Hiện trạng phát triển kinh tế biển Việt Nam

HIỆN TRẠNG PHÁT TRIỂN KINH TẾ BIỂN VIỆT NAM<br /> 1. Khái niệm kinh tế biển<br /> Theo chúng tôi, khi xem xét tới kinh tế biển, cũng cần đề cập đến kinh tế<br /> vùng ven biển ở một mức độ cần thiết. Để có một khái niệm mang tính quy<br /> ước khi phân tích, chúng tôi quan niệm Kinh tế biển bao gồm:<br /> 1) Toàn bộ các hoạt động kinh tế diễn ra trên biển, chủ yếu gồm: 1. Kinh tế<br /> Hàng hải (Vận tải biển và Dịch vụ cảng biển); 2. Hải sản (đánh bắt và nuôi<br /> trồng hải sản); 3. Khai thác Dầu khí ngoài khơi; 4. Du lịch biển; 5. Làm<br /> muối; 6. Dịch vụ tìm kiếm, cứu hộ, cứu nạn; và 7. Kinh tế đảo. Có thể coi<br /> đây là quan niệm về kinh tế biển theo nghĩa hẹp.<br /> 2) Các hoạt động kinh tế trực tiếp liên quan đến khai thác biển, tuy không<br /> phải diễn ra trên biển nhưng những hoạt động kinh tế này là nhờ vào yếu tố<br /> biển hoặc trực tiếp phục vụ các hoạt động kinh tế biển ở dải đất liền ven<br /> biển, bao gồm: 1. Đóng và sửa chữa tàu biển (hoạt động này cũng được xếp<br /> chung vào lĩnh vực kinh tế hàng hải); 2. Công nghiệp chế biến dầu, khí; 3.<br /> Công nghiệp chế biến thuỷ, hải sản; 4. Cung cấp dịch vụ biển; 5. Thông tin<br /> liên lạc (biển); 6. Nghiên cứu khoa học - công nghệ biển, đào tạo nhân lực<br /> phục vụ phát triển kinh tế biển, điều tra cơ bản về tài nguyên - môi trường<br /> biển. Có thể coi cách hiểu kinh tế biển bao gồm cả các hoạt động kinh tế<br /> diễn ra trên biển và các hoạt động kinh tế trực tiếp liên quan đến khai thác<br /> biển ở dải đất liền ven biển là quan niệm về kinh tế biển theo nghĩa rộng.<br /> Trong bài viết này, những số liệu sơ bộ tính toán dựa trên khái niệm kinh tế<br /> biển theo nghĩa rộng. Cách quan niệm về kinh tế biển như vậy về cơ bản<br /> cũng thống nhất với thông lệ quốc tế. Ví dụ, trong thống kê hàng năm về<br /> kinh tế biển của Trung Quốc, tập hợp trong khái niệm về kinh tế biển bao<br /> gồm: hải sản, khai thác dầu và khí tự nhiên ngoài khơi, các bãi biển, công<br /> nghiệp muối, đóng tàu biển, viễn thông và vận tải biển, du lịch biển, giáo<br /> dục và khoa học biển, bảo vệ môi trường biển, dịch vụ biển…<br /> Khác với kinh tế biển, Kinh tế vùng ven biển là toàn bộ các hoạt động kinh<br /> tế ở dải ven biển (có thể tính theo địa bàn các xã ven biển, các huyện ven<br /> biển hoặc cũng có thể là các tỉnh ven biển - có biên giới đất liền tiếp giáp với<br /> biển), bao gồm cả các lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp; công nghiệp và dịch<br /> vụ trên phạm vi địa bàn lãnh thổ này.<br /> 2. Hiện trạng phát triển kinh tế biển Việt Nam<br /> Với cách quan niệm nêu trên, ước tính quy mô kinh tế (GDP) biển và vùng<br /> ven biển Việt Nam hiện nay (thời kỳ 2000-2005) chiếm khoảng 47-48%<br /> <br /> GDP cả nước, trong đó GDP của riêng kinh tế biển chiếm khoảng 22% tổng<br /> GDP cả nước.<br /> Trong các ngành kinh tế biển, đóng góp của ngành kinh tế diễn ra trên biển<br /> chiếm tới 98%, trong đó khai thác dầu khí chiếm 64%; hải sản 14%; hàng<br /> hải (vận tải biển và dịch vụ cảng biển) hơn 11%; du lịch biển hơn 9% (số<br /> liệu năm 2005). Các ngành kinh tế có liên quan trực tiếp tới khai thác biển<br /> như đóng và sửa chữa tàu biển, chế biến dầu khí, chế biến thuỷ, hải sản,<br /> thông tin liên lạc, v.v... bước đầu phát triển, nhưng hiện tại quy mô còn rất<br /> nhỏ bé (chỉ chiếm khoảng 2% kinh tế biển và 0,4% tổng GDP cả nước).