Hiến pháp các quốc gia ASEAN và các nghiên cứu so sánh: Phần 2

Chương V<br /> <br /> CHÉVH THỂ VÀ Sự THỂ HIỆN NGUYÊN TẤC<br /> TAM QUYỀN PHÂN LẬP TRONG T ổ CHỨC<br /> BỘ MÁY NHÀ NƯỚC CÁC QUỐC GIA ASEAN<br /> I. PHÂN LOẠI CHÍNH THỂ VÀ sự ĐỀ CẬP<br /> NGUYÊN TẮC TAM QUYỀN PHÂN LẬP TRONG HIÊN<br /> PHÁP CÁC QUỐC GIA ASEAN<br /> 1. Phân loại chính thể các quôTc gia ASEAN<br /> Trong khoa học Luật Hiến pháp, “chính thể” là thuật<br /> ngữ dùng để chỉ mô hình tổ chức bộ máy nhà nước để<br /> thực hiện quyền lực nhà nước ở cấp cao nhất của một<br /> quốc gia. Đối với quốc gia đơn nhất, chính thể là mô hình<br /> tổ chức bộ máy nhà nước thực hiện quyền lực nhà nước<br /> ở cấp Trung ương; đối với quốc gia Liên bang dó là mô<br /> hình tổ chức bộ máy nhà nước thực hiện quyềa lực nhà<br /> nước ở cấp Liên bang. Theo nghĩa đó, nói tới chính thể là<br /> nói tới mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước cao nhất<br /> ở mỗi quốc gia, bao gồm nguyên thủ quốc gia, cơ quan lập<br /> pháp, cơ quan hành pháp và cơ quan tư pháp đtfợ? thể<br /> hiện trong Hiến pháp.<br /> Có hai tiêu chí thường được sử dụng để phâi loại các<br /> chính thể trên thế giới. Tiêu chí thứ nhất là tách thức<br /> hình thành các cơ quan nhà nước để nắm giữ và bhực hiện<br /> 186<br /> <br /> quyền lực nhà nước, đặc biệt là cách thức hình thành nên<br /> nguyên thủ quốc gia. Nếu nguyên thủ quốc gia được hình<br /> thành bằng con đường kê truyền; người dân hoàn toàn<br /> nằm ngoài quá trình đó thì tưcíng ứng với nó, quốc gia có<br /> chính thể quân chủ. Nếu nguyên thủ quốc gia được hình<br /> thành bằng con đường do nhân dân bầu trực tiếp hoặc<br /> gián tiếp thì đó là chính thể cộng hòa. Tiêu chí thứ hai<br /> là mối quan hệ giữa các cơ quan nhà nước để thực hiện<br /> quyền lực nhà nước ở cấp cao nhất trong bộ máy nhà<br /> nước. Tiêu chí này được sử dụng để phân loại các nước<br /> thuộc hai chính thể lớn là quân chủ và cộng hòa theo các<br /> chính thể nhỏ hơn. Nếu nguyên thủ quốc gia do người<br /> dân bầu trực tiếp và nắm quyền hành pháp thì quốc gia<br /> tương ứng có chính thể cộng hòa tổng thống. Nếu Nghị<br /> viện được bầu trực tiếp và nắm quyền lập pháp, đồng thời<br /> nguyên thủ quốc gia không được bầu trực tiếp và không<br /> nắm quyền hành pháp thì quốc gia tương ứng có chính<br /> thể cộng hòa đại nghị,...<br /> Hai tiêu chí trên đây có thể được sử dụng để phân<br /> loại chính thể của hầu hết các quốc gia trên thế giới. Tuy<br /> nhiên, vẫn có những trường hợp ngoại lệ, ví dụ, một quốc<br /> gia tuy có nguyên thủ quốc gia dược chọn trong một phạm<br /> vi đôl tượng nào đó và tại vị theo nhiệm kỳ nhưng vẫn<br /> có thể bị xếp vào chính thể quân chủ. Ngoài ra, mỗi quôc<br /> gia sau khi đã được phân loại vào một chính thể nhất<br /> định còn có thể được gắn thêm những cụm từ nhất định<br /> vào phía sau tên gọi chính thể. Sở dĩ có điều đó là vì, các<br /> quốc gia tuy có thể dược xếp vào cùng một loại chính thể<br /> nhưng trong tổ chức bộ máy nhà nước của chúng vẫn có<br /> 187<br /> <br /> những đặc thù nhất định và cụm từ thêm vào p)hía sau<br /> tên gọi chính thể của chúng để phản ánh những nét đặc<br /> thù đó.<br /> Nếu xem xét nội dung của Hiến pháp các quốc gia<br /> ASEAN dựa trên các tiêu chí và cách thức phân líDẸÌ trên<br /> dây, chính thể của các quốc gia ASEAN có thể đưcơc phân<br /> loại như sau:<br /> - Các nước theo chính thể quân chủ: bao gồm Negara<br /> Brunây Darussalam (Brunây), Vưcfng quốc Campuchia,<br /> Vương quốc Thái Lan và Liên bang Malaixia. T ất cả các<br /> quốc gia này đều có một điểm chung là nguyên thủ quốc<br /> gia đều là Quốc vương. Quốc vương nắm chức vụ thông<br /> qua con đường kế truyền hoặc lựa chọn trong một phạm<br /> vi hẹp theo một cách thức mà không có sự tham gia của<br /> công chúng. Tuy thuộc về một nhóm lớn là chính thể<br /> quán chủ song các quốc gia này lại có cách thức tổ chức<br /> quyền lực nhà nước giữa các cơ quan lập pháp, hành pháp<br /> và tư pháp ở cấp cao nhất hết sức khác nhau. Chính vì<br /> vậy, các quốc gia này lại được xếp vào những nhóm chính<br /> thể nhỏ rất khác nhau. Brunây có chính thể quân chủ<br /> chuyên chế Hồi giáo; Campuchia và Thái Lan là những<br /> quốc gia theo chính thể quân chủ lập hiến, hay nói cách<br /> khác là quân chủ đại nghị; và Malaixia có chính thể quân<br /> chủ lập hiến Hồi giáo có phần nào dặc điểm của quân chủ<br /> đai nghi. Chi tiết về chính thể của các quốc gia lỊày sẽ<br /> được phân tích kỹ hơn ở các mục dưới đây.