 1 ñem tr ng vào ru ng s n xu t h t, kho ng cách tr ng 50 x 40 cm. Các bi n pháp chăm sóc khác như s n xu t v 1. V xuân cây b t ñ u ra hoa, ñ tăng t l k t h t khu v c s n xu t nên ñ t m t s t ong làm tác nhân th ph n. M i cây ch nên ñ 3 – 4 ng ng hoa s cho nhi u hoa, qu và h t m y còn l i c t t a b t nh ng cành x u, nh và ra mu n. Làm giàn ñ canh hoa là k thu t quan trong s n xu t h t gi ng b p c i, ñi u ki n mi n B c nư c ta th i kỳ ra hoa k t h t c a c i là th i gian b t ñ u c a mùa mưa, canh hoa b p c i cao d b ñ gãy khi g p mưa. Hình 9.5:Làm giàn ñ cành hoa b p c i Kh l n v 2 ñư c ti n hành trư c khi cây ra hoa, lo i b toàn b cây khác d ng, cây b b nh, cây còi c c và d d ng. k) Phòng tr sâu b nh B p c i thư ng b m t s sâu, b nh phá ho i như sâu tơ (Plutella xylostella Linnaeus); sâu khoang (Spodoptera litura Fabricius ), sâu xám (Agrotis ypsilon Hufnagel ), r p b p c i ( Breviconryne brassicae), r p ñào (Myzus percicae Sulzer ), b nh y (Phyllotera striolata Fabricius ). Nh ng b nh h i là : B nh ñ m vòng do n m ( Alternaria brassicae (Berk.) Sacc.),b nh th i h ch do n m (Sclerotinia sclerotiorum (Lib) De Bary ), b nh sương mai do n m (Peronospora parasitica Pers. ), b nh th i nhũn do vi khu n (Erwinia carotovora), b nh héo vàng do n m ( Fusarium spp. Pythium spp. Rhizoctonia spp. ) Bi n pháp phòng tr áp d ng k thu t IPM v i k thu t ch y u là luân canh cây tr ng, v sinh ñ ng ru ng, x lý h t gi ng trư c khi tr ng, phương pháp th công b t ng t sâu b nh. l) Thu ho ch, tách h t và b o qu n S chín không ñ u c a qu trên bông hoa và xu hư ng tách v qu t o ra khó khăn ñ thu ñư c năng su t h t t i ña. V i lý do này thu ho ch h t lai ñư c th c hi n b ng tay, dùng dao s c c t hoa. N u gi ng th ph n t do có th ñư c thu ho ch b ng máy. Thu ho ch khi qu màu vàng và h t màu nâu. Thu ho ch vào bu i sáng khi tan sương ñ gi m tách qu rơi m t h t. Sau khi thu bó cành hoa treo làm khô, dư i có v t h ng h t rơi (ni lông ho c m t), phơi khô như v y 10 - 14 ngày thì ñ p tách h t ho c tách h t. N u tách h t b ng máy c n ñi u ch nh t c ñ h p lý ñ không làm d p v h t. Tách h t và v qu và làm s ch h t b ng qu t, sàng, x y, sau ñó phân lo i h t ñ ñóng gói và b o qu n. 171 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Làm khô h t và b o qu n: H t b p c i có th gi s c n y m m 4 - 6 năm, n u làm khô h t ñ n ñ m 6% và b o qu n m ñ th p 7,0 phù h p v i tr ng su hào. Như v y ñ i v i s n xu t h t gi ng su hào nư c ta ch s n xu t ñư c m t s nơi như Sa Pa (Lào Cai) , ð ng Văn (Hà Giang) và Sìn H (Lai Châu) là nh ng nơi ñáp ng ñư c yêu c u v môi trư ng c) M t s gi ng su hào ñang tr ng nư c ta Các gi ng su hào ñang tr ng nư c ta g m hai nhóm, nhóm gi ng su hào ñ i phương và nhóm nh p n i. Su hào d c tăm (su hào tr ng): c bé, tròn, c ng lá nh , phi n lá nh và m ng. Tiêu bi u là gi ng su hào Sapa cũ, th i gian sinh trư ng t gieo ñ n thu ho ch 75-80 ngày. Su hào d c trung (hay su hào d c nh ): c