Hậu quả sức khỏe của lũ lụt ở miền Trung Việt Nam năm 2003-2004

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> HẬU QUẢ SỨC KHỎE CỦA LŨ LỤT<br /> Ở MIỀN TRUNG VIỆT NAM NĂM 2003-2004<br /> Đặng Văn Chính*, Lê Thế Thự*, Võ Hữu Thuận*, Phạm Kim Anh*<br /> <br /> TÓM TẮT<br /> Đặt vấn đề: Tổ chức y tế thế giới (WHO) hợp tác với Viện vệ sinh - y tế công cộng thành phố Hồ Chí Minh<br /> để thực hiện một nghiên cứu tác động trung hạn trên sức khỏe của các cơn lũ năm 2003 ở miền Trung Việt Nam.<br /> Mục tiêu: Mục đích của nghiên cứu này nhằm khảo sát những tác động của lũ lụt lên khuynh hướng bệnh<br /> tật và tử vong trong cộng đồng chịu ảnh hưởng của lũ, xác định tầm nhìn những nhu cầu sức khỏe để đề xuất<br /> những biện pháp kiểm soát và dự phòng trong các tình huống tương tự trong tương lai.<br /> Phương pháp: Có 4 phân loại thiệt hại đối với vùng bị ảnh hưởng do lũ, phụ thuộc vào mức độ thiệt hại của<br /> Trạm Y tế xã (TYTX) dựa vào đợt lũ lụt vừa mới xảy ra. Số liệu được thu thập từ những số ca mắc bệnh tại<br /> Trạm Y tế xã cuối mỗi tháng và khảo sát chiều hướng mắc bệnh và tỷ lệ tử vong.<br /> Kết quả: Kết quả cho thấy rằng tỷ lệ mắc bệnh tiêu chảy cấp, nhiễm trùng hô hấp cấp, các bệnh về da và<br /> viêm kết mạc đều tăng. Tuy nhiên, sốt xuất huyết giảm vào mùa lũ.<br /> Kết luận: Kết quả của nghiên cứu này có một ý nghĩa tiềm năng quan trọng cho các hoạt động nhằm nâng<br /> cao hiệu quả chăm sóc sức khỏe ban đầu để đáp ứng hiệu quả với lũ lụt ở các trạm y tế xã trong vùng nguy cơ.<br /> Kết quả của nghiên cứu chỉ ra nhu cầu về thu thập thông tin về dân số, mô hình bệnh tật và nguồn lực hiện có để<br /> lập kế hoạch chi tiết cho các xã có nguy cơ cao bị lũ lụt.<br /> <br /> ABSTRACT<br /> THE HEALTH IMPACT OF THE 2003-2004 FLOODS IN CENTRAL VIET NAM<br /> Dang Van Chinh, Le The Thu, Vo Huu Thuan, Pham Kim Anh<br /> * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 12 - Supplement of No 4 - 2008: 115 - 122<br /> Background The World Health Organization collaborated with the Institute of Hygiene and Public Health<br /> in Ho Chi Minh City to undertake a study to look at the medium term health impact of the 2003 floods in central<br /> Viet Nam.<br /> Objectives The purpose of this study was to examine the effects of the floods on the morbidity and mortality<br /> trend of the affected communities, identifying health needs with a view to proposing control and preventive<br /> measures for future situations.<br /> Methods There were four types of damage of communes selected, depending on the level of damage of CHS<br /> in the last flooding. Data were collected from existing morbidity records in CHS in the end of each month and the<br /> trend of morbidity and mortality rates were examined.<br /> Results Results indicated that the incidence of ADD, ARI, skin diseases and conjunctivitis were increased.<br /> However, dengue fever decreased by the floods<br /> Conclusions The results of this study have potentially important implication for activities aimed at<br /> improving primary health care to effectively response to flooding in CHS at risk. The findings show the need<br /> identified and obtained information about population, morbidity pattern, and available resources for making<br /> detailed plans for communes at risk of flooding.