Hàng rong trong lịch sử kinh tế - xã hội Hà Nội

Chia sẻ: Danh Nguyen Tuong Vi | Ngày: | Loại File: PDF | Số trang:13

Thêm vào BST

Báo xấu

62
lượt xem 5
download

Download Vui lòng tải xuống để xem tài liệu đầy đủ

Đặc trưng của hàng rong trong lịch sử Hà Nội, qua 4 giai đoạn: giai đoạn phong kiến với một nền kinh tế nông nghiệp, tự cung tự cấp, giai đoạn Pháp thuộc với sự pha trộn của phương thức sản xuất phong kiến và tư bản chủ nghĩa, giai đoạn trước đổi mới với một nền kinh tế kế hoạch và cuối cùng giai đoạn đổi mới về nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Chủ đề:

Bình luận(0) Đăng nhập để gửi bình luận!

Lưu

Nội dung Text: Hàng rong trong lịch sử kinh tế - xã hội Hà Nội

XS hgi hgc. so 2 (138), 2017 57 HANG RONG TRONG LICH SU* KINH TE - XA H O I HA N O I NGUYEN TUAN MINH* Tdm tdt: Bdi viit tim hiiu cdc dgc trung cua hdng rang trong lich su Hd N0i, qua giai dogn: giai dogn Phong Min vdi mgt nin kinh ti ndng nghiep, tu cung t\f cap; gia dogn Phdp thudc vdi su pha trgn cua phuang thuc sdn xudt phong kiin vd tu ban cha nghia; giai dogn trudc Ddi mdi vdi mgt nen kinh ti ki hogch; vd cudi ciing giai dogn D mdi vdi nin kinh ti thj trudng dinh hudng xd hgi chu nghia. Nhiiu bdng chiing dS cho thdy sif tdn tgi vd vai trd quan trgng cda hogt dgng hdng rang trong ddi sdng xd h^i d thf xua vd nay. Hdng rong cd mdt site sdng rieng dai ddng vd khdng de ddng xda bd cdc bi^n phdp hdnh chinh, nhdt la khi nhOng ngudi lao dgng tdng lap dudi vdn cdn no nhu mgt ngudn cung cdp hdng hoa, hay mdt phuong thuc sinh ki. Tic khda: hang rong, do thi. Ha NOi, khu vue phi ehinh thdc. Hang rong (budn bdn rong/luu dOng) Id mOt logi hinh thuang mgi co xua md sy hinh thdnh va phat tiiln eda nd gdn liln vdi qua trinh phat trien kinh te - xa hOi d nhilu quoc gia (Fresno va Koops, 2000; Meissonnier, 2006). Hipn nay, budn ban rong Id mpt logi hinh thuong mgi kha pho biln tai cdc nude dang phat trien hay dang tiong qud trinh ehuyin doi. Gidng nhu ten gpi, budn ban rong Id each gpi nhan manh dac tinh luu dgng cda ngudi budn ban, budn bdn dudng phd nhdn manh den dde tnmg ve khdng gian cua hogt dpng budn ban, cdn budn ban phi chmh thdc thi nhdn mgnh nhung dgc diem phi chinh thdc trong kinh tl nhu: khdng ddng k^ kinh doanh, khdng ddng thul hay khdng dugc qudn 1^ (Cling va ding nghipp, 2012). Budn ban rong, budn bdn dudng pho hay budn ban phi chinh thdc c6 khi chi Id cdng mOt ddi tugng hode dd eung ed thi la nhihig dii tugng khdc nhau, dilu ndy phu thuOc vdo nhOng hoan cdnh xd hOi cy the. Tai Viet Nam, budn ban rong nhin chung cd ba dac dilm: luu dOng, dudng phi va phi chinh thdc. That v$y, ngudi budn bdn rong khdng cd dia diem kinh doanh el djnh, hp thudng xuyen di chuyen, hoat dOng chu ylu d khu vuc dd thj vd hogt dOng ndy khdng cdn phdi ddng ky kinh doanh'. Hang rong rdt pho biln, nhat la tgi cdc thdnh pho Idn nhu thu dd Hd NOi- Dudng nhu khdng thi tiling kd hit dugc tdt ca nhihig ngudi lam nghi buon ban rong. Hp Id nhung ngudi ban rong, mua rong va cung cap djch vu rong. Trong dd, ' Vi4n Xd hgi hgc, Vi$n Han ldm Khoa hgc xd hgi Vi$l Nam. ' Tham khio Dilu 3 cda Nghj djnh s6 39/2007/ND-CP ngiy 16/3/2007 cua Chinh phii v^ "Ho?! d^ng thucmg m?i mOt cich dOc Ifip, thuimg xuyen khdng phii dSng k^ kmh doanh". 