tròn, to, m ng v , c ng và phi n lá to hơn, dày hơn lo i su hào d c tăm ñi n hình là su hào Hà Giang, th i gian sinh trư ng 90-105 ngày. Su hào d c ñ i (su hào bánh xe): c to hơi d t, v r t dày, c ng và phi n lá r t to, dày. Th i gian sinh trư ng 120-130 ngày. ð c trưng là su hào Ti u Anh T (Trung Qu c) ho c Thiên An T (Nh t B n) d) K thu t tr ng + Ch n ñ t và cách ly ð t tr ng su hào ñ t t t,, th t trung bình ñ n n ng, thu n l i tư i tiêu và ñ t hơi ki m thu n l i cho sinh trư ng phát tri n c a cây. Cách ly trong s n xu t h t su hào gi ng như ñ i v i b p c i, nhưng ch n ñ t và khu cách ly ngay t khi tr ng ch không ph i t v 2 như b p c i 172 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
+ Vư n ươm Th i v gieo tr ng su hào s n xu t gi ng có th gieo tr ng v chính gieo tháng 10 và tháng 11 và v mu n gieo vào tháng 12. K thu t làm vư n ươm tương t như ñ i v i b p c i, chú ý gieo m t ñ thưa ñ cây con kh e. Cây trong vư n ươm ñư c 4 – 5 lá ho c sau gieo 25 – 28 ngày ñem tr ng ra ru ng s n xu t, n u tr ng cây con quá tu i cây s sinh trư ng kém, ra hoa s m và năng su t h t gi ng th p. Trư c khi nh c y 4-5 ngày không tư i nư c phân ñ luy n cây gi ng, giúp b r m i phát tri n và bén r nhanh khi tr ng ra ru ng s n xu t h t. Tư i nư c nh trư c nh tr ng ñ d nh và không ñ t r cây con. + K thu t tr ng Làm ñ t, lên lu ng: ð t ñư c cày b a k , lên lu ng chi u r ng lu ng 80 – 100 cm thu n ti n cho làm giàn ñ cây khi ra hoa, cao lu ng 25-30 cm ñ thu n l i cho tư i nư c, chăm sóc, kh l n và tiêu nư c. Sau khi lên lu ng b h c bón lót và tr ng, kho ng cách h c ph thu c vào kho ng cách tr ng, r ng h c 30 cm, sâu 30 – 35cm, bón phân lót, l p ñ t b t và ñ t cây. M t ñ tr ng tùy thu c vào gi ng như gi ng d c tăm tr ng v i kho ng cách 20 x 25cm, gi ng d c nh v i kho ng cách 30 x 35cm và gi ng d c ñ i tr ng v i kho ng cách 35 x 40cm ñ ñ m b o m t ñ t 55.000 ñ n 75.000 cây/ha. e) Chăm sóc Phân bón: Phân chu ng hoai m c: 15-20 t n + 15 – 20 kg N và 20 – 30 kg K2O/ha bón vào h c ho c tr n ñ u trên m t lu ng trư c khi tr ng. Bón thúc k t h p tư i và x i vun, tư i k t h p v i phân ñ m 4 – 5 ngày m t l n, sau khi cây bén r l n ñ u b ng phân chu ng pha loãng. Nh ng l n bón thúc sau pha phân ñ m v i n ng ñ th p kho ng 1%, t ng lư ng ñ m cho quá trình sinh trư ng là 60 kg N/ha, khi c b t ñ u phình ng ng tư i và bón phân. X i phá váng và làm c hai l n, l n th nh t sau khi ra ngôi ñư c 15-20 ngày, l n th 2 sau l n trư c kho ng 15 ngày. ð n tháng 1 c su hào b t ñ u dài ra và vươn cao ra ng ng hoa, các ch i lách phát tri n thành các cành hoa, th i gian này h n ch bón ñ m và tư i nư c và tăng cư ng bón lân. Phòng tr sâu b nh: T t c các lo i sâu b nh h i c i b p cũng ñ u h i su hào ñ c bi t là Các b nh ch y u và th i nhũn, th i h ch, ñ m vòng và sâu h i nguy hi m là sâu xám th i kỳ cây con, sâu tơ, r p. C n áp d ng bi n pháp phòng tr k p th i như ñ i v i b p c i. f) Làm giàn Làm giàn có tác d ng