<br /> *<br /> <br /> Viện Vệ Sinh – Y tế Công Cộng TPHCM<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> ĐẶT VẤN ĐỀ<br /> Lũ lụt là một hiện tượng tự nhiên xảy ra phổ<br /> biến và thường xuyên trên toàn thế giới. Những<br /> thiệt hại về vật chất và con người thường được<br /> quan tâm nhiều nhất và được thu thập số liệu<br /> trước tiên ở nhiều cơ sở y tế nhưng hậu quả sức<br /> khỏe do lũ lụt gây ra lại ít quan tâm hơn nhiều.<br /> Việt Nam là một trường hợp như thế.<br /> Hai trận lũ liên tiếp xảy ra trên toàn tỉnh<br /> miền Trung Việt Nam năm 2003. Trận lũ đầu<br /> tiên xảy ra từ 14-20/10/2003 và trận thứ hai xảy<br /> ra từ 11-14/11/2003, nó ảnh hưởng chủ yếu đến 5<br /> tỉnh miền Trung: Quảng Nam, Quảng Ngãi,<br /> Bình Định, Phú Yên và Ninh Thuận., với khoảng<br /> 36,4% dân số tại 5 tỉnh này chịu ảnh hưởng trực<br /> tiếp với lũ(1).<br /> Mặc dù gần đây Tổ chức Y tế Thế giới đã<br /> thực hiện nhiều hoạt động nhằm đưa thông tin<br /> quan trọng về tổn thất những cơ sở y tế do lũ<br /> lụt gây ra, nhiều nghiên cứu cần được tiến<br /> hành để xác định tác động của lũ lên sức khỏe<br /> con người nhằm mục đích bổ sung một cái<br /> nhìn tổng quát về những hậu quả của lũ lụt<br /> lên sức khỏe tại Việt Nam.<br /> Mục đích của nghiên cứu này nhằm khảo sát<br /> những tác động của lũ lụt lên khuynh hướng<br /> bệnh tật và tử vong của cộng đồng chịu ảnh<br /> hưởng lũ so với cộng đồng không chịu ảnh<br /> hưởng, xác định tầm nhìn nhu cầu sức khỏe để<br /> đề xuất những biện pháp kiểm soát và dự phòng<br /> các tình huống tương tự trong tương lai.<br /> Nghiên cứu này là quan trọng cho nhân viên<br /> y tế huyện xã và những nhà lập kế hoạch trong<br /> việc cung cấp nền tảng cần thiết cho họ để làm<br /> giảm đi những tác động của lũ lụt. Giả thuyết<br /> nghiên cứu đó là lũ lụt làm cho hệ thống vệ sinh<br /> môi trường kém đi, nước bị nhiễm bẩn và những<br /> dịch vụ y tế trở nên yếu kém, làm gia tăng tiềm<br /> ẩn sự phát triển một số bệnh nhất định(1). Lũ lụt<br /> được xem như là một yếu tố ảnh hưởng và tỷ lệ<br /> mắc mới bệnh tiêu chảy cấp (TCC), nhiễm trùng<br /> hô hấp cấp NTHHC), sốt rét, sốt xuất huyết,<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> những bệnh về da và viêm kết mạc được xem là<br /> những yếu tố phụ thuộc vào lũ.<br /> <br /> Mục tiêu cụ thể<br /> Xác định khuynh hướng của bệnh sau đây<br /> trước, trong và sau lũ:<br /> Khuynh hướng của bệnh tiêu chảy cấp.<br /> Khuynh hướng của bệnh nhiễm trùng hô<br /> hấp cấp.<br /> Khuynh hướng của bệnh sốt rét.<br /> Khuynh hướng của bệnh sốt xuất huyết<br /> Khuynh hướng của bệnh về da<br /> Khuynh hướng của bệnh viêm kết mạc<br /> Khuynh hướng của chết đuối<br /> <br /> PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU<br /> Nghiên cứu được tiến hành tại 5 tỉnh miền<br /> Trung Việt Nam chịu ảnh hưởng của lũ lụt từ<br /> tháng 9/2003 đến tháng 2/2004. Ở mỗi tỉnh tiến<br /> hành chọn một TTYT huyện và trong huyện đó<br /> chọn 4 xã, như vậy có 5 Trung tâm Y tế huyện và<br /> 20 trạm y tế xã. Những địa điểm được chọn phụ<br /> thuộc vào mức độ thiệt hại trạm y tế xã trong các<br /> mùa lũ lụt vừa qua.<br /> Một Trung tâm Y tế huyện bị ảnh hưởng bởi<br /> lũ lụt và có 4 xã được chọn, bao gồm:<br /> Xã không có lũ lụt và trạm y tế không bị ảnh<br /> hưởng.<br /> Xã bị ngập và trạm y tế không bị hư hại.<br /> Xã bị ngập và trạm y tế bị hư hại.