58 Hdng rong trong Ijch sir kinh te-xd hdi Hd Ngi nhSng ngudi bdn rong la nhdm ddng ddo nhat. Hp ban hoa qua, rau, dd dn sdn, dd uing, dd choi, qudn do, sach bdo, do gia dyng, ca canh... Nhihig ngudi mua rong la nhihig ngudi ddng nat/thu mua phe lieu/ve chai, thu mua dd di^n... Nhfing ngudi cung cdp djch vy rong la nhfing ngudi mai dao keo, chiia khda, ddnh gidy... Hdng rong hien nay phat trien mgt cdch tu phat. Dieu nay da va dang ddn ddn nhieu hp qua xa hOi tieu eye cung nhu khdng phdt huy duge nhiing uu dilm cda logi hinh thuang mgi ndy. Hdng rong cd tii khi ndo, ddc tnmg hay vi the va vai tid eua ngudi budn bdn rong, cua nghe budn ban rong ra sao tiong lich sd kinh te - xa hOi eua thu dd Ha NOi? Dd Id nhfing cdu hdi ma nghien ciiu ndy e l gdng tra ldi nhdm ddng gdp mOt gde nhin xa hOi hgc vd mOt logi hinh thuong mgi, mOt nhdm xa hpi cdn it dugc quan tam nghidn cdu mOt each thau ddo. 1. Hang rong d Kinh thanh Thang Long thdi 1^ Phong kiln Nha van Nguyen Ngpc Tien (2012) eho rang: budn ban rong xuat hipn td thdi L^ it Thdng Long, tdc Id vdo thi ki thd 11, thdi ky ndy dd cd nhfing ngudi nay di bdn nrpu, ehieu, mudi... tiong Kinh thanh. Nhin Igi lich sd, xd hOi Viet Nam truyin thong dudi cdc trieu dai phong kien, nen kinh tl ehd dao Id ndng nghiep tiong Ida nude, mang ndng tinh tu cdp, ty tuc trong khudn khd edng dong cac lang xa. Trong qua trinh vuon tdi md hinh san xuat hang hda, ngudi ndng dan tham gia vao cdc hogt ddng sdn xudt thd cdng nghipp va tiao ddi san phdm tren thi trudng, luc ndy hg khdng chi la ndng ddn ma cdn la thg thd cdng va thuong nhan. Hogt dOng sdn xudt vd trao ddi hang hda cua ndng ddn Idc ddu trdn quy md lang rdi ddn mo rpng thanh lien lang hodc viing (Nguyen Quang Nggc vd Nguyen Thira Hy, 2007). KM cdc dd thi o Viet Nam duge thdnh lap, do sdc mgnh eua truyin thing van hda ndng nghiep da khien cho cac do thi mang ddc thih ndng thdn rdt dam net^, vd kmh t l hang hoa d ndng thdn cung dugc ehuyen vao dd thi. Thdng Long - Ha NOi la kmh dd Idn nhdt, Idu ddi va ndi tilng nhdt eua ViOt Nam cung duge hinh thdnh va phat trien trong bdi cdnh nhu thi. Nen kinh t l eua Thdng Long ban ddu chd ydu dya vdo nhihig hogt ddng sdn xudt ndng nghipp nhu trong lua, trdng hoa mdu, chdn nudi va thu cdng nhd. Tuy nhien vdi s i ddn ddng due, thj phdn hang hda dugc cung cdp tai chd khdng du dl tiida man nen phdn Idn hdng hda d Thdng Long van ph^ tidng cgy vao sy tilp t l td ben ngoai, cac vdng ndng thon phy can chuyen chd vdo mang ludi chg dd thi. Ngudi ndng dan mang cac san phdm ndng nghipp ho^c thu cdng nghiep eua minh vdo ban tgi cac chg do thi, Idc ve hg mua sdm mOt s i vat dyng cdn thilt cho cdng vi$c san xudt va ddi sdng hang ngdy. Hg la nhihig ngudi sdn xudt nhd, ty sdn ty tiSu, nhiing ndng ddn kiem thuong nhan h o ^ tiig thu cdng, thgm chi la mOt kit hgp da thanh phdn tiong mOt con ngudi ndng dan - thg thu cdng - thuang nhan. V l phuang dipn buon ban, hg chi coi do