<br /> Song, dự báo trong tương lai, cùng với việc đẩy nhanh tiến trình công<br /> nghiệp hoá, sẽ có mức gia tăng nhanh hơn rất nhiều so với hiện nay.<br /> Những năm gần đây, kinh tế trên một số đảo đã có bước phát triển nhờ chính<br /> sách di dân và đầu tư xây dựng kết cấu hạ tầng trên các đảo (hệ thống giao<br /> thông, mạng lưới điện, cung cấp nước ngọt, trường học, bệnh xá...)<br /> Tuy vậy, có thể nhận định một cách khái quát rằng, sự phát triển của kinh tế<br /> biển còn quá nhỏ bé và nhiều yếu kém. Quy mô kinh tế biển Việt Nam năm<br /> 2005 đạt khoảng hơn 184 nghìn tỷ đồng (tương đương với khoảng 12 tỷ<br /> USD); trong khi sản lượng kinh tế biển của thế giới năm 2001 ước 1.300 tỷ<br /> USD, Nhật Bản năm 2003 là 468,5 tỷ USD, Hàn Quốc là 33,4 tỷ USD….<br /> Trong bối cảnh mở cửa và hội nhập, tức phải cạnh tranh quốc tế để tồn tại và<br /> phát triển, so với sự phát triển kinh tế biển của thế giới đương đại, thì thấy<br /> rất rõ rằng, cơ sở hạ tầng các vùng biển, ven biển và hải đảo còn yếu kém,<br /> lạc hậu. Hệ thống cảng biển nhỏ bé, manh mún. Năm 2005, trong tổng số<br /> 126 cảng biển ở các vùng, miền thì chỉ có 4 cảng có công suất trên 10 triệu<br /> tấn/năm và 14 cảng có công suất trên 1 triệu tấn/năm, còn lại đều là cảng<br /> quy mô nhỏ, khả năng neo đậu được tàu 3.000 tấn trở xuống. Thiết bị nhìn<br /> chung còn lạc hậu và chưa đồng bộ nên hiệu quả thấp. Các chỉ tiêu hàng<br /> thông qua cảng trên đầu người rất thấp so với các nước trong khu vực (chỉ<br /> bằng 1/140 của Singapore, 1/7 của Malaysia và 1/5 của Thái Lan). Năng suất<br /> xếp dỡ bình quân chỉ đạt mức trung bình thấp so với các nước trong khu vực<br /> (khoảng 2.500-3.000tấn/mét/năm). Đến nay, Việt Nam vẫn chưa có đường<br /> bộ cao tốc chạy dọc theo bờ biển, nối liền các thành phố, khu kinh tế, khu<br /> công nghiệp ven biển thành một hệ thống kinh tế biển liên hoàn. Các sân bay<br /> ven biển và trên một số đảo nhỏ bé. Các thành phố, thị trấn, khu kinh tế, khu<br /> công nghiệp ven biển còn nhỏ bé, đang trong thời kỳ bắt đầu xây dựng. Hệ<br /> thống các cơ sở nghiên cứu khoa học - công nghệ biển, đào tạo nhân lực cho<br /> kinh tế biển, các cơ sở quan trắc, dự báo, cảnh báo thời thiết, thiên tai, các<br /> trung tâm tìm kiếm cứu hộ, cứu nạn... còn nhỏ bé, trang bị thô sơ.<br /> <br /> Đội tàu biển mới chỉ có hơn 1.000 chiếc, trong đó tàu container có 20 chiếc.<br /> Tuổi bình quân của đội tàu viễn dương lớn (15-17 tuổi), chi phí quản lý khai<br /> thác cao, trong khi đó các doanh nghiệp còn gặp rất nhiều khó khăn về tài<br /> chính, khó vay vốn đẩy mạnh đổi mới đội tàu và thiết bị trên tàu…<br /> Du lịch biển là một tiềm năng kinh doanh lớn. Vùng biển và ven biển tập<br /> trung tới 3/4 khu du lịch tổng hợp và 10/17 khu du lịch chuyên đề. Tuy<br /> nhiên, ngành du lịch biển vẫn chưa có những sản phẩm dịch vụ đặc sắc, có<br /> tính cạnh tranh cao so với khu vực và quốc tế, cũng chưa có khu du lịch biển<br /> tổng hợp đạt quy mô và trình độ quốc tế.<br /> Khai thác hải sản vốn là lĩnh vực kinh tế đặc trưng của biển và hiện đang tạo<br /> việc làm cho hơn 5 vạn lao động đánh cá trực tiếp và 10 vạn lao động dịch<br /> vụ nghề cá. Kể từ khi đổi mới nền kinh tế, ngành hải sản đã trở thành một<br /> trong những ngành có tốc độ tăng trưởng xuất khẩu cao và phát triển đồng<br /> đều cả đánh bắt, nuôi trồng và chế biến. Riêng trong lĩnh vực đánh bắt khơi<br /> xa, từ 1997 đến nay, Nhà nước đã đầu tư 1.300 tỷ đồng đóng 1.292 chiếc tàu<br /> đánh bắt xa bờ trong Chương trình đánh bắt cá xa bờ. Mặc dù chưa có một<br /> đánh giá tổng kết chính thức và công bố rộng rãi về hiệu quả của Chương<br /> trình này, nhưng riêng về khía cạnh kinh tế tài chính, với số dư nợ đóng tàu<br /> khai thác xa bờ là gần 1.400 tỷ đồng, tổng nợ quá hạn là 280 tỷ đồng, thì có<br /> thể nói, Chương trình đánh bắt cá xa bờ theo cách làm của thời gian qua<br /> chưa đem lại kết quả như mong đợi.