<br /> Xã bị ngập và trạm y tế bị hư hại hoàn toàn.<br /> Số liệu được thu thập từ hồ sơ báo cáo số ca<br /> mắc bệnh tại Trạm y tế xã và TTYT huyện vào<br /> cuối mỗi tháng và được tiến hành bởi những<br /> nhân viên y tế của Trung tâm y tế dự phòng<br /> tỉnh. Đây là một nghiên cứu hồi cứu kéo dài từ<br /> một tháng trước khi bắt đầu lũ lụt đến vài tháng<br /> sau lũ lụt trong năm 2003 tại những tỉnh miền<br /> Trung Việt Nam.<br /> Để tính tỷ lệ ước lượng số ca mắc bệnh trên<br /> 10.000 dân, thì mẫu số là dân số năm gần nhất.<br /> Sự gia tăng dân số tự nhiên và sự di cư có khả<br /> năng xảy ra không được xếp vào nhóm dân số<br /> nghiên cứu. Tỷ lệ tử vong trong báo cáo của<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> TTYT huyện có khả năng sai lệch, nguyên nhân<br /> do bệnh nhân đang hấp hối được đưa về nhà<br /> hoặc chuyển lên bệnh viện tuyến trên, thì những<br /> ca tử vong đó không xếp vào trong nghiên cứu<br /> này. Cuối cùng, nghiên cứu tập trung chủ yếu<br /> mô tả khuynh hướng bệnh tật và tử vong ở ba<br /> giai đoạn trước, trong và sau lũ lụt.<br /> <br /> Một số định nghĩa<br /> Nghiên cứu sử dụng những định nghĩa ca<br /> bệnh sau:<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Ca tiêu chảy: một người trong suốt 24 giờ đi<br /> phân lỏng hơn 3 lần hoặc đi 1 lần phân lỏng<br /> hoặc sệt chứa mủ, chất nhầy hoặc máu(5).<br /> Ca nhiễm trùng hô hấp cấp cho trẻ em dưới<br /> 5 tuổi có bất kỳ những triệu chứng và dấu hiệu<br /> sau: ho, thở nhanh và/hoặc khó thở(4).<br /> Ca sốt rét: một người có xét nghiệm ký sinh<br /> trùng sốt rét dương tính và người đó có những<br /> dấu hiệu lâm sàng tương ứng với bệnh.<br /> Ca sốt xuất huyết: một người có sốt và có<br /> dấu dây thắt dương tính, được chẩn đoán là<br /> không phải do những nguyên nhân khác.<br /> <br /> KẾT QUẢ<br /> Lũ<br /> <br /> Hình 1: Tần suất mắc của các bệnh liên quan đến lũ lụt phân bố theo tháng tại TTYT huyện từ tháng 9/2003 2/2004<br /> sau lũ. Tuy nhiên, ở trạm y tế xã bị hư hại thì số<br /> Hình 1 cho thấy số mắc mới của các bệnh<br /> mắc mới bệnh tiêu chảy tăng trong suốt thời<br /> liên quan với lũ lụt ở TTYT huyện từ 9/2003 gian lũ và sau lũ. Ví dụ, số mắc bệnh tiêu chảy<br /> 2/2004 trong đó các bệnh nhiễm trùng hô hấp<br /> cấp tại xã có trạm y tế xã bị hư hại là 31,5/10.000<br /> cấp chiếm tỷ suất cao nhất có một sự tăng rõ rệt<br /> vào tháng 9, nhưng tăng lên đến 46,9/10.000 vào<br /> trong thời gian sau lũ. Viêm kết mạc có một sự<br /> tháng 11 và 51,1/10.000 vào tháng 12 và duy trì ở<br /> gia tăng tương tự. Tuy nhiên, có sự giảm đáng<br /> mức cao vào tháng 2. Tuy nhiên, số mắc mới<br /> kể số ca sốt xuất huyết sau mùa lũ. Tần suất mắc<br /> bệnh tiêu chảy cấp ở xã có trạm y tế bị hư hại<br /> mới sốt xuất huyết cao nhất là vào tháng 10 khi<br /> hoàn toàn giảm đáng kể trong mùa lũ và ngay<br /> mà môi trường có nhiều nước thuận lợi cho sự<br /> sau lũ và sau đó 1 tháng tăng nhanh trở lại.<br /> phát triển của muỗi. Tỷ lệ mắc mới của các bệnh<br /> Quan sát này không phản ánh đúng tình trạng<br /> tiêu chảy cấp, viêm da và sốt rét không thay đổi<br /> bệnh tiêu chảy cấp sau lũ lụt. Bỡi vì có thể rằng<br /> đáng kể trong thời gian quan sát.