la mOt hogt dOng tiiu ylu, kiem nhipm (Nguyin Thda Hy, 1983). Chg 6 ^ T6 chiic hinh chinh cua do thi Vi^t Nam dugc sao ph6ng theo tl chiic nfing th6n, chja thinh cdc phu, hvy^n, ting, ihon. Ngoii ra c6n c6 phudng, Ii m^t c§ng ding ctla nhftng nguiri lim cOng m§t nghi ciia m^ ling que vi nhihig ly do khic nhau hg tich ra m^t bO ph^ vio thinh phi idmfin,d^g nhd trgn cimg m^t ddy pho, phia trong sin xudt, phia ngoii bin hing (Trdn Nggc Thfim, 1997). Nguy&n Tudn Minh 59 giai doan nay nhin chung cd hai logi: chg nhd hdng tudn va chg phidn dugc td chdc hdng nam. Chg nhd hgp mpt hogc hai lan mpt tuan, vdi quy mo dia phuang, ed myc dich la tgp hgp ngudi budn ban hang rong va ngudi tidu thy don gidn, ludn vdn hanh vdi si lugng hdng hda nhd. Cdn chg phien la noi gdp gd cua cae eon budn trong nhung vy giao dich cd gia tri va sd lugng Idn (Nguyen Thanh Nha, 1970). Budc vdo thi ky 17, vdi su Idn manh cua nin kinh tl hang hda, chinh sach md rOng thanh dd cda nhd nude phong kien Ld - Trinh, ede dgt di dOng xd hdi Idn lam ehuyin dich mpt khdi lugng ddn cu ddng dao vl kinh thdnh (Nguyen Thfia Hy, 1983). Nhiing ylu to do da lam cho ddi sdng chinh trj va kinh tl ciia Thdng Long cd budc ehuyin minh mgnh me. Thang Long trd thanh tnmg tdm kinh tl Idn nhdt nude vdi he thing eae cdng sdng phyc vy cho viec van chuyen hang hda, nhilu lang thd cdng vd d^ bidt la hd thong cac chg rdt phat triln. Nhilu nhd thdm hilm, truyin giao va thuang nhan phuang Tdy din ddy va hp da gpi Thang Long la Ca-Cho/Ke Chg (nhfing con ngudi ciia chg) vi dan eu ddng due, cho ndo cung thdy ngudi ban, ke mua: Thdnh phd Ca-cho la thu dd cua Bdc Ky (...). Thdnh phd cue ky ddng ddc, dgc bi$ ngdy mung mdt vd ngdy rdm, do Id nhiing ngdy cua chg, khi do ddn chung d cdc xung quanh do vi vdi hdng hda cua hg. ddng khdng the tudng tugng dugc. Nhieu rdt rdng nhung vdn bi tdc nghen, ngudi ta hy vgng cd thi tien Idch qua nhiing d ddng khodng chiing mdt tram budc trong nua gid Id sung sudng ldm rdi. (Baron, 1751:12) Su ddng due, sdm udt d Thdng Long khdng chi bdi do mgng ludi chg day dgc ma cdn bdi do nhung ngudi ban hang rong: Vdo thi ky XVIII. ngodi tdm chg Idn, Thdng Long cdn cd cdc chg ehuyin bdn m mdt hdng nhu ggo, cd, ich vd cdc gdnh hdng rong. (Papin, 2001: 172) Phdi ki din mgt sd lugng Idn cdc chg luu dgng, khdng tin ciia Thdng Long - Hd Ndi, a do, nhiing ngudi budn bdn rong, vgt vdnh, dd tu hgp dgc theo cdc phd, nhiing ngd ba, ngd tu, nhitng khodng ddt trdng, tdm lgi la d tdt cd mgi noi cd ng qua lgi. ngdi bdn Ig thien, khdng cdn hdng qudn. (Nguyin Thda Hy, 1993: 86) Khi mieu ta cdc tdng Idp qudn chung d Thdng Long till ky 17 va 18, tae gid Nguyen Thanh Nha cung dl cap din nhdm nhihig ngudi ban hang rong: Ddm ddng khdng ki xiit nhiing ngudi bdn hdng rong: ngudi bdn nude, bdn k^o, dn sdn, bdn do chai, ban dd rap, bdn dd dan lat... Cd tM gia nhdp nhdm ngudi Id nhiing ngudi chiia b$nh dgo. bdn thudc dgo, ngudi viit chii dgo, ngudi xem tudng, lay sd tir vi, xem sd. (Nguyen Thanh Nha, 1970:146) 60 Hdng rong trong Ijch sU kinh ti - xd hgi Hd Ngi Cung theo tdc gia Nguyin Thanh Nha, thdi ky ndy