ñ cây khi các cành mang qu không b ñ ñ m b o năng su t h t, làm giàn cho su hào gi ng như ñ i v i b p c i. g) Th ph n b sung Su hào và b p c i là nh ng cây rau giao ph n nh côn trùng ñ tăng năng su t h t vào th i kỳ n hoa tung ph n nên th thêm côn trùng (ong) ñ tăng kh năng k t h t ,tăng năng su t h t gi ng. h) Thu ho ch, tách h t và b o qu n Thu ho ch h t gi ng khi qu chín hoàn toàn căn c vào màu s c qu , khi qu chuy n t xanh sang khô vàng có th thu ho ch. Thu vào ngày năng ráo phơi và ñ p ñ tách h t. Phơi ho c s y ñ n ñ m b o qu n như h t b p c i thì ñóng gói b o qu n. 173 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
9.3.5 K thu t s n xu t h t gi ng su lơ th ph n t do a) Ngu n g c, ñ c ñi m Su lơ (Brassica oleracea var. botryis L.; n=9 ) thu c chi Brassica h th p t có ngu n g c vùng ð a Trung H i. Su lơ cũng là cây hai năm và yêu c u nhi t ñ th p ñ phân hóa và ra hoa. Tuy nhiên có m t s gi ng hàng năm có th ra hoa và k t h t trong ñi u ki n Châu Á. nư c ta có th s n xu t h t gi ng Sa Pa t nh Lào Cai, Sìn H t nh Lai Châu và ðà L t t nh Lâm ð ng. Các b ph n hoa hình thành t c m hoa (b ph n làm rau), c m hoa th p và d ng ô hơn hoa b p c i, không có cành hoa chính và các nhánh sinh ra t cành chính, các ñ c ñi m khác c a n hoa và th ph n không khác so v i b p c i. R su lơ ăn nông t ng ñ t 10-15cm và ph m vi r ng ch 35-50cm 9.6 Hoa su lơ xanh(Brassica oleracea var. Italica) b) Yêu c u môi trư ng Su lơ r t m n c m v i nhi t ñ , nhi t ñ thích h p cho s n xu t h t gi ng như b p c i, cây sinh trư ng và phát tri n t t là 15-18oC. T 25oC tr lên cây m c kém, ch m, hóa già, hoa lơ bé và d n . Trái l i giai ño n sulơ ñang ra hoa n u nhi t ñ dư i 10oC hoa lơ cũng bé, ph m ch t kém. Nhi t ñ thích h p cho s n xu t h t gi ng su lơ là 18 – 22oC thu n l i ra hoa và k t h t. ð t tr ng su lơ s n xu t h t gi ng yêu c u giàu mùn, thoát nư c t t và pH t 6,0 – 7,0, ñ m ñ t thích h p 60 – 80%, n u quá th p ho c quá cao ñ u không t t cho sinh trư ng, phát tri n và t o h t c a su lơ. Giai ño n sinh trư ng su lơ c n ánh sáng ngày ng n nhưng khi ra hoa k t h t ánh sáng ngày dài thích h p hơn. c) Các gi ng su lơ Sulơ ñơn (hay s m): ð tr ng v s m. Gi ng này lá nh dài, trên m t phién lá có l p ph n tr ng m ng, gù hoa tr ng, g o nh , m t m n m ng, ăn ngon, n ng t 1-2kg. Sulơ kép (hay ño n): ð tr ng v chính và mu n. Cây lùn, hoa to, n ng t 1,5-3kg, màu tr ng ngà (tr ng s a), lá cây m ng và b u, hơi nghiêng v m t phía, nõn tía. Su lơ xanh nh ng năm g n ñây cũng ñư c ñưa vào tr ng nư c ta, nhưng ch y u h t gi ng gi ng su lơ ñư c nh p t Nh t B n hay rung Qu c. Hoa và cu ng hoa màu xanh, hoa nh và thưa, ch u nhi t và m khá hơn su lơ tr ng. d) K thu t tr ng tr t Ch n ñ t và cách ly: ñ t và khu v c s n xu t h t gi ng su lơ ñ t t t, giùa mùn, ñ pH trong ph m vi 6,0 ñ n 7,0. Khu s n xu t gi ng ph i cách ly v i các khu v c tr ng cây cùng h 1600m ñ i v i s n xu t h t gi ng nguyên ch ng và 1000m ñ i v i s n xu t h t gi ng xác nh n. Làm ñ t k , lên lu ng v i chi u r ng m t lu ng 1 m là phù h p cho s n xu t h t gi ng, r ng rãnh 25 – 30 cm. 174 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