<br /> - Các quốc gia theo chính thể cộng hòa: bao gồm Cộng<br /> hòa Xingapo, Cộng hòa Inđônêxia, Cộng hòa Philíppin,<br /> Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào và Liên bang Mỉanma.<br /> 188<br /> <br /> Nguyên thủ quốc gia ở các quốc gia này đều được người<br /> dân bầu bằng cách thức trực tiếp hoặc gián tiếp. Các quốc<br /> gia này lại có thể được phân loại thành các nhóm chính<br /> thể nhỏ hcfn. Xingapo về hình thức là chính thể cộng<br /> hòa lưỡng tính, song trên thực tế lại vận hành như một<br /> chính thể cộng hòa đại nghị. Inđônêxia và Philíppin là<br /> những chính thể cộng hòa tổng thống đúng nghĩa. Các<br /> quốc gia Lào và Mianma đều có chính thể cộng hòa dại<br /> nghị, song Mianma lại có sự tham gia sâu rộng của quân<br /> đội vào chính quyền. Chính thể của các quốc gia này sẽ<br /> được phân tích kỹ hơn ở các mục dưới đây.<br /> <br /> 2.<br /> Sự đề cập nguyên tắc tam quyền phân ỉập<br /> trong Hiến pháp các quốc gia ASEAN<br /> Nguyên tắc tam quyền phân lập, hiểu theo nghĩa<br /> chung nhất là nguyên tắc áp dụng trong tổ chức thực<br /> hiện quyền lực nhà nước ở cấp cao nhất của một quốc gia<br /> mà theo đó ba quyền: quyền lập pháp, quyền hành pháp<br /> và quyền tư pháp được thực hiện bởi những chủ thể khác<br /> nhau, ở nghĩa chung nhất, tam quyền phân lập cũng có<br /> thể được hiểu là sự phân chia giữa quyền lập pháp, hành<br /> pháp và tư pháp để thực hiện bởi những chủ thể khác<br /> nhau; không có chủ thể nào đồng thời thực hiện nhiều<br /> hơn một trong ba quyền đó. Nguyên tắc tam quyền phân<br /> lập được nhà triết học và chính trị học thời Khai sáng<br /> là Bá tước Môngtexkiơ kế thừa và phát triển từ những<br /> tư tưởng chính trị cổ dại vào dầu thế kỷ XVĨIL Cho đến<br /> nay, cùng với nguyên tắc chủ quyền nhân dân của Rútxô,<br /> nguyên tắc tam quyền phân lập đă trở thành một trong<br /> 189<br /> <br /> hai nguyên tắc được áp dụng phổ biến nhất trong tổ chức<br /> và hoạt dộng của các bộ máy nhà nước tư bản'.<br /> Trong số chín bản Hiến pháp các quốc gia ASEAN<br /> được nghiên cứu ở dây, nguyên tắc tam quyền piân lập<br /> được nhắc tới một cách cụ thể và trực tiếp ở hai bin Hiến<br /> pháp, đó là Hiến pháp Campuchia và Mianma. ỡiều 51<br /> Hiến pháp Campuchia ghi nhận nguyên tắc này ihư sau:<br /> jquyền lập pháp, hành pháp và tư pháo phải riêng biệt<br /> nhau. Hiến pháp Mianma quy định về nguyên 'Ẩc này<br /> một cách cụ thể và rõ ràng hơn: “ba nhánh củi quyền<br /> chủ quyền là quyền lập pháp, quyền hành pháp vi quyền<br /> tư pháp tách biệt với nhau ở mức độ có thể và thực hiện<br /> sự kiểm soát, kiềm chế và đôi trọng lẫn nhau. Ba nhánh<br /> quyền này tách biệt và được phân chia giữa cấp chính<br /> quyền Liên bang, vùng, bang và khu tự quản”^. Như vậy<br /> là, Hiến pháp Mianma không những ghi nhận nội dung<br /> nguyên tắc tam quyền phân lập mà còn phần mào quy<br /> định nguyên tắc vận hành của nó trong tổ chús bộ máy<br /> Nhà nước từ cấp Liên bang tới cấp bang. Cách thức vận<br /> hành đó làm người ta liên tưởng tới cơ chế kiền chế đối<br /> trọng trong bộ máy nhà nước Liên bang áp dụi^ nguyên<br /> tắc tam quyền phân lập cứng của bộ máy nhà nước cấp<br /> Liên bang của Hoa Kỳ. Quy định trong Điều 11 Hiến<br /> pháp Mianma là như vậy, song, như phân tích ỉưới đây,<br /> 1. ở nước Cộng hòa xă hội chủ nghĩa Việt Nam khẳng lịnh quyền<br /> lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp jiữa các cơ<br /> quan nhà nước trong việc thực hiện cấc quyền lập pháp, hàrh pháp, tư<br /> pháp (Điều 2 Hiến pháp năm 1992 sửa đổi, bổ sung năm 2101) (BT).<br /> 2. Điều 11 Hiến pháp Mianma hiện hành.<br /> <br /> 190<br /> <br />