nhom nhfing ngudi bdn hang rong cimg vdi nhdm nhimg ngudi lao dOng ndng va ngudi mua vui cdng cOng td nhftng ngudi phai chay an hdng ngay. L;^ giai sy ra ddi eua hang rong thdi k^ ndy, nha vdn Nguyin Nggc Tiln (2014) eho rdng, mgc dd chg d Thdng Long nhilu, nhung da phan nhfing chg nay hgp tiieo phien nen da gdy khd khan cho nhilu ngudi cd nhu eau. Hon niia, nen kinh te ty san tu tidu buOc nhilu ngudi phdi bdn san phdm Cik cd tiln md khdng cdn chd din phidn. Ben canh dd, khdng ehi dan Thdng Long, ngudi td chiing cung mang sdn phdm ve bdn. Khdng phai ddn Thdng Long, hg khdng thi md cda hdng trong cac phuong nghi vi the hg phai tun lunh thdc budn ban rong. Ngoai ra, mpt sd ngudi khdng eo tien de tra phi ngdi trong chg vd hg cimg phai ban rong, do la nhung ngudi ngheo. Hinh anh hang rong thudng gan vdi ngudi phy nfi eung ddi quang ganh, bdi 15 da phan ngudi ban hang rong d Thdng Long thdi ky ndy Id phy nfi. Thgt vgy, nhd truyen gido Fillipo de Marini khi ddn Thang Long dd nhdn xet: "Nhiing ngudi phy nfi d ddy mdi me vdi thuong mgi va hp khdng ngung ban rOn ve vice ban, mua", hay du Jdiach Trung Qude Phan Dinh Khue den Ke Chg ndm 1688 thi eho la "Vipc budn ban d Ke Chg bao gid cung do phy nfi dam nhiOm". Sau ndy (cudi thi ky 19), CDumoutier sau khi quan sdt ti mi eac chg Phien d Ha Ngi cung da nhan xet: "eu tiong 100 ngudi di chg, ngudi ta dim dugc 84 ngudi la ddn ba con gdi" (Nguyin Thda H^, 1993:94). Nhin chung, hdng rong tiong thdi k^ phong kiln Id mOt dgng budn bdn nhd, tiSu bilu cho mOt nin kinh te ndng nghipp ty eung tu cdp va mot nin san xudt nhd. Nhung ngudi budn ban rong la nhiing ngudi ngheo, thuOe tang Idp thdp trong xd hdi. 2. Hang rong trong thdi 1^ Phap thu^c^ Thdi gian ddu khi Hd NOi thuOc Phdp (1882-1885), hogt dOng budn ban rong van khd ty do. Bdc si Hoequard, ngudi theo chan quan dOi vien chinh Phdp tiong nhgt k^ ciia minh da cd dogn mieu ta ve hang rong: "Tu ddng xa, mOt anh ban thit Ign rong dang rao ban hang. Tdt ca hang hda d tien vai cua anh ta, d hai ddu ciia ddn gdnh tre; mOt ben la tdm phdn nhd bdy thit da dugc pha, ben edn lai dyng nhfing dyng ey cdn thiet: cdn, dao phay, dao nhd, v.v" (Papm, 2001). Khi ehinh phu Phap chinh thdc bdo hO Bdc K^' vd Hd NOi thanh nhugng dja ndm 1888, ehinh quyIn thdnh p h i qudn ly kinh t l - xa hOi theo lugt cua Phdp, theo hudng phyc vy bp may eai hi cua ehinh quyIn thyc dan va dem lai Igi ich t l i da cho cdc nhd tu ban Phap. Ngoai sy ddu tu mgnh mg cua tu bdn Phdp vdo thuong mgi Bdc Ky md tigng tdm Id Hd NOi thi nhilu loai thul mdi dugc dp dyng, trong do c6 thul chg, dp dyng cd ddi vdi ngudi bdn hdng rong. Nhihig ngudi ban hang rong ddng thul theo ngdy vd hg chi dugc phep dimg gdnh ngay sat cda nha ngudi mua, tuypt dii cdm bdn tren via hd. Chu nha de ngudi ban hdng rong ngii ban trudc eda nhd sg bi phgt. Tai cae khu phd mdi dugc xay ' Cic giai doan 1882-)945 vi 1947-1954. Nguyen Tuan Minh 61 dyng phia Ddng va Nam hd Guam - noi tap trung nhiing ngudi Phap va ngudi Viet giau cd, chinh quyen ra Idnh cam hang rong khdng dugc ban tgi nhfing con phd nay (Nguyen Ngpc Tien, 2012). De ngudi mua biet minh bdn gi, ngudi ban hdng rong thudng xuyen phdi rao de bdo hieu sy xuat hien cua minh. Trong cudn sach "Chrestomathie Anamite" (An Nam van tap) cua Edmond Nordemann, xudt bdn nam 1898 tai Ha NOi, tac gia da liet ke 30 logi hang hda ban rong theo tilng rao. Ddn ddn, tilng rao tid thanh quen thude vdi ngudi thdnh thi va trd thanh mpt ddc tnmg thu vi cua hdng rong. That vdy, ndm 1928, nhung hgc sinh cda trudng My thudt Ddng Duong (nay Id trudng Dgi hpc My thuat Viet -Nam) va F de Fenis dd cdng bd mOt euon sach vdi tieu de "Hang rong va tieng rao tien dudng phd Ha NOi". Cudn sdch nay khoang 40 trang, hien nam trong Vien Vien Ddng Bac cd d thdnh phd Paris (Phap), md td kha ddy dii vl eae loai hinh hdng rong va nhimg tidng rao tuong dng thdng qua hinh dnh vd khudng nhge minh hpa. Theo eac tac gid cua cudn sach, tidng rao cua nhihig ngudi bdn hdng rong dd khien cho phd phuong tgi cdc do thi cda Vipt Nam trd nen sinh ddng hon*. V l tilng rao, cdn phdi ndi them rang, nhfing ngudi budn ban rong thudng cd hai gipng: mOt gipng dl rao vd mdt gigng thgt de giao tiep binh thudng. Dac tinh nay eho den nay van edn tdn tai. Theo thdi gian, bO mat kinh te cua Ha NOi bien ddi, nhieu xi nghiep, edng ty Idn, eac hipu budn Idn cda Phap dua nhau mgc tren dat Ha NOi. Ben cgnh dd, tu san mgi ban Hoa kieu cimg gifi mdt vai trd kha quan tigng trong vide xudt nhdp khdu hdng hda. Tdng Idp tu sdn ngudi Viet cung ddn hinh thdnh va eo nhfing bude phat trien nhat dinh. Hg md hieu budn, cae xudng sdn xuat, det, theu, do go, dd son, gdm sd, vat lieu xay dyng, v.v vdi ngudn hang hoac la nOi hda hogc mua budn cua cac mgi ban Phap va Hoa kieu. Tuy nhien, nhin chung hg diu bi tu san Piiap vd Hoa kieu chen ep, chi mOt sd nhd vuon len thdnh mai ban, cdn lgi da sd la lam dn budn ban vdi quy md nhd d nhung mat hang thdng dyng, chu yeu dap ung nhiing nhu edu sinh hogt hang ngdy (Ddng Phong, 2002). Thdi ky nay, do thu nhap eua ngudi bdn rong thdp, khdng dn dinh nen ehinh quyen da khdng ddnh thul nua, dilu nay lam cho ngudi ban hang rong cdng tang them ve sd lugng vd mat hang ciing da dgng hon (Nguyin Nggc Tiln, 2014). Nha sd hgc Papin (2014: 248) cung md td: "Nhimg ngudi td ngogi d vao thudng gdnh hodc dOi dii cdc loai sdn phdm tieu diing hang ngdy den cac hang eung ngo hdm eiia thanh pho". Sd lugng ngudi budn ban rong ddng ddo nhung hp lgi khong dugc dua vdo trong nhihig bao eao thdng ke hanh ehinh. Nidn giam thing kd Viet Nam ndm 1950 trang 248 khi dua ra sd lieu tiidng ke v l sd co sd san xudt kinh doanh d Hd NOi cd ghi chu rdng khdng tinh nhihig ngudi ban hang rong^ Thdi ky Phdp thudc, xa hdi Viet Nam bdt ddu cd mOt vai dich chuyen tu xa hOi truyin thdng sang xd hOi hidn dgi. Trudc do, xa hOi Nho giao ludn cd tu tudng eoi tigng "cOi ngudn", nghe ndng nghiep dugc xem la cai "gdc", nghia la nen tang sdng cdn eiia xa hOi, do dd dugc hit sdc coi tigng. Trai lgi, budn bdn hi xem la cdi "canh", va bi coi * Theo http://belleindochine.free.fr/LesCrisDeLaRueHanoi.htm, tmy c§p ngiy 18/5/2017 ' Theo so !i§u trong bii cua Nguyen Vin Khinh, Pham Kim Thanh (2006).