<br /> Đối với ngành dầu khí, với mức khai thác năm 2005 là 18,8 triệu tấn dầu thô<br /> và 6,89 tỷ m3 khí, sản phẩm dầu thô hầu như xuất khẩu toàn bộ, kim ngạch<br /> xuất khẩu đạt 7,44 tỷ USD, là ngành có đóng góp lớn nhất cho GDP kinh tế<br /> biển hiện nay. Sự xuất hiện và phát triển của ngành này là hiện thân của hợp<br /> tác quốc tế trong phát triển, đóng góp quan trọng cho lĩnh vực an ninh năng<br /> lượng và thu ngân sách Nhà nước. Tuy vậy, hạn chế lớn nhất của ngành là<br /> đến nay, vẫn còn dừng ở cấp độ của một ngành khai mỏ để bán sản phẩm thô<br /> nhờ vào công nghệ khai mỏ của nước ngoài. Doanh thu từ dầu mỏ của phía<br /> Việt Nam chủ yếu là của "trời cho".<br /> Đối với các ngành kinh tế liên quan trực tiếp đến biển như chế biến sản<br /> phẩm dầu, khí; chế biến thuỷ hải sản, đóng và sửa chữa tàu biển, sản xuất<br /> muối biển công nghiệp, các dịch vụ kinh tế biển và ven biển (như thông tin,<br /> tìm kiếm cứu nạn hàng hải, dịch vụ viễn thông công cộng biển trong nước và<br /> quốc tế, nghiên cứu khoa học - công nghệ biển, xuất khẩu thuyền viên,<br /> v.v...), hiện chủ yếu mới ở mức đang bắt đầu xây dựng, hình thành và quy<br /> mô còn nhỏ bé.<br /> <br /> Đời sống của dân cư trên đảo và nhiều vùng ven biển, của các cán bộ chiến<br /> sĩ lực lượng vũ trang, của dân cư làm nghề biển (có lẽ chỉ trừ ngành dầu khí)<br /> vẫn còn không ít khó khăn và chịu nhiều rủi ro, mức độ an toàn trong sinh<br /> kế còn thấp.<br /> 3. Những nguyên nhân chủ yếu<br /> Trong rất nhiều nguyên nhân trực tiếp và gián tiếp, chủ quan và khách quan,<br /> chúng tôi chỉ xin nêu vắn tắt một số nguyên nhân mà chúng tôi cho là có ý<br /> nghĩa quyết định nhất.<br /> Thứ nhất là, sự nhận thức về vị trí, vai trò của biển đối với chính cuộc sống<br /> và sự phát triển chưa đúng tầm. Trong lịch sử, so với các nhiều quốc gia có<br /> biển khác, Việt Nam tuy là quốc gia biển, nhưng người Việt Nam lại chưa<br /> tạo dựng được cho mình một truyền thống kinh tế và văn hoá biển đặc sắc,<br /> có đóng góp cho thế giới.<br /> Thứ hai là, tuy Đảng và Nhà nước đã có quan tâm, chỉ đạo về phát triển<br /> kinh tế biển, nhưng mức quan tâm chừng ấy cho thấy là chưa đủ. Cho đến<br /> nay, nước ta chưa có một cơ quan Nhà nước để quản lý tổng hợp, thống nhất<br /> về biển. ở cấp Trung ương tuy đã có Ban chỉ đạo Biển Đông - Hải đảo<br /> (thành lập năm 1993), nhưng rất hạn chế về công tác quản lý Nhà nước.<br /> Nhiều Bộ, Ngành cùng tham gia quản lý biển nên có tình trạng chồng chéo,<br /> trong khi nhiều khâu lại bị bỏ trống. ở các địa phương chưa có bộ máy tổ<br /> chức quản lý biển thống nhất nên rất lúng túng và có tình trạng buông lỏng<br /> hoặc rất yếu trong lĩnh vực quản lý biển.<br /> Thứ ba là, nước ta nghèo và trước đây theo mô hình kinh tế KHH tập trung<br /> nên không đủ vốn đầu tư phát triển kinh tế biển, trước hết là đầu tư cho cơ<br /> sở hạ tầng.<br /> Thứ tư là, khu vực Biển Đông hiện còn có sự tranh chấp, nên việc hợp tác<br /> quốc tế để phát triển kinh tế ở khu vực này còn gặp một số khó khăn.<br /> Tổng hợp từ TC Kinh tế và Dự báo số 7/2007<br /> <br />