Vư n ươm ð t vư m ươm c n ch n nơi ñ t t t, có mái che, n u không có mái che c ñ nh c n có v t li u như ni lông, cót làm mái che t m khi g p sương mu i ho c mưa mu n. Làm ñ t, lên lu ng và bón phân lót trư c khi gieo h t. ð t làm nh , tơi x p lên lu ng và bón phân 200- 300 kg chu ng hoai m c trên ha, tr n ñ u trên m t lu ng Th i v gieo vào tháng 10 ho c tháng 11 ñ tr ng vào tháng 11 – 12, x lý h t trư c khi gieo b ng ngâm nư c nóng 50oC t 25-30 phút ñ di t các lo i n m b nh bám v h t gi ng, ñ ng th i tăng t l m c c a h t khi gieo. Lư ng h t gieo trên 1m2 kho ng 3,5-4g (1ha gieo t 400-600g). Gieo ñ u trên m t lu ng, sau khi gieo ph lên l p rơm m c ñ tránh xô h t khi tư i, ti p theo ph i tư i gi m t 65-70%. K thu t tr ng Sau khi lên lu ng v i chi u r ng m t lu ng 1 m, b h c, bón lót và ñem cây con ra tr ng. Kho ng cách tr ng v i s n xu t h t gi ng thích h p 60 x 45 cm. Bón lót vào h c g m phân chu ng, lân, kali tr n ñ u nhau r i bón theo h c tr ng là t t nh t. M i h c bón t 800-1000g. Bón xong ñ o ñ t cho ñ u r i ph l p ñ t b t m ng m o ñ t cây con tránh r non ti p xúc tr c ti p v i phân. Cây con sau gieo 40 ñ n 45 ngày ñ tu i tr ng, tùy theo nhi t ñ n u nhi t ñ m liên t c có th tr ng s m hơn tránh ñ cây con quá già. Lư ng phân bón cho m t ha: Phân chu ng hoai m c 40 t n + Phân ñ m urê 50kg + Phân lân 25kg + Phân kali 70kg. Chăm sóc X i vun và tư i nư c: sau khi tr ng ph i tư i nư c 2 l n m i ngày vào bu i s m và chi u mát, trong 7-8 ngày li n (dùng ô doa có l nh , tư i vào g c ñ tránh làm h ng hoa). Tư i ñ m 1-2 ngày 1 l n. g p th i ti t n m không ñư c tư i nư c. Ph i x i ñ t trư c khi vun, gi ng s m ch vun cao 1 l n sau khi tr ng kho ng 12-15 ngày, gi ng mu n vun thêm l n th 2 sau ñó 10-12 ngày. Bón thúc: Dùng nư c gi i, nư c phân ho c phân ñ m pha loãng ñ thúc 2-3 l n. Lư ng phân bón thúc cho 1ha như sau: + Phân b c, phân nư c 20 t n + ð m urê 80-100kg Các kỳ bón thúc: + L n 1: sau khi tr ng ho ng 15 ngày, dùng phân b c pha 1/10, phân ñ m 20 kg urê ñ tư i. + L n 2; sau ñó 10-12 ngày cũng thúc như v y. + L n 3: khi cây ñã chéo nõn, lúc này t p trung s phân m c vào gi a lu ng r i cho nư c vào rãnh, l y gáo té ñ u lên m t lu ng. Phòng tr sâu b nh: Ngoài nh ng lo i sâu b nh tương t như các cây th p t như r p, sâu tơ, sâu ăn lá, b nh th i lá, sulơ thư ng b b nh th i c r (Plasmodiophora brassicae) và b nh g i ñen vi khu n (Xanthomonas campestris). Ngu n b nh ch y u lây lan qua h t gi ng và phát tri n m nh trong ñi u ki n ñ m c a ñ t quá cao (trên 90%). Vì v y, c n ph i x lý h t gi ng trư c khi gieo và tránh tư i nư c quá m gây ñ c h i cho b r sulơ. Các sâu b nh khác phòng tr như nh ng cây khác trong h th p t . 175 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn
e) K thu t ñ c thù c a s n xu t h t gi ng Khoét c m hoa: ð h tr cho canh hoa phát tri n vươn lên m t k thu t nên th c hi n là khoét nh ( l o) c m hoa v trí trung tâm c a c m hoa khi c m hoa ñã hoàn ch nh. Các gi ng có c m hoa ch t có th khoét s m ñ có nhi u cành hoa bên hơn và tăng năng su t h t. Làm giàn ñ cành hoa gi ng như ñ i v i b p c i, cũng có th c m c c gi hoa, m i cây c m m t c c, chi u dài c c kho ng 1 m Kh l n: Kh cây khác d ng trư c khi hoa n ñ ñ m báo ch t lư ng lô h t gi ng. Căn c vào ñ c ñi m hình thái c a cây như chi u cao, d ng cây, màu s c lá và c m hoa, d ng lá, d ng c m hoa ñ lo i b toàn b nh ng cây khác v i cây khác trong qu n th . Ngoài kh cây khác d ng khi các nhánh hoa ñã nhô cao, thì ti n hành t a b nh ng nhánh hoa phát tri n kém, m c d y… ñ cho ng ng hoa ñư c thoáng và có th t p trung ch t dinh dư ng ñ nuôi các nhánh chính. nh ng nhánh hoa này, khi th y chùm hoa sau ñã nh d n (hi n tư ng ñuôi ch n) thì nên c m ng n. f) Thu ho ch, tách h t, ch biên và b o qu n h t gi ng Thu ho ch khi qu ñã chuy n sang màu nâu và cũng chưa b n t ki u n t c a qu c i khi bóp nh b ng tay, thu ho ch trong th i ñi m tr i n ng ñ khi c t hoa v có th phơi ñư c ngay. Có nhi u cách thu , phơi và tách h t như phơi và tách h t b ng tay, b ng s y, ñ p...Phơi h t trong n ng nh ho c s y nhi t ñ th p ñ n khi ñ m h t ñ t 7% thì làm s ch r i ñóng gói b o qu n trong kho nhi t ñ và ñ m th p. 9.3.6 K thu t s n xu t h t gi ng c i c th ph n t do a) Ngu n g c, ñ c ñi m C i c (Raphanus sativus L. , n = 9) thu c h th p t và có th có ngu n g c t Tây Á, Ai C p, La Mã và Hy L p c ñ i, ngày nay c i c ñã ph bi n kh p th gi i. C i c có lo i hình hai năm và có lo i hàng năm, lo i hình hàng năm có ngu n g c Châu Á không yêu c u nhi t ñ l ng ñ ra hoa, nhưng lo i hai năm. C hai lo i ñ u t o ra các r và lá t thân ng n (còn g i là c ). C m hoa là d ng hoa h u h n ñi n hình, các hoa có màu tr ng, h ng..và giao ph n r t cao nh côn trùng là ong. Các hoa n kho ng 8 gi sáng và thích h p trong ñi u ki n m. Qu c i c khác v i các cây khác trong h (qu c i) mà là qu ñ u 2,5 ñ n 7,5cm và r ng bên trong. b) Yêu c u môi trư ng C c i ưa khí h u mát 18 – 25oC, ñ c bi t giai ño n sinh trư ng sinh dư ng, khí h u m r t phù h p cho s n xu t h t gi ng, các ñ t nong và h n dài s làm gi m năng su t ñáng k . Nhi t ñ 32oC tr lên là nguyên nhân làm ñ u nh y khô và h t ph n không th n y m m trên ñ u nh y. C i c thích h p tr ng trên nh ng lo i ñ t nh , giàu mùn, pH 6,0 – 6,5 c) Các gi ng c i c Các gi ng c i c tr ng nư c ta hi n nay có các gi ng ñ a phương như gi ng T liên, gi ng m i t o thành như gi ng ca i c s 8, s 9. Ngoài ra còn gi ng nh p n i t các nư c như Trung Qu c, Nh t B n và gi ng c a các công ty gi ng liên doanh cung c p h t gi ng trên th trư ng d) K thu t tr ng tr t 176 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình S n xu t gi ng và công ngh h t gi ng----------------------- http://www.ebook.edu.vn