<br /> những trạm y tế xã đó hoạt động không tốt<br /> Hình 2 cho thấy tại trạm y tế xã không bị ảnh<br /> trong giai đoạn lũ vì do bị hư hại nên bệnh nhân<br /> hưởng bởi lũ (trạm y tế xã bị ngập lụt hoặc<br /> đến trạm y tế bị hạn chế, và cho đến 2 tháng sau<br /> không bị hư hại), số mắc mới bệnh tiêu chảy cấp<br /> đó, những trạm y tế này hoạt động trở lại cho<br /> vẫn ở mức độ ổn định suốt thời gian trước và<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> nên số bệnh nhân mắc bệnh tiêu chảy cấp tăng<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> trở lại.<br /> <br /> lũ<br /> <br /> Hình 2: Tỷ suất mắc mới bệnh tiêu chảy cấp/10.000 dân phân bố theo tháng và theo trạm y tế xã, 9/2003 - 2/2004<br /> <br /> lũ<br /> <br /> Hình 3: Tỷ suất mắc mới bệnh nhiễm trùng hô hấp cấp/10.000 dân phân bố theo tháng và theo trạm y tế xã,<br /> 9/2003 - 2/2004<br /> khuynh hướng này không phản ảnh đúng sự<br /> Hình 3 cho thấy số mắc mới nhiễm trùng hô<br /> thật, giống như trường hợp bệnh tiêu chảy) và<br /> hấp cấp trong các xã phân bố theo tháng tương<br /> sau đó duy trì mức độ cao hơn vào những tháng<br /> đối đồng dạng, trong đó khuynh hướng thấp<br /> sau lũ. Ví dụ, trong trường hợp loại trạm y tế xã<br /> vào tháng 9 và tháng 10 năm 2003, tăng cao điểm<br /> bị hư hại, số ca nhiễm trùng hô hấp cấp trong<br /> vào tháng 11 (ngoại trừ loại trạm y tế xã bị hư<br /> tháng 9 là 80,4/10.000 dân nhưng tăng lên<br /> hại hoàn toàn có lẽ bởi vì họ không hoạt động tốt<br /> 164,6/10.000 dân trong tháng 11 và còn khoảng<br /> trong khoảng thời gian này, số bệnh nhân mắc<br /> 79/10.000 dân vào những tháng sau đó.<br /> nhiễm trùng hô hấp cấp giảm nhưng có thể<br /> <br /> Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 12 * Phụ bản của Số 4 * 2008<br /> <br /> Nghiên cứu Y học<br /> <br /> Lũ<br /> <br /> Hình 4: Tỷ suất mắc mới bệnh sốt rét/10.000 dân phân bố theo tháng và theo trạm y tế xã, 9/2003 - 2/2004<br /> vào tháng 1 và tháng 2. Điều này chỉ ra rằng sự<br /> Hình 4 cho thấy số mắc mới bệnh sốt rét theo<br /> tăng bệnh sốt rét có khả năng xảy ra sau mùa lũ<br /> tháng, số mắc mới giảm ngay sau lũ và sau lũ<br /> trong những vùng dịch địa phương.<br /> tăng đáng kể (tháng 12), rồi sau đó giảm nhanh<br /> Lũ<br /> <br /> Hình 5: Tỷ suất mắc mới sốt xuất huyết/10.000 dân phân bố theo tháng và theo trạm y tế xã, 9/2003 - 2/2004<br /> trạm y tế bị hư hại và bị hư hại hoàn toàn. Chẳng<br /> Ở các trạm y tế xã không bị hư hại, bị hư hại<br /> hạn, bệnh viêm kết mạc gấp 2,5 lần từ tháng 10<br /> và bị hư hại hoàn toàn đã không ghi nhận ca<br /> đến tháng 11 ở các xã có trạm y tế bị hư hại hay<br /> SXH nào từ tháng 10/2003 đến tháng 2/2004. Số<br /> bị hư hại hoàn toàn và giảm nhanh về mức độ<br /> mắc mới SXH ở trạm y tế không bị ảnh hưởng<br /> trước đó.<br /> cho thấy SXH tăng từ tháng 9 đến tháng 10 và<br /> giảm nhanh ở các tháng sau đó. Điều này gợi ý,<br /> SXH có thể không phải là một vấn đề sức khỏe<br /> lũ<br /> xảy ra do hậu quả của lũ lụt mà lũ có khả năng<br /> giảm nhẹ SXH (Hình 5).<br /> Những bệnh về da có khuynh hướng tăng<br /> trong thời gian ngắn sau lũ và ngay sau đó trở<br /> về mức trước đó. Khuynh hướng này được thể<br /> hiện rõ nhất ở loại trạm y tế không bị hư hại và<br /> bị hư hại hoàn toàn (Hình 6).<br /> Hình 7 số mắc mới bệnh viêm kết mạc gia<br /> tăng trong các tháng sau lũ lụt, đặc biêt ở các<br /> <br /> Hình 6: Tỷ suất mắc mới bệnh về da/10.000 dân phân<br /> bố theo tháng và theo trạm y tế xã, 9/2003 - 